Thomae et alii: ad 1Cor 54
54
(1Co 13,12-13)
Postquam apostolus ostendit charitatem esse adeo necessariam, quod sine ea nullum spirituale donum sufficiat ad salutem, hic ostendit eam adeo esse utilem et efficacis virtutis, quod per eam cuncta opera virtutis implentur.
Et primo praemittit duo quasi generalia; secundo subiungit in speciali virtutum opera, quae per charitatem complentur, ibi charitas non aemulatur, etc.. circa primum duo facit. Nam omnis virtus consistit in hoc quod aliquis in operando bene se habeat in sustinendo mala, vel in operando bona. quantum ergo ad tolerantiam malorum, dicit charitas patiens est, id est facit patienter tolerari mala. Cum enim homo diligit aliquem propter eius amorem, de facili tolerat quaecumque difficilia; et similiter qui diligit deum, propter eius amorem patienter tolerat quaecumque adversa. Unde et cant. Viii, 7 dicitur: aquae multae non poterunt extinguere charitatem, nec flumina obruent eam. iac. I, 4: patientia opus perfectum habet. quantum autem ad operationem bonorum, subdit benigna est; benignitas autem dicitur quasi bona igneitas, ut scilicet sicut ignis liquefaciendo effluere facit, ita charitas hoc efficit, ut bona quae homo habet, non sibi soli retineat, sed ad alios derivet, secundum illud prov. V, 16: deriventur fontes tui foras, et in plateis aquas tuas divide. Quod quidem charitas facit. Unde i io. Iii, 17 dicitur: qui habuerit substantiam huius mundi, et viderit fratrem suum necesse habere, et clauserit viscera sua ab eo, quomodo charitas dei manet in eo? unde et eph. Iv, 32 dicitur: estote invicem benigni et misericordes. Et sap. I, 6 dicitur: benignus est spiritus sapientiae. deinde cum dicit charitas non aemulatur, etc., proponit in speciali virtutum opera, quae charitas efficit, et quia ad virtutem duo pertinent, scilicet abstinere a malo et facere bonum, secundum illud ps. Xxxiii, v. 15: declina a malo, et fac bonum, et is. c. I, 16 s.: quiescite agere perverse, discite benefacere. primo ostendit quomodo charitas facit omnia mala vitare; secundo quomodo facit omnia bona efficere, ibi congaudet autem veritati, etc.. malum autem efficaciter non potest homo deo facere, sed solum sibi et proximo, secundum illud iob xxxv, 6: si peccaveris, quid ei nocebis? et postea subditur: homini qui similis tui est, nocebit impietas tua. Primo ergo ostendit quomodo per charitatem vitantur mala, quae sunt contra proximum; secundo quomodo vitantur mala, quibus aliquis deordinatur in seipso, ibi non inflatur, etc.. malum autem quod est contra proximum, potest esse in affectu et in effectu. in affectu autem praecipue est, cum per invidiam quis dolet de bonis proximi, quod directe contrariatur charitati, ad quam pertinet quod homo diligat proximum sicut seipsum, ut habetur lev. Xix, 18. Et ideo ad charitatem pertinet, ut sicut homo gaudet de bonis propriis, ita gaudeat de bonis proximi. Ex quo sequitur quod charitas excludat invidiam. et hoc est quod dicit charitas non aemulatur, id est non invidet, quia scilicet facit cavere invidiam. Unde et in ps. Xxxvi, 1 dicitur: noli aemulari in malignantibus. Et prov. c. Xxiii, 17: non aemuletur cor tuum peccatores. quantum ad effectum, subdit non agit perperam, id est perverse contra aliquem.
Nullus enim iniuste agit contra illum quem diligit sicut seipsum. Is. I, 16: quiescite agere perverse. deinde cum dicit non inflatur etc., ostendit quomodo charitas facit vitare mala, quibus aliquis deordinatur in seipso.
Et primo quantum ad passiones, secundo quantum ad electionem, ibi non cogitat malum. ostendit ergo primo quod charitas repellit inordinatam passionem, quantum ad tria. primo quidem quantum ad superbiam, quae est inordinatus appetitus propriae excellentiae. tunc autem inordinate suam excellentiam quis appetit, quando non sufficit ei contineri in eo gradu, qui sibi est a deo praestitus. Et ideo dicitur eccli. X, 14: initium superbiae hominis, apostatare a deo. quod quidem fit, dum homo non vult contineri sub regula ordinationis divinae. Et hoc repugnat charitati, qua quis super omnia deum diligit. Col. Ii, 18 s.: inflatus sensu carnis suae, et non tenens caput, etc.. recte autem superbia inflationi comparatur. nam id quod inflatur, non habet solidam magnitudinem, sed apparentem; ita superbi videntur quidem esse sibi magni, cum tamen vera magnitudine careant, quae non potest esse absque ordine divino. Sap. Iv, v. 19: dirumpet illos inflatos sine voce. est autem principalis superbiae filia, ambitio, per quam aliquis quaerit praeesse; quam etiam charitas excludit, quae potius proximis eligit ministrare, secundum illud gal. V, 13: per charitatem spiritus servite invicem. Et ideo subdit non est ambitiosa, id est, facit hominem ambitionem vitare. eccli. Vii, 4: noli quaerere ab homine ducatum, neque a rege cathedram honoris.
Secundo, ostendit quomodo charitas excludit inordinationem cupiditatis, cum dicit non quaerit quae sua sunt, ut intelligatur cum praecisione, id est neglectis bonis aliorum. Nam qui diligit alios sicut seipsum, bona aliorum quaerit sicut et sui ipsius. Unde et supra x, 33 apostolus dixit non quaerens quod mihi utile est, sed quod multis, ut salvi fiant. Contra quod de quibusdam dicitur phil. Ii, 21: omnes quae sua sunt quaerunt, non quae iesu christi. potest et aliter intelligi non quaerit quae sua sunt, id est, non repetit ea quae sunt sibi ablata, scilicet in iudicio cum scandalo: quia magis amat salutem proximi, quam pecuniam, secundum illud phil. Ult.: non quaero datum, sed requiro fructum abundantem in iustitia vestra. Quod tamen qualiter intelligendum sit, supra vi dictum est.
Tertio, ostendit quomodo charitas excludat inordinationem irae, dicens non irritatur, id est non provocatur ad iram. est enim ira inordinatus appetitus vindictae. ad charitatem autem pertinet magis remittere offensas, quam supra modum aut inordinate vindicare, secundum illud col. Iii, v. 13: donantes vobismetipsis, si quis adversus aliquem habet querelam; iac. I, 20: ira viri iustitiam dei non operatur. deinde cum dicit non cogitat, etc., ostendit quomodo per charitatem excluditur inordinatio electionis. est autem electio, ut dicitur in iii ethic. appetitus praeconsiliati. Tunc ergo homo peccat ex electione et non ex passione, quando ex consilio rationis affectus eius provocatur ad malum. charitas ergo primo quidem excludit perversitatem consilii. Et ideo dicit non cogitat malum, id est non permittit excogitare quomodo aliquis perficiat malum. Mich. Ii, 1: vae qui cogitatis inutile, operamini malum in cubilibus vestris. Is. I, 16: auferte malum cogitationum vestrarum ab oculis meis. vel charitas non cogitat malum, quia non permittit hominem per varias suspiciones et temeraria iudicia cogitare malum de proximo. matth. Ix, 4: ut quid cogitatis mala in cordibus vestris? secundo, charitas excludit inordinatum affectum malorum, cum dicit non gaudet super iniquitate. Ille enim qui ex passione peccat, cum quodam remorsu et dolore peccatum committit; sed ille qui peccat ex electione, gaudet ex hoc ipso quod peccatum committit, secundum illud prov. Ii, 14: qui laetantur cum male fecerint, et exultant in rebus pessimis. Hoc autem charitas impedit, inquantum est amor summi boni, cui repugnat omne peccatum. vel dicit quod charitas non gaudet super iniquitate, scilicet a proximo commissa, quinimo de ea luget, inquantum contrariatur proximorum saluti quam cupit. Ii cor. Xii, v. 21: ne iterum cum venero humiliet me deus apud vos, et lugeam multos ex his, qui ante peccaverunt. deinde cum dicit congaudet autem, etc., ostendit quomodo charitas facit operari bonum.
Et primo quantum ad proximum; secundo quantum ad deum, ibi omnia credit, etc.. quantum ad proximum autem, homo operatur bonum dupliciter. Primo quidem gaudendo de bonis eius. Et quantum ad hoc dicit congaudet autem veritati, scilicet proximi, vel vitae, vel doctrinae, vel iustitiae, ex eo quod proximum diligit sicut seipsum. in iii io. V. 3: gavisus sum valde venientibus fratribus, et testimonium perhibentibus veritati tuae, sicut in charitate ambulas.
Secundo in hoc quod homo mala proximi sustinet prout decet. Et quantum ad hoc dicit omnia suffert, id est absque turbatione sustinet omnes defectus proximorum, vel quaecumque adversa. Rom. Xv, 1: debemus nos firmiores imbecillitates infirmorum sustinere. gal. Vi, 2: alter alterius onera portate, et sic adimplebitis legem christi, scilicet charitatem. deinde cum dicit omnia credit, ostendit quomodo charitas faciat operari bonum in comparatione ad deum. Quod quidem fit praecipue per virtutes theologicas, quae habent deum pro obiecto. Sunt autem praeter charitatem duae virtutes theologicae, ut infra dicitur, scilicet fides et spes. quantum ergo ad fidem dicit omnia credit, scilicet quae divinitus traduntur. Gen. Xv, v. 6: credidit abraham deo, et reputatum est ei ad iustitiam. Credere vero omnia quae ab homine dicuntur, est levitatis, secundum illud eccli. Xix, 4: qui cito credit, levis est corde. quantum autem ad spem, dicit omnia sperat, quae scilicet promittuntur a deo. Eccli. c. Ii, 9: qui timetis deum, sperate in eum. et ne spes frangatur per dilationem, subdit omnia sustinet, id est patienter expectat quae promittuntur a deo quamvis dilata, secundum illud hab. Ii, 3: si moram fecerit, expecta eum; ps. Xxvi, 14: confortetur cor tuum, et sustine dominum.
55
(1Co 13,8-11)
: Postquam apostolus ostendit quod charitas excellit alia dona spiritus sancti necessitate et fructuositate, hic ostendit excellentiam charitatis ad alia dona quantum ad permanentiam. et circa hoc tria facit. primo proponit differentiam charitatis ad alia dona spiritus sancti, quantum ad permanentiam; secundo probat quod dixerat, ibi ex parte enim cognoscimus, etc.; tertio infert conclusionem intentam, ibi nunc autem manent, etc.. circa primum duo facit. primo proponit permanentiam charitatis; secundo cessationem aliorum donorum, ibi sive prophetiae, etc.. dicit ergo primo charitas numquam excidit. Quod quidem male intelligentes, in errorem ceciderunt, dicentes, quod charitas semel habita, numquam potest amitti, cui videtur consonare quod dicitur i io. Iii, v. 9: omnis qui natus est ex deo, peccatum non facit, quoniam semen ipsius in eo manet. sed huius dicti primo quidem sententia falsa est. Potest enim aliquis charitatem habens, a charitate excidere per peccatum, secundum illud apoc. Ii, 4 s.: charitatem tuam primam reliquisti. Memor esto itaque unde excideris, et age poenitentiam. Et hoc ideo est, quia charitas recipitur in anima hominis secundum modum ipsius, ut scilicet possit ea uti, vel non uti. Dum vero ea utitur homo, peccare non potest: quia usus charitatis est dilectio dei super omnia, et ideo nihil restat propter quod homo deum offendat. Et per hunc modum intelligitur verbum ioannis inductum.
Secundo, praedicta sententia non est secundum intentionem apostoli, quia non loquitur hic de cessatione donorum spiritualium, per peccatum mortale, sed potius de cessatione donorum spiritualium, quae pertinent ad hanc vitam per gloriam supervenientem. Unde sensus apostoli est charitas numquam excidit, quia scilicet sicut est in statu viae, ita permanebit in statu patriae et cum augmento, secundum illud is. Xxxi, 9: dixit dominus cuius ignis est in sion, scilicet in ecclesia militante et caminus eius in ierusalem, id est in pace caelestis patriae. deinde cum dicit sive prophetiae, etc., proponit cessationem aliorum donorum spiritualium, et specialiter eorum quae praecipua videntur. primo quantum ad prophetiam, dicit sive prophetiae evacuabuntur, id est cessabunt, quia scilicet in futura gloria prophetia locum non habebit, propter duo. Primo quidem quia prophetia respicit futurum, status autem ille non expectabit aliquid in futurum, sed erit finale complementum omnium eorum quae ante fuerant prophetata. Unde in ps. Xlvii, v. 9 dicitur: sicut audivimus, scilicet per prophetas, ita et vidimus, praesentialiter, in civitate domini virtutum.
Secundo quia prophetia est cum cognitione figurali et aenigmatica, quae cessabit in patria. unde dicitur num. Xii, 6: si quis fuerit inter vos propheta domini, per somnium aut in visione apparebo ei, vel per somnium loquar ad illum. Et osee xii, 10: in manibus prophetarum assimilatus sum.
Secundo quantum ad donum linguarum, dicit sive linguae cessabunt. Quod quidem non est intelligendum quantum ad ipsa membra corporea, quae linguae dicuntur, ut dicitur infra xv, 52: mortui resurgent incorrupti, id est, absque diminutione membrorum. neque autem intelligendum est quantum ad usum linguae corporeae. Est enim futura in patria laus vocalis, secundum illud ps. Cxlix, 6: exultationes dei in gutture eorum, ut glossa ibidem exponit. est ergo intelligendum quantum ad donum linguarum, quo scilicet aliqui in primitiva ecclesia linguis variis loquebantur, ut dicitur act. Ii, 4. In futura enim gloria, quilibet quamlibet linguam intelliget. Unde non erit necessarium variis linguis loqui. Nam etiam a primordio generis humani, ut dicitur Gn 11,1: unus erat sermo, et unum labium omnibus, quod multo magis erit in ultimo statu, in quo erit unitas consummata.
Tertio quantum ad scientiam, subdit: sive scientia destruetur. Ex quo quidam accipere voluerunt quod scientia acquisita totaliter perditur cum corpore. ad cuius veritatis inquisitionem considerare oportet, quod duplex est vis cognitiva, scilicet vis sensitiva et vis intellectiva. Inter quas est differentia, quia vis sensitiva est actus organi corporalis, et ideo necesse est quod desinat corpore corrupto; vis autem intellectiva non est actus alicuius organi corporei, ut probatur in iii de anima, et ideo necesse est quod maneat corpore corrupto. Si ergo aliquid scientiae acquisitae conservetur in parte animae intellectivae, necesse est quod id permaneat post mortem. quidam ergo posuerunt quod species intelligibiles non conservantur in intellectu possibili, nisi quamdiu intelligit. Conservantur autem species phantasmatum in potentiis animae sensitivae, puta in memorativa et imaginativa; ita scilicet quod semper intellectus possibilis quando de novo vult intelligere, etiam quae prius intellexit, indiget abstrahere a phantasmatibus per lumen intellectus agentis, et secundum hoc consequens est quod scientia hic acquisita non remaneat post mortem. sed haec positio est primo quidem contra rationem. Manifestum est enim quod species intelligibiles in intellectu possibili recipiuntur ad minus dum actu intelligit. Quod autem recipitur in aliquo, est in eo per modum recipientis. cum ergo substantia intellectus possibilis sit immutabilis et fixa, consequens est, quod species intelligibiles remaneant in eo immobiliter.
Secundo est contra auctoritatem aristotelis in iii de anima, qui dicit quod cum intellectus possibilis est sciens unumquodque, tunc etiam est intelligens in potentia. Et sic patet quod habet species intelligibiles per quas dicitur sciens, et tamen adhuc est in potentia ad intelligendum in actu, et ita species intelligibiles sunt in intellectu possibili, etiam quando non intelligit actu. Unde etiam, ibidem, philosophus dicit, quod anima intellectiva est locus specierum, quia scilicet in ea conservantur species intelligibiles. indiget tamen in hac vita convertere se ad phantasmata, ad hoc quod actu intelligat, non solum ut abstrahat species a phantasmatibus, sed etiam ut species habitas phantasmatibus applicet: cuius signum est quod laeso organo virtutis imaginativae, vel etiam memorativae, non solum impeditur homo ab acquisitione novae scientiae, sed etiam ab usu scientiae prius habitae. sic ergo remanet scientia in anima post corporis mortem, quantum ad species intelligibiles, non autem quantum ad inspectionem phantasmatum, quibus anima separata non indigebit, habens esse et operationem absque corporis communione. et secundum hoc apostolus hic dicit, quod scientia destruetur, scilicet secundum conversionem ad phantasmata. Unde et is. Xxix, v. 14 dicitur: peribit sapientia a sapientibus, et intellectus prudentium eius abscondetur. deinde cum dicit ex parte enim cognoscimus, probat quod dixerat:
Et primo inducit probationem; secundo manifestat ea, quae in probatione continentur, ibi cum essem parvulus, etc.. inducit ergo primo ad probandum propositum talem rationem: adveniente perfecto cessat imperfectum; sed dona alia praeter charitatem habent imperfectionem; ergo cessabunt superveniente perfectione gloriae. primo ergo proponit minorem propositionem quo ad imperfectionem scientiae, cum dicit ex parte enim cognoscimus, id est imperfecte. nam pars habet rationem imperfecti. et hoc praecipue verificatur quantum ad cognitionem dei, secundum illud iob xxxvi, v. 26: ecce deus magnus vincens scientiam nostram; et xxvi, 14: ecce haec ex parte dicta sunt viarum eius. proponit etiam imperfectionem prophetiae, cum subdit et ex parte id est imperfecte, prophetamus. Est enim prophetia cognitio cum imperfectione, ut dictum est. Tacet autem de dono linguarum, quod est imperfectius his duobus, ut infra xiv, 2 patebit.
Secundo ponit maiorem, dicens cum autem venerit quod perfectum est, id est, perfectio gloriae, evacuabitur quod ex parte est, id est, omnis imperfectio tolletur. de qua perfectione dicitur i petr. Ult.: modicum passos ipse perficiet. sed secundum hoc videtur, quod etiam charitas evacuetur per futuram gloriam, quia ipsa est imperfecta in statu viae per comparationem ad statum patriae. dicendum ergo, quod imperfectio dupliciter se habet ad id quod dicitur imperfectum. quandoque enim est de ratione eius, quandoque vero non, sed accidit ei; sicut imperfectio est de ratione pueri, non autem de ratione hominis, et ideo, adveniente perfecta aetate, cessat quidem pueritia: sed humanitas fit perfecta. Imperfectio est ergo de ratione scientiae, prout hic de deo habetur, inquantum scilicet cognoscitur ex sensibilibus; et similiter de ratione prophetiae, inquantum est cognitio figuralis et in futurum tendens. non est autem de ratione charitatis ad quam cognitum bonum diligere pertinet. Et ideo superveniente perfectione gloriae, cessat prophetia et scientia; charitas autem non cessat, sed magis perficitur, quia quanto perfectius cognoscetur deus, tanto etiam perfectius amabitur. deinde cum dicit cum essem parvulus, etc., manifestat ea quae praemissa sunt.
Et primo manifestat maiorem, scilicet quod veniente perfecto cessat imperfectum; secundo manifestat minorem, scilicet quod scientia, et prophetia sint imperfecta, ibi videmus nunc, etc.. ostendit autem primum per similitudinem perfecti et imperfecti, quod invenitur in aetate corporali. unde
Et primo describit imperfectum aetatis corporalis, dicens cum essem parvulus, scilicet aetate, loquebar ut parvulus, id est prout congruit parvulo, scilicet balbutiendo. unde propter naturalem defectum locutionis, qui est in parvulis, commendatur sapientia quod linguas infantium facit disertas, sap. X, v. 21; et ut parvulus loquitur, qui vana loquitur. ps. Xi, 3: vana locuti sunt unusquisque ad proximum suum. quantum vero ad iudicium subdit sapiebam ut parvulus, id est, approbabam vel reprobabam aliqua stulte, ut faciunt parvuli, qui quandoque pretiosa contemnunt, et vilia appetunt, ut dicitur prov. I, 22: usquequo, parvuli, diligitis infantiam, et stulti ea quae sunt sibi noxia cupient? sapiunt ergo ut parvuli, qui, spiritualibus contemptis, terrenis inhaerent; de quibus dicitur phil. Iii, v. 19: gloria in confusione eorum, qui terrena sapiunt. quantum autem ad rationis discursum, dicit cogitabam ut parvulus, id est aliqua vana. unde et in ps. Xciii, 11 dicitur: dominus scit cogitationes hominum, quoniam vanae sunt. et videtur apostolus ordine praepostero haec tria ponere. Nam locutio praeexigit iudicium sapientiae: iudicium vero praesupponit cogitationes rationis. Et hoc satis congruit imperfectioni puerili, in qua est locutio sine iudicio, et iudicium sine deliberatione. potest autem referri, quod dicit loquebar ut parvulus, ad donum linguarum; cum dicit sapiebam ut parvulus, ad donum prophetiae; quod autem subdit cogitabam ut parvulus, ad donum scientiae.
Secundo ponit id quod pertinet ad perfectionem aetatis, dicens quando autem factus sum vir, id est quando perveni ad perfectam et virilem aetatem, evacuavi, id est abieci, quae erant parvuli; quia, ut dicitur is. Lxv, 20, puer centum annorum morietur, et peccator centum annorum maledictus erit. et est attendendum, quod apostolus hic comparat statum praesentem pueritiae propter imperfectionem; statum autem futurae gloriae propter perfectionem, virili aetati.
56
(1Co 13,12-13)
Hic loquitur de visione, quae est cognitio dei. Unde omnia praecedentia dona evacuanda, sunt intelligenda secundum quod ordinantur ad cognitionem dei. circa hoc duo facit. primo enim probat id quod intendit in generali; secundo in speciali de seipso, ibi nunc cognosco, etc.. dicit ergo: dixi quod ex parte cognoscimus, quia nunc videmus per speculum in aenigmate, sed tunc, scilicet in patria videbimus facie ad faciem. ubi primo considerandum est, quid sit videre per speculum in aenigmate; secundo quid sit videre facie ad faciem. sciendum est ergo, quod sensibile aliquid potest tripliciter videri, scilicet aut per sui praesentiam in re vidente, sicut ipsa lux, quae praesens est oculo; aut per praesentiam suae similitudinis in sensu immediate derivatam ab ipsa re, sicut albedo quae est in pariete videtur, non existente ipsa albedine praesentialiter in oculo, sed eius similitudine, licet ipsa similitudo non videatur ab eo; aut per praesentiam similitudinis non immediate derivatae ab ipsa re, sed derivatae a similitudine rei in aliquid aliud, sicut cum videtur aliquis homo per speculum. Non enim similitudo hominis immediate est in oculo, sed similitudo hominis resultantis in speculo. per hunc ergo modum loquendo de visione dei, dico quod naturali cognitione solus deus videt seipsum: quia in deo idem est sua essentia et suus intellectus. Et ideo sua essentia est praesens suo intellectui. Sed secundo modo forte angeli naturali cognitione deum vident, inquantum similitudo divinae essentiae relucet immediate in eos.
Tertio vero modo cognoscimus nos deum in vita ista, inquantum invisibilia dei per creaturas cognoscimus, ut dicitur rom. I, 20. Et ita tota creatura est nobis sicut speculum quoddam: quia ex ordine, et bonitate, et magnitudine, quae in rebus a deo causata sunt, venimus in cognitionem sapientiae, bonitatis et eminentiae divinae. Et haec cognitio dicitur visio in speculo. ulterius autem sciendum est, quod huiusmodi similitudo, quae est similitudinis in alio relucentis, est duplex: quia aliquando est clara et aperta, sicut illa quae est in speculo; aliquando obscura et occulta, et tunc illa visio dicitur aenigmatica, sicut cum dico: me mater genuit, et eadem gignitur ex me. Istud est per simile occultum. et dicitur de glacie, quae gignitur ex aqua congelata, et aqua gignitur ex glacie resoluta. sic ergo patet, quod visio per similitudinem similitudinis est in speculo per simile occultum in aenigmate, sed per simile clarum et apertum facit aliam speciem allegoricae visionis. inquantum ergo invisibilia dei per creaturas cognoscimus, dicimur videre per speculum. inquantum vero illa invisibilia sunt nobis occulta, videmus in aenigmate. vel aliter, videmus nunc per speculum, id est per rationem nostram, et tunc ly per, designat virtutem tantum. Quasi dicat videmus per speculum, id est virtute animae nostrae. circa secundum vero sciendum est, quod deus, secundum quod deus, non habet faciem, et ideo hoc, quod dicit, facie ad faciem, metaphorice dicitur. Cum enim videmus aliquid in speculo, non videmus ipsam rem, sed similitudinem eius; sed quando videmus aliquid secundum faciem, tunc videmus ipsam rem sicut est. Ideo nihil aliud vult dicere apostolus, cum dicit: videbimus in patria facie ad faciem, quam quod videbimus ipsam dei essentiam. I io. Iii, 2: videbimus eum sicuti est, etc.. sed contra est, quia Gn 32,30 dicitur: vidi dominum facie ad faciem, etc.. Sed constat, quod tunc non vidit essentiam dei; ergo videre facie ad faciem, non est videre essentiam dei. responsio. Dicendum est quod illa visio fuit imaginaria; visio autem imaginaria est quidam gradus altior, scilicet videre illud quod apparet: in ipsa imagine in qua apparet et alius gradus infimus scilicet audire tantum verba. Unde iacob, ut insinuaret excellentiam visionis imaginariae sibi ostensae, dicit vidi dominum facie ad faciem, id est vidi dominum imaginarie apparentem in sua imagine et non per essentiam suam. Sic enim non fuisset visio imaginaria. sed tamen quidam dicunt, quod in patria ipsa divina essentia videbitur per similitudinem creatam. sed hoc est omnino falsum et impossibile, quia numquam potest aliquid per essentiam cognosci per similitudinem, quae non conveniat cum re illa in specie. Lapis enim non potest cognosci secundum illud quod est, nisi per speciem lapidis, quae est in anima. nulla enim similitudo ducit in cognitionem essentiae alicuius rei, si differat a re illa secundum speciem, et multo minus si differt secundum genus.
Non enim per speciem equi, vel albedinis potest cognosci essentia hominis, et multo minus essentia angeli. Multo ergo minus per aliquam speciem creatam, quaecumque sit illa, potest videri divina essentia, cum ab essentia divina plus distet quaecumque species creata in anima, quam species equi, vel albedinis ab essentia angeli. unde ponere quod deus videatur solum per similitudinem, seu per quamdam refulgentiam claritatis suae, est ponere divinam essentiam non videri. et, praeterea, cum anima sit quaedam similitudo dei, visio illa non magis esset specularis et aenigmatica, quae est in via, quam visio clara et aperta, quae repromittitur sanctis in gloria, et in qua erit beatitudo nostra. unde augustinus dicit hic in glossa, quod visio dei, quae est per similitudinem, pertinet ad visionem speculi et aenigmatis. sequeretur etiam quod beatitudo hominis ultima esset in alio, quam in ipso deo, quod est alienum a fide. Naturale etiam hominis desiderium, quod est perveniendi ad primam rerum causam, et cognoscendi ipsam per seipsam, esset inane. sequitur nunc cognosco ex parte, etc..
Hic, illud quod probavit in generali, probat in speciali de cognitione sui ipsius, dicens nunc, id est in praesenti vita, ego paulus cognosco ex parte, id est obscure et imperfecte; tunc autem, scilicet in patria, cognoscam sicut et cognitus sum, id est: sicut deus cognovit essentiam meam, ita deum cognoscam per essentiam; ita quod ly sicut, non importat hic aequalitatem cognitionis, sed similitudinem tantum. consequenter infert principalem conclusionem cum dicit nunc autem manent, etc.. causa autem quare non facit mentionem de omnibus donis, sed de istis tribus tantum est quia haec tria coniungunt deo, alia autem non coniungunt deo, nisi mediantibus istis; alia etiam dona sunt quaedam disponentia ad gignendum ista tria in cordibus hominum. Unde et solum ista tria, scilicet fides, spes et charitas, dicuntur virtutes theologicae, quia habent immediate deum pro obiecto. sed cum dona sint ad perficiendum vel affectum vel intellectum, et charitas perficiat affectum, fides intellectum: non videtur quod spes sit necessaria, sed superflua. ad hoc sciendum, quod amor est quaedam vis unitiva, et omnis amor in unione quadam consistit. Unde et secundum diversas uniones, diversae species amicitiae a philosopho distinguuntur. nos autem habemus duplicem coniunctionem cum deo. Una est quantum ad bona naturae, quae hic participamus ab ipso; alia quantum ad beatitudinem, inquantum nos hic sumus participes per gratiam supernae felicitatis, secundum quod hic est possibile, speramus etiam ad perfectam consecutionem illius aeternae beatitudinis pervenire et fieri cives caelestis ierusalem. Et secundum primam communicationem ad deum, est amicitia naturalis secundum quam unumquodque, secundum quod est, deum ut causam primam et summum bonum appetit et desiderat, ut finem suum. Secundum vero communicationem secundam est amor charitatis, qua solum creatura intellectualis deum diligit. quia vero nihil potest amari nisi sit cognitum, ideo ad amorem charitatis exigitur primo cognitio dei. Et quia hoc est supra naturam, primo exigitur fides, quae est non apparentium.
Secundo ne homo deficiat, vel aberret, exigitur spes, per quam tendat in illum finem, sicut ad se pertinentem. Et de his tribus dicitur eccli. Ii, 8: qui timetis deum, credite in illum, quantum ad fidem; qui timetis deum, sperate in illum, quantum ad spem; qui timetis deum, diligite eum, quantum ad charitatem. ista ergo tria manent nunc, sed charitas maior est omnibus, propter ea quae dicta sunt supra.
57
(1Co 14,1-4)
Posita excellentia charitatis ad alia dona, hic consequenter apostolus comparat alia dona ad invicem, ostendens excellentiam prophetiae ad donum linguarum. et circa hoc duo facit. primo ostendit excellentiam prophetiae ad donum linguarum; secundo quomodo sit utendum dono linguarum, et prophetiae, ibi quid ergo est, fratres, etc.. circa primum duo facit. primo ostendit, quod donum prophetiae est excellentius, quam donum linguarum, rationibus sumptis ex parte infidelium, secundo ex parte fidelium, ibi fratres mei, etc.. prima pars dividitur in duas. primo ostendit, quod donum prophetiae est excellentius dono linguarum, quantum ad usum eorum in exhortationibus seu praedicationibus; secundo quantum ad usum linguarum, qui est in orando. Ad haec enim duo est usus linguae, ibi et ideo loquitur, etc.. circa primum duo facit. Primo enim praemittit unum, per quod continuat se ad sequentia, et hoc est quod dicit: dictum est, quod charitas omnia dona excellit, si ergo ita est, sectamini, scilicet viribus, charitatem, quae est dulce et salubre vinculum mentium. I petr. Iv, 8: ante omnia charitatem, etc.. Col. Iii, 14: super omnia autem charitatem habete, etc..
Secundo subdit illud per quod continuat se ad sequentia. Et hoc est quod dicit aemulamini, etc.. Quasi dicat: licet charitas sit maior omnibus donis, tamen alia non sunt contemnenda. Sed aemulamini, id est ferventer ametis, spiritualia dona spiritus sancti. I petr. Iii, 13: quid est, quod vobis noceat, etc.. licet autem aemulatio quandoque sumatur pro ferventi dilectione, quandoque pro invidia, tamen non est aequivocatio; imo unum procedit ab alio; zelari enim et aemulari designat ferventem amorem alicuius rei. contingit autem quod res amata ita diligatur ferventer ab aliquo, quod non patitur sibi consortem, sed ipse vult eam solus et singulariter. Et iste est zelus, qui secundum quosdam est amor intensus, non patiens consortium in amato. Hoc tamen contingit in spiritualibus, quae possunt perfectissime a multis participari, sed solum in illis quae non possunt a multis participari. Unde in charitate non est huiusmodi zelus non patiens consortium in amato, sed tantum in corporalibus, in quibus provenit, quod si aliquis habet illud quod ipse zelat, doleat: et ex hoc consurgit aemulatio, quae est invidia.
Sicut si ego amo dignitatem seu divitias, doleo quod aliquis habet eas, unde et ei invideo. et sic patet, quod ex zelo surgit invidia. cum ergo dicitur aemulamini spiritualia, non intelligitur de invidia, quia spiritualia possunt a multis haberi, sed dicit, aemulamini, ut inducat ad ferventer amandum deum. et quia inter spiritualia est gradus quidam, quia prophetia excedit donum linguarum, ideo dicit magis autem, ut prophetetis, quasi dicat: inter spiritualia magis aemulamini donum prophetiae. I thess. V, v. 19 s.: spiritum nolite extinguere, prophetias nolite spernere. ad explanationem autem totius capitis praenotanda sunt tria, scilicet quid sit prophetia, quot modis dicatur in scriptura sancta prophetia et quid sit loqui linguis. circa primum sciendum est, quod propheta dicitur, quasi procul videns, et secundum quosdam dicitur a for faris, sed melius dicitur a pharos, quod est videre. Unde i reg. c. Ix, 9 dicitur, quod qui nunc dicitur propheta, olim videns dicebatur. Unde visio eorum quae sunt procul, sive sint futura contingentia, sive supra rationem nostram, dicitur prophetia. Est igitur prophetia visio seu manifestatio futurorum contingentium, seu intellectum humanum excedentium. ad huiusmodi autem visionem quatuor requiruntur. cum enim cognitio nostra sit per corporalia et per phantasmata a sensibilibus accepta, primo exigitur quod in imaginatione formentur similitudines corporales eorum quae ostenduntur, ut dionysius dicit quod impossibile est aliter lucere nobis divinum radium, nisi varietate sacrorum velaminum circumvelatum. secundum quod exigitur est lumen intellectuale illuminans intellectum ad ea quae supra naturalem cognitionem nostram ostenduntur cognoscenda.
Nisi enim ad similitudines sensibiles in imaginatione formatas intelligendas adsit lumen intellectuale, ille cui similitudines huiusmodi ostenduntur, non dicitur propheta, sed potius somniator. Sicut pharao, qui licet viderit spicas et vaccas, quae erant indicativa futurorum quorumdam, quia tamen non intellexit quod vidit, non dicitur propheta, sed potius ille, scilicet ioseph, qui interpretatus est. Et similiter est de nabuchodonosor, qui vidit statuam, et non intellexit, unde nec propheta dicitur, sed daniel. et propter hoc dicitur, dan. X, 1: intelligentia opus est in visione. tertium quod exigitur, est audacia ad annuntiandum ea quae revelantur. Ad hoc enim deus revelat, ut aliis denuntientur. Ier. I, 9: ecce dedi verba mea in ore. quartum est operatio miraculorum, quae sunt ad certitudinem prophetiae. Nisi enim facerent aliqua, quae excedunt operationem naturae, non crederetur eis in his, quae naturalem cognitionem transcendunt. secundum ergo hos modos prophetiae, dicuntur aliqui diversis modis prophetae. aliquando enim aliquis dicitur propheta, qui habet omnia ista quatuor, scilicet quod videt imaginarias visiones, et habet intelligentiam de eis, et audacter annuntiat aliis, et operatur miracula, et de hoc dicitur num. Xii, 6: si quis fuerit inter vos propheta, etc.. aliquando autem dicitur propheta ille, qui habet solas imaginarias visiones, sed tamen improprie et valde remote. aliquando etiam dicitur propheta, qui habet intellectuale lumen ad explanandum etiam visiones imaginarias, sive sibi, sive alteri factas, vel ad exponendum dicta prophetarum, vel scripturas apostolorum. Et sic dicitur propheta omnis qui discernit doctorum scripturas, quia eodem spiritu interpretatae sunt quo editae sunt. Et sic salomon et david possunt dici prophetae, inquantum habuerunt lumen intellectuale, ad clare et subtiliter intuendum; nam visio david intellectualis tantum fuit. dicitur etiam propheta aliquis solum ex hoc quod prophetarum dicta denuntiat, seu exponit, seu cantat in ecclesia, et hoc modo dicitur i reg. Xix, 24 quod saul erat inter prophetas, id est, inter canentes dicta prophetarum. dicitur etiam aliquis propheta ex miraculorum operatione, secundum illud eccli. c. Xlviii, 14, quod corpus elisei mortuum prophetavit, id est, miraculum fecit. quod ergo dicit hic apostolus per totum caput de prophetis, intelligendum est de secundo modo, scilicet quod ille dicitur prophetare, qui per lumen intellectuale divinum, visiones sibi et aliis factas exponit.
Et secundum hoc planum erit, quod hic dicitur de prophetis. circa secundum sciendum est, quod quia in ecclesia primitiva pauci erant quibus imminebat fidem christi praedicare per mundum, ideo dominus, ut commodius et pluribus verbum dei annuntiarent, dedit eis donum linguarum, quibus omnibus praedicarent. non quod una lingua loquentes ab omnibus intelligerentur, ut quidam dicunt, sed, ad litteram, quod linguis diversarum gentium, imo omnium loquerentur. Unde dicit apostolus gratias ago deo, quod omnium vestrum lingua loquor. Et act. Ii, 4 dicitur: loquebantur variis linguis, etc.. Et hoc donum multi adepti sunt a deo in ecclesia primitiva. corinthii autem, quia curiosi erant, ideo libentius volebant illud donum, quam donum prophetiae. quod ergo dicitur hic loqui lingua, vult apostolus intelligi lingua ignota, et non explanata, sicut si lingua theutonica loquatur quis alicui gallico, et non exponat, hic loquitur lingua. Vel etiam si loquatur visiones tantum, et non exponat, loquitur lingua. Unde omnis locutio non intellecta, nec explanata, quaecumque sit illa, est proprie loqui lingua. his ergo visis ad expositionem litterae accedamus, quae plana est. circa hoc ergo duo facit. primo probat, quod donum prophetiae excellentius est dono linguarum; secundo excludit quamdam obiectionem, ibi volo autem vos, etc.. quod autem donum prophetiae excedat donum linguarum, probat duabus rationibus, quarum prima sumitur ex comparatione dei ad ecclesiam; secunda ratio sumitur ex comparatione hominum ad ecclesiam. prima autem ratio talis est: illud per quod facit homo ea non solum quae sunt ad honorem dei sed etiam ad utilitatem proximorum est melius, quam illud quod fit tantum ad honorem dei; sed prophetia est non tantum ad honorem dei sed etiam ad proximi utilitatem, per donum vero linguarum solum illud fit quod est ad honorem dei; ergo, etc.. huius autem rationis ponit medium,
Et primo quantum ad hoc quod dicit, quod qui loquitur lingua, honorat tantum deum. Et hoc est quod dicit qui loquitur lingua, scilicet ignota, non loquitur hominibus, id est, ad intellectum hominum, sed deo, id est, ad honorem dei tantum. Vel deo, quia ipse deus solus intelligit. Sap. I, 10: auris zeli dei audit omnia, etc.. et quod non loquatur homini, subdit nemo enim audit, id est intelligit. Sic enim frequenter accipitur, non audire, pro non intelligere. matth. Xiii, 9: qui habet aures audiendi, audiat. quare autem soli deo loquatur, subdit quod ipse deus loquitur. Unde dicit spiritus autem dei loquitur mysteria, id est occulta. matth. X, 20: non enim vos estis, qui loquimini, etc.. Supra ii, 11: nemo novit quae sunt spiritus dei, etc..
Secundo probat id quod dicit, quod prophetia est ad honorem dei et utilitatem proximorum. Unde dicit nam qui prophetat, etc., id est explanat visiones seu scripturas, loquitur hominibus, id est ad intellectum hominum, et hoc ad aedificationem incipientium, et ad exhortationem proficientium. i thess. V, 14: consolamini, pusillanimes. tit. Ii, 15: loquere et exhortare, et ad consolationem desolatorum. vel aedificatio pertinet ad spiritualem affectionem, quia ibi primo incipit aedificium spirituale. Eph. Ii, 22: in quo et vos coaedificamini, etc.. Exhortatio vero ad inductionem ad bonos actus, quia si affectus est bonus, tunc actus est bonus. Tit. Ii, 15: haec loquere et exhortare. Consolatio vero inducit ad tolerantiam malorum. Rom. Xv, 4: quaecumque scripta sunt, ad nostram doctrinam scripta sunt. ad haec enim tria inducunt praedicantes divinam scripturam. secunda ratio talis est: illud quod est utile soli facienti est minus quam illud quod prodest etiam aliis; loqui autem linguis est utile soli ei qui loquitur, prophetare vero aliis prodest; igitur, etc.. huius autem rationis ponit medium,
Et primo quantum ad primam partem medii, et hoc est quod dicit qui loquitur lingua, semetipsum, etc.. Ps. Xxxviii, 4: concaluit cor meum intra me, etc..
Secundo quantum ad secundam partem, et hoc est quod dicit qui autem prophetat, ecclesiam, id est fideles, aedificat instruendo. Eph. Ii, 20: superaedificati supra fundamentum apostolorum et prophetarum.
Thomae et alii: ad 1Cor 54