Hilarius - Super Psalmi 560

PSALMUS LVI.

In finem, ne disperdas, David in tituli inscriptionem, cum fugeret David a facie Saul in speluncam.

Miserere mei Deus, miserere mei: quoniam in te confidit anima mea. Et in umbra alarum tuarum sperabo, donec transeat iniquitas. Clamabo ad Deum altissimum, Deum qui benefecit mihi. Misit me e coelo, et liberavit me: dedit in opprobrium conculcantes me. Misit Deus misericordiam suam, et veritatem suam: et eripuit animam meam de medio catulorum leonum; dormivi conturbatus. Filii hominum dentes eorum arma et sagittae, et lingua eorum machaera acuta. Exaltare super coelos Deus, et super omnem terram gloria tua. Laqueos paraverunt pedibus meis, et incurvaverunt animam meam. Foderunt ante faciem meam foveam, et inciderunt in eam. Paratum cor meum, Deus, paratum cor meum: cantabo et psalmum dicam tibi. Exsurge gloria mea, exsurge psalterium in cithara: exsurgam diluculo. Et confitebor tibi in populis Domine, psallam tibi in gentibus: quia magnificata est usque ad coelos misericordia tua, et veritas tua usque ad nubes. Exaltare super coelos Deus, et super omnem terram gloria tua.

561
1. Psalmi hujus cum superiore connexio

De superioris psalmi superscriptione id tantum demutatum in consequenti est, quod ubi pro populo longe a sanctis facto aenigmatum est, nunc ne corrumpas vel disperdas praescribitur: quod uno verbo toú mhú diafqeivrhû utrumque graecus sermo complexus est. Consequens enim erat, ut quia corruptio eos qui longe a sanctis discederent mansura esset, ne huic sanctus subderetur oraret. Nam in psalmo alio gratulationem aversae hujus a se corruptionis ostendit, dicens: Nec dabis sanctum tuum videre corruptionem (Ps XV, 10). Neque ambiguum est, psalmum hunc secundum apostolorum professionem ex persona esse Domini intelligendum.

562
2. Tituli expositio

Itaque David ad humanae carnis gloriam resurrectionis dominicae tempus exspectans, nunc et non corrumpi se rogat, et aversam a se corruptionem in eo, in quo primitiae resurrectionis sunt, prophetae praescientia gratulatur. Ideo autem, VERS. 1: In finem tituli inscriptio est, quia et gloriosa ad aeternitatis honorem vita suscepta, et mors plurimis salutaris virorum fortium inscribatur sepulturis; et haec omnia ad eum referri oporteat, qui vel finis est legis, vel quem psalmi ipsius finis ostendat. Id autem quod in spelunca clausus haec loquitur, tempus est prophetiae, quo psalmum intelligitur scripsisse ipsa illa speluncae habitatione mansuri in corpore Domini humilitatem prophetans. Caeterum videri non potest, ut qui ob metum erat intra speluncam reconditus, psalterio et cithara, ut testatur in psalmo, id est totius artis musicae perstreperet apparatu.

563
3. Misericordia Dei quibus speranda. Quo fructu, quamdiu

Coepit autem ita, VERS. 2: Miserere mei, Deus, miserere mei: quoniam in te confidit anima mea. Misericordiam rogat; quia confidit in Deo, docens ab his misericordiam Dei sperandam esse qui crederent. Et misericordiae Dei quod momentum quive sit effectus, ostendit dicens: Et in umbra alarum tuarum sperabo donec transeat iniquitas. Avibus naturae est infirmitatem pullorum alis inumbrare, eosque a praetervolantium vi atque improbitate defendere. Quod et in gallinis maxime noscimus, cum collectos intra pennas foetus suos aut opacant aut tuentur. Quarum consuetudinem ad exemplum sollicitudinis suae Dominus commemorat, dicens ad Jerusalem interfectricem prophetarum: Quotiens volui colligere filios tuos, sicut gallina quae congregat pullos suos sub alis suis, et noluisti (Matt. XXIII, 37)? Sperat ergo in umbra alarum Dei sanctus, donec iniquitas transeat, id est dum aut saeculi scandala, aut iniquitates impiorum, aut terrenae humilitatis infirmitatem, dum (fort. quemadmodum) hanc ipsam quasi speluncam habitaculi et corporis sui David qua nunc est clausus, evadit.

564
4. Prophetica scientia. Diapsalma. Mors somnus. Dormientis conturbatio, Christi passio. Leonum catuli qui

Sperans sub umbra alarum Dei, officio spei suae semper intentus est, dicens, VERS. 3: Clamabo ad Deum altissimum, Deum qui benefecit mihi. Clamat fide potius quam voce, qui fugiens et latens clamat. Porro autem non est in sermone sperantis gratulatio adeptorum: sed propheticae scientiae ac fidei est, gerendis non aliter gaudere quam gestis: et idcirco ad eum qui sub indemutabili constitutione bonitatis jam sibi benefecerit, clamat: Et quatenus benefecerit Dominus, consequentibus docet, dicens, VERS. 4 et 5: Misit e coelo, et liberavit me, dedit in opprobrium conculcantes me. Misit Deus misericordiam suam et veritatem suam, eripuit animam meam de medio catulorum leonum; dormivi conturbatus. Dignum fuit, etiamsi nulla demutatio personae esset ac sensus, diapsalma intervenire: quia ad intelligentiam dictorum sensus esset credentium erigendus. Benefecit Deus sancto suo, mittendo de coelo: ut liberato eo, in opprobrium hi qui eum conculcabant darentur. Et misit misericordiam suam ac veritatem ad eripiendam de catulorum medio animam ipsius, tum cum conturbatus dormisset. Si mors significatur in somno, vel cum dormiturus David cum patribus suis est, vel cum dormiens Lazarus excitandus est, vel cum centurionis illius non est mortua puella sed dormit, vel cum eos qui dormierunt non praeveniemus in resurrectione: si conturbatio dormientis significatio est passionis, cum dicitur: Nunc anima mea turbata est valde (Jn XII, 27): quam tamen eripi de manu canis ita antea est deprecatus: Libera me de ore leonis, et de manu canis unicam meam (Ps XXI, 22): et non alii canum vel leonum catuli intelligi possunt, quam qui sunt et natio viperarum, de quorum medio anima eripitur, et eripitur per missam e coelo misericordiam et veritatem; secuncundum illud: Misericordia et veritas obviaverunt (Ps LXXXIV, 11), et si misericordia et veritas Dominus Jesus Christus est: non ambigitur quin illi in opprobrium dedantur, qui conculcantes Dominum in passione, ista non credunt; quibus utique opprobrium est, unigeniti Dei adventum et peccatorum indulgentiam perdidisse.

565
5. Vitia mentium designantur officiis corporum

Et quia huic sanctorum spei vel persequentum odia vel negantum adversatura semper essent; commemoratis humanae salutis sacramentis, subjecit: Filii hominum, dentes eorum arma et sagittae, et lingua eorum machaera acuta. Vitia motusque animarum sub corporalibus officiis divinus sermo significat: ut in Deuteronomii cantico (Deut. XXXII, 15), Incrassavit, et calcitravit dilectus, impietatis luxu sub significatione consuetudinis corporalis increpito; vel illud: Qui devorant plebem meam ut cibum panis (Ps LII, 5); vel etiam: Dentes peccatorum contrivisti (Ps III, 8); nec non et illud Apostoli: Quod si mordetis invicem, videte ne consumamini ab invicem (Ga V, 15): ut quod singulis quibusque membris officii actionisque mandatum est, id ad efficientiam mentium animorumque referatur: ut nunc vel persequentium vel obtrectantium commemoraturus effectus, ait: Filii hominum, dentes eorum scutum et sagittae, et lingua eorum machaera acuta, cum et consumerent saevitia potestatis, et obtrectationum jaculis vulnerarent.

566
6. Deus exaltari nequit, nisi prius descenderit. Spiritus sancti dono omnis terra Domini gloria plena

Sed inter haec quae scit et exspectat Propheta non tacuit. Deprecatus enim ne corrumperetur, absorbendae corruptionis istius tempus exoptat, dicens, VERS. 6: Exaltare super caelos Deus, et super omnem terram gloria tua. Quae in altum de humilibus efferuntur, ea exaltari videntur quia per profectum quemdam in id quod sublimius est evadunt. Quod autem super coelos exaltandum est, necesse est ut prius descenderit ad inferiora de coelis, per quod rursum exaltandum sit super coelos. Quod ipsum Apostolus absolutissime ita dicit: Qui cum adscendisset in altitudinem, captivam egit captivitatem, dedit dona hominibus. Ascendit autem quid est, nisi quia et descendit in inferiora terrae? Qui descendit, ipse est et qui adscendit super omnes coelos, ut adimpleret omnia (Ep IV, 8, seq.): hinc exaltandi super coelos causam significans exstitisse, quod descendendi usque in inferiora terrae humilitas esset assumpta. Ex voto ergo propheta praenuntiat exaltari super coelos Deum. Et quia exaltatus super coelos impleturus esset in terris omnia sancti Spiritus sui gloria; subjecit: Et super omnem terram gloria tua: cum effusum super omnem carnem Spiritus donum, gloriam exaltati super coelos Domini protestaretur.

567
7. Qui gloriam aut passionem Christi suam David dicat

Omnis autem hic profectus non naturae divinae, sed infirmitati hominis optatur: quia se per assumptionem carnis in coelestibus collocandum propheta non nescit, quippe cum concorporales et comparticipes effecti simus in Christo Jesu. Et idcirco haec ad carnis suae infirmitatem, quae et in passionibus Domini vexanda, et super coelos esset exaltanda, connexuit, VERS. 7: Laqueos paraverunt pedibus meis, et incurvaverunt animam meam. Foderunt ante faciem meam foveam, et inciderunt in eam. Per compassionis fidem etiam se ipso in Domino propheta patiente, tanquam et ipse sit passus, haec quaeritur. Sed in eos qui majestatis Dominum persecuti sunt, cum in foveam praeparatam inciderint, mortis ipsius et sensus refertur et poena.

568
8. Diapsalma. David psalterio et cithara se significat

Et quia compatiendi et commoriendi fides nos glorificat in Christo: velut in procinctu spei fideique hujus propheta consistit dicens, VERS. 8 - 10: Deus, paratum cor meum: cantabo et psalmum dicam tibi. Exsurge, gloria mea, exsurge psalterium et cithara. Exsurgam diluculo, et confitebor tibi in populis, Domine, psalmum dicam tibi in gentibus. Interjecto diapsalma hunc ad Deum retulit propheta sermonem, psalmi interim fide haec eadem in quae cor ejus paratum est concinendo: et animi sui et corporis gaudia sub significatione psalterii et citharae adhortatus, sese ipsum in eo quod cantet psalmumque dicat ostendit. Ait enim: Exsurge, gloria mea, exsurge, psalterium et cithara: exsurgam diluculo; se ipsum scilicet ostendi in psalterio citharaque declarans, cum ad exsurgendum cithara psalterioque commonitis, ipse potius qui in his significetur exsurgat. Exurgens autem diluculo, cum gloria sua spei evangelicae gloriam cantat, congruenti diluculi et orationis tempore et salutis. Nam id sequitur: Et confitebor tibi in populis, Domine, psalmum dicam tibi inter gentes. Laudaturus in populis et in gentibus Deum, necesse est ut in eo salutem gentium laudet: quia jam non in uno Israel funiculus haereditatis arctatus sit, neque Jacob portio, sed terrae plenitudo jam Dei sit; neque simus jam imago terreni, sed imago coelestis.

569
9. Veritas usque ad nubes quid. Misericordia usque ad coelos, caro corruptionis expers

Quid autem confitendum in populis, psallendumque inter gentes esset ostendit. VERS. 11. Quia magnificata est usque ad coelos misericordia tua et veritas tua usque ad nubes. Haec est ergo in populis gentibusque confessio, quia magnificata usque ad coelos sit misericordia, et veritas usque ad nubes. Nam cum Domino obviam Sancti rapientur in nubibus (1Th IV, 16), ipso illo nube in resurrectionis corpore elati, et creatura omnis secundum Apostolum a corruptione sit liberanda (Rm VIII, 22), pacificataque omnia per eum quae et in coelo sint et in terra (Coloss. I, 20), merito et usque ad nubes veritas nostra (forte nostrae) in eo resurrectionis effertur, et magnificatur usque ad coelos misericordia ejus, congemiscentis creaturae corruptione depulsa. Sed horum quidem usque ad nubes et usque ad coelos significatur elatio, verum illi proprium est coelos transgredi, et omnem sensum existimatae sublimitatis evadere.

5610
10. Gloria Dei omnem excedens sensum, qui in terris maneat

Repetita itaque spei suae precatione propheta sic clausit, VERS. 12: Exaltare coelis, Deus, et super omnem terram gloria tua. Nullus exaltando Deo modus est; nam super coelos ejus elatio est. Dominus enim creaturarum ultra creaturas intelligendus. Et cum nobis non aliud sit in cognitione quam coelum, ultra omnem sensum est, qui super coelos exaltatus sensum notionis excedit. Misericordia quidem ejus usque in nos redundavit: sed magnificata usque ad coelos in coelestibus mox futuris. Et cum usque ad nubes veritas ejus elata sit, nobis obviam in nube rapiendis, sed coelos omnes tamen concessurus a Dei dextris ipse transcendit, gloria quoque ejus in terris, id est, nobiscum mansura, cum dicit: Ecce ego vobiscum sum omnibus diebus vitae usque in consummationem saeculi (Mt XXVIII, 20), Dominus noster Jesus Christus, qui est benedictus in saecula saeculorum. Amen.

570
(
Ps 57 Vet. Lat.)

PSALMUS LVII.

In finem, ne disperdas, David in tituli inscriptionem.

Si vere utique justitiam loquimini, justa judicate filii hominum. Etenim in corde iniquitates operamini, in terra iniquitatem complectuntur manus vestrae. Alienati sunt peccatores ab utero: erraverunt a ventre, locuti sunt falsa. Indignatio

571
1. Argumentum psalmi

VERS. 1. De superioris psalmi superscriptione, sola deest significatio aliqua gestorum. Nam et in finem, et ne disperdas, et tituli inscriptio est. Neque enim psalmus quidquam per rerum gesta continet prophetiae; ut sicut in caeteris, sanctus David et dictis prophetet et gestis: sed increpatio in impios, et denuntiatio judicii Dei in peccatores, et retributio laetitiae in sanctos, et fructus homini justitiae continetur. Hic ergo finis, in psalmo est, haec depellendae corruptionis fiducia, haec ei, qui nos per mortem redemit, tituli inscriptio est.

572
2. Justitiae sermo communis, non studium. Peccatum cordis. Cor Deo patet

Et quidem talem totus psalmus ipse se profert. VERS. 2 et 3: Si vere utique justitiam loquimini directa judicate filii hominum. Etenim in corde iniquitates operamini, in terra iniquitatem complectuntur manus vestrae. Justitiae sermo communis est; sed aequi judicii studium et consuetudo paucorum est. Sed plane tum vere quis loqui justitiam existimandus est, cum judicium retineat veritatis; Deo ob id non eloquia humana, sed cordis opera, id est, cogitationum molitiones judicante. Solet autem iniquitas sub publicae conscientiae pudore non peragi: et ideo licet complexae manus non sint iniquitatem, tamen iniquitatem Deo cor operatur in terra. Hinc adulterium solo conceptum corde jam crimen est: hinc secundum Pauli Evangelium secreta hominum Deus judicat, voluntates hominum Deo in ipsis humanae nativitatis exordiis contuente. Nam cum naturae potentis virtus non tam viscerum fibras, quam appetitus mentis introeat; necesse est non per motus sensuum perspiciendi sumat exordium, sed per naturae scientiam etiam futuros motus sensuum praesciens apprehendat.

573
3. Praescientia peccati non infert necessitatem

Et idcirco de his, qui complexas manibus iniquitates corde perficiunt, continuo subjecit, VERS. 4: Alienati sunt peccatores ab utero, erraverunt a ventre, locuti sunt falsa. Sic Esau alienatus ab utero est, cum major minori serviturus, etiam ante quam existeret , nuntiatur, Deo futurae non nescio voluntatis, cum et sermonis falsitas, et vitae error a ventre est: ipso potius hoc sciente, quam aliquo ad necessitatem genito naturamque peccati. Ac ne vitium referri posset ad originem; praeduratae in his ad obediendum voluntatis crimen exprobrat, dicens, VERS. 5 et 6: Furor illis secundum similitudinem serpentis, sicut aspidis surdae et obturantis aures suas: quae non exaudiet vocem incantantium, medicamenti medicati a sapiente. Non excusatur quaedam necessitas naturalis in crimine. Nam serpens innocens esse potuisset, cui aures per se ut surdae sint obstruuntur: vocemque incantantis non audit, cum medicata medicamina a sapiente non percipit. Neque hic Marsorum cantus et consopita viperarum sibila memorat, quia haec eadem majore cum inertia per fidem nominis Dei virtutemque torpescunt; sed illam contumacem atque insolentem antiqui serpentis inobedientiam docet adversum sanctorum cantus et medicata a sapiente medicamina obsurdescentis; cum ei quotidie, ne fallat, ne subrepat, ne mordeat, etiam sub divini nominis denuntiatione mandetur et tamen obstructo desaevit auditu; ex quo obedientes Evangelio natio viperarum sunt.

574
4. Impiorum contritio et inanitas

Sed quia potestas ejus suorumque conteritur, et omnia in his saevitiae arma franguntur; haec subdita sunt. VERS. 7, 8, 9: Deus contrivit dentes eorum in ore ipsorum, molas leonum confregit Dominus. Spernentur velut aqua decurrens: intendet arcum suum donec infirmentur. Sicut cera liquefacta auferentur: supercecidit ignis, et non viderunt solem. De peccatorum dentibus et molis leonum frequenter nobis fuit sermo, quia in his desaevientis malignitatis significatur instinctus. His ergo confractis contritisque, velut decurrens aqua spernentur. Omnis enim superfluentium aquarum cursus est otiosus, cum unusquisque ex his id tantum quod sibi utile putet esse derivet, caeteris meatu transcurrente perituris, cum ad solam sui abolitionem usque ad maria deferantur. Atque hujus quidem in his naturae atque contemptus in psalmo alio meminit, cum dicitur: Effusus sum tamquam aqua, et dispersa sunt ossa mea. Factum est cor meum tamquam cera liquefiens in medio ventris mei (Ps XXI, 15). Et multa quidem quae ex solidis in liquida solvuntur, demutant habitum sine abolitione naturae, ut ex rigentibus fluant: cera autem solo suscepta igni sic liquescit, ut pereat. Eodem nunc modo creationis utriusque in perdendis peccatoribus posuit exemplum: Spernentur velut aqua decurrens, intendet arcum suum donec infirmentur: sicut cera liquefacta auferentur. Primum ergo spernentur sine consistendi spe et manendi, inutiliter defluentes: dehinc arcus Domini erit donec infirmentur intentus: infirmati autem liquefacti (f. liquefactae) cerae modo auferentur. Et in arcu severitatem judicii Dei significari frequenter ostendimus, peccatorum hunc semper poenis his qui punientur intentum. Et sane intento arcu, igne judicii eos ut liquefactam ceram auferendos sequens sermo declarat: Supercecidit ignis, et non viderunt solem. Superjectus ergo ignis eo auferet, ne solem justitiae contemplentur; indigni enim sunt, qui sint coheraedes aeterni luminis.

575
5. Impii statim a morte ignis poenas luunt

Ac ne id, quod tamquam cera liquefacta auferentur igne super eos ne solem videant decidente, abolitionem eorum potius quam poenam significaret; adjecit, VERS. 10: Priusquam producat spinas vestras rhamnus, sicus viventes, sic in ira absorbet vos. Rhamnus sentium genus est, quod plures ex se condensasque spinas modo rubi effert: florescit autem cum caeteris vere confotum. Ergo antequam rhamnus peccatorum spinas producat, ut viventes eos ignis in ira absorbet. Neque enim suspenso adhuc judicii tempore quiescere peccatores sine poena erat dignum viventes itaque eos, cum poenae scilicet sensu, absorbet ignis etiam antequam resurgant. Corporum enim resurrectio significatur in rhamno, quae ipsa in se spinas, quibus compungenda sunt, exhibebunt: aliis fructus aeterni floris habituris, his vero tantum ad efferendos in se modo rhamnorum spinarum aculeos excitandis. Peccatorum autem vim et dolorem significari meminimus in spina, cum dicitur: In aerumnam incidi , dum configitur spina (Ps XXXI, 4); quia usque ad mortem humiliatus de peccato condemnavit peccatum in carne, velut cum configens spina configitur. Et unusquisque, secundum Apostolum, sive bona sive mala percipiet in carne (2Co V, 10) cum ipsam materiam ac sensum, in qua compungatur, habiturus sit peccator. Ante resurrectionem carnis, id est, antequam spinas suas rhamnus emittat; vivens absorbetur ad poenam anima ejus, secundum divitem evangelicum punienda quae vivens sit (Lc XVI, 23).

576
6. Manus lotae in sanguine peccatoris, innocentia

Sed inter haec, (justi cujusque, tamquam Lazari in sinu Abrahae requiescentis,) laetitia monstratur. Sequitur enim, VERS. 11 et 12: Laetabitur justus cum viderit vindictam, manus suas lavabit in sanguine peccatoris. Et dicet: Si utique erit fructus justo? Utique est Deus judicans eos in terra. Laetitia justi est cum viderit vindictam; quia peccatoribus puniendis, deductum se per Angelos in aeternam requiem laetatur: manus suas non peccatorum sanguine abluens, sed cum peccatores in sanguine sint, quia rei sanguinum sunt, manus ille ab omni reatu sanguinis ablutas continebit. Idipsum psalmo alio testatus est, cum dicit: Odio habui congregationem malignorum, et cum impiis non sedebo: lavabo inter innocentes manus meas (Ps XXV, 5 et 6). Et commemoratis innocentiae officiis, adjecit: Ne perdas cum impiis animam meam et cum viris sanguinum vitam meam (ibid., 9). In peccatorum scilicet sanguine manus ille abluet inter innocentes. Adeo autem hi viri sanguinum sunt, ut omnium ab Abel usque ad Zachariam interfectorum ab his sanguis sit reposcendus (Matth, XXIII, 35), et abluente manus suas Pilato, super se suosque esse justi sanguinem sint professi (Mt XXVII, 24 et 25).

577
7. Sed manus suas lavante justo atque laetante, dicet homo: An fructus erit justo? Et utique eum esse dicit, quia Deus sit in terra eos judicans. Dicens ergo homo: an fructus sit justo, non ambigitur exspectare judicium; justo tamen jam in terris, quia per Angelos in Abrahae sinum deductus sit, judicato, secundum illud: Qui credit in me, non judicatur, sed transit de morte in vitam: qui autem non credit, jam judicatus est (Jn III, 18, 19). Cum ergo sanctus non judicandus sit, qui in vitam sit transiturus ex morte, et infidelis jam judicatus ad poenam sit: intelligitur in eos reliquum esse judicium, qui pro gestorum qualitate inter peccata fidemque sint judicandi, per Dominum nostrum Jesum Christum, qui est benedictus in saecula saeculorum. Amen.

580
(
Ps 58 Vet. Lat.)

PSALMUS LVIII.

In finem, ne disperdas, David in tituli inscriptione, quando misit Saul, et custodivit domum ejus, ut interficeret eum.

Eripe me de inimicis meis, et ab insurgentibus in me libera me. Eripe me de operantibus iniquitatem, et de viris sanguinum libera me: quia ecce captaverunt animam meam, et irruerunt in me fortes. Neque iniquitas mea, neque peccatum meum, Domine, sine iniquitate cucurri, et direxi. Exsurge in occursum mihi, et vide, et tu, Domine, Deus virtutum, Deus Israel, intende ad visitandas omnes gentes: non (ne) miserearis omnibus qui operantur iniquitatem. DIAPSALMA. Convertentur ad vesperam, et famem patientur ut canes, (et) circumibunt civitatem. Ecce loquentur in ore suo, et gladius in ore eorum: quoniam quis audivit? Et tu Domine deridebis eos, pro nihilo habebis omnes gentes. Fortitudinem meam ad te custodiam, quia Deus susceptor meus. Deus meus misericordia ejus praeveniet me. Deus ostendit mihi inter inimicos meos, ne occideris eos: ne quando obliviscantur legis tuae. Disperge illos in virtute tua, et destrue eos, protector meus Domine. Delicta oris eorum, sermonem labiorum ipsorum et comprehendantur in superbia sua. Et de exsecratione et mendacio convellentur consummatione: in ira consummationis, et non erunt. Et scient quoniam Deus dominabitur Jacob et finium terrae. DIAPSALMA. Et convertentur in vesperam: et famem patientur ut canes, et circuibunt civitatem. Ipsi dispergentur ad manducandum: si vero non saturabuntur, el murmurabunt. Ego autem cantabo virtuti tuae, exaltabo mane misericordiam tuam: quia factus es susceptor meus et refugium meum in die tribulationis meae. Adjutor meus tibi psallam: quia Deus susceptor meus, Deus meus misericordia mea.

581
1. Christi passio hoc psalmo praenuntiata

VERS. 1. Superscriptio psalmi a superiore non differt: sed psalmus eo differt, quod quaedam ex his quae in David ipsum gesta sunt praeferuntur, cum Saul misit et custodivit ad interficiendum eum domum ejus. Verum si ob id dirigenda ad Deum esset oratio: superiora illa, id est, in finem, et ne disperdas vel corrumpas, et in tituli inscriptione, non necesse fuerat anteferri. Haec autem maxime quamquam spiritali sint distributa ratione, cum et finis legis sit Christus, et corruptioni subjecta non fuerit ejus aeternitas, et gloriosae mortis ipsius titulus in salute sit gentium: tamen etiam ipsa quae de gestis ejus praescripta sunt, prophetica esse declarant, cum passionis dominicae propheta non nescius, sub occasione ac tempore eorum quae perpetiebatur odiorum, et patiendo prophetam se docuerit et loquendo. Tractabimus autem psalmum, ut eorum qui secundum litteram sapiunt intelligentiam non gravemus: sed et ut quod a Saul custoditus ad interficiendum est, non minus ejus sit temporis prophetia quam a populo, et in Jerusalem tamquam in domo sua conclusus, et custoditus sit ad mortem.

582
2. Iniquitatis progressus

VERS. 2 et 3. Eripe me de inimicis meis Deus, et ab insurgentibus in me libera me. Eripe me de operantibus iniquitatem, et de viris sanguinum libera me. Vitiorum humanorum causas profectusque complexus est: ut unde orta est et quo evaderet impietas, nosceremus. Et idcirco iras et simultates et inimicitias Evangelium compressit, (cum irasci sine causa fratri reatus gehennae sit, et oblatio muneris nisi post reconciliationem non concessa sit simultatis, et inimicos non solum diligendos (Mt V, 22 et 23), sed et pro his orandum esse decernit (Ibid., 44), quia ex his ad virum sanguinum pervenitur. Nam primum inimici sunt: dehinc insurgunt in eum cujus inimici sunt: insurgentes autem, iniquitatis operarii sunt: postremo iniquitatis operarii usque ad viros sanguinum profecerunt. Viros autem sanguinum non solum admissa caedes, sed et cogitata consummat.

583
3. Querela David Christo magis congruit

Sequitur enim, VERS. 4 et 5: Quia captaverunt animam meam, irruerunt in me fortes. Neque iniquitas mea, neque peecatum meum, Domine, sine iniquitate cucurri, et direxi. Captata anima David est, cum ad interficiendum domo clausus est. Et quamquam erutus de Saul manibus sit: tamen viri sanguinum sunt sanguinem ejus optantes. Sed secundum psalmi praescriptionem adversum unum esse precationem convenerat, regem utique haec volentem. Sed orationi propheticae fuit sermo moderandus: ut querela referretur ad populum, cum captant animam fortes irruentes: quippe quos fortis armavit, qui et cor Judae ad ministerium proditionis ingressus est. Hi ergo fortes captant animam, et ejus animam in quo neque iniquitas neque peccatum est, qui currens sine iniquitate direxit.

584
4. David non sine peccato

Et nescio si anterior psalmus referri in David ita patitur, quo dicitur : Ecce iniquitatem meam ego agnosco, et peccatum meum contra me est semper (Ps L, 5). Non convenit psalmorum ordini tanta diversitas, ut ab eodem dictum esse utrumque intelligendum sit. Sed si quia anterior confessi peccati psalmus posterior in tempore est, videatur David ante peccatum, ut peccati nescius haec locutus: meminerimus eum sub eodem peccato de humanae necessitatis confessione dixisse: Ecce enim in iniquitatibus conceptus sum et in delictis peperit me mater mea (Ibid., 7); secundum illud: Quis enim gloriabitur castum se habere cor coram Deo, nec si unius diei fuerit infans? manente in nobis etiam secundum Apostolum et origine et lege peccati (Rm VII, 23). Non ergo conscientiae humanae vox ista conveniet.

585
5. Christus culpae nescius

Sed videamus ne forte ejus querelis hic abnegatae de se iniquitatis competat sermo, qui peccatum non fecit, et in quo inventus dolus non est, qui et dixerit: Ecce veniet princeps mundi, et non inveniet in me quidquam (Jn XIV, 30), peccati scilicet in se calumniam non reperiendam; per quod de peccato peccatum condemnaturus esset in carne. Ergo hic intelligendus est conqueri captatam animam suam, et irruisse in se fortes; qui et habuit hanc querelae securitatem, ut in se neque iniquitatem neque peccatum esse profiteretur, et qui sine iniquitate cucurrisse se dixerit; secundum illud: Exultabit ut gigas ad currendam viam, a summo coeli egressio ejus, et occursus ejus usque ad summum ejus (Ps XVIII, 6, 7).

586
6. Precatur sibi remeanti, de coelis occurri

Hic ergo solus currens direxit, qui infirmatatis nostrae humilitate suscepta egressus coelos, regressus ad coelos: qui revehens nos secum, oblaturusque Deo munus precatus sit, VERS. 6: Exsurge in occursum mihi, et vide tu, Domine, Deus virtutum, Deus Israel. Intende ad visitandas omnes gentes: ne miserearis omnibus qui operantur iniquitatem. Exsurgere enim sibi in occursum Deum virtutum ad visitandas omnes gentes precatur: in eo namque coexcitatae et collocatae a dextris ejus in coelestibus gentes sunt. Et dignum fuit, reditum ejus ambitione occursus coelestis ornari; ne ingressuro coelos dignatio paterna de coelo deesset. Neque id mirum: cum primo nominis sui martyri Stephano (Act. VII) velut in primoribus coeli in occursum a Deo patre descensum sit. Visitari itaque in occursu suo omnes gentes precatur, secundum illud: Neque enim misit Deus filium suum in hunc mundum, ut judicet mundum; sed ut salvus fiat mundus per eum (Jn, III, 17). Descensum namque ejus in carnem, et ex Maria nativitatem, laetantes angeli et patentes coeli honoraverunt. Non impudens ergo haec occursus sui oratio est, cui ad salutem gentium, sicuti et psalmo alio et apostolico testimonio continetur, primogenito ex mortuis vox occurentis haec fuerit: Filius meus es tu, ego hodie genui te (Ps II, 7; Act. XIII, 33). Hanc itaque occursus sui significationem visitandis in se gentibus deprecatur; non tamen judicii severitate praeterita, cum misericordia ab omnibus qui iniquitatem operantur avertitur: omnibus quidem in eo, quia caro factus est, gentibus visitatis; sed aeque omnibus iniqua operantibus judicatis.

587
7. Judaeorum miseria. Jerusalem ingredi vetantur

Interjecto enim diapsalma, quae in impietatem populi essent mansura declarat. Mox namque et templi desolatio, et civitatis eversio, et ipsos illos captivitas consecuta est. Quin etiam nunc ingressu civitatis ejusdem, edicto romani regis inhibentur. Et cum deserta sanctorum sancta, et prophetias silere et placationum hostias deese, et dignitatem omnem deformatam ministerii levitici recordantur; conversi nunc, et fame verbi Dei et cibi salutaris affecti, ad solatium praesentium miserarium circumire sunt soliti civitatem. Id enim sequitur, VERS. 7: Convertentur ad vesperam, et famem patientur ut canes, et circumibunt civitatem. Famem hujus temporis per prophetam alium denuntians dicit (Amos. VIII, 11): Ecce induco famem super terram: non famem panis, neque sitim aquae; sed famem verbi, ut audiatur verbum Dei: impudentiam eorum ac rabiem in nuncupatione canum arguens, secundum illud: Libera me de ore leonis, et de manu canis unicam meam (Ps XXI, 22). Et hunc quidem habent interioris conscientiae suae dolorem, cum se dispersos, cum captivos, cum tributarios congemiscunt, sine templo, sine sacerdote, sine regno: et hoc postea quam in majestatis Dominum Salvatoremque mundi manus impias intulerunt.

588
8. Invidentiae eorum. Gentes omnes, id est pleraeque, irridendae; cur

Vers. 8-9: Sed ubi de peccato crucifixi unigeniti Dei arguuntur, impii esse non desinunt: et dolore translatae ad gentes divinae cognitionis accensi, ore adhuc verbisque desaeviunt. Sequitur enim, Ecce loquentur in ore suo, et gladius in labiis eorum.

589
9. Sed hanc obtrectandi atque insectandi impietatem, non solum in his, sed etiam in gentibus, quae audire detrectant, ita divinus sermo condemnat, Quoniam quis audivit? Et tu, Domine, deridebis eos, pro nihilo habebis omnes gentes. Nemine audiente irridentur a Deo; quia ubi dicitur, quis? ibi aut rarus significatur, aut nullus: nullus, secundum illud: Quis similis tibi in diis, Domine (Ps LXXXVIII, 7)? rarus autem, in eo cum dicitur: Quis dabit ex Sion salutare Israel (Ps LII, 7)? Irridentur igitur non audientes, et in quorum ore labiisque sit gladius (Ps II, 4): quia in coelis habitans Deus subsannabit adversus Deum et Christum ejus reges ac principes congregatos. Gentes etiam omnes spernet, visitatas et non obedientes: quia quamvis ex his sit portio quantulacumque credentium, tamen universitas reputatur in plurimis, secundum illud Domini dictum: Numquid cum venerit Filius Hominis inveniet fidem super terram (Lc, XVIII, 8)? Non quod non in aliquibus reperietur, quibus et dicetur: Venite, benedicti Patris mei, possidete praeparatum vobis regnum a constitutione mundi (Mt XXV, 34): sed cum pauci ex omnibus gentibus sint fideles, non per paucos efficitur ne non omnes gentes sint infideles. Irridendarum autem gentium ea maxime causa est, quod dum crucifixum, dum mortuum, dum sepultum stultitia prudentiae saecularis exprobrant, magnae pietatis sacramentum non intelligentes, Filium Dei resurgentem ex mortuis, et majestatis esse Dominum non credunt.

5810
10. Deus Christi in morte susceptor

Sed habens ille potestatem animae ponendae, et animae resumendae, quia hoc mandatum accepit a Patre (Jn, X, 18), irrisis spretisque gentibus, subjecit, Vers. 10-12: Fortitudinem meam ad te custodiam, quia Deus susceptor meus es: Deus meus misericordia ejus praeveniet me, Deus meus ostendit mihi inter inimicos meos. Fortitudinem suam ad Deum custodiet, animam suam scilicet quam deposuit resumendo, nemo enim aufert eam ab eo (Lc XXIII, 45); et quia virtus sua et refugium suum sit, in cujus manibus commendaverit spiritum suum. Cujus misericordia eum praeveniet, ut etiam ante resurrectionem Dei filius intelligatur, cum moriente eo, obscurato sole lux deperit, cum pendente eo in cruce tremit terra (Mt, XXVII, 52), cum descendente eo ad inferos, sanctos ejus inferi non tenent, cum emittente eo spiritum, velum templi tamquam custodia illinc spiritali erumpente discinditur, cum postremo centurio proclamat: Veri Dei Filius erat iste (Marci XV, 39). Custodia igitur ad Deum fortitudine sua, quia lux lucet in tenebris, et tenebrae eam non comprehenderunt (Jn, I, 4), et praeveniente eum misericordia sua, ostendit ei inter inimicos ejus, quia susceptor ejus esset, cum id etiam inimici confessione patuisset; vere enim eum Dei filium esse centurio proclamat. Et haec quidem tum ita cognita sunt.

5811
11. Judaei sub finem saeculi Christi fidem recepturi

Sed quia secundum illud: Et videbunt 150 in quem compunxerunt (Zach., XII, 10); etiam in futurum inter inimicos ejus ostendet Deus, quod ejus sit susceptor: quippe cum secundum Apostolum introgressa gentium plenitudine, id quod Israel sit reliquum salvabitur; ut quod scriptum est impleatur: Veniet ex Sion qui liberabit et avertet impietates ab Jacob (Esa., LIX, 20). Et hoc illis a me testamentum, cum auferam impietates eorum (Rm XI, 25). Ad significationem itaque repositae hujus misericordiae speique, subjecit, Vers. 13, 14: Ne occideris eos; ne quando obliviscantur legis tuae. Disperge illos in virtute tua, et destrue eos, protector meus Domine. Delicta oris eorum, sermonem labiorum ipsorum, et comprehendentur in superbia sua, et de exsecratione et mendacio convellentur in consummatione. Consummatio in ira consummationis, et non erunt, et scient quoniam Deus Jacob, dominatur finium terrae. Inimici quidem propter nos, sed dilecti propter patres (Rm, XI, 28); misericordiae id quod eorum est reliquum reservatur. Dispersi quidem interim circum omnes fere gentes, sed conspersione eorum sancta aeque radice liberabuntur. Destruentur ergo secundum prophetiam non occisi, sed dispersi, et destruentur in delictis oris eorum, et sermone labiorum, cum ex Sion veniat liberator, de quo clamaverunt: Crucifige, crucifige (Jn, XIX, 6); et cui dixerunt: Nos patrem habemus Abraham (Jn, VIII, 33); et rursum: Quis tibi dedit hanc potestatem (Luc, XX, 2)? et: In qua potestate haec agis (Mt, XXI, 23)? In hac igitur superbia comprehendentur, cum Salvatori suo haec a se ingesta esse non cognoscant: aversaque impietate de exsecratione ac mendacio avellentur, et hoc in consummatione, quia cum intraverit gentium plenitudo, tum quod Israel est reliquum salvabitur. In ira autem consummationis non erunt: quia impietates ex Sion veniens avertet. Non autem non erunt, qui et sunt cognituri, cognoscentque quia Deus Jacob dominetur finium terrae: non jam in funiculo haereditatis et in Jacob portione noscendus; sed Deus Jacob, id est, qui in homine Jacob Deus intellectus 151 et visus est, dominator sit terrae finium, quorum et creator est confitendus.

5812
12. Judaeorum dispersio, fames spiritalis, cibi inanes, impoenitentia

Sed illos interim desolationis ac dispersionis suae manet poena. Nam etsi consummationi temporum propter patres et electos haec dispensatio misericordiae reservetur: interjecto tamen diapsalma, quid in eos interim repetita significatione constitutum fuerit, ostenditur. Sequitur enim, VERS. 15, 16: Et convertentur in vesperum, et famem patientur ut canes, et circumibunt civitatem. Ipsi dispergentur ad manducandum: si autem non saturabuntur, et murmurabunt. Amissa civitate, temploque deserto, et secundum romani regis edicta circumeuntes tantum, non etiam ineuntes civitatem, fames eos non hujus panis et cibi, sed oblationum, hostiarum, visionum, quibus omnibus saturabuntur, afficiet: adversum custodem suum canum improbitate latrantes. Et dispergentur ad manducandum: quia per diversa speciem sacerdotii illius legitimi, et holocausti, et circumcisionis imitantur: cum haec tantum non nisi intra Hierosolymam sint legitima constituta. Sed ad manducandum dispersi non saturantur. Non enim nisi sanctis et Deo placitis et loci ipsius hac templi constitutione religiosis solemnitatibus explebuntur. Sed adhuc murmurabunt: ne hac quidem fame festivitatum suarum edomiti, ut secundum murmur, quo in deserto Deum exacerbaverunt, poenitentiae quiete resipiscant.

5813
13. Prophetae in Deo gratulatio. Resurrectioni Christi probe convenit

Sed inter haec spes omnes suas et gratulationes psalmi fine concludit, dicens, VERS. 17, 18: Ego autem cantabo virtuli tuae exaltabo mane misericordiam tuam: quia factus es susceptor meus et refugium meum in die tribulationis meae. Adjutor meus tibi psallam: quia Deus susceptor meus, Deus meus misericordia mea. Et ista omnia possunt ad prophetae gratulationem referri; sed neque a Domini sunt confessione diversa. Haec enim eorum dispersio passionis impietatem est consecuta. Sed quod in misericordia Dei mane, quia susceptor et refugium ejus factus est, exsultaturus est; videtur id ad resurrectionis tempus esse referendum: quia cum omni tempore laus Dei cantanda sit a propheta, resurgenti tamen ex mortuis diluculo, in coelosque redituro, exsultatio matutinae gratulationis est propria Domino Jesu Christo, qui est benedictus in omnia saecula saeculorum. Amen.

590
(
Ps 59 Vet. Lat.)


Hilarius - Super Psalmi 560