Hilarius - Super Psalmi 1390
Eripe me, Domine, ab homine malo, a viro iniquo libera me. Quia cogitaverunt malitiam (Infra, qui cogitavit malitias) in corde, tota die constituebant praelia. Acuerunt linguas suas sicut serpentes: venenum aspidum sub labiis eorum. DIAPSALMA. Custodi me, Domine, de manu peccatoris, ab (et ab) hominibus iniquis eripe me, qui cogitaverunt supplantare gressus meos. Absconderunt superbi laqueum mihi, et funes extenderunt muscipula (in muscipulam) pedibus meis: continuata semitis scandala posuerunt mihi. DIAPSALMA. Dixi Domino: Deus meus es tu: exaudi (inaurire), Domine, vocem orationis meae. Domine virtus salutis meae, obumbrasti super caput meum. Non tradas me (Infra additur in die belli) a desiderio meo peccatori: cogitaverunt (adversum me. Tum ne tradas sine me): non tradas me, Domine, ne umquam exaltentur. DIAPSALMA. Caput circuitus eorum, labor labiorum ipsorum operiet eos. Cadent super eos carbones ignis, et dejiciet eos: in miseriis non subsistent. Vir linguosus non dirigetur super terram: virum injustum mala capient in interitum (interitu). Cognovi quoniam fecit (quia faciet) Dominus judicium inopis, et vindictam pauperum. Attamen justi confitebuntur nomini tuo, et habitabunt recti cum facie tua.
1391
1. David convenire potest psalmus. Aut fidelium est oratio
Coeptus est psalmus ex persona hominis inter multas infestationes inimicorum anxii, adversus quem multae insidiae et doli plures sint: et convenire haec omnia in personam hujus prophetae David videntur, cujus vita infestata undique et plena semper periculis fuit. Saul eum in deserto, in urbibus, bello ac dolis sequebatur; persequente quoque filio ipsius Abessalon, et multa adversus regnum vitamque ejus moliente et audente. Multis praeterea aliis et domesticis et extraneis insidiis subjectus semper fuit. Sed nihil speciale ex his omnibus in psalmo continetur, ut propria personae ejus oratio esse credatur. Generalis autem forte et ex spiritu prophetiae psalmus esse noscitur, unumquemque nostrum per orationis exemplum, cum in mediis infestantium in nos odiis jactemur, erudiens quali Deum prece oporteat deprecari.
1392
2. Christo magis convenit, non seclusis fidelibus. Alia ut homo, ut Deus alia loquitur
Sed contuenti mihi penitus quasdam virtutes proprietatesque verborum, quae ultra humani sermonis consuetudinem altius nescio quid et sublimius eloquuntur, ejus potius hominis, in quo ex partu Virginis ad sacramentum humanae salutis unigenitus Dei filius natus est, repertus est psalmus iste intelligi oportere. Secundum enim eam quae in se fuit generis utriusque naturam, Dei videlicet atque hominis, non modo in Evangeliis, sed etiam in Prophetis, ita coaptatis ad utrumque dictis locutus est, ut dum divinitatis suae impassibilem atque indemutabilem virtutem docet, infirmitatem quoque naturae corporeae non taceret (Vid. lib. IX de Trin. n. 5 et 6): rursumque, cum ex susceptione carnis, infirmatatis in eo sermo esset, praeconium quoque mox non infirmandae ex aliquo divinitatis adsisteret. Quod enim Deus est, naturae suae est; quod autem homo fuit, naturae nostrae assumptio est. Loquitur itaque in psalmo ex infirmitatis nostrae quam assumpsit affectu: cum traditorem suum novit, cum consilia adversus se inita prospicit, cum quaestionum praelia et obtrectationum venena perpetitur, cum tentationum scandala et verborum laqueos vitat, cum Patri confitetur, cum ad eum orat, cum ei omnis virtus ab eo est, cum licet ex infirmitate corporis anxius sit, non solum tamen se relinquendum in die passionis meminerit. Haec igitur omnia ex persona ejus in psalmo contineri docemur: atque ita, ut in his, quae naturae humanae societas permittit, personae etiam nostrae ex aliquo intelligi possit oratio.
1393
3. Oratio fidelium peccati occasiones deprecantium. Christi corda scrutantis
Hoc enim quod ita coeptum est, VERS. 2: Eripe me, Domine, ab homine malo, a viro iniquo libera me, ad communem quoque credentium omnium precem pertinet. Omnes enim insidiae, quascumque nobis spiritales nequitiae praetendunt, maxime per homines aptantur: et occasiones vitiis nostris alienae naturae perversitas subministrat. In lites nos iniquus exagitat, in anxietates adversantium et insidiantium nobis terror impellit. In libidinem facultas se in id praebentis loci invitat. Oculus enim meretricis, laqueus peccatoris est (V. Tract. Ps. CXXIII, n. 9): Oramus ergo in his malis positi, dicentes: Eripe me, Domine, ex homine malo, a viro iniquo libera me. Sed propria haec esse oratio Domini ex consequenti docetur, cum ait, VERS. 3: Qui cogitaverunt malitias in corde. Cogitationes cordis nosse non nostrum est, sed ejus de quo dictum est: Scrutans corda et renes Deus (Ps VII, 10): ejus quoque qui dixit sciens cogitationes eorum: Quid cogitatis mala in cordibus vestris (Mt IX, 4)? Ille occultos omnes malignorum cordium sensus penetrabili atque pervio aditu obeunte natura virtutis suae contuetur.
1394
4. Vir iniquus, proditor. Christi et piorum vita tota odiis impiorum exagitata. Mali daemonum instrumenta
Sed qui eripi se de homine uno malo et iniquo deprecatus est, in quo significare traditorem suum existimatur, jam de plurimis mala in corde cogitantibus loquitur, dicens: Qui cogitaverunt malitias in corde, tota die constituebant praelia. VERS. 4. Acuerunt linguas suas sicut serpentes: venenum aspidum sub labiis eorum. Non omni et tota adversum David die armis certatum est, neque semper instructa sunt praelia. Adversum autem Dominum, secundum evangelicas narrationes ejus, nullum tempus vacuum fuisse ab insectantium odiis invenimus. Paralyticum sanat (Mt IX, 3): mox de eo ob illicitam, ut putabant, peccati indulgentiam venenato ore disseritur. Aridam manum reformat (Mt XII, 10), statim violatae legis reatus adscribitur. Daemoniacos curat (Lc XI, 15): continuo per Beelzebub daemoniorum principem haec perficere arguitur. Nihil est, quod non ei plenum semper insidiis sit, quod non vipereae linguae veneno objectum sit. Nostra quoque omnium vita, maximeque eorum qui religioni student, quae adversantium virtutum sustinet bella, atque obtrectationum venenata jacula suscipit. Quo fraudulentae blandiloquentiae veneno appetitur? Et haec omnia per homines, in quibus spiritales nequitiae operantur, exsistunt. Scriptum est enim: Excitavit Dominus Satanam Salomoni, Ader Idumaeum (III Reg. II, 14). Et adversatus est Ader, non ut homo, sed ut satanas, Salomoni omnibus diebus vitae ejus. Et Salomoni quidem, quia ita meruit, Ader in satanam a Deo est excitatus; sed per istius modi homines haec multimoda infestantium in nos odia desaeviunt, inimicaeque virtutes horum ministerio grassantur.
1395
5. Supra de verbis, nunc de factis querela est
Intercessio autem diapsalmae attulisse videtur aut personae, aut sensus demutationem. Fit autem repetitio orationis ejusdem: ita tamen, ut absolutius ea quae in confusum ante adjecta sunt recenseantur, et quae superius fuerat de verbis, nunc sit querela de factis. VERS. 5. Custodi me, Domine, de manu peccatoris, et ab hominibus iniquis eripe me, qui cogitaverunt supplantare gressus meos. Ab uno tantum coepta deprecatio refertur ad plures, ut significaret et in uno traditorem, et in pluribus populus nosceretur. Et uni quidem, et nunc et superius, malitiam et peccatum et iniquitatem exprobrat; in plurimis vero cogitatas supplantationes, absconsos laqueos, exstensas funium captiones, et continuata semitis scandala arguit, dicens.
1396
6. Consilia de supplantando Christo. Laquei ei absconsi. Funes ei in muscipulam tensi
Qui cogitaverunt supplantare gressus meos. VERS. 6. Absconderunt superbi laqueum mihi, et funes extenderunt in muscipulam pedibus meis, continuata semitis scandala posuerunt mihi. Cogitaverunt enim Synagogae principes supplantare gressus ejus, cum post depulsam necem Lazari de eo occidendo cogitant (Jn XII, 10), cum ob receptos oculos caeco illi a nativitate maledicunt (Id. IX, 28), cum taceri de eo decernunt, cum mortem confessoribus ejus denuntiant (Ibid. 22). Egregium itaque divinarum operationum suarum gressum atque cursum istius modi rebus supplantare cogitaverunt. Absconderunt autem laqueos superbi, cum Sadducaei fraudulentiam simulatae de resurrectione interrogationis occultant (Mt XXII, 23), cum responsionis laqueum captioso sermone praetendunt (Ibid. 15). Superbi, cum admisceri peccatoribus dedignantur, cum convivia publicanorum ei qui peccatorum est remissor exprobrant (Id. IX, 11). Funes etiam extenderunt in muscipulam pedibus ejus: cum tributum poscitur, cum de dando Caesari tributo interrogatur (Mat., XXII, 17). Absconsus autem superius laqueus fuit, nunc autem funes in laqueum extensi sunt: ut validior hic interrogationis laqueus esse nosceretur in funibus, cum per extensum interrogationis laqueum, captiosae ab eo professionis responsio adversus nomen Caesaris quaereretur. Continuantes autem semitae scandala posuerunt ei: cum de mandatis legis interrogaretur, cum dives, legi utpote satisfaciens, quid sibi adhuc desit requirit (Lc XVIII, 18), cum apud eum de repudii conditione tractatur. Haec enim interrogationum scandala viae suae doctrinaeque legis continuata statuerunt, ut sub specie ac earum familiaritate quae in lege scriptae sunt quaestionum, haec ei ubique continuantium semitae interrogationum et responsionum scandala ponerentur.
1397
7. Insidiae nobis ubique paratae. Orandi necessitas
Nobis autem meminimus vitaeque nostrae ubique funes, ubique scandala, ubique laqueous occurrere, nihilque esse, ubi non praetentae nobis semper insidiae sint. Et difficile est nunc laqueo ventrem absolvere: quia confusio illis est, quorum Deus venter est (Ph III, 19). Rarum etiam est nunc a laqueo oculum liberare: quia qui ad concupiscentiam vidit, jam moechatus in corde est (Mt V, 28). Arduum quoque est linguam laqueo eximere: de omni enim otioso verbo in die judicii erit ratio reddenda (Id. XII, 36). Maximi etiam laboris est cor a laqueo referre: malae enim cogitationes de corde exeunt (Id. XV, 19). Hi omnibus nobis laquei ubique praetensi sunt: et orandus est Dominus, ut ab his omnibus laqueis fidei nostrae pennis et spiritus evolemus.
1398
8. Hic mutatur oratio. Sanctorum est dicere, Deus meus es tu? Dehinc sequitur, VERS. 7-9: Dixi Domino, Deus meus es tu: inaurire, Domine, vocem orationis meae. Domine, virtus salutis meae, obumbrasti super caput meum in die belli. Ne tradas, Domine, a desiderio meo peccatori: cogitaverunt adversum me: non tradas me, Domine, ne umquam exaltentur. Et hic intercedens diapsalma videtur aliquam demutationem attulisse; et non exiguam quidem. Namque cum superius de cogitata supplantatione, de absconditis laqueis, de extensis muscipulis, de scandalis positis sermo omnis fuisset, nunc ad Deum refertur oratio, Dixi Domino: Deus meus es tu. Non levis atque exiguae fiduciae est Domino dixisse: Deus meus es tu. Loqui istud mens libidinosa, avara, insolens, ebria fideliter non potest. Renuntiandum his omnibus, et a servitute eorum ac famulatu desinendum est, ut ab his desinentes dicere audeamus: Dixi Domino, Deus meus es tu. Et haec quidem personae nostrae, quam in quantum fas est psalmo admiscemus, ita coaptata sunt.
1399
9. Filii Dei etiam proprium est
Sed et Domino quoque usitatum et frequens et proprium est, ut diximus: Dixi Domino, Deus meus es tu. Numquam confessionis hujus honorem negavit (V. lib. XI, de Trin. n. 10, et seqq.), ut et Dominum confiteretur et Deum, dicens: Confitebor tibi, pater Domine coeli et terrae (Mt XI, 25); et rursum: Ad Deum meum et Deum vestrum (Jn XX, 17). Oratio quoque ei ad Deum semper omnis fuit. Lazarum suscitaturus orat (Id. XI, 41); panes et pisces benedicturus ipso ad coelum aspectu precatur (Mt XIV, 19): calicem bibiturus pernox orat. Post confessionem itaque Domini et Dei sui, sequitur: Inaurire, Domine, vocem orationis meae. Honoris confessio praecessit, cum Dominum suum et Deum dicit. Exaudiendae autem orationis precatio consequitur, cum se orat audiri.
2780
10. Nostrum est virtutis salutem, Christi virtutem salutis orare
Sed in eo quod sequitur: Domine, virtus salutis meae, non communis est fiduciae professio. Non enim ait: Salus virtutis meae. Humani namque voti res ista est, ut virtuti nostrae salutem precemur, ut sanitas his in quibus valemus a Deo sit. Haec autem e contrario precatio est, ut non virtutis suae salus, sed salutis suae virtus a Deo sit. Qui saluti virtutem precatur, jam de salute non ambigit, et certus est nihil in se caducum, nihil mortale esse. Sed ei, quod assumpsit, infirmo ut virtus praestetur, orat per corpus quod Dominus in se gerebat. Quod tametsi secundum nos morti debitum erat, non tamen erat obnoxium corruptioni, ipso per Prophetam loquente: Quoniam non derelinques animam meam in inferno, nec dabis sanctum tuum videre corruptionem (Ps XV, 10).
2781
11. Christo unde cum trepidationis affectu summa fiducia
Non est igitur de salute naturae hujus in se infirmis incertus. Solam a Deo virtutem ejus quae in se sit salutis orat: et orat per hanc confidentiam qua ait: Obumbrasti super caput meum in die belli. Si ex persona cujusque hominis psalmus hic omnis est; quomodo sibi tam diversa conveniet, ut cum dictum sit: Eripe me, Domine, ab homine malo, et: Custodi me de manu peccatoris, Domine; nunc rursum securus de omnibus dicat: Obumbrasti super caput meum in die belli? et cum superius ex metu fuerit oratio, nunc sit gratulatio ex securitate? Hoc autem totum dici ab eo ex ratione poterit, qui gerens hominis Deique naturam, habebat et ex hominis infirmitate trepidationis affectum, et ex conscientia divinitatis fiduciam securitatis. Scit autem se in die gloriosi illius belli, quo mortem perimet, quo diabolum vincet, quo omnes potestates inimicas triumpho crucis suae configet, obumbratum protectumque iri. Namque cum ex persona Dei patris dictum de eo antea fuerit: Cum ipso sum in tribulatione (Ps XC, 15); et rursum: Manus enim mea auxiliabitur ei, et brachium meum confortabit eum, nihil proficiet inimicus in eo, et filius iniquitatis non adjiciet nocere ei (Ps LXXXVIII, 22 et 23); quid profecit inimicus Judam ad voluntatem traditionis inspirans? Permissum enim corpus passioni est; sed permissa sibi, dominata mors non fuit: Sanctus enim non vidit corruptionem. Et iniquitatis filius cum eum traderet, ad nocendum ei quid adjecit? Non modo in vitam corpus rediit ex morte, sed etiam ad divinitatis gloriam natura curruptionis absorpta est.
2782
12. Patri obsequens, etiam voluntatem habet. Quae de sua passione praedicta sunt, optat impleri et in nullo praepediri
Securus itaque et confidens obumbratum se esse in die belli, etiam hoc precatur: Ne tradas, Domine, a desiderio meo peccatori. Qui ait: Non veni voluntatem meam facere, sed voluntatem ejus qui me misit (Jn VI, 38), susceptum opus etiam pro obedientiae obsequela festinat implere; sed ita, ut meminerimus esse in eo voluntatis officium. Vult namque quae Pater voluit. Id enim quod ait: Non veni voluntatem meam facere, sed voluntatem ejus qui misit me: eum a quo est missus cuique obedit ostendit: non tamen sibi detrahit voluntatem. Omnia ergo quaecumque Patri placita sunt, consummare optat, et universa quaecumque sibi in passione desiderabilia sunt, exsequi properat: ne quid ex his sit, quod praeveniens peccator impediat. Desiderio desideravit cum discipulis pascha manducare (Lc XXII, 15); festinato paschae coenam peregit. Desideravit calicem passionis bibere, dicens: Calicem quem Pater meus mihi dedit, non bibam illum (Jn XVIII, 11)? quaerentibus se ultro his, qui ad comprehendendum eum venerant, et interrogantibus qui Jesus esset, ingessit (Ibid. 4). Scit sibi aceti poculum esse potandum: hoc ut bibat postulat. Magnum in eo, cum bibisset, voluntatis suae fructum capiens, ait: Consummatum est (Id. XIX, 30): quo in verbo desiderabilis voti gratulatio continetur. Liberari animam suam a framea in psalmis frequenter oraverat (Ps XXI, 21), os non comminuendum significaverat (Exodi XII, 46), sortitu vestem suam obtinendam denuntiaverat (Ps XXI, 19). Haec omnia, quae desiderii sui sint, ad prophetiae fidem ut impleantur orat: ne quid ex his peccatori sit potestatis, ne pascham praeveniat quae desiderio desideratur, ne calicem passionis ingerere non audeat (nam ad primam Domini responsionem peccator omnis, qui ad comprehendendum eum venerat, procidit), ne acetum quod potandum est non praesto sit, ne ante quam spiritum emittat, lancea miles latus fodiat, ne frangendi ossis manente adhuc spiritu pateat occasio, ne quid ex prophetia minus fiat, ne aliquid peccatori ex desideriis suis tradatur; sed in se omnia, quae et desiderata sibi et prophetata sunt, impleantur. Orat autem de his, non quod implenda non essent, sed ut de se prophetata esse intelligi possint.
2783
13. Inimici ejus a cogitatis exciderunt
Cogitaverunt, inquit, adversum me: non derelinquas me, ne quando exaltentur. Multa adversus eum cogitata sunt: sed maxime illud, ut pecunia militibus collata, fama ab his furati corporis venderetur. Sed eo in corpore rursus adstante, inanis haec impiae cogitationis meditatio fuit. Non relictus peecatoribus exaltandi se locus ullus est: impletur prophetia. Pendet in ligno vita eorum, aceto ac felle potatur, anima ejus a framea liberatur, os non conteritur, sors super vestem mittitur: nihil e desideriis unigeniti filii Dei peccatori traditur, tertia die resurgit, non relinquitur in inferno nec corruptionem Sanctus videt: et omnia, quae geruntur in Domino, ad confundendas et consternandas impiorum cogitationes, habent in se et rerum praesentium admirabilem efficientiam, et prophetiae indemutabilem veritatem.
2784
14. Eorum poena. Circuitus contra Christum
Dehinc sequitur, VERS. 10 et 11: Caput circuitus eorum, labor labiorum ipsorum operiet eos. Cadent super eos carbones ignis, et dejicies eos, in miseriis non subsistent. Post superiorem sermonem, in quo omnis ad Deum de se fuerat oratio, nunc etiam interventu diapsalmae demutavit ordinem sensus. Retulit enim se ad peccatorum justissimam poenam, quos primum ipsum illud conventus sui caput, deinde labor labiorum suorum et omne maledictionis opus operiet. Ut enim omnibus sanctis caput Christus est, ita omnibus iniquis caput diabolus est. Testatur autem frequenter istos impios erga se circuitus Dominus, cum ait: Circumdederunt me gemitus mortis (Ps XVIII, 5); et rursum: Tauri pingues obsederunt me (Ibid. XXI, 13); et iterum: Circumdantes circumdederunt me (Ibid. CXVII, 11); et statim: Circumdederunt me sicut apes (Ibid. 12). Quod autem principe diabolo haec gesta sint, testantur Evangelia, cum dicunt: Et immisit se diabolus in cor Judae, ut traderet eum (Jn XIII, 2). Laboratum est autem multa voce populi, cum clamatum est: Crucifige, crucifige (Lc XXIII, 21). Operiet igitur eos caput circuitus, et labor labiorum eorum, ut eum alii immortalitatis gloria induentur, illi impietatis suae pudore et damnatione diaboli operiantur. Et quae ea damnatio esset qua operirentur, adjecit: Cadent super eos carbones ignis, super terram dejicies eos, in miseriis non subsistent. Haec impiorum operimenta sunt, haec irreligiosorum aeterna vestis est: ut adversus decidentes carbones et ingruentes miserias non subsistentes, tali cum ipso circuitus sui capite et labore labiorum damnationis suae onere deprimantur.
2785
15. Judae proditoris nequitia
Tenuit autem etiam nunc eum ordinem, quo in superioribus usus est, ut cum in pluribus populum ostendat, nunc in uno Judam significare videatur, dicens, VERS. 12: Vir linguosus non dirigetur super terram: virum injustum mala capient in interitu. In linguoso anceps et dubium et fallax os proditoris ostenditur, qui, sero criminis sui scelere comperto, laqueo se a vita et fide profugus suspendit. Nihil enim directum in eo, nihil simplex, nihil absolutum fuit: fur antea, dehinc proditor, postremo ipse in se dignus ultor (Job. XII, 4); nunc mulierem effuso in caput Domini unguento damni inutilis arguens, nunc Judaeis omnes Domini aditus et egressus nuntians, nunc de pretio justi sanguinis paciscens (Mt XXVI, 15); linguosus semper, semper in verbis, ut in eum prophetae dictum competenter aptetur: De multiloquio non effugies peccatum (Pr X, 19). Hic ergo in hoc multiloquio suo peccator non directus in vitam est, neque rectum fidei iter tenuit; sed, ut dignum est, mala eum in interitu ceperunt. Impius in Deum cum fuisset, postea in semet quoque ipsum impius mansit. Fur pecuniae, venditor sanguinis justi, proditor Dei, et quantum in se est, parricida, nec vitae veniam potuit habere, nec mortis.
2786
16. Paupertas Christi. Vindicari proprie non convenit Christo, sed servis ejus
Non nescius itaque hujus vindictae suae unigenitus Deus est; ait enim, VERS. 13: Cognovi quia faciet Dominus judicium inopis, et vindictam pauperum. Pauper Dominus secundum hominem est. Paupertavit enim se, secundum Apostolum, ut nos locupletaremur, cui in saeculi rebus nihil nisi corpus fuit (2Co VIII, 9). Hujus enim salutis causa nasci inops voluit ex virgine: non pecuniam, non agrum, non pecus coelorum Dominus elegit. Pauper ergo in homine tantum suo fuit, sed non solum judicium inopis, sed et vindictam pauperum Dominus faciet. Judicium inopis referri ad damnationem eorum, qui injusti in Domimum exstiterunt, oportet. Convenit enim eos secundum judicium, non secundum vindictam judicari. Inferioris naturae est, qui debeat vindicari. Vindicantur caeteri pauperes, id est, qui Dominum exemplo passionis secuti sunt, qui ex contemptu saeculi et pecuniae pauperes fuerunt. Fit ergo judicium inopis, cum ob passionem Domini impii judicantur. Pauperes vero vindicantur, quorum sub ara occisorum sanguis clamat, vindictam in impios postulans (Apoc. VI, 9): qui quotidie in gloria martyrii manentes, Dei nomini confitentur.
2787
17. Et sermo ipse, quo psalmus clauditur, ita loquitur, VERS. 14: Attamen justi confitebuntur nomini tuo, et habitabunt recti cum facie tua. Justorum confessio potest etiam corporalis videri, quia plures in carne adhuc licet positi, Dei nomini confitentur. Recti autem habitantes cum facie Dei, nihil in se corporale retinere intelliguntur. Natura enim carnis Dei non patitur aspectum, ipso dicente: Nemo videbit hominum faciem meam, et vivet (Ex XXXIII, 20). Hoc jam coelestium est, et transformatorum, et terrenam corruptionem coelesti incorruptione mutantium: quos jam divinitatis honore claros, conregnaturos ipse Deo patri tradet in regnum Dominus noster Jesus Christus, qui est benedictus in saecula saeculorum. Amen.
1400
(Ps 140 Vet. Lat.)
Domine, clamavi ad te, exaudi me: intende voci orationis meae, cum clamavero (Infra, dum clamabo) ad te. Dirigatur oratio mea sicut incensum in conspectu tuo (His praemittitur, Domine). Elevatio (allevatio) manuum mearum sacrificium vespertinum. Pone Domino custodiam ori meo, et ostium circumstantiae labiis meis. Non declines cor meum in verba mala (malitiae), ad excusandas excusationes in peccatis, cum hominibus operantibus iniquitatem: et non combinabo cum electis eorum. Corripiet me justus in misericordia, et increpabit me: oleum autem peccatoris non impinguet caput meum. Quoniam adhuc (et) oratio mea in beneplacitis eorum; absorpti sunt continuati petrae judices eorum, Audientur (audient) verba mea, quoniam potuerunt: sicut crassitudo terrae eruptum est super terram. Dissipata sunt ossa nostra secus infernum; quoniam ad te, Domine, oculi mei: in te speravi, non auferas animam meam. Custodi me a laqueo quem statuerunt mihi, et scandalis operantium iniquitatem. Cadent in retiaculo ejus peccatores: singulariter sum ego, donec transeam.
1401
1. Oratio, etsi tacita, per fidem clamat
Omnium sanctorum fidelis oratio, clamor est Deo: fide enim ad eum, non vocis clamore clamatur (Ps CXVIII, n. 1 et 2). Moyses instante Aegyptiorum rege moestus stabat in littore: sed tacente licet eo, excelsae mentis fidelem orationem Dominus audivit, dicens: Quid proclamas ad me (Ex XIV, 15)? Martyrum quoque sanguis voce corporis caret; sed indignitas necis eorum Deo clamor est, ipso Domino de Abel ad Cain dicente: Vox sanguinis fratris tui clamat ad me (Gn IV, 10). Sic et sub ara Dei Martyrum animae proclamare scribuntur, magna voce dicentes: Quousque Dominus sanctus et verus non judicas et vindicas sanguinem nostrum de habitantibus in terra (Apoc. VI, 10)? Si igitur non humilia, nec terrena, nec corporalia fidei spiritu oremus; tacens licet oratio nostra, Deo clamor est. Atque ideo Propheta totus ad Deum spiritu orationis intentus, ita coepit, VERS. 1: Domine clamavi ad te, exaudi me. Et ut clamorem istum non vocis, sed fidei doceret esse; adjecit: Intende voci orationis meae, dum clamabo ad te. Clamor etiam invitis nobis penetrat in auditum, ac se sponte in aures nostras vi contentae vocis immittit. Sed quia Propheta non tali clamore clamat, orat ut clamante se Deus in vocem orationis intendat: per id namque quod intenditur, fidei inspectio est, non clamoris auditio. Id enim quod interius est, intenditur: caeterum clamorem corporalem intendi non necesse est, per semetipsum omnem sensum aurium occupantem.
1402
2. Oratio pura. Incensi natura et compositio. Significat orationum quatuor genera, vel ex quatuor elementis hostiam laudis Deo offerii
Dehinc sequitur, VERS. 2: Domine, dirigatur oratio mea sicut incensum in conspectu tuo. Quorum pura et recta et sincera oratio est, hi dicere poterunt, Dirigatur oratio mea: caeterum si externarum cogitationum interventu depravabitur, non dirigetur. Sed quod ait, Dirigatur ut incensum; intelligendum est quid sibi velit comparatio proposita incensi. Et primum natura incensi ea est, ut in altum se de humilibus extollat, spirans optime, et sese nobis in sensum suaveolentiae immittens. Hinc ex quatuor odoratissimis generibus in maximam subtilitatem comminutis componitur, stacte, onyche, galbano, thure: quae omnia haec in formam orationum fidelium constituta esse, beati Joannis Apocalypsis ostendit, cum ait: Et illi quidem viginti quatuor seniores prociderunt ante Agnum, habentes quisque citharam et phialas aureas plenas odoribus, qui (al. quae) sunt orationes sanctorum. Quatuor autem genera orationum Apostolus esse significat, ad Timotheum scribens: Exhortare ergo primo omnium fieri precationes, orationes, postulationes, gratiarum actiones (1Tm, II, 1). Humilitatis nostrae est deprecari, magnificentiae Dei est orari, fidei est postulare, confessionis et laudis est gratulari. Et forte quatuor illa genera odorum ad unum thymiama ex partibus subtilissimis comparata, singulis quoque generibus poterunt consummandae orationis aptari. Quamquam speciem quatuor elementorum, horum quatuor odorum natura et species significare videatur: ut thus quod perlucidum est spiritui comparetur, stacte vero aquis, galbanum et onyx terrae et igni: ut per haec omnium quae in coelo et infra coelum et in terra et in aquis sint, placita Deo incensi modo haec offeratur laudis oratio. Sed haec his, quos profundioris scientiae cognitio delectat, relinquamus: nobis sufficit prophetica atque apostolica auctoritas, quae et incensum orationes esse significat, et orationes deprecatur dirigi ut incensum.
1403
3. Manuum elevatio et extensio quid differant
Sed qui deprecatus est orationem suam dirigi ut incensum, etiam illud post haec ait: Allevatio manuum mearum sacrificium vespertinum. Plurimis locis (In Ps. LXII, n. 7) tractavimus, in allevatione manuum excelsi operis officium monstrari: ut cum Moyses elevatis manibus stare praeceptus est, populo in allevatione et demissione manuum suarum vel victore vel victo. Apostolus quoque orantes jubet elevare manus puras (1Tm II, 8). Et cum ait: Sine ira et contentione (Ibidem); non habitum orandi constituit, sed praescriptum divinae operationis adjecit. Denique Dominus per Esaiam (Esa. I, 15) prophetam orationes impiorum improbans, ita locutus est; Si extendatis manus, avertam oculos meos a vobis, non utique si elevetis, sed si extendatis manus; quia habitus orandi in manibus extendendis est, perfecti autem operis efficientia est in elevandis.
1404
4. Vespertinum sacrificium quid
Manuum ergo elevatio, sacrificium vespertinum est. Non enim sanguine et holocaustis nos, in quos consummatio saeculorum devenit, sacrificamus Deo. Sed quod sacrificium vespertinum placitum sit, audiamus Dominum in Evangeliis dicentem: Venite, benedicti Patris mei, possidete praeparatum vobis regnum a constitutione mundi. Esurivi enim, et dedistis mihi manducare; sitivi, et dedistis mihi bibere; hospes eram, et suscepistis me; infirmus et visitastis me; in carcere fui, et liberastis me (Mt XXV, 34 et seqq.). Et respondentibus illis quod numquam his officiis humanae necessitatis eguisset, ait: Amen dico vobis, quamdiu fecistis uni ex his fratribus minimis, mihi fecistis (Ibidem, 40). Hoc sacrificium vespertinum, id est, temporum novissimorum est. In hoc manus elevandae sunt: quia istius modi orationibus, jam ab initio mundi, benedictis Dei regni coelestis praeparata possessio est.
1405
5. Linguae lapsus et remedia
Sed meminit propheta, praeter clamorem fidei, praeter orationem quae dirigenda est ut incensum, et praeter elevationem manuum in qua sacrificium vespertinum est, et aliud sibi adhuc opus consummandae in se justificationis optandum. Dicti scilicet hujus evangelici memor, Ex verbis tuis justificaberis, aut ex verbis tuis condemnaberis (Mt XII, 37); recolens quoque de omni se verbo otioso rationem in die judicii redditurum (Ibid. 36), necessario deprecatus est, dicens, VERS. 3: Pone, Domine, custodiam ori meo, et ostium circumstantiae labiis meis. Non levem custodiam ori orat apponi, ostium scilicet circumstantiae: ut custodia illa non observatio sit aliqua, sed claustrum. Periculosus enim linguae et promptissimus lapsus est: et ex ea maledictum, mendacium, perjurium, obtrectatio motu facili et aditu patenti efferuntur. Oremus ergo nobis circumstantiae ostium. In eo enim libro, qui nobiscum Salomonis inscribitur, apud Graecos autem atque Hebraeos Sapientia Sirach habetur, ita monemur: Ecce circumvalla possessionem tuam spinis, argentum et aurum tuum constitue, et ori tuo fac ostium et seram, et verbis tuis jugum et mensuram (Eccli. XXVIII, 28 et 29). Et ostium et seram ori jussit apponi: ne verbis esset facilis egressus. Iisdem autem verbis jugum mensuramque constituit: ut rationis jugo subdita, librata per mensuram moderatione penderent.
1406
6. Cor pravum qui delictis excusationes perquirat, praesertim haeresi
Tendit adhuc propheta ad justitiae perfectionem. Namque post fidei clamorem, post orationem, post opera, post ostium oris, consummari se quoque officio cordis orat, dicens, VERS. 4: Non declines cor meum in verba malitiae, ad excusandas excusationes in peccatis, cum hominibus operantibus iniquitatem. Cum ex innocentiae ac justitiae studiis in vitiosam voluntatem decidimus, tum cor nostrum in mala verba declinat; non ut peccatum excusemus (omne enim peccatum inexcusabile est), sed ut excusationes excusemus. Crimen enim caedis, atque adulterii, et talium caeterorum, per naturam atque indignitatem facti inexcusabile est. Sed qui in eo deprehensus erit, non dicet: Adulterium aut caedes non habet crimen: sed dicet, Mulier importuna, incontinens, adblandiens pellexit, et in voluptatem coegit. Vel alius ille dicet, Conviciis movit iram, injuriis armavit dolorem, casus litis caedem peregit. In haec verba cor sese, postquam ab eo peccatum est, declinat: ut per excusationes peccati quod admisit, se excuset. Cor autem rectum atque purum in haec verba excusationum 7. Binarius numerus male sonat
Et non combinabo, inquit, cum electis eorum, Combinari cum electis iniquorum non vult propheta. Meminit enim numerum hunc rebus immundis deputatum, cum ad Noe de recondendis in arca animalibus constituitur praeceptum (Gn VII, 2): A pecoribus autem mundis induces ad te septem et septem, et a pecoribus immundis bina et bina. Est et majus adhuc et absolutius inutilis hujus numeri exemplum. Dominus enim noster Jesus Christus omnes immunditias nostras et peccata nostra auferens, fecit secundum Apostolum utrumque unum (Ep II, 14); et secundum eumdem, ut duos conderet in se in unum novum hominem, faciens pacem, ut reconciliaret ambos Deo in corpore uno, internum scilicet hominem et externum fecit unum (Ibid. 15). Non ergo combinamur, sed unimur: quia unitas fidei est, at vero combinatio consortium factionis.
1408
8. Misericordia in delinquentes utendum, sed justa
Non modo autem non combinari se propheta cum electis iniquorum non optat; sed etiam, quia homini errare debitum est, si quid forte secus et humanitus gesserit, corripi se a justo in misericordia et argui mavult. Formam namque in se naturae nostrae infimitatisque constituit. Plures etenim nostrum, cum lapsi fuerint, cum erraverint; emendari se justae misericordiae arguitione fastidiunt: et combinari malunt peccatoribus, quam per justorum correptionem ad poenitentiam retorqueri. Tenuit autem egregie rationem veri propheticus sermo, dicens, VERS. 5: Corripiel me justus in misericordia, et increpabit me. Est enim misericordiae modus: et miserandi adhibenda justitia est. Dolor quidem potest esse erga eos, quorum crimina gravia sunt; sed misericordiae locus nullus est. Misericordia enim se ad veniam de Deo orandam his quae sunt gesta deflectit: caeterum veniam praestare illicitis, non est misericordiam praestare, sed justitiam misericordiae non tenere. Quam rationem diligentissime apostolus Joannes retinuit, dicens: Si quis scit fratrem suum delinquere, sed non ad mortem; petat, et dabit illi Deus vitam. Est enim peccatum ad mortem, sed non pro eo dico (I Jn V, 16). Quod autem justus in misericordia corripere atque arguere eum qui lapsus sit debeat, beatus Paulus docet, dicens: Fratres, et si praeventus fuerit homo in aliquo delicto, vos qui estis spiritales, consummate eum in spiritu lenitatis (Ga V, 1). Sed ne ipse quidem rationis justae misericordiae immemor fuit: praeventum enim in delicto, non voluntate delinquentem, consummari per arguitionem jubet. Atque ideo propheta cum ait: Corripiet me justus in misericordia, et increpabit me; et fidei suae, et humanae infirmitatis memor, corripiendum se in his ait, quae justae misericordiae arguitione sunt digna.
1409
9. Ut correptio, ita et doctrina a sancto viro quaerenda
Orat autem adhuc et aliud, ne doctrinis videlicet peccatorum imbuatur, neve usque ad peccantium misericordiam decidat: Oleum autem peccatoris non impinguet caput meum. Vult eum, qui nos doceat atque arguat, conscientiae purae esse. Dominus vero in Evangeliis, cum de jejuniorum puritate loqueretur, ait: Vos autem cum jejunatis, ungite caput vestrum, et faciem vestram lavate (Mt VI, 17). In abluenda facie, nitorem purae conscientiae exegit; ne quid in nobis sordidum, ne quid oblitum adhaereret: in capite vero ungendo, doctrinis nos atque operibus spiritalis institutionis perfectos esse praecepit. Oleum enim luminis pabulum est; et doctrina atque opus spiritale coelestis nobis gloriae causa est. Ut enim lumen ex oleo luminis habet causam; ita, ut lucem spiritalis gloriae retineamus, doctrina atque operatio praestat: ut caput nostrum, sedes scilicet vitae et prudentiae et omnium sensuum, oleo operationis doctrinaeque pinguescat. Sed oleum hoc non a peccatore sumendum est: et orandus est Deus, ne hoc peccatorum infundat. Ut enim a sancto et fideli viro argui se velle prudentis est; quia aegris animis et peccator morbo languentibus utilis est severae objurgationis sub honesto auctore medicina: ita miserum est per peccati miserationem usque ad ipsam peccantium misericordiam decidisse. Hoc ergo utrumque a se detestatur propheta.
2800
10. In peccatis permanetur, quia placent
Sequitur deinde: Quoniam adhuc et oratio mea in beneplacitis eorum; VERS. 6: absorpti sunt continuati petrae judices eorum. Causam cur absorbeantur continuati petrae eam dicit, quia adhuc sit oratio sua in beneplacitis eorum. Orat propheta eadem quae superiora sunt, ne oleum peccatoris caput suum impinguet. Hoc Propheta orat. Sed peccatores ne hac quidem prophetae oratione terrentur, ut ab his quae placita sunt sibi desistant. Nemo enim in peccatis, nisi quia his delectatur, perseverat: et causam in unaquaque re permanendi, voluptatis oblectatio subministrat. Ergo quia adhuc orante eo in beneplacitis eorum sunt, id est, quia quod erant, non demutatur per eos voluntate (supple permanente) peccandi, et peccatores esse persistunt; nec oratio ejus finem accipit: quia tamdiu in beneplacitis eorum ejus oratio est, quamdiu beneplacitum illis fuerit peccare.
2801
11. Iniqui adventu Christi absorbendi
Idcirco absorpti sunt continuati petrae judices eorum. Petram non novimus nisi Christum: quia dictum est de eo, Petra autem erat Christus (1Co, X, 4). Quo adveniente, cum se hi peccatorum electi et judices ipsi continuabunt, absorbentur. Mors enim tunc, et corruptio, et peccatum absorbebitur, ut scriptum est, Absorpta est mors in contentionem. Ubi est aculeus tuus? ubi est contentio? Aculeus enim mortis peccatum est (1Co, XV, 54 et 55). Absorbentur autem continuati petrae horum judices cum illo suo principe, de quo dictum est: Et tunc revelabitur ille impius, quem Dominus Jesus interficiet spiritu oris sui, et evacuabit eum praesentia adventus sui (II Thess., II, 8). Per hanc ergo adventus Domini praesentiam evacuabuntur absorpti, et absorpti judicio sanctorum. Sequitur enim: Audient verba mea, quia potuerunt. Potuerunt vel absorbere, vel audire. In praesentia enim Domini absorbentur propheticae veritatis arguitione et impiae suae falsitatis opprobrio.
2802
12. Crassitudo vitiorum comes aut causa. Vitia non sinunt hominem intra leges naturae coerceri
Neque solum audient verba quae possunt, sed etiam id quod sequitur his accidet. VERS. 7. Tamquam crassitudo terrae eruptum est super terram. Quod autem crassitudo impietatis et vitiorum aut comes sit, aut causa, propheta testatur, dicens: Incrassatum est cor populi hujus. Sed et Moyses irreligiositatem populi insolentis pronuntians ait: manducavit et bibit Jacob, et repletus est, et incrassatus est, et calcitravit dilectus (Deut, XXXII, 15). Virtutem dicti hujus ex ipsa terrae natura absolutius intelligemus. Namque scimus crassiores pinguioresque terras in eas scrobes, e quibus effossae sunt, ex solido non redire; quia erumpente earum crassitudine, rursus ipsarum sunt incapaces. Itaque secundum id quod ait, tamquam crassitudo terrae eruptum est super terram; docuit exemplo, quia omnis terrae nostrae, id est, corporis crassitudo, ex naturae suae lege vitiis effossa erumpit, et capax sui non est, in perniciem suam, ne in se reformari possit, exaestuans.
2803
13. Charitas aliena plorat mala quasi sua
Erumpente autem hac crassitudine super se, habet moerorem Propheta, dicens: Dissipata sunt ossa nostra secus infernum. Se dissipari, se dispergi, se secus infernum abigi in peccatorum calamitate existimat. Si enim unum membrum compatitur, compatiuntur et omnia (1Co, XII, 26). Omnes enim invicem unius corporis membra sumus, ut et in altero psalmo ait: Dispersa sunt omnia ossa mea (Ps XXI, 15); non utique ea ossa, per quae corpus nostrum in hanc firmitatem virtutis suae continetur: sed quia omnes unum corpus sumus, et invicem membra sumus, corporis nostri ossa sunt caeteri.
2804
14. Oculos corporis ac mentis qui ad Deum intendat Propheta
Vellet potius non erumpere crassitudinem terrae eorum, neque dissipari ossa secus infernum; sed omnes magis hac, quae consequitur, voce voti uti. VERS. 8 et 9. Quia ad te, Domine, oculi mei: in te speravi, non auferas animam meam. Custodi me a laqueo quem statuerunt mihi, et a scandalis operantium iniquitatem. Intenti Prophetae ad Dominum oculi non deflectuntur in aliquas superfluarum rerum admirationes, non ad contumeliam pudicitiae honestas humanorum corporum species contuentur, non capiuntur aut pretiosarum vestium opere, aut blando argenti nitore, aut illecebroso fulgore auri, aut inani honore gemmarum, aut factioso spectaculi theatralis certamine, aut ambitiosa potestatum saecularium pompa: sed in omnia magnifica Dei opera, ad admirationem ejus, qui ea est operatus, intendunt. Neque solum oculis, sed etiam mente semper intentus est, dicens: In te speravi, non auferas animam meam. Ablatio animae non abolitio ejus est: sed cum a gloria constituti sibi honoris aufertur, cum (f. tum) ab exspectatione et affectu spei suae decidit.
2805
15. Insidiis plenus omnis mundus. Laquei et scandali discrimen
Multa autem spei suae pericula non ignorat esse, cum ait: Custodi me a laqueo quem statuerunt mihi, et a scandalis operantium iniquitatem. Ubique laquei, ubique sunt scandala, mundus omnis plenus insidiis est, sive per principem aeris hujus, sive per spiritales virtutes in coelestibus, sive per filios inobedientiae in quibus spiritus erroris operatur. Habemus enim laqueos in hominibus malae adhortationis, periculosi exempli, et elicitae necessitatis: cum nos ad voluptates adhortantur, cum in prosperis rebus suis in Deum impii sunt, cum per contumelias et injurias ad motum nos turbulentae voluntatis exagitant. Differt autem laqueus a scandalo. Laqueus enim est adhortatio voluptatum et incentivum appetitionis inhonestae, quod modo laquei fallens capit. Scandalum autem est uxor irreligiosa, filius iniquus, et caetera deinceps domi nomina, et omnis ex Ecclesia frater aut contumeliosus, aut avarus, aut ebriosus, aut turpis. In his enim nobis est scandalum, quotiens ad necessitatem irascendi, arguendi, inhibendi, vindicandi, ex illa quietae fidei nostrae mansuetudine provocamur.
2806
16. Iniquitatum omnium unus auctor diabolus
Novit autem unum, qui per omnes iniquitatem operantes ipse potius in his laqueis semper operetur, dicens, VERS. 10: Cadent in retiaculo ejus peccatores: ejus scilicet qui operatur in plurimis. Quidquid enim iniquitatum homines gerunt, a diabolo suggeritur: quem nunc sub singulari numero demonstrat, cum superius sub plurali ministeria ejus significasset in plurimis. Plures in eo, et eum significat in pluribus: atque ideo iniqui laqueos praetendunt, et in retiaculo ejus cadent peccatores; quia iniqui retiaculi sui (ipsius scil. diaboli) laqueos praetendunt. Cadent autem peccatores: non tunc peccatores cum ceciderint effecti, sed cadentes ob id quia peccatores sunt; captioni retiaculi effecti, per id quod peccatores sunt, opportuni.
2807
17. Singularitas bona
Propheta autem, per spem suam ac fidem tutus, confidenter de se ait: Singulariter sum ego donec transeam. Scit impiam esse, ut supra ostendimus, combinationem. Deo autem deditus, nullis aliis saeculi negotiis occupatus, est et singularis, donec transeat. Et quid est illud quod transeat? Scandala scilicet, et retiacula, et laqueos. Et quo transeat, quaerendum est. Nempe eo quo dictum est; fidelis enim et sanctus et verus est, qui ait: Qui autem credit in me non judicabitur, sed transiet de morte in vitam (Jn, V, 24): Dominus noster Jesus Christus, qui est benedictus in saecula saeculorum. Amen.
1410
(Ps 141 Vet. Lat.)
Hilarius - Super Psalmi 1390