Hilarius - Super Psalmi 1185
Adhaesit pavimento anima mea: vivifica me secundum verbum tuum. Vias meas enuntiavi (Hil. pronuntiavi), et exaudisti me: doce me justificationes tuas. Viam justificationum tuarum instrue me (Hil. fac ut intelligam): et exercebor in mirabilibus tuis. Dormitavit anima mea prae taedio: confirma me in verbis tuis. Viam iniquitatis amove a me: et in lege (Hil. et lege) tua miserere mei. Viam veritatis elegi (Hil. dilexi): justitiam tuam (Hil. judicia tua) non sum oblitus. Adhaesi testimoniis tuis, Domine: noli me confundere. Viam (Hil. in via) mandatorum tuorum cucurri, cum dilatasti cor meum.
1. Carnis terrenae societas prophetae molesta est
Multiplex intelligentia non potest in se habere dictorum difficulatem, cum amota omni obscuritate, intelligendi magis abundet electio: ut in primo quartae litterae versu contuemur. Ait enim, VERS. 25: Adhaesit pavimento anima mea: vivifica me secundum verbum tuum. Potest istud et de assiduitate orationis intelligi, tamquam ex peccatorum confessione in terram Propheta prostratus adhaeserit pavimento. Sed ut altius aliquid sub his dictis intelligamus, perspecta diligentius verborum virtute, necessarium ducimus. Non enim ait, Adhaesi pavimento; sed: Adhaesit pavimento anima mea: et admonemur intelligere hic eum esse de animae et corporis societate conquestum. Et multa sunt, quae nos ut hoc potius probabile existimemus admoneant. Dixit enim Apostolus, corpus humiliationis nostrae (Philip. III, 21); dixit et propheta: Humiliata est in pulvere anima mea (Ps XLIII, 25); dixit rursum, Et in pulverem mortis deduxisti me (Ps XXI, 16). Igitur, vel quia in terrae hujus solo commoramur, vel quia ex terra instituti conformatique sumus, anima quae alterius originis est, terrae corporis adhaesisse creditur: maximum ipsa certamen suscipiens, ut se, etsi manens in eo, ab ejus societate divellat ut tamquam peregrina incolatu ejus utatur.
2. Vitam optat meliorem
Non ignarus est autem Propheta, licet anterior aetate, apostolici tamen dicti, quia qui adhaerent Domino, in uno spiritu sunt. Scit etiam a se esse praedicatum, Adhaesit post te anima mea (Ps LXII, 9). Quin etiam legit in lege, Post Dominum Deum tuum ambulabis, et adhaerebis ipsi (Deut. XIII, 4). Adhaerere igitur huic magis quam illi concupiscit. Sed quia meminit ex consortio ejus nonnullam se labem contraxisse peccati; orat ut per verbum Dei, quamvis admixta terrenae mortalique naturae anima ejus sit, ipse tamen in vitam vitae coelestis animetur. Scit enim se nunc pavimento adhaerere, non vivere: sed secundum verbum Dei, cui mortui vivunt, orat ut vivificetur in vitam.
3. Quid in viis suis, quid in via Dei ambulare
Dehinc sequitur, VERS. 26: Vias meas pronuntiavi, et exaudisti me; doce me justificationes tuas. Qui secundum voluptates corporis vitam agunt, in viis suis ambulant. Qui autem omni vitiorum carnalium consuetudine derelicta in praeceptis Dei vivunt, jam illis non in sua, sed in via Dei iter est. Et haec audiamus in Deuteronomii praecepto: Sed nunc Israel quid Dominus Deus tuus poscit a te, nisi ut timeas Dominum Deum tuum, et ambules in omnibus viis ejus, et diligas eum, et servias Domino Deo tuo ex toto corde tuo et ex tota anima tua, et custodias praecepta Domini Dei tui et justificationes ejus, quae ego praecipio tibi hodie, ut bene sit tibi (Deut. X, 12 et 13)? Ergo Deo adhaerens, in Dei via est.
4. Peccatorum confessio via est ad doctrinam Dei
Et qua ratione Prophetam hic locutum existimabimus dicentem: Vias meas pronuntiavi, et exaudisti me; doce me justificationes tuas? Si enim vias suas praedicat, necesse est peccati vias praedicet: quia in via peccati sit, quisquis in via Dei non sit. Sed huic praesenti dicto consentiens illud videtur, quod dictum est, Pronuntiabo adversum me in justitias meas Domino (Ps XXXI, 5); et rursum, Justus in exordio sermonis sui ipse sibi accusator est (Pr XVIII, 17). Ergo hic pronuntiatio quae dicitur, non laudatio est, sed confessio viarum suarum, id est, peccatorum suorum poenitens professio. Et Propheta ut esset dignus spiritu prophetiae, vias suas, id est, peccata sua ante confessus est, ut post hanc pronuntiationem eorum, doctrinae justificationum Dei capax esset. Quod utrumque absolute docetur. Nam cum dicit, Pronuntiavi, confessionem hanc praeteriti temporis esse demonstrat, cum dicit, Doce me, oratio est ex futuro, quia confitendum ante est de peccatis, et exacta confessione discendum.
5. Legis non opera, sed scopum rogat doceri
Manens autem Propheta in lege, non ex his doceri se postulat, quae corporali tunc ministerio gerebantur; sed ex his quae per speciem praesentium futuri erant sacramenta complexa. VERS. 27. Viam justificationum tuarum fac ut intelligam; et exercebor in mirabilibus tuis. Sermo praesens discrevisse cognoscitur justificationes a via earum. Et quantum re ipsa intelligitur, omne quidem ad quod per viam tenditur, non idem est quod et via ipsa quae pergitur. Quaerenda igitur causa est, cur Propheta praestari sibi, ut viam justificationum intelligat, potius quam ut ipsas justificationes cognoscat oraverit. Meminit enim omnes justificationes legis, umbram in se sanctarum justificationum continere: cum post sexennii servitutem hebraeus puer liber est (Ex XXI, 2), cum septimi anni fructus indigentibus et pecoribus terrae relinquuntur (Levit. XXV, 4), cum post quinquagesimum annum omnia in jus familiae ejus unde decesserint revertuntur (Ibid. 13). Et quia haec quae in lege sunt constituta, via est eorum quorum in his praeformatur exemplum; ut viam harum justificationum intelligens in mirabilibus Dei exerceatur orat, id est, in legis operibus versetur: quia lex sit ad futurorum bonorum speculum constituta.
6. Versionibus variis praefertur versio LXX
De consequenti versu comperi multos varia sensisse, eo quod non eadem proprietate a caeteris translatoribus ex hebraeo demutatus esset, ut ab his Septuaginta interpretantibus conscriptus est. Nonnulli enim pro eo quod ab illis dictum est ejnuvstaxen hJ yuchv mou, posuerunt eæstaxen hJ yuchú mou. Quidam autem ex illis non ejnuvstaxen, sed katevstaxen transtulit. Et aliud ejnuvstaxen, aliud eæstaxen, aliud katevstaxen significare intelligitur. Sed nobis neque tutum est translationem Septuaginta interpretum transgredi: et sane ratio et sensus dictorum ita admonet, ut recte ac probabiliter versum translatum intelligamus. Est enim cum illis et nobiscum ita, VERS. 28: Dormitavit anima mea prae taedio. Et superior omnis sermo et consequens humilitatis et infirmitatis confessionem in se habet; cum pavimento anima adhaesit, cum peccatorum viae confitentur, cum intelligentiam viae justificationum orat. Consequens ergo est, ut nunc animam suam prae taedio mortalis habitaculi dormitare conquestus sit, quae nondum justificationum viam intelligat, quae etiam nunc pavimento adhaeserit. Atque ob id in viis Dei confirmandum sese orat, quia prae taedio dormitet.
7. Dormitationis ratio
Sed hic ea ratio servata est, ut dormitare se, non dormire dicat: quia qui dormit, in ipso somni opere est; qui autem dormitat, dormitat antequam dormiat. Quae et in alio loco ratio servata est, cum dicit, Ecce non dormit, neque dormitabit, qui custodit Israel (Ps CXX, 4). Sed et illic, ubi meminit, Si dedero somnum oculis meis, et palpebris meis dormitationem (Ps CXXXI, 4); dormitationem palpebrarum, somnum vero esse dixit oculorum, quia palpebrarum officium est, ut somnum ex dormitatione concilient. Propheta igitur etsi dormitat, non tamen dormit: atque ob id ne dormitans obdormiat, subjecit, Confirma me in verbis tuis: id est ut per omnium justificationum, quas superius memoravit, intelligentiam confirmatus, non modo non dormiat, sed etiam sine aliqua dormitatione pervigilet.
8. David a peccato, non a peccati via alienus. Beatitudinem rogat lege promissam
Ait autem post haec, VERS. 29: Viam iniquitatis amove a me, et lege tua miserere mei. Promptum fuerat dicere, iniquitatem amove a me: sed licet infirmitatis suae conscius, cum meminit in corpore suo viam inesse peccandi, tamen per timorem Dei a peractione peccati omnis alienus est. Viam igitur peccati, qua ad peccatum pergere promptum est, amoveri a se deprecatur, id est, omnia corporalium voluptatum desideria auferri, nec tentationem aliquam concupiscentiae aut ignorantiae, qua tamquam per viam ad peccatum itur, ingruere. Nec solum id orat Deum, sed etiam ut per legem suam misereatur ejus. Per legem autem hoc modo misericordiam consequitur: quia ut superius ostendi, ita in lege sit scriptum: Et nunc Israel quid Dominus Deus tuus poscit a te, nisi ut timeas Dominum Deum tuum, et ambules in omnibus viis ejus, et diligas eum, et servias Domino Deo tuo ex toto corde tuo, et ex tota anima tua, et custodias praecepta Domini Dei tui et justificationes ejus, quae ego praecipio tibi hodie, ut bene sit tibi (Deut. X, 12 et 13)? Ergo cum lex doceat in viis Dei ambulandum, ut ambulanti in his bene in posterum sit; et nunc Propheta oret vias injustitiae a se amoveri, sibique ut Deus misereatur ex lege: id orat quod lege conclusum est, ut in viis Dei ambulans in beatitudine collocetur.
9. Via veritatis, judicium
Dehinc sequitur, VERS. 30: Viam veritatis dilexi, et judicia tua non sum oblitus. Viam multi diligunt, sed non omnes diligunt viam veritatis. Et quicumque aut voluptatum aut divitiarum aut honorum viam ineunt, sed et qui haereticorum doctrinis vagi et incerti et impii differuntur, in via quidem sunt, sed non sunt in via veritatis. Sed Propheta ex spiritu ejus loquitur, qui assumpto corpore dicturus postea erat, Ego sum via, veritas et vita (Jn XIV, 6). Et quia hoc judicium est, secundum quod Evangeliis continetur, Hoc enim judicium est, ut qui credit in me, habeat vitam aeternam (Jn III, 15 et 19); merito Propheta ait, Viam veritatis dilexi, et judicia tua non sum oblitus. Nobis enim haec ad cognitionem posterius dicta sunt; sed Propheta in his et vivit et loquitur.
10. Testimoniis Dei adhaerendo a confusione liberamur
Cohaeret autem sibi doctrinae et confessionis propheticae sermo: ait enim, VERS. 31: Adhaesi testimoniis tuis, Domine, noli me confundere: quia veterum et anteriorum peccatorum veniam testimoniis Domini adhaerendo sit meritus. Scit enim verbis Dei dictum esse: Ecce deleam ut nubem injustitias tuas, et tamquam nebulam peccata tua (Is XLIV, 22). Dominus potens est omnia ea quae nobis pudori et confusioni sunt amovere, si et nos dicere cum libertate possimus, Adhaesi testimoniis tuis. His enim adhaerentes, a confusione pudendorum et anteriorum criminum liberamur.
11. Gradus ad cursum viae Dei. Via vitae angusta
Sed concluduntur omnia suo ordine, suis rebus. Superius enim ait, Viam injustitiae amove a me: deinde subjecit, Viam veritatis dilexi: tertium id sequitur, Adhaesi testimoniis tuis: nunc deinde ita finit, VERS. 32: In via praeceptorum tuorum cucurri, cum dilatasti cor meum. Per gradus ad id ventum est, Viae iniquitatis amotae, viae veritatis dilectae, testimoniorum indivisibili societate; ut in via mandatorum Dei curreretur. Sed via quae ad vitam ducit, et angusta, et tribulata est; angusta, quia diligenter et caute in ea ingrediendum est; tribulata, quia per multas tribulationes et passiones aditur. Et insolens Propheta existimabitur qui se viam hanc currere glorietur?
12. Non curritur nisi Deus dilatet cor: qui dilatet
Meminit autem inter innocentiae studium, et humilitatis confessionem sermonum suorum moderandam esse virtutem. Idcirco posteaquam dixerat. In via mandatorum tuorum cucurri, hoc addidit, cum dilatasti cor meum. Dilatatum est cor, quod per fidem capax doctrinae Dei panditur. Et hoc de credentibus dictum est: Et inhabitabo et inambulabo in eis (2Co VI, 16). Cor igitur dilatatur, in quo sacramentum Patris et Filii residet, in quo capaci habitatione Spiritus sanctus delectatur. Meminit et Salomon dicens, Sapientia in exitibus canitur, in plateis cum libertate agit (Pr I, 20). Verbi utriusque hujus latinitas nostra vel obscuritatem nobis affert, vel alterius intelligentiae opinionem praebet. Nam quod nos in exitibus dicimus, graecitas ex hebraeo ejn ejxovdoiû transtulit, Et exodus proprie est, ubi ex multis angustis viis in unam patentem viam coitur. Quod vero nos plateas nuncupamus, eodem nomine graecitas (plateiðas) nuncupavit. Sed plateas latitudines esse graecus sermo designat: et nos putamus has esse urbium vias. Ergo Sapientia, quae Christus est, in via illa, in qua nobis ex multis egressus est, canitur: in latitudinibus autem cum libertate agit, in quibus non solum habitare, sed etiam deambulaturam se esse promisit. Ergo viam Domini Propheta libere currit, posteaquam dilatato corde esse coepit. Non enim ante potuit viam Dei currere, quam ipse ille digna et ampla Deo efficeretur habitatio .
1186
Legem statue mihi, Domine, viam (Hil. viae) justificationum tuarum: et exquiram eam semper. Da mihi intellectum, et scrutabor legem tuam, et custodiam (Hil. servabo) illam in toto corde meo. Deduc me in semitam (Hil. in semita) mandatorum tuorum: quia ipsam volui. Inclina cor meum in testimonia tua, et non in utilitatem. Averte oculos meos ne videant vanitatem: in via tua vivifica me. Statue servo tuo eloquium tuum in timore tuo. Amputa opprobrium meum quod suspicatus sum; quia judicia tua jucunda. Ecce concupivi praecepta tua: in aequitate tua vivifica me.
1. Latina versio graecam non satis expressit. Lex viae justificationum Dei optatur
Inusitatam ac novam deprecationem Prophetae in primo quintae litterae versu invenimus. Ita enim coepit, VERS. 33: Legem statue mihi, Domine, viae jusitificationum tuarum. Sed rationem consequi versus hujus ex latina interpretatione difficile est. Per conditionem enim sermonis nostri communis non ita absolute potuit virtus verbi et hebraici et graeci explicari. Graeci namque ex hebraeo transtulerunt, nomoqevthsovn me, Kuvrie, thún oJdoún twðn dikaiwmavtwn sou. Orat enim in hoc versu, ut sibi lex statuatur justificationum: et quod graece est nomoqevthson, ad ejusdem sensus intelligentiam latinitas explicare non potuit. Propheta ergo orat, ut viae justificationum suarum legem sibi Dominus constituat, id est, ut qua lege viam justificationum Dei adeat, intelligat et sciat. Non enim viae tantum ait, sed justificationum viae postulat legem.
2. Lex viarum communium. Lex viae populi ex Aegypto exeuntis
Et quae tandem justificationum viae lex erit? Nam in communibus et terrenis viis legem meminimus esse in spatiis mensuras: cum passuum mille intervallo quaedam legis viae signa statuuntur, cum mansionum requies disponitur, cum usque ad urbem refectioni viantium congrua rursum mansionum intervalla dimensa sunt. Sed etiam tum cum ex Aegypto populus per rubrum mare pedes transiit, legem quamdam viae fuisse meminimus ei non humani arbitrii judicio, sed divini, constitutam in columna ignis et nubis. Nam cum oporteret populum iter agere, columna ignis nocturno tempore anteibat, sed die vero columna nubis (Exodi XIII, 21). At cum placitum Deo fuisset diu in iisdem castris populum contineri; columna neque ignis noctu provehebatur, neque nubis de die anteibat. Legem itaque hanc viae statuit. Et si diligenter stationes eas, mansionesque castrorum, et conditiones locorum quae Exodo XV et seqq. continentur, retractemus; magna in ipsis coelestis itineris mirabilia cernemus. Ob quod frequenter Propheta oravit, dicens, Considerabo mirabilia de lege tua (Ps CXVIII, 18). Sed non jam istis se viae legibus contineri Propheta orat: non enim viae legem, sed viae justificationum poscit.
3. Via multiplex. Cujus viae legem exoptet David. Scit esse viam testimoniorum, cum dicit: In via testimoniorum tuorum delectatus sum. Scit esse viam praeceptorum, cum ait: Viam praeceptorum tuorum cucurri. Novit esse viam legis, cum: Beati sunt qui ambulant in lege Domini. Scit esse hanc viam justificationum, de qua nunc deprecatur. Scit etiam esse viam in Prophetis, scit esse viam in Evangeliis, scit esse viam in Apostolis, de quibus saepe testatus est. Vult ergo per legem viae hujus, usque in perfectam illam vitae viam tendere. Plures enim sunt haereticorum, qui viam legis probant, plures qui prophetarum, multi qui Evangeliorum, multi qui apostolorum. Scimus etiam quosdam non omnibus his viis esse contentos. Sed scriba doctus novit divitis patrisfamilias exemplo de thesauris proferre vetera et nova (Mt XIII, 52). Hanc igitur justificationum viae legem Propheta desiderat. Lex enim justificationum quibusdam religiosi cordis disciplinis continetur, et intra fines nos constitutionis suae quibus se uteremur arctavit: ne excedentes eos, ad opiniones haereticae intelligentiae evagaremur. Non vult igitur ab ea lege excedere, quam constitui sibi orat.
4. Ad quid
Sed in quam causam hanc legem orat institui? Scilicet ut exquirat eam. Lex erat justificationum per Moysen scripta: et hanc Propheta operibus exercebat. Non ergo hanc statui sibi orat, quae jam statuta erat, et ab eo religiose agebatur; sed eam quam optat inquirere. Quid ergo optat inquirere? Finem scilicet legis. Et quis erit finis legis? Apostolum audiamus: Finis enim legis Christus est (Rm X, 4). Sed per has justificationum vias, quibus statuta lex fuerit, finem legis optat exquirere: neque solum exquirere, sed semper exquirere. Ita enim ait: Et exquiram eam semper. Officium exquirendi non suffecerat per voluntatem, nisi etiam indefessa ab eo temporis continuatione gereretur.
5. David praerogativae cujus legit et qua lege optet intellectum
VERS. 34. Da mihi intellectum, et scrutabor legem tuam, et servabo eam in toto corde meo. In Proverbiis Salomonis scriptum meminimus, Inintelligendo sapientiam interroganti sapientia deputatur (Pr XVII, 28, sec. LXX). Quo sensu id ostendi videtur, quod qui non intelligat, et sapienter interroget, sapere credatur. Hoc itaque eo proficit, quia Propheta in lege manens, et secundum Apostolum Hebraeus ex Hebraeis octava die circumcisus, et secundum genus ex tribu Juda (Ph III, 5), et secundum gratiam corporeae unctionis et rex electus et christus, et secundum sacramentum dominicae nativitatis dignus cujus filius Jesus Christus esset, tamquam peregrinus legis orat, Da mihi intellectum et scrutabor legem tuam, et servabo eam in toto corde meo. Nondum ergo servat, nondum scrutatus est, nondum intelligit. Non ergo de ea lege loquitur, in qua natus est, eruditus est, operatus est Propheta. Sciens itaque primam partem esse prudentiae, ut quis quod non intelligit, sapientes interroget; et quod ignorat, intelligat: idcirco intellectum ut accipiat rogat. Sciens vero adepto spiritu intelligendi, studio opus esse scrutandi, ait: Et scrutabor legem tuam. Scrutationis autem fructum repertae rei custodiam esse cognoscens, dixit, Et servabo eam. Intelligens vero perfectam custodiae diligentiam in toto esse cordis officio, consummavit omnem sermonis sui ordinem, dicens: Da mihi intellectum, et scrutabor legem tuam, et servabo eam in toto corde meo.
6. Legis ritus varii. Sed quid tandem istud est, quod intelligere optat, quod scrutaturum se et servaturum toto corde promittit? Meminit namque non otiosos dies sex Moysi libro in mundi hujus operatione monstrari (Gn I). Scit non superfluam esse diei septimi requiem (Gn II, 2). Recordatur in mensis novi religione sacramentum festivitatis coelestis tamquam in speculo figurari (Ex XXI, 2). Novit annum illum, quo post sex annorum servitutem liber Hebraeus est (Lev. XXV, 4), quo post multam operationem terra requiescit (Ibid. 13), fructibus ejus relictis proselyto pauperi et bestiis terrae, quo et debita universa Hebraeis omnibus remittuntur. Quinquagesimi quoque anni leges concupiscit scrutari. Vult (subaud. scrutari) quae sit in primo mense decimi diei usque in quartam decimam, et deinde usque in vigesimam primam religio. Illam quoque septimi mensis cogitat solemnitatem, cujus memoriale in tubis est (Levit. XXIII, 24); decimi quoque diei in eo placationem (Ibid. 27), et post quintam decimam in tabernaculis dierum octo laetitiam (Ibid. 34), quomodo ex his et sancta prima, et octava sit sancta (Ibid. 35 et 36). Scit circumcisionem primam fuisse (Gn XVII, 10), scit et iteratam per Jesum esse gestam (Josue. V, 2). Azyma sancta desiderat, litare pascha concupiscit, de quo in agni ipsius immolatione scriptum est, Hoc est pascha Domini (Exodi XII, 11). Terram repromissionis, terram fluentem lac et mel scit nondum vere a populo, qui secundo est circumcisus, obtentam. Ob haec igitur intellectum orat; haec intelligens, scrutaturum se pollicetur; haec scrutatus, servaturum se professus est; haec servans in toto corde custodiet.
7. Post quae sequitur, VERS. 35: Deduc me in semita mandatorum tuorum; quia ipsam volui. Et in hoc nunc versu, sermonis virtus non proprie per conditionem translationis expressa est. Nam id quod nostri ita dixere, Deduc me in semita, graecitas sic locuta est: oJdhvghsovn me ejn thðé trivbwé. Et id quod cum illis trivboû dicitur trita et frequentata discursibus semita intelligitur: nobiscum autem semita dici potest, et esse semita, et esse non trita. Ergo quia graecitas utrumque eadem nuncupatione completa est, nos quoque ita sentiamus; et semitam eadem sciamus esse quae trita est.
8. Via mandatorum trita a saeculo
Et observandum est, quod hic non legis, sed mandatorum semitam esse dicat. Via enim legis a Moysi gradientes, postquam ipsa constituta est, habuit. Caeterum mandatorum idcirco semita est, quia in mandatis Dei jam a saeculi institutione perrectum sit. In hac enim semita et Abel cucurrit, et Seth institit, et Enoc placuit, et Noe reservari meruit, et Melchisedech et benedicere potuit et decimas accepit, et Abraham amicus Dei est, et Isaac haeres est, et Jacob Israel est, et ex Juda expectatio gentium est, et Joseph in testimonium positus est, Job a Lege liber de hoste legis triumphat, et Hebraeum Moyses vindicat, et Jesus secundo Israel circumcidit, et Samuel dignus in unguendo rege deligitur.
9. Duce ad eam nobis est opus. Dux Christus
Et nunc in hac orat se hic et unctus et rex et propheta deduci. Scit enim imbecillam sibi esse naturam, neque se posse hanc semitam sine duce aggredi. Dux enim est omnibus hac semita pergentibus Deus. Dux enim est, cum dicitur, Retro post Dominum Deum tuum ambula, et ad eum adhaereto: et rursum: Retro post eum ambula, quoniam ipse te deducet (Deut. XIII, 4). Deducit autem, cum ait, Qui non tulerit crucem suam, et secutus me fuerit, non est me dignus (Mt X, 38). Deducit etiam, cum prior omnem evangelicarum passionum semitam trivit. Si Apostoli docent, prior ille docuit; constituit enim Sapientia amicos Dei et prophetas (Sap. VII, 27). Si juste nunc aliquid geritur a nobis, princeps justitiae nostrae est; est enim ipse justitia (1Co I, 30). Si ob fidem ad terrorem flagellamur, flagellis ille dorsum suum praebuit. Si alapis ad injuriam caedimur, has ille suscepit. Si in contumeliam conspuimur, faciem suam ille non avertit a sputis.
10. Legem scil. diligentibus
Dux in omnibus ille est: sed dux est diligentibus legem, quam superius se toto in corde custoditurum propheta professus est. Non enim hic secundum sermonem graecitatis, cum dicitur: Quia ipsam volui, ad semitam mandatorum referri potest: quia in graeco ubi foeminino genere semita scripta est, id quod vellet, masculino genere pronuntiat, dicens, oJdhvghsovn me ejn thðé trivbwé twðn ejntolwðn sou, oåti aujtoún hjqevlhsa. Lex enim a nobis foeminino genere nuncupatur, quae graece novmoû dicta est, quod ab his genere masculino enuntiatur. Et cum illic foeminino genere semita nuncupetur; id quod voluit, ad id refertur, quod per masculinum genus graecitatis proprietate memoratum est.
11. Omnia ex Dei munere
Sequitur nunc, VERS. 36: Inclina cor meum in testimonia tua, et non in utilitatem. Omnia propheta ad munus Dei retulit, sive ut lex viae justificationum sibi statuatur a Domino, sive ut sibi intelligentia praestetur, sive ut deducatur in semita, sive ut cor ejus in testimonia inclinetur, id est, in ea quae sub testibus scripta sunt. Teste enim coelo et terra lex tradita est (Deut. XXX, 19).
12. Objectio et responsio
Sed forte per hanc prophetae religiosam modestiam, quisquam impie loqui ita audebit: Si, inquit, omnia a Deo sunt, humana ergo ignorantia caret culpa; cum nihil obtinere possit, nisi quod donatum a Deo sumpserit. Et primum hoc impietatis est voluntas, existimare idcirco se ea quae sunt credentium propria non consequi, quod sibi a Deo indulta non fuerint. Sed omnem occasionem hujus impiae excusationis propheta submovit. Primum enim cum orat, conveniens infirmitati suae egit officium: dehinc Dei muneribus humanae devotionis studia connexuit. Cum enim ait, Legem mihi statue, Domine, viam justificationum tuarum; quid secundum orationis nostrae humilitatem Dei esset ostendit. Cum autem subjecit, Et exquiram eam semper; officium devotionis suae protulit. Et in caeteris quoque utrumque quodam complexu sibi invicem colligavit: cum deduci se in semita postulavit, et cum id ipsum voluit. Prius enim quae a Deo sunt cum honore praeposuit; et tunc quae hominis sunt cum humilitatis atque officii sui confessione subjecit. Orat igitur ut Deus tribuat. Est ergo a nobis, cum oramus, exordium; ut munus ab eo sit: dehinc quia de exordio nostro munus ejus est, ex nostro rursum est ut exquiratur et obtineatur et maneat.
13. Avaritia et utilitas qui idipsum
In eo autem quod ita se habet, Inclina cor meum in justificationes tuas, et non in utilitatem; quidam transtulerunt, Inclina cor meum in testimonia tua, et non in avaritiam. Id quod in hebraeis codicibus continetur, ambigua in definitione utrique intelligentiae opportunum est. Sed nos, sicut oportet, sequimur Septuaginta interpretum religiosam et antiquam auctoritatem, ex judicio tamen caeterorum translatorum proprietatem intelligentia cujusque desiderio coaptantes. Cum enim hi dixerint, in utilitatem, illi dixerint, in avaritiam; per idipsum quomodo utilitas hic nunc sit subjecta noscetur. Nam saeculi homines pecuniam, argentum, aurum, et caetera opum instrumenta utilitatem vocant. Ergo cum in Dei testimonia inclinari cor suum, et non in utilitatem propheta orat, inclinatum in Dei testimonia cor ab his sine dubio refert, quae humano judicio existimantur utilia. Et quidem intelligentiae nostrae sensum versus qui consequitur confirmat.
14. Quos oculos, a qua vanitate averti par est
Ait enim, VERS. 37: Averte oculos meos, ne videant vanitatem, et in via tua vivifica me; vanitatem eorum docens, quae ab hominibus existimantur utilia. Et quaerendum est quos oculos, et a qua vanitate oret averti. Orat autem et animi et corporis oculos (subaud. averti), eos scilicet qui theatralibus ludis captivi incubant, eos qui Circensium certaminibus serviunt, eos qui vestium pretia mirantur, eos quos auri splendor et gemmarum varietas occupat. Nisi forte non magis equorum cursu astrorum cursus est gratior; et obscoenis illis spectaculorum turpium fabulis, non amoenius divina illa humanae spei eloquia cantantur. Nisi forte huic terrenorum metallorum usui, non magis aeternitatis repositae divitiae, honor et gloria praeferetur: et blandior mihi erit auri species, quam hominis et terrae et lucis et coeli. Ab eorum igitur vanitatibus averti oculos et hos corporis sui, et illos animae deprecatur: de quibus obcaecatis beatus Apostolus docet, cum ait, In vanitate sensus eorum intenebrati, alienati a vita Dei (Eph. IV. 18).
15. Oculorum a vanitate aversorum praemium
Et aversorum oculorum a vanitate quod praemium sit, non longe requirendum est. Sequitur enim, Et in via tua vivam. Declinandi enim a vanitate sunt oculi, ut nobis in via Dei vita sit: non ea vita quae nunc est, sed ea quae in coelis reposita est, et in Christo absconsa. Ita enim in omni hoc psalmo locutus est, tamquam victurus sit (subaud. tamquam), non modo vivat. Erigendi igitur oculi sunt, quibus Christi potius gloria, quam mundi hujus inania et vana cernantur. In via enim Dei, referentes oculos a vanitate, vivemus.
16. Dei verba cum timore excipienda
Dehinc sequitur, VERS. 38: Statue servo tuo eloquium tuum in timore tuo. Novit a plurimis propheta eloquia Dei sine metu suscipi. Plures enim auditas coelestis eloquii Scripturas tamquam fabulam rerum inanium negligunt, et Dei verba, quae praeterire coelo et terra praetereunte non possunt, magno cum periculo irreligiosae temeritatis irrident. Novit initium sapientiae esse Dei timorem (Ps CX, 10). Novit in illa septiformis Spiritus gratia timorem in postremo tamquam firmamentum eorum quae superius sunt dicta numerari (Is XI, 2). Constitui ergo in se Dei eloquia in timore Dei deprecatur: quia scit ea nobis eloquia futura esse, quae tamquam Dei timebuntur, utilia. Dehinc adjecit, VERS. 39: Circumcide opprobrium meum quod suspicatus sum: quia judicia tua jucunda. Propheta in corpore positus loquitur, et neminem viventium scit sine peccato esse posse. Unum meminit esse qui peccatum non fecit, neque dolus inventus est in ore ejus. Ergo cum circumcidi a se opprobrium deprecatur, peccata circumcidi orat; quia peccatum sequatur opprobrium. Sed cum circumcidi a se orat, non tamquam de admisso perpetratoque confessus est; sed quia id per infirmitatem carnis suae in se suspicatur habitare. Non enim ait, Circumcide opprobrium quod in me est: sed ait, Circumcide opprobrium meum quod suspicatus sum, suspicionem opprobrii ex conscientia propriae infirmitatis ostendens. In judiciis enim multi ad opprobrium resurgent. Quae quia his jucunda sint, in quibus peccati non manebit opprobrium; ipsam illam quae in se est suspicionem a se circumcidi orat opprobrii, ut sibi Dei sint jucunda judicia.
17. Deus quos vivificet
Ac ne de admissi peccati conscientia precatus esse existimaretur, orationem omnem quam sub singulis octonis versibus defert, hac libertate conclusit, VERS. 40: Ecce concupivi praecepta tua: in aequitate tua vivifica me. Superius oravit, ut in Dei timore Dei in se statuerentur eloquia; dehinc ut a se suspicio circumcideretur opprobrii: nunc concupiscentiam ac desiderium suum erga Dei praecepta demonstrat, et ut in aequitate Dei vivificetur orat; sciens proprium divinae aequitatis esse munus, ut vivificet eum, qui et praecepta Dei desideraverit, cui et circumcisa opprobrii suspicione jucunda judicia sint, et in timore Dei in se constituantur eloquia.
1187
Veniat (Hil. Et veniat.) super me misericordia tua, Domine, salutare tuum secundum eloquium tuum. Et respondebo improperantibus (Hil. exprobrantibus) mihi verbum, quia speravi in sermonibus tuis. Et ne auferas de ore meo verbum veritatis usquequaque (Hil. add. nimis); quia in judiciis tuis spero (Hil. speravi). Et custodiam legem tuam semper in saeculum saeculi (Hil. ad. et in saeculum). Et ambulabam (Hil. ingrediebar) in dilatione: quia mandata tua exquisivi. Et loquebar in testimoniis tuis in cospectu regum, et non confundebar. Et meditabar in mandatis tuis, quae dilexi vehementer. Et erexi manus meas ad mandata tua quae dilexi (Hil. ad. valde), et exercebar in justificationibus tuis.
1. Scripturas ut sapientia destitutas sunt qui spernant. Nil in iis nisi perfectum
Plures secundum Apostolum sunt qui sapientiam saeculi sequentes, sapientiam Dei reprobaverunt (1Co I, 19 et 20): ob quod stultam fecit Deus saeculi sapientiam. Quid enim infidelibus stultius est, qui praeter illum communem irreligiosorum errorem etiam hoc adjiciunt piaculi, ut divina Scripturarum eloquia putent perfectae doctrinae carere ratione? Et quia pro impietate ingenii sui divinorum dictorum capaces esse non possunt, ad contumeliam coelestium verborum pro excusatione hebetudinis suae prorumpunt, dicentes, nihil in his rationabile, nihil esse perfectum: volentes ea quae a se dicantur, sola esse erudita, et doctrinis verae prudentiae expolita; stulti Deo negantes, quae assumere ipsi sibi audent. Nec mirum est, si irreligiose de eis opinantur, quorum, pecudeae hebetudinis modo, intelligentiam non consequuntur. Verum quamvis in eo sermone, quem superius habuimus, his qui sapientiam Dei sequuntur, cognitam dictorum coelestium perfectionem existimem, nihilque eorum esse, quod non consummatum atque omni ex parte perfectum sit: tamen id quoque etiam in his sextae litterae versibus absolutius licebit intelligi.
2. Salus nostra Dei munus
Post superiorem enim sensum ita loquitur, VERS. 41: Et veniat super me misericordia tua, Domine, salutare tuum secundum verbum tuum. Misericordiam itaque primum deprecatus est, dehinc salutare. Salus enim nostra ex misericordia Dei est, et bonitatis suae hoc munus in nobis est: et inde coepit oratio, unde et salus inchoat deprecantis. Dehinc ne ex incerta et ex inopinata spe precari Propheta existimaretur, primum misericordiam, dehinc salutare commemorat, tum tertio subjecit, secundum verbum tuum: ut hanc orandi fiduciam proficisci secundum verbum Dei, id est, secundum doctrinam legis ostenderet.
3. Post hunc itaque perfectae orationis ordinem id sequitur, VERS. 42: Et respondebo exprobrantibus mihi verbum, quia speravi in verbis tuis. Tenet ordinem ratio perfecta: Si, inquit, in me venerit misericordia tua, et salutare tuum secundum verbum tuum, et a te fuero misericordiam consecutus, et a te conservatus ut spopondisti; consequens erit, ut his qui insipientiam mihi, et errorem spei, et verbum hoc quod in te spero exprobrant, respondeam. Quid itaque adversus hanc prophetae responsionem exprobrare irreligiosa mens poterit? Misericordia primum oratur a Deo, salus etiam exspectatur a Deo: et deinde eam spopondisse per verbum suum Deus ostenditur. Concluditur itaque exprobrantium impietas ab his qui in Dei verbis sperant: cum quando Deus precatur, et misericordiam et salutem ab eo credentium fides sperat, et doctrina haec spei nostrae sit, ut oratus et misereatur et salvet.
4. Oratio David Dei misericordia, non suis nititur meritis
Dehinc sequitur, VERS. 43: Et ne auferas de ore meo verbum veritatis usquequaque nimis; quia in judiciis tuis speravi. Accipiat humana insolentia humilitatis modestiaeque doctrinam. Prius propheta concedi sibi orat, quam se id mereri ut obtineat ostendit. Omnia vult a bonitate Dei in se inchoari: nec tamen causam fiduciae suae subtrahit. Ait enim, Et ne auferas de ore meo verbum veritatis usquequaque nimis. In quo primum majestatem ejus confitetur qui semper orandus est: dehinc se non ex inani sperare subjecit, dicens, Quia in judiciis tuis speravi. Humanae autem temeritatis est hic mos, prius, ad obtinendum aliquid, meritum quam mereatur ingerere; et eum, a quo quid postulet, tamquam ex officii debito convenire.
5. Verbi Dei praedicator liber esse debet a crimine
Sed non sufficit nobis, ut modestiae tantum tenuerit Propheta rationem: collocationes etiam verborum virtutesque noscendae sunt, cur ita dixerit: Et ne auferas de ore meo verbum veritatis usquequaque nimis. Omne oris officium, cordis sensui motibusque famulatur. Et cur Propheta ne ab ore sibi verbum veritatis auferatur orat, versus istius consequentia docent. Non enim metum hunc Prophetae fuisse existimandum est, ut sibi veritatis verbum ex corde vereretur auferri: ait enim Quia in judiciis tuis speravi. Sperans ergo in judiciis Dei, verbum veritatis de corde sibi non metuit auferri. Scit autem quaedam esse peccata, quae ex ore verbum auferant veritatis. Peccatori enim dixit Deus, Quare tu enarras justitias meas? (Ps XLIX, 16.) Non enim ait, Quare immemor es justitiarum mearum? sed peccatorem monuit eum, qui in peccato mansisset, praedicationis officio abstinere. Vult enim liberum a crimine esse doctrinae coelestis praedicatorem, vult eloquia sua a casti corporis casto ore tractari. Cavendum igitur est, ne quando ex ore nostro verbi veritatis auferatur eloquium. Hinc illud est quod Apostolus monet, Noli negligere quod in te est charisma (1Tm IV, 14): ne per negligentiam ac desidiam indigni praedicatione verbi Dei simus.
6. Unus sine peccato
Sed Propheta non audet in tantum se a peccato liberum effici velle, ut non meminerit unum solum esse qui peccatum non fecerit, et dolus in ore ejus non inventus, sit et idcirco subjecit, usquequaque nimis. Per modestiam scilicet confessionis, et ut non auferatur a se verbum veritatis orat: et per honorem ejus qui unus tantum sine peccato est, ne usquequaque nimis a se auferatur expostulat: quia se hominem meminerit, qui per naturae infirmitatem sine peccato esse non possit.
7. Legem, et quae lege adumbrantur spondet David se servaturum
VERS. 44. Et custodiam legem tuam semper in saeculum, et in saeculum saeculi. Nullum Propheta vitae suae finem pertimescit. Non enim concluditur fides sua saeculis: sed se in infinitatem temporum officio custodiendae legis extendit. Scit et altare a Moyse in exemplum esse superioris altaris exstructum. Scit et Aaron sacerdotem ad speciem esse ostensi in monte sacerdotis ornatum. Moysi enim Deus ait: Vade, fac omnia secundum exemplum, quod ostendi tibi in monte (Exodi XXV, 40). Festinat ergo in leges illas aeternorum saeculorum. Nam cum lex futuri umbra sit; necesse est corpus illud verae legis aeternum sit. Distinxit autem praesens officium ab indefessa illa perpetui officii jugitate, dicens, Et custodiam legem tuam semper in saeculum, et in saeculum saeculi. Cum ait, semper in saeculum; nullum in hac temporis vita subrependae oblivionis tempus admisit. Cum autem adjecit, et in saeculum saeculi, scit per hanc umbram legis ad ministerium verae et aeternae legis ascendi. Ait enim, saeculum saeculi, tamquam temporis tempus, quod succedente quadam vicissitudine hujus saeculi saeculum sit futurum.
8. Leges Dei post hanc vitam
Novit esse, secundum evangelicum divitem et pauperem Lazarum, exemptae a corpore animae legem, per quam alia ab alia chao impenetrabili separetur (Lc XVI, 20). Scit secundum apostolum Paulum et resurrectionis quoque esse legem, in qua differt stella ab stella in claritate (1Co XV, 41). Scit esse leges Angelorum, cum alii assistentes Deum indefessa voce collaudant, alii ante conspectum invisibilis nobis Dei tamquam lege officii proprioris assistunt. Novit et pusillorum Angelos faciem Dei quotidie ex quadam lege conspicere (Mt XVIII, 10). Scit utique esse aeternas leges, et eas omnes se in illo saeculi saeculo custoditurum esse confidit: quia ea quae per umbram sunt constituta, in hoc nunc saeculo semper observet.
9. Cordis ampli quis fructus, quae causa
VERS. 45. Et ingrediebar in dilatatione: quia mandata tua exquisivi. Non est angustus propheta: et superius jam dixerat: Viam praeceptorum tuorum cucurri, cum dilatasti cor meum. Scit inter humanarum tribulationum passiones semper ad Deum patulo esse se corde oportere. Quod ipsum Apostolus docet, dicens: In omnibus tribulati, sed non angustiati (2Co IV, 8). Novit hac ipsa amplitudine cordis de se idem Apostolus gloriari, cum ad Corinthios ait: Non angustiamini in nobis, sed angustiamini in vobis (2Co VI, 12). Patet etiam hic quoque propheta, dicente Deo: Et inhabitabo in his, et inambulabo in ipsis (Ibid. 16): Angusta igitur sunt peccantium corda, et hospitio Deum mens polluta non recipit. Patulum enim domicilium inconceptibili Deo opus est: et idcirco in amplitudine propheta ambulat, quia in eo Dei in se loquentis habitatio est. Causam vero amplitudinis suae docet, dicens: Quia mandata tua exquisivi. Naturae nostrae consuetudinem recordemur, quotienscumque lectioni vacantes mandata Dei et praecepta scrutamur, in quantam amplitudinem intelligentiae mentium nostrarum dilatantur angustiae, et quam patulus nostrae humilitatis in desideria divina fit sensus. Per peccatorum autem nostrorum conscientiam coarctatur nobis omnis animae amplitudo: ac difficilia omnia et angusta sunt, cum divini verbi habitatione sumus indigni.
10. Reges, vel principes terrae vel sancti intelliguntur
Sed ambulans in latitudine propheta, versari in officio digno adeptae amplitudinis debet: et versatur plane. Sequitur enim, VERS. 46: Et loquebar de testimoniis tuis in conspectu regum, et non confundebar. Hoc officium dilatati cordis est, ut ex eo in abundantia divinae doctrinae verba procedant. Loquitur enim propheta constanter adversus principes terrae Deum praedicans. Et quidem duplex significatio sensus hujus est, quia secundum dominica praecepta oporteat a nobis Christum coram regibus et potestatibus praedicari (Mt X, 18): neque nos terrenarum potestatum fas est jure terreri (Ibid. 26), quominus omni confusione rejecta, constanti et publica fide Deum qui negantes se negaturus sit non negemus (Ibid. 33). Potest et sermo ad eos referri, de quibus et Apostolus ait: Jam sine nobis regnatis, et utinam regnetis (1Co IV, 8): id est, tamquam in conspectu sanctorum, qui utique frequenter reges terrae sunt nuncupati, propheta Dei testimonia sit locutus, neque confusus sit per praedicationem suam doctrinae coelestis instituta praebere. Geminam autem lectio intelligentiam ex se praestat: ut quia utrumque ex testimoniis Scripturarum intelligi promptum est, aut utrumque significatum existimetur, aut quod magis videbitur probabile eligatur.
11. Lex debet esse in ore, in mente, in corde
VERS. 47. Et meditabar in mandatis tuis, quae dilexi vehementer. Non solum igitur loqui nos in testimoniis Dei convenit: sed legis mandata omnia diuturna meditatione percensere. Neque tantum meditatio utilis est, nisi lex ipsa quae in meditatione est diligatur: neque diligere communi dilectione sufficiet, nisi etiam vehementer id quod diligitur diligatur. Atque ideo hunc omnem perfectae rationis ordinem sermo propheticus percurrit, dicens: Et meditabar in mandatis tuis, quae dilexi vehementer.
12. Sit et in manibus
Sed neque meditatio legis, neque ipsa dilectio impensa sufficiet, nisi fructum operum et voluntatis efficientia consequatur. Neque in hoc propheta cessavit: ait enim, VERS. 48: Et erexi manus meas ad mandata tua quae dilexi valde. Manus ad mandata ea quae diligebat erexit; non utique contumeliosas aut procaces, sed mandatis humilitatis servientes, sed operibus misericordiae insistentes, sed fidei praecepta peragentes. Operis vero officium semper oportet esse intentum, et nulla interdum negligentis otii dissimulatione cessare. In hoc quoque se manere propheta testatur, dicens: Et exercebar in justificationibus tuis. Exercitatio assiduitatem operationis ostendit. Frequentem itaque sibi esse, et semper intentam praeceptorum observantiam docet ad illas, de quibus superius memoravimus, coelestium justificationum efficientias, nunc se in justificationibus praesentis, et ex futuris adumbratae legis exercens.
Hilarius - Super Psalmi 1185