Aquinatis - ad Ephesios 31
31
(Ep 5,1-2)
1. Estote ergo imitatores Dei, sicut filii charissimi,
2. Et ambulate in dilectione, sicut et Christus dilexit nos, et tradidit semetipsum pro nobis oblationem et hostiam Deo in odorem suavitatis.
Posita exhortatione ad benignitatem et misericordiam, quae sunt effectus charitatis, hic ostendit eis exemplum. Circa quod duo facit.
Primo inducit eos ad imitationem exemplaris, scilicet dei; secundo ostendit in quo debent ipsum imitari, ibi et ambulate, etc.. Dicit ergo: dixi quod debetis donare invicem, sicut et deus in christo donavit vobis, ergo estote imitatores dei, quia hoc necessarium est, licet difficile sit. Eccle. Ii, v. 12: quid est, inquam, homo, ut possit sequi regem factorem suum? numquam tamen perficietur natura humana, nisi in coniunctione ad deum. Unde iob xxiii, 11: vestigia eius secutus est pes meus. Ergo imitandus est, taliter quomodo habemus possibilitatem, quia ad filium pertinet patrem imitari.
Et ideo subdit sicut filii, patrem scilicet per creationem. Deut. Xxxii, 6: nonne ipse est pater tuus qui possedit, et fecit, et creavit te? et addit charissimi, quos scilicet elegit ad participationem sui ipsius. Sequitur et ambulate, etc.. Ubi primo ponit imitandi modum, quia in charitate; secundo ostendit immensae charitatis signum, ibi et tradidit, etc.. Quod ergo simus filii charissimi, hoc facit charitas dei. Rom. Viii, 15: non enim accepistis spiritum servitutis iterum in timore, sed accepistis spiritum adoptionis filiorum, in quo clamamus: abba, pater. Ipse enim spiritus testimonium reddit spiritui nostro, quod sumus filii dei. Debemus ergo ipsum in dilectione imitari.
Et dicit ambulate, id est semper proficite. Gen. Xv: ambula coram me, et esto perfectus.
Et hoc in dilectione, quia dilectio est tale bonum in quo debet homo proficere, et tale debitum quod debet homo semper solvere. Rom. Xiii, 8: nemini quidquam debeatis, nisi ut invicem diligatis. Vel in dilectione, quae est via sequendi deum magis de propinquo. I cor. Xii, 31: adhuc excellentiorem viam vobis demonstro. I cor. Xiii, v. 1: si linguis hominum loquar et angelorum, etc.. Col. Iii, 4: super omnia haec charitatem habentes, etc..
Et hoc exemplo christi. Unde subdit sicut et christus dilexit nos. Io. Xiii, 1: cum dilexisset suos, qui erant in mundo, in finem dilexit eos.
Et quia, secundum gregorium, probatio dilectionis, exhibitio est operis, ideo subdit et tradidit semetipsum pro nobis. Apoc. I, 5: dilexit nos, et lavit nos a peccatis nostris. Gal. Ii, 20: in fide vivo filii dei, qui dilexit me et tradidit in mortem seipsum pro me. Is. Liii, 12: tradidit in mortem animam suam, etc.. Haec autem mors fuit nobis utilis et necessaria, ideo subdit oblationem et hostiam, etc.. Loquitur autem hic apostolus more veteris legis, in qua, ut dicitur lev. Iv, 25 ss., quando quis peccaverat, offerri debebat pro eo hostia et oblatio, quae dicitur pro peccato. Item, quando quis agebat gratias deo, vel aliquid consequi volebat, oportebat offerri hostiam pacificam, ut dicitur lev. Iii, 9, quae quidem erat in oblationem suavissimi odoris domino, ut dicitur ibidem. Haec autem facta sunt per christum, quia, ut a peccatis mundaremur et gloriam consequeremur, tradidit semetipsum pro nobis in oblationem per ea quae in vita gessit. Is. Liii, 7: oblatus est, quia ipse voluit, etc..
Et hostiam deo pro peccato.
Et hoc in odorem suavitatis. Alludit autem hic, quod dicitur lev. Iii, 5 s.. Sed certe ille odor non erat tunc deo acceptus secundum se, sed secundum suam significationem, inquantum significabat oblationem odoriferam corporis christi filii dei. Gen. Ii: ecce odor filii mei, sicut odor agri pleni. Cant. I, 3: trahe me post te, curremus in odorem unguentorum tuorum. Sic autem debemus nos sacrificare deo spiritualiter. Ps. L, v. 19: sacrificium deo spiritus, etc..
091 CP5
32
(Ep 5,3-4)
3. Fornicatio autem et omnis immunditia, aut avaritia, nec nomine tur in vobis, sicut decet sanctos.
4. Aut turpitudo, aut stultüoquium, aut scurrilitas, quae ad rem non pertinet; sed magis gratiarum actio.
Supra, posita monitione, apostolus docuit ut deposita vetustate ephesii novitatem assumerent prohibendo vitia spiritualia, hic prohibet eisdem vitia etiam carnalia. Dividitur autem in duas.
Primo enim prohibet vetustatem vitiorum carnalium; secundo inducit ad novitatem, ibi videte itaque, fratres, etc.. Prima iterum dividitur in tres.
Primo excludit vetustatem vitiorum; secundo proponit poenam eorum, ibi hoc autem scitote, etc.; tertio excludit fallaciam, ibi nemo vos seducat, etc.. Prima iterum in duas.
Primo excludit quaedam vitia principalia; secundo excludit quaedam adiuncta, ibi aut turpitudo, etc.. Excludit autem tria vitia, scilicet luxuriam naturalem, quae est cum non sua, unde dicit fornicatio. Os. Iv, 12: spiritus enim fornicationum decepit eos. I cor. Vi, v. 18: fugite fornicationem. Sic faciebat iob c. Xxxi, 1: pepigi foedus cum oculis meis, ut nec cogitarem de virgine. Dicitur autem fornicatio a fornice, id est arcu triumphali, iuxta quem erant lupanaria. Prov. Xx: intravit super eos fornicatio, etc..
Et omnis immunditia, id est omnis pollutio contra naturam, scilicet quae non ordinatur ad generationem. Gal. V, 12: manifesta sunt opera carnis, quae sunt fornicatio, immunditia, luxuria, etc..
Tertio excludit avaritiam, dicendo aut avaritia. Sed quare hoc? numquid est idem cum peccatis carnalibus? respondeo. Dicendum est quod non, nec totaliter est divisa, sed medium inter spiritualia et carnalia peccata: quod patet sic. In peccato sunt duo, scilicet obiectum peccati, et delectatio in obiecto. Quaedam ergo sunt peccata quorum obiectum et delectatio est spiritualis, sicut ira. Nam vindicta, quae est obiectum irae, et delectatio eius, est quid spirituale, et similiter inanis gloria. Quaedam vero sunt omnino carnalia et obiectum et delectatio; sicut gula et luxuria. Sed avaritia tenet medium, quia eius obiectum est carnale, scilicet pecunia, sed delectatio est spiritualis, quia animo quiescit quis in pecunia.
Et ideo connumeratur avaritia cum peccatis carnalibus ratione obiecti, cum spiritualibus vero ratione delectationis. Hebr. Ult.: sint mores sine avaritia. Vel dicendum est, quod avaritia opponitur iustitiae, unde ponitur pro specie luxuriae, quae est adulterium, quod est iniustus usus mulieris alterius: sicut avaritia iniustus usus pecuniae. Sed supra dixit: qui furabatur, etc., hic autem dicit quod nec nominetur, etc., quia in pugna spirituali vitia carnalia primo occurrunt vincenda: quia frustra pugnat quis contra intrinseca, nisi primo vincat extrinseca, scilicet carnalia, contra quae semper remanet bellum.
Et ideo dicit nec nominetur in vobis, sicut decet sanctos, scilicet abstinere a factis, a cogitationibus, et a dictis. Is. I: perdam babylonis nomen, et reliquias, et progeniem et germen. Eccli. C. Xli, 15: curam habe de bono nomine, quia hoc decet sanctos. Ii cor. Vi, 4: in omnibus exhibeamus nosmetipsos sicut dei ministros, etc.. Sequitur aut turpitudo, etc.. Ubi ponit quaedam vitia adiuncta. Circa quod duo facit.
Primo adiuncta vitia excludit; secundo ad contraria eorum inducit, ibi sed magis gratiarum actio, etc.. Tria ergo vitia excludit, scilicet turpitudinem, quae est in tactibus turpibus et amplexibus et osculis libidinosis. Prov. Vi, 32: qui autem adulter est, propter cordis inopiam, perdet animam suam, et turpitudinem, et ignominiam congregat sibi. Item, stultiloquium, id est verba provocantia ad malum. Eccli. Ix, 11: colloquium illius quasi ignis exardescit, scilicet malae mulieris.
Et scurrilitatem, id est verbum ioculatorium, per quod aliqui volunt inde placere aliis. Matth. Xii, v. 36: de omni verbo otioso quod locuti fuerint homines, reddent rationem de eo in die iudicii.
Et haec omnia sunt mortalia, inquantum ad mortalia peccata ordinantur, quia aliquid etiam si bonum sit ex genere, inquantum ad mortale ordinatur, est mortale. Deinde inducit ad contraria, scilicet gratiarum actiones. Unde dicit sed magis gratiarum actio. Is. Li, 3: gaudium, et laetitia invenietur in ea, gratiarum actio, et vox laudis.
091 CP5
33
(Ep 5,5-7)
5. Hoc enim scitote, intelligentes, quod omnis fornicator, aut immundus, aut avarus, quod est idolorum servitus, non habet hereditatem in regno Christi et Dei.
6. Nemo vos seducat inanibus verbis, propter haec enim venit ira Dei in filios diffidentiae.
7. Nolite ergo efjici participes eorum.
Supra prohibuit apostolus peccata carnalia, hic comminatur poenam damnationis, quae peccatoribus infligitur. Circa quod duo facit.
Primo enim de hoc eos certificat; secundo sigillatim peccata recitat, ibi quod omnis fornicator, etc.. Dicit ergo hoc scitote intelligentes, id est actualiter, non solum habitualiter, pro certo habete. I io. Iii: haec scripsi vobis, ut sciatis, etc..
Et quid? quod omnis fornicator, aut immundus, aut avarus, quod est idolorum servitus, non habet haereditatem in regno christi et dei. Nota quod vocat hic avaritiam idololatriam, quoniam idololatria est, quando honor soli deo debitus, impenditur creaturae. Nunc autem deo dupliciter honor debetur, scilicet ut in eo finem nostrum constituamus, et ut in eo fiduciam nostram finaliter ponamus; ergo qui hoc in creaturis ponit, reus est idololatriae. Hoc autem facit avarus, qui finem suum in re creata ponit, et etiam totam suam fiduciam. Os. Viii, 4: argentum suum et aurum suum fecerunt sibi idola, ut interirent.
Et hoc, quia, ut dicitur prov. Xi, 28: qui confidit in divitiis suis, corruet. Sed cum in aliis peccatis ponat homo finem suum in creatura, cui amore inhaeret, quare etiam in illis non dicitur peccator idololatra? respondeo. Idololatrare est aliquid exterius indebite colere. Nunc autem in aliis peccatis ponitur finis in interioribus quasi in propria exaltatione. Sed qui ponit finem in divitiis, ponit in eis finem ut in re exteriori, sicut idololatra. Sed numquid avari honorem deo debitum exhibentes creaturae, realiter sunt idololatrae, et per se? dico quod non, quia in moralibus actus seu opera iudicantur ex fine. Ille ergo per se est idololatra, qui intendit per se cultum exhibere creaturae. Hoc autem non intendit avarus per se, sed per accidens hoc facit, inquantum superflue et inordinate diligit.
Et quid de tali? non habebit haereditatem, quippe quia filii et haeredes, ut dicitur rom. Viii, 17. Nunc autem tales non sunt filii, qui sic carnales sunt; ergo haereditatem non habent, quia, ut dicitur i cor. C. Xv, 50: caro et sanguis regnum dei non possidebunt, id est deum, qui dicit ez. Xliv, v. 28: ego haereditas eorum. Sed posset quaeri: si haereditas ista est ipse deus, cum sit indivisibilis et impartibilis, quare dicit in regno christi et dei divisive, ac si haereditas ista sit divisibilis? respondeo. Haereditas nostra consistit in fruitione dei, nunc autem deus aliter se fruitur, et nos eo; quia deus seipso perfecte fruitur, quia seipsum perfecte cognoscit et totaliter diligit quantum cognoscibilis et diligibilis est. Non autem sic nos, quia licet ipsum perfecte cognoscamus in patria, et per consequens diligamus, quia qui aliquid simplex attingit, ipsum totum cognoscit, etsi non totaliter, sicut lux solis si esset punctalis, humanus oculus ipsam totam apprehenderet, non totaliter, oculus vero aquilae ipsam totaliter comprehenderet. Sic et si deum perfecte cognoscimus in patria et perfecte diligimus, sed ipsum totaliter non comprehendimus, ideo videtur ibi esse quaedam imperfectio et particularitas.
Et ideo dicit christi et dei coniunctim, quasi partem cum parte ponendo, id est quia per christum et non per alium habetur haereditas. Deinde cum dicit nemo vos seducat, hic excludit fallaciam seductorum.
Et circa hoc duo facit.
Primo enim ponit admonitionem; secundo subiungit ipsius rationem, ibi eratis enim aliquando tenebrae, etc.. Prima iterum in duas, quia primo monet eos, ut non seducantur verbis, eis credendo; secundo ut non communicent eis mala faciendo, ibi nolite ergo effici, etc.. Prima adhuc in duas, quia primo removet seductiones; secundo ostendit seductionis signum, ibi propter hoc enim venit ira, etc.. Notandum est ergo quod in vitiis carnalibus solum docuit cavere seductionem, quia a principio, ut homines possent libere frui concupiscentiis, cogitaverunt invenire rationes, quod fornicationes et huiusmodi venerea non essent peccata.
Et ideo dicit inanibus verbis, quia sine ratione sunt talia verba, quae dicunt quod huiusmodi non sint peccata, nec excludant a regno dei et christi. Col. Ii, 8: videte ne quis vos seducat per prophetiam et inanem fallaciam.
Et quod tales sint seductores et talia verba seducentia, ostendit, quia nisi peccata carnalia essent peccata, non punirentur a deo, quia cum deus sit iustus, non infligit poenam sine culpa. Nunc autem talia puniuntur a deo, ergo peccata sunt. Minorem probat, cum dicit propter haec enim venit ira dei, scilicet propter peccata carnalia, in filios diffidentiae, ut patuit in diluvio; item in sodomitis; item tribus beniamin fere tota consumpta fuit propter haec. Dicit autem filios diffidentiae, quia sic peccantes diffidunt de vita aeterna; quia si sic faciens speraret vitam aeternam, magis esset praesumptio, quam spes, quae est certa expectatio futurae beatitudinis ex meritis, etc.. Unde supra iv, 19: qui desperantes semetipsos tradiderunt impudicitiae in operationem immunditiae omnis, in avaritiam. Sap. Vii: nullum pratum sit quod non pertranseat luxuria nostra, etc..
Et sequitur in fine capitis: quia tales non speraverunt mercedem iustitiae, etc.. Dicit ergo, quod in filios diffidentiae, id est qui non confidunt de gaudiis aeternis, venit ira dei, scilicet propter peccata. Vel diffidentiae, id est de quibus non est confidendum, quantum est ex parte meritorum.
Et ideo concludit nolite ergo effici participes eorum, communicando scilicet eis in talibus operibus. Ii cor. Vi, 14 s.: quae enim participatio iustitiae cum iniquitate, aut quae societas lucis ad tenebras, aut quae communicatio christi ad belial, aut quae pars fidelis cum infideli?
091 CP5
34
(Ep 5,8-11)
8. Eratis enim aliquando tenebrae, nunc autem lux in Domino. Ut (Mi lucís atribuíate.
9. Fructus enim lucis est in omni bonitate, et iustitia et veril ate;
10. Probantes quid sit beneplacitum Deo.
11. Et nolite comrnunicare operibus infructuosis tenebrarum, magis autem redarguite.
Supra prohibuit apostolus peccata carnalia, comminando poenam et removendo fallaciam, hic assignat rationem sumptam ex eorum conditione, et duo facit. Proponit enim primo eorum conditionem; secundo ex eis duas conclusiones inducit, ibi ut filii lucis sitis, etc.. Ponit autem duas conditiones: primo praeteritam, secundo conditionem praesentem, ibi nunc autem lux, etc.. Dicit ergo eratis aliquando tenebrae, id est excaecati ignorantia et errore. Supra iv, 18: tenebris obscuratum habentes intellectum. Ps. Lxxxi, 5: nescierunt, neque intellexerunt, in tenebris ambulant. Item, tenebrosi per peccatum. Prov. Iv, 12: via impiorum tenebrosa, nesciunt ubi corruant. Sed notandum est, quod indeterminate non dicit tenebrosi, sed tenebrae, quia sicut quilibet videtur esse quod principaliter est in eo, sicut tota civitas videtur esse rex et quod rex facit, civitas dicitur facere: ita quando peccatum regnat in homine, tunc totus homo dicitur peccatum et tenebrae. Sequitur nunc autem lux, etc.. Ubi ponit conditionem praesentem; quasi dicat: nunc autem habetis lucem fidei. Phil. Ii, 15: inter quos lucetis sicut luminaria in mundo. Matth. V, 14: vos estis lux mundi. Sed contra dicitur de ioanne baptista: non erat ille lux; quomodo ergo fideles alii lux dicuntur? respondeo. Non dicuntur lux per essentiam, sed per participationem. Deinde cum dicit ut filii lucis ambulate, etc., concludit duas conclusiones. Dixerat enim, quod tenebrae fuerunt et quod nunc sunt lux.
Et ideo primo concludit, ut se conforment ei, quod nunc sunt; secundo ut vitent ea quae prius fuerunt, ibi et nolite communicare. Prima in duas.
Primo ponit admonitionem; secundo eam exponit, ibi fructus enim lucis, etc.. Dicit ergo: quia nunc lux estis, faciatis opera lucis, ergo ut filii lucis ambulate. Io. Xii, 35: ambulate dum lucem habetis, etc.. Hoc autem exponit, cum dicit fructus enim, etc.. Ambulat autem quis ut filius lucis dupliciter.
Primo quantum ad substantiam, vel genus operis; secundo quantum ad modum, vel intentionem facientis.
Primo ergo ponit opera, quae oportet facere; secundo qua debent fieri intentione, ibi probantes, etc.. Dicit ergo: dixi ut ambuletis ut filii lucis, fructus autem lucis sunt opera fructifera et clara. Eccli. Xxiv, 23: flores mei fructus honoris, etc..
Et hoc in omni bonitate, etc.. Ubi advertendum est, quod omnis actus virtutis ad tria reducitur. Nam oportet, quod agens ordinetur in se, ad proximum, et ad deum. In se, ut sit bonus in seipso et propter hoc dicit in omni bonitate. Ps. Cxviii, 66: bonitatem et disciplinam et scientiam doce me, etc.. Item, ad proximum per iustitiam. Ideo dicit in iustitia. Ps. Cxviii, 121: feci iudicium et iustitiam, etc.. Ad deum per cognitionem et confessionem veritatis.
Et ideo dicit et veritate. Zach. Viii, 19: veritatem enim et pacem diligite. Vel aliter, ut bonitas referatur ad cor, iustitia ad opus, veritas ad os. Supra iv, 25 et zach. Viii, 16: loquimini veritatem unusquisque cum proximo suo. Deinde cum dicit probantes, etc., ostendit qua intentione debeant operari, quia non ex abrupto, sed probantes, id est, ratione discernentes. Opus suum probet unusquisque, ut dicitur gal. Vi, 4.
Et hoc quid sit beneplacitum deo, id est ut intendatis facere, quod placet deo. Rom. Xv: probetis quae sit voluntas dei bona, et beneplacens et perfecta. Deinde cum dicit et nolite communicare, etc., hortatur eos ne redeant ad statum quem reliquerunt, quia, ut dicitur gal. C. Ii, 18: si enim, quae destruxi, haec iterum reaedifico, praevaricatorem me constituo; ii petr. Ii, 22: canis reversus ad suum vomitum, et sus lota in volutabro luti. Dividitur autem ista pars in duas.
Primo ponit monitionem; secundo assignat rationem, ibi quae autem in occulto, etc.. Prima iterum in duas.
Primo monet eos ne malefaciant; secundo ut mala reprehendant, ibi magis autem redarguite, etc.. Dicit ergo probantes quid sit beneplacitum deo, et nolite communicare operibus infructuosis tenebrarum, id est operibus carnalibus ducentibus ad tenebras perpetuas: quae quidem sunt infructuosa, quia non habent nisi momentaneam delectationem citissime transeuntem. Rom. Vi, 21: quem ergo fructum habuistis tunc in illis, in quibus nunc erubescitis? iud. I, 12: arbores autumnales infructuosae, bis mortuae, eradicatae, fluctus feri maris, despumantes suas confusiones, etc.. Item, tenebrosa loca quaerunt propter turpitudinem, quia communicant in eis cum brutis. Iob xxiv, 15: oculus adulteri observat caliginem, dicens: non me videbit oculus, et operiet vultum suum, perfodit in tenebris domos, etc.. Istis ergo nolite communicare, imitando, coadiuvando, consentiendo. Eccli. Xiii, 22: quae communicatio homini sancto ad canem? sed certe hoc non sufficit, nisi etiam eos reprehendatis, quia, ut dicit augustinus, aliquando deus punit communicantes insontes, quia aliqui boni non reprehendunt malos. Eccli. Xvii, 12: mandavit autem unicuique de proximo suo.
Et ideo dicit magis autem autem redarguite. Ii tim. Iv, 2: argue, obsecra, increpa, etc.. Sed numquid semper peccamus si non reprehendimus? respondet augustinus: quod enim non reprehendis ex timore charitatis, ne scilicet peior efficiatur et scandalizatus affligat bonos, non peccas. Si autem ex timore cupiditatis, ne scilicet indignetur et perdas beneficia tua, sic peccas.
091 CP5
35
(Ep 5,11-14)
12. Qiiae auiem in occulto fiunt ab ipsis tur pe est et dicere.
13. Omnia autem quae arguuntur a lumine manijestantur. Omne enim quod manifestatur lumen est.
14. Propter quod dicit: surge, qui dormís, et exurge a mortuis, et illuminabit te Christus.
Supra posuit apostolus monitiones, hic assignat rationes earum. Duas autem monitiones posuit. Prima ut non communicarent operibus tenebrarum; secunda ut redarguerent peccatores.
Secundum hoc ergo duo facit.
Primo ponit rationem primae monitionis; secundo rationem secundae, ibi omnia enim quae arguuntur, etc.. Dicit ergo: bene dixi: nolite communicare, immo debetis et tales increpare et redarguere. Quare? quia quae in occulto fiunt ab ipsis, turpe est dicere. Hoc autem est de vitiis carnalibus in quibus est turpitudo magna, quia minimum est ibi de bonis rationis, cum huiusmodi actus communes sint nobis et brutis. Sequitur omnia quae arguuntur, etc.. Hic ponit apostolus rationem secundae monitionis, et facit duo.
Primo enim ponit rationem; secundo assignat confirmationem, ibi propter quod dicit, etc.. Quantum ergo ad primum, vult probare quod eos deceat delinquentes arguere, et hoc probat sic: quidquid ostenditur malum esse redarguitur, omnis enim redargutio manifestatio quaedam est; sed omnis manifestatio fit per lumen, vos autem estis lux; ergo decet vos arguere et eos manifestare. Ponit autem huius rationis maiorem, ibi omnia autem quae arguuntur, etc.. Minorem autem ponit, ibi omne quod, etc.. Quasi dicat: ideo decet eos arguere, quia, ut dicitur i cor. Ii, 15: spiritualis iudicat omnia, et ipse a nemine iudicatur. Unde glossa sic exponit: omnia, scilicet peccata quae arguuntur a lumine, id est, a bonis et sanctis hominibus, qui sunt filii lucis, manifestantur, scilicet per confessionem. Prov. Xxviii, 13: qui autem confessus fuerit et reliquerit ea, misericordiam consequetur. Omne autem, scilicet malum, quod manifestatur per confessionem, lumen est, id est in lumine vertitur. Deinde confirmat hoc per auctoritatem, dicens propter quod dicit: surge, etc.. Glossa sic exponit: propter hoc quod sit lumen, dicit, scilicet spiritus sanctus: o tu qui dormis, surge, etc.. Sed haec non est consuetudo pauli.
Et ideo dicendum est, quod apostolus introducit figuram positam is. Lx, 1: surge, illuminare, ierusalem, etc., dicens propter quod dicit, scilicet scriptura, surge a negligentia boni operis, tu scilicet qui dormis. Prov. Vi, 9: usquequo, piger, dormies? ps. Xl, 9: numquid qui dormit, non adiiciet, ut resurgat? et exurge a mortuis, id est, ab operibus mortuis, seu mortificantibus. Hebr. Ix, 14: emundabit conscientiam nostram ab operibus mortuis, etc.. Is. Xxvi, 19: vivent mortui tui, interfecti mei resurgent. Exurge ergo, et illuminabit te christus. Ps. Xxvi, 1: dominus illuminatio mea, etc.. Idem xii, 4: illumina oculos meos, ne unquam obdormiam in morte. Sed numquid possumus per nos resurgere a peccato, quia dicit: surge, et illuminabit te christus? respondeo. Dicendum est, quod ad iustificationem impii duo requiruntur, scilicet liberum arbitrium cooperans ad resurgendum et ipsa gratia.
Et certe hoc ipsum habet liberum arbitrium a gratia praeveniente, et postea meritorie operari a gratia subsequente. Unde dicitur thren. Ult.: converte nos, deus, et convertemur.
091 CP5
36
(Ep 5,15-17)
15. Videte itaque, jratres, quomodo caute ambuletis, non quasi insipientes,
16. sed ut sapientes, redimentes tempus, quoniam dies mali sunt.
17. Propterea nolite fieri imprudentes, sed intelügentes quae sit voluntas Dei.
Supra prohibuit fallaciarum carnalium vetustatem, hic hortatur ad contrariam novitatem.
Et primo hortatur ad novitatem contrariam fallaciae; secundo ad novitatem contrariam luxuriae, ibi et nolite inebriari, etc.. Prima in tres.
Primo inducit ad cautelam contrariam fallaciae; secundo ostendit novitatem cautelae, ibi redimentes tempus, etc.; tertio docet modum cautelae, ibi propterea nolite fieri, etc.. Dicit ergo itaque, scilicet ex praemissis, videte quomodo caute ambuletis. Cautio est quaedam conditio prudentiae, per quam aliquis vitat impedimenta agendorum, et hanc cautelam debent omnes habere. Prov. C. Iv, 23: oculi tui videant recta, et palpebrae tuae praecedant gressus tuos. Hoc autem pertinet ad sapientes, et ideo dicit non quasi insipientes, qui scilicet nesciunt vitare impedimenta. Ps. Lxxv, 6: turbati sunt omnes insipientes corde. Sed ut sapientes. Eccle. Ii, 14: sapientis oculi in capite eius: stultus in tenebris ambulat. Quidam dicunt: si non caste, tamen caute. Sed sic non accipit apostolus, sed dicit caute, ac si diceret: cavete ab hominibus contrariis castitati. Necessitatem autem huius cautelae ostendit, cum dicit redimentes tempus, etc.; quod potest exponi dupliciter. Redimit enim aliquis quandoque rem suam, dando enxenia vel aliquid pro ea, sicut dicitur aliquis redimere vexationem suam dando enxenia, vel pecuniam, vel quando dimittit de iure suo. Dicit ergo: totum tempus hoc est tempus calumniae, et ideo sitis redimentes tempus, quoniam dies mali sunt. Ex quo peccavit adam, ex tunc semper paratae sunt insidiae impellentes ad peccatum. Non sic autem in statu innocentiae, in quo non oportebat hominem ab aliquo licito abstinere, quia in eius voluntate non erat impellens aliquid ad peccatum. Modo autem oportet nos tempus redimere, quoniam dies mali sunt, id est debemus malitiam dierum vitare, diem malum praecavere, ut dicitur eccle. Vii, 15, et etiam a quibusdam licitis abstinere. I cor. C. X, 23: omnia mihi licent, sed non omnia aedificant. In hunc autem modum dicitur aliquis vexationem suam redimere, quia dimittit aliquid de iure suo perire. Vel aliter: redimentes tempus, etc.. Contingit quandoque quod aliquis per magnum tempus vitae vivit in peccato, et hoc est tempus perditum. Sed quomodo redimet, cum homo non sufficiat ad debita persolvenda? respondeo. Dicendum est quod tanto magis debet vacare operibus bonis, quanto prius instetit malis. I petr. I: sufficit enim praeteritum tempus ad voluntatem gentium consumendam his, qui ambulaverunt in luxuriis, vinolentiis, desideriis, etc.. Sed prima expositio est melior. Deinde cum dicit propterea nolite fieri, etc., docet modum cautelae, dicens: propterea, scilicet ut possitis tempus redimere, nolite fieri imprudentes. Nota quod differentia est inter sapientiam et prudentiam. Prudentia enim est quaedam sapientia, sed non universalis sapientia. Prov. C. X, 23: sapientia autem est viro prudentia. Sapiens enim simpliciter dicitur, qui habet de omnibus ordinare: sapiens autem secundum quid dicitur, qui habet ordinare de his de quibus est sapiens. I cor. Iii, 10: ut sapiens architectus fundamentum posui. Quia sapientis est ordinare, ut dicitur i methaphysicae. Omnis autem ordinator respicit finem; ille ergo simpliciter est sapiens, qui cognoscit finem, vel qui agit propter finem universalem, scilicet deum. Deut. Iv, 6: haec est enim sapientia vestra, etc.. Sapientia enim est divinarum rerum cognitio, ut dicit augustinus, iv de trinitate. Prudentia vero est particularis rei providentia, quando scilicet quis ordinat facta sua.
Et ideo sapientia est viro prudentia. Propter hoc ergo dicit: nolite fieri imprudentes, sed intelligentes, etc.. Sicut ratio speculativa ordinat de agendis et iudicat: oportet autem conclusiones habere et iudicare per principia, et similiter in operabilibus. Istud autem primum principium, per quod debemus iudicare omnia et regulare, est voluntas dei; et ideo intellectus in moralibus et divinis debet habere pro principio voluntatem dei, quia, si hanc habeat pro principio, fit prudens intellectus. Deut. C. Xxxii, 29: utinam saperent et intelligerent, etc.. Hoc autem docuit dominus, matth. C. Xxvi, 42: fiat voluntas tua.
091 CP5
37
(Ep 5,17-21)
Supra induxit ad novitatem contra vetustatem fallaciae, hic hoc idem facit contra vetustatem vitiorum carnalium. Vel dicamus quod prius reprehenderit peccata carnalia quantum ad luxuriam, hic autem quantum ad gulam. Duo autem facit.
Primo enim prohibet vetustatem; secundo inducit statum ad novitatem, ibi sed impleamini, etc.. Dicit ergo: dixi quod fornicatio et omnis immunditia non nominetur in vobis; sed ad hoc cavendum debetis a vino superfluo abstinere, quia cibus et potus superfluus est causa luxuriae, et praecipue vinum, quod calefacit et movet. Prov. Xx, 1: luxuriosa res vinum, et tumultuosa ebrietas. Esth. C. I, 10: cum esset rex hilarior, et post nimiam potationem incaluisset mero, etc.. Os. C. Iv, 11: fornicatio, et vinum, et ebrietas auferunt cor. Unde hieronymus: quem sodoma non vicit, vina vicerunt lot. Nolite ergo, etc.. Sed impleamini spiritu sancto. Inter omnia quae multos spiritus generant est vinum, unde generat animositatem et facit homines per talenta loqui, ut dicitur iii esd. Iii, 21.
Et ideo convenienter docet eos contra hoc repleri spiritu sancto, qui generat fervorem devotionis. Rom. Xii, 11: spiritu ferventes. Item, etiam generat gaudium et laetitiam spiritualem. Rom. Xiv, 17: iustitia, et pax, et gaudium in spiritu sancto. Item, facit audacter loqui. Act. Ii, 4: repleti sunt omnes spiritu sancto, et coeperunt loqui, etc., et ideo qui eos loquentes audiebant, credebant eos ebrios. Sed numquid habemus spiritum sanctum in nostra potestate? respondeo et dico quod habere spiritum sanctum est dupliciter: vel receptive, et sic non est in nostra potestate eum recipere, sed ex dono dei eum recipimus. Rom. V, 5: charitas dei diffusa est in cordibus nostris, etc.. Vel dispositive, et sic adhuc non sumus sufficientes eum recipere, id est nos disponere sine gratia dei. Ii cor. Iii, 5: non sumus sufficientes cogitare aliquid a nobis quasi ex nobis, sed sufficientia nostra ex deo est. Vel aliquis dicitur recipere spiritum sanctum, non tamen plenus esse spiritu sancto, quando scilicet habet gratiam spiritus sancti quantum ad aliquam et non quantum ad omnem hominis operationem. Tunc autem dicitur plenus spiritu sancto, quando eo utitur generaliter. Modus autem repletionis est in dilectione dei et proximi.
Et ideo cum dicit loquentes, etc., primo tangit modum repletionis ex parte dei; secundo ex parte proximi, ibi subiecti invicem, etc.. Circa primum tria facit.
Primo ponitur spiritualis meditatio; secundo spiritualis exultatio, ibi cantantes, etc.; tertio gratiarum actio, ibi gratias agentes, etc.. Prima in duas, quia primo ponit modum meditationis, secundo materiam eius, ibi in psalmis, etc.. Dicit ergo loquentes vobis, etc.. Est autem duplex locutio. Una exterior, hominis ad homines; alia interior, hominis ad seipsum. Talis autem debet esse compunctiva. Iob x, 1: loquar in amaritudine animae meae. Item, debet fieri in secreto. Matth. Vi, v. 6: tu autem cum oraveris, intra in cubiculum tuum, et clauso ostio, ora patrem tuum.
Et sap. Viii, 16: intrans in domum meam, conquiescam cum illa. Materiam vero meditationis tangit, cum dicit in psalmis, etc.. Psallere est uti psalterio.
Et sic in psalmis, id est bonis operationibus. Ps. Lxxx, 3: sumite psalmum, et date tympanum, psalterium iucundum, etc..
Et hymnis, id est laudibus divinis. Ps. Cxlviii, 14: hymnus omnibus sanctis eius, etc..
Et canticis spiritualibus, scilicet de spe aeternorum. Rom. Xii, 12: spe gaudentes. Ps. Xci, 4: in decachordo psalterio cum cantico in cithara. Ps. Xcvii, 1: cantate domino canticum novum, etc.. Meditemur ergo de recta operatione quid faciendum, de divina laudatione quid imitandum, de caelesti iucundatione quid et quomodo serviendum. Sic ergo effectus spiritus sancti primus est sacra meditatio, secundus spiritualis exultatio, quia ex frequenti meditatione ignis charitatis in corde accenditur. Ps. Xxxviii, 4: concaluit cor meum intra me, et in meditatione mea exardescet ignis, etc..
Et hinc generatur laetitia spiritualis in corde.
Et ideo dicit cantantes et psallentes, id est ut affectus nostri afficiantur gaudio spirituali ad operanda bona. I cor. Xiv, 15: psallam spiritu, psallam et mente. Col. Iii, 16: in omni sapientia docentes et commonentes vosmetipsos in psalmis et hymnis et canticis spiritualibus, in gratia cantantes et psallentes in cordibus vestris domino. Ex hoc error haereticorum confunditur dicentium quod vanum est cantare domino cantica vocalia sed spiritualia tantum. Nam in laudibus ecclesiae est aliquid per se considerandum, et hoc est quod apostolus dicit in cordibus. Aliquid vero propter duo, scilicet propter nos, ut mens nostra incitetur ad devotionem interiorem; sed si ex hoc aliquis commoveatur ad dissolutionem, vel in gloriam inanem, hoc est contra intentionem ecclesiae. Item, propter alios, quia per hoc rudes efficiuntur devotiores. Iv reg. Iii, 15: cumque caneret psaltes, facta est super eum manus domini. Tertius effectus est gratiarum actio: quia ex hoc quod aliquis sic affectus est ad deum, recognoscit se omnia habere a deo. Quanto enim aliquis magis afficitur ad deum, et ipsum cognoscit, tanto videt eum maiorem et se minorem; imo prope nihil, in comparatione ad deum. Iob xlii, 5: oculus meus videt te, idcirco me reprehendo, etc..
Et ideo dicit gratias agentes semper pro omnibus, scilicet donis, vel prosperis, vel adversis. Ps. Xxxiii, 1: benedicam dominum in omni tempore, etc.. Quia haec etiam sunt nobis dona in via. Iac. I, 2: omne gaudium existimate, etc., act. V, 41: ibant apostoli gaudentes, etc.. I thess. V, 18: in omnibus gratias agite. Sed hoc in nomine domini nostri iesu christi, quia omnia bona proveniunt per eum. Rom. V, 1: pacem habemus ad deum per dominum nostrum iesum christum, per quem accessum, etc.. Sed addit deo, inquantum actor noster est per creationem, et patri, inquantum misit nobis christum, per quem regeneravit nos.
Et sic gratias deo, quantum ad bona naturae; patri, quantum ad bona gratiae. Sed quantum ad proximum, ponit modum repletionis, dicens subiecti invicem in timore christi, id est non propter timorem humanum, sed christi.
091 CP5
Aquinatis - ad Ephesios 31