Thomae Aq - super Heb. 15
15
(He 4,1-8)
Praemisit supra apostolus auctoritatem david et exposuit, nunc autem arguit ex ipsa. Et circa hoc facit duo.
Primo enim inducit sollicitudinem introeundi;
secundo monet quod properemus ingredi; ibi festinemus ergo.
Circa primum duo facit.
Primo enim incutit sollicitudinem timoris;
secundo ostendit quod de hoc debet sollicitudo imminere, ibi etenim et nobis. Dicit ergo: dictum est quod infensus est illis, qui non crediderunt, ita quod iuravit quod non introibunt in requiem eius, ergo et nos timeamus, scilicet timore casto et sollicitudinis. Prov. Xxviii, 14: beatus homo qui semper est pavidus. I cor. X, 12: qui se existimat stare, videat ne cadat. Timor enim huiusmodi est utilis admonitio ad bonum, et est comes trium spiritualium virtutum, scilicet spei, fidei, et charitatis. Eccli. Xxiv, 24: ego mater pulchrae dilectionis, et timoris, et agnitionis et sanctae spei. Sed quid timere debemus? ne forte relicta pollicitatione, etc.. Beatitudo enim, sive felicitas, in hoc consistit, ut homo ingrediatur illam. Tob. 13, 20: beatus ero, si fuerint reliquiae seminis mei ad videndum claritatem ierusalem. Infra xii, 15: contemplantes ne forte quis desit gratiae dei. Quia, ut dicit chrysostomus, maior est poena damnatis de hoc quod sunt exclusi a visione dei, quam aliae poenae quas habent. Et dicit existimetur, scilicet divino iudicio. Matth. Xxv, 41: ite, maledicti, in ignem aeternum. Vel existimetur secundum humanam opinionem. Eph. V, 5: hoc scitote intelligentes quod omnis fornicator, aut immundus, aut avarus, quod est idolorum servitus, non habet haereditatem in regno Christi et dei. Timendum est ergo ne aliquis ex vobis existimetur deesse, quia vobis facta est promissio intrandi. Is. Xxxii, 18: sedebit populus meus in pulchritudine pacis, in tabernaculis fiduciae, in requie opulenta. Apoc. Xiv, 13: amodo iam dicit spiritus, ut requiescant a laboribus suis. Timendum est ergo ne propter culpam nostram non ingrediamur relicta pollicitatione, id est, promissione, quam relinquimus deserendo spem, fidem et charitatem, per quam possumus introire. Et hoc fit per peccatum mortale.
Consequenter cum dicit etenim nobis, ostendit quod nobis imminet ista sollicitudo. Et circa hoc facit duo.
Primo enim proponit intentionem suam;
secundo probat eam, ibi ingrediemur.
Circa primum duo facit,
quia primo ostendit quod nobis facta est ista promissio;
secundo quod ista promissio non sufficit, ibi sed non profuit. Dicit ergo etenim nobis nuntiatum, id est, nobis promissum est.
Unde sciendum est quod illa quae in veteri testamento promissa sunt temporaliter, intelligenda sunt spiritualiter. Omnia enim in figura contingebant illis, 1Co X, 11, et rom. Xv, 4: quaecumque scripta sunt, ad nostram doctrinam scripta sunt.
Deinde cum dicit sed non profuit, etc., ostendit quod non sufficit promissio, quin nihilominus debeamus esse solliciti.
Unde dicit quod sermo auditus et non creditus in nullo eis profuit. Non enim auditores legis iustificabuntur, sed factores, rom. Ii, 13. Et dicit non admixtus fidei, quia sicut ex intellectu et intellecto fit unum, ita ex corde credentis et ipsa fide formata fit unum. I cor. C. Vi, 17: qui adhaeret deo unus spiritus est. Illud autem quod dicit ex his quae audierunt, potest esse ratio quare sermo non est admixtus fidei. Hoc enim fuit ex his, quae audierunt ab exploratoribus, quibus fuerunt increduli. Vel potest esse determinatio fidei, quae debet esse ex his quae audierunt. Fides enim ex auditu, rom. X, 17. Verba enim dei sic sunt efficacia, quod statim audita debent esse credita. Ps. Xcii, 7: testimonia tua credibilia facta sunt nimis.
Deinde cum dicit ingrediemur enim, etc., probat propositum, et circa hoc facit tria.
Primo enim ostendit, quod nobis est necessarium credere sicut illis;
secundo adducit duas auctoritates ad probandum intentum suum, ibi et quidem operibus; tertio ex illis arguit, ibi quoniam ergo superest. Dicit ergo: nobis factus est sermo sicut et illis, quia ingrediemur in requiem. Ps. Iv, 8: in pace in idipsum dormiam et requiescam. Iob xi, 19: requiescet, et non erit qui te excitabit. Est autem duplex requies. Una in bonis exterioribus, et ad istam egreditur homo a requie mentis; alia est in bonis spiritualibus, quae est intima, et ad istam ingreditur. Matth. Xxv, 21: intra in gaudium Domini tui. Cant. I, 3: introduxit me rex in cellaria sua.
Deinde ponit auctoritatem sicut iuravi, etc., et hoc expositum est.
Deinde cum dicit et quidem operibus, etc., ponit duas auctoritates. Unam legis, quae habetur gen. Ii, 2; aliam quae frequenter posita est, quae habetur in ps. Xciv, 8. Dicit ergo quantum ad primum et quidem operibus ab institutione mundi perfectis; dixit, etc.. Hoc potest legi dupliciter: uno modo quod non sit ibi, enim, sed dixit, in quodam loco, etc.. Et est planior littera, ut sit sensus: dico quod ingrediemur in requiem, quae praefigurata est ab institutione mundi, de qua requie praefigurata per diem septimam dixit, scilicet spiritus sanctus qui loquitur in scriptura quia spiritu sancto inspirati locuti sunt sancti dei homines, ii pet. I, 21 in quodam loco, famoso, scilicet gen. Ii, 2, de die septima: et sic requievit Deus ab operibus suis. Operibus, inquam, ab institutione mundi perfectis. Vel dixit spiritus sanctus in quodam loco de die septima: et hoc dixit postquam narraverat opera sex dierum ipsis perfectis ab institutione mundi. Si vero sit ibi dicit enim, sic est defectiva constructio, et est sensus: nuntiatum est nobis quod ingrediemur, et hoc operibus ab institutione mundi perfectis, sed quando et quomodo nuntiatum est, quia dixit, in quodam loco, etc.. Dicit autem operibus perfectis, ad denotandum opera sex dierum, quae fuerunt perfecta. Dicit vero ab institutione mundi,
quia primo constitutus est mundus, et post sex dies distincte perfectus est in singulis partibus suis. De distinctione autem istorum dierum diversimode loquuntur sancti. Aliter enim accepit augustinus ab aliis sanctis, sicut patet prima parte summae, quaest. Lxxiv, art. 2 et 3. Tamen quomodocumque dicatur, manifestum est quod opera illa perfecta fuerunt. Est enim in ipsis duplex perfectio. Una secundum partes mundi, quae sunt caelum, et quatuor elementa. Et haec attenditur penes earum essentias, sicut habetur in prima parte summae, quasi ubi supra. Et hoc fuit per opus creationis, quod fuit prima die; et per opus distinctionis, quod fuit secunda et tertia die. Et in hoc concordat augustinus cum aliis. Alia perfectio est secundum singulas partes. Et haec perfectio pertinet ad opus ornatus. Et iste ornatus quantum ad superiora fuit quarta die; quantum ad mediam, scilicet aerem et aquam, quinta die; quantum vero ad terram, quae est infimum elementum, fuit sexta die. Ista vero perfectio convenit numero senario, qui consurgit ex suis partibus aliquotis simul sumptis, quae sunt unum, duo, et tria; quia sexies unum sunt sex, similiter ter bis, et bis ter, et unum, duo, tria, sunt sex; quia ergo senarius est primus numerus perfectus, quia licet ternarius conveniat aliqualiter his quae dicta sunt, quia ter unum, tria sunt, et unum et duo, tria sunt; tamen bis unum non faciunt tria, similiter semel duo non faciunt tria, sed tantum duo. Ideo per ipsum senarium designatur perfectio rerum. Post perfectionem vero promittitur quies, quae nulli datur nisi operanti.
Et sic in septima die qua mutatus est status mundi, sicut in qualibet alia erat quaedam variatio.
Unde in ipsa incepit status propagationis, propter quod et connumeratur aliis, ideo in septima mundi aetate est status quiescentium. Secundum augustinum tamen ista septima dies nihil aliud est quam cognitio angelica relata ad quietem dei ab operibus. Sed contra: si quievit die septima, quis ergo fecit eam, si non est opus dei? praeterea io. V, 17: pater meus usque modo operatur, et ego operor. Respondeo. Dicendum est quod accipitur ibi quies non secundum quod opponitur labori, sed secundum quod opponitur motui. Deus enim etsi producendo non moveatur, tamen quia de ipso non loquimur nisi per sensibilia, in quibus non est operatio sine motu, ideo omnis operatio, large loquendo, dicitur motus, et sic dicitur quievisse, quia cessavit novas species producere: quia illa, quae postea facta sunt, fuerunt in illis rebus tunc productis: vel secundum virtutem activam, sicut in animalibus perfectis, vel secundum rationes seminales, vel secundum materiam, sicut mineralia. Ideo tunc non fuit mortuus suscitatus, sed fuit factum corpus, quod posset suscitari. Quaedam autem fuerunt tunc secundum similitudinem, ut animae rationales, quae tantum fiunt a deo. Sic ergo requievit Deus ab operibus producendis, quia omnia aliquo modo praecesserunt, ut dictum est, tamen usque modo operatur, conservando et gubernando quae condidit.
Et sic septimam diem Deus fecit sicut quamlibet aliam, quia tunc fuit aliquid additum, quia tunc incepit status propagationis. Quaelibet autem additio variabat statum mundi, ut dictum est, et faciebat unum diem. Vel secundum augustinum non dicit simpliciter requievit, sed requievit ab operibus suis. Ab aeterno enim requievit in seipso, sed tunc etiam requievit non in operibus, sed ab operibus. Aliter enim operatur Deus, et quilibet alius artifex. Artifex enim agit propter indigentiam suam, sicut domificator facit domum, ut in ipsa quiescat. Similiter faber facit cultellum propter lucrum.
Unde desiderium cuiuslibet artificis quietatur in opere suo. Sed non sic est de deo, quia non agit propter indigentiam suam, sed propter bonitatem communicandam.
Unde non quiescit in opere, sed ab opere producendo, et quiescit tantum in sua bonitate.
Consequenter autem ponit auctoritatem david, quae iam exposita est.
Consequenter cum dicit quoniam ergo superest, etc., arguit ex praemissis. Et circa hoc facit duo.
Primo enim accipit sensum secundae auctoritatis illius si vocem eius audieritis, etc.;
secundo arguit ex primo, ibi itaque relinquitur, etc..
Circa primum duo facit,
quia primo trahit duo a secunda auctoritate;
secundo ostendit quod haec duo intelliguntur in ipsa, ibi nam si eis iesus. Accipit ergo duo quae intelliguntur in ipsa, ibi nam iustum est, scilicet quod antiqui patres non introierunt. Aliud est, quod tempore david adhuc restabat alia quies praestanda. Licet enim ipsi fuisset promissa requies praestanda in terra promissionis, tamen per hoc quod post longum tempus dicit: hodie si vocem, etc., ostendit quod alia requies restat. Aliter enim non faceret mentionem de requie, dicens hodie, etc.. Est ergo quaedam requies in quam nobis intrandum est, in quam illi non intraverunt propter incredulitatem. Et ideo, quoniam illi non intraverunt, restat ergo quosdam intrare, quibus promissio facta est, quia hi quibus prius nuntiatum est non introierunt, id est, iudaei quibus promissio facta est. Restat ergo quosdam intrare, cuius ratio est, quia si Deus creavit hominem ad aeternam beatitudinem, quia ad imaginem et similitudinem suam creavit illum, ideo praeparavit ei requiem. Licet ergo aliquis ex merito culpae suae excludatur, non tamen vult Deus quod illa praeparatio sit frustra.
Et ideo superest ut quidam intrent, ut patet de vocatis ad nuptias. Matth. Xxii, 8: nuptiae quidem paratae sunt, sed qui invitati fuerant, non fuerunt digni, etc..
Et ideo terminat, id est, determinat nobis, diem septimam, id est, diem gratiae, dicendo in david: hodie si vocem, etc.. Et repetit auctoritatem, quae exposita est.
Sciendum est autem, quod Deus homini praeparavit beatitudinem pro requie, nec vult istam praeparationem esse frustra; sed si unus non intrabit, alius intrabit, sicut ostenditur in illa parabola de nuptiis. Matth. Xxii, v. 2 ss.: tene quod habes, ut nemo accipiat coronam tuam; quasi dicat: si tu non accipias, alius habebit. Iob xxxiv, 24: conteret multos, et innumerabiles, et stare faciet alios pro eis.
Deinde cum dicit nam si eis iesus, etc., probat quod supersit alios intrare, quia si iesus nave, id est iosue, filiis israel, finalem requiem praestitisset, numquam de alia, etc., id est, non immineret nobis alia requies, nec de alia aliqua propheta david loqueretur post illam diem.
Unde manifestum est, quod illa requies fuit signum requiei spiritualis.
16
(He 4,9-13)
Supra apostolus duas auctoritates assumpsit, unam de gen. Ii, 2, aliam vero de ps. Xciv, 8, et conclusit intentionem suam ex secunda auctoritate, scilicet psalmi. Hic concludit idem ex prima. Et circa hoc facit duo.
Primo enim ponit conclusionem;
secundo ponit rationem consequentiae, ibi qui enim ingressus.
Circa primum sciendum est quod apostolus in serie omnium istorum verborum facit mentionem de triplici requie.
Prima est requies dei ab operibus suis; secunda est requies temporalis, quam habuerunt filii israel in terra promissionis; tertia est requies aeterna, quae per istas duas designatur. Sed apostolus hic, antequam faciat mentionem de requie aeterna, dicit quod post terrenam adhuc relinquitur, idest remanet, sabbatismus populo dei, qui in veteri lege per sabbatum repraesentabatur, scilicet requies aeterna. Is. Lviii, 13: vocaberis sabbatum delicatum et sanctum Domini. Is. Lxvi, 23: erit mensis ex mense et sabbatum ex sabbato, idest requies perpetua. Et dicit sabbatismus, quia sicut in veteri lege sabbatum repraesentabat requiem dei ab operibus suis, de qua dicitur gen. Ii, 2, ita illa requies erit sanctorum ab operibus suis. Apoc. Xiv, 13: amodo iam dicit spiritus, ut requiescant a laboribus suis.
Unde subdit qui enim ingressus est in requiem eius, quia sicut Deus sex diebus operatus est, et septima requievit, ita per sex dies praesens tempus propter perfectum numerum significatur. Qui ergo perfecte operatur, in septima requiescit ab operibus suis, sicut et a suis Deus, non autem a quibuscumque operibus, quia sunt ibi quaedam opera perpetua, videre scilicet, amare, et laudare: apoc. Iv, 8: non habebant requiem nocte ac die, dicentia: sanctus, sanctus, sanctus, etc. Sed ab operibus laboriosis. Is. Xl, 31: qui sperant in Domino, habebunt fortitudinem, assument pennas ut aquilae, current et non laborabunt, ambulabunt et non deficient.
Deinde cum dicit festinemus, inducit ad festinationem. Et circa hoc facit duo.
Primo enim ponit monitionem;
secundo subdit rationem de introitu illius requiei, ibi vivus est. Item circa primum duo facit.
Primo enim monet ad festinandum;
secundo ostendit tardantis periculum, ibi ut ne in idipsum. Dicit ergo: quia igitur relinquitur sabbatismus, etc., festinemus ergo ingredi in illam requiem. Et signanter dicit ingredi, quia non est in bonis exterioribus ad quae est egressus, sed est in bonis interioribus. Ex. Xv, 17: introduces eos, et plantabis, etc.. Matth. Xxv, v. 21: intra in gaudium Domini tui. Est ergo multiplex ratio, quare festinandum est intrare. Una est, quia longinqua est via. Prov. Vii, 19: abiit via longissima. Lc. Xix, v. 12: homo quidam nobilis abiit in regionem longinquam. Dicitur autem longinqua propter distantiam status, quia ibidem plenitudo omnis boni, et immunitas ab omni malo; est etiam desideranti perfecta visio et tentio, hic autem sunt omnia contraria istis. Item festinandum est, quia tempus est valde breve. Iob xiv, 5: breves dies hominis sunt. Item, quia istud tempus cum hoc, quod est breve et modicum, est etiam incertum. Eccle. C. Ix, 12: nescit homo finem suum. Item, propter urgentem vocationem. Interior enim vocatio urget nos per stimulum charitatis. Is. C. Lix, 19: cum venerit quasi fluvius violentus, quem spiritus Domini cogit, etc.. Ii cor. C. V, 14: charitas Christi urget nos. Ps. Cxviii, 32: viam mandatorum tuorum cucurri. Item, propter periculum tardantis, sicut patet de fatuis virginibus, matth. Xxv, 1 ss., quae tarde venientes intrare non potuerunt.
Et ideo dicit ut ne in idipsum quis incidat incredulitatis exemplum. Quasi dicat: antiqui non potuerunt ingredi propter incredulitatem.
Unde caveamus, alienae culpae exemplo, ne simus increduli, et exemplo poenae, ut scilicet non excludamur sicut ipsi. Lc. C. I, 39: abiit in montana cum festinatione. Ad hoc enim ostenduntur nobis praeteritae poenae aliorum, ut caveamus. Prov. Xix, 25: pestilente flagellato, stultus sapientior erit. Glossa: peius est, nisi caveatis. Ex hoc videtur quod ille qui non corrigitur punitione alterius, gravius punietur. Sed contra, quia iam peccatum adae, quia non peccavit exemplo alterius, esset minus grave. Respondeo. Dicendum est quod semper istae locutiones intelligendae sunt caeteris paribus. Contingit enim duo peccata in se considerata, non esse unum gravius altero, tamen propter aliquam circumstantiam advenientem, aggravatur unum et non aliud: sicut duo adulteria de se aequalia sunt, tamen illud quod est ex certa malitia gravius est, quam illud quod est ex passione vel infirmitate. Et quando fit ex certa malitia. Quomodo autem festinandum sit, docet apostolus 1Co Ix, 25, quia qui currit, et qui certat ab omnibus se abstinet. Festinandum est ergo, deponendo impedimenta, non solum ut abstineamus a peccatis, sed etiam ut occasiones peccatorum vitemus. Prov. Iv, 11: ducam te per semitas, etc.. Sed contra prov. Xix, 2: qui festinus est pedibus offendet. Respondeo. Duplex est festinantia, scilicet praecipitationis: et haec est reprehensibilis; alia tenuitatis et celeritatis; et haec est laudabilis. Nam, sicut dicit philosophus, omnes homines oportet consiliari diu, operari autem consiliata festinanter; quando ergo festinantia tollit consilium, tunc praecipitat, et est vitiosa, et secundum hanc verificatur obiectio, sed festinantia, quae est in executione consiliatorum, est virtuosa, et laudatur, et ad hanc hortatur hic apostolus.
Deinde cum dicit vivus est enim sermo dei, etc., ponit rationem praedictae monitionis, et praecipue quantum ad periculum. Haec autem ratio sumitur ex parte Christi. In ipso autem est duplex natura: una, scilicet divina, secundum quam est verbum patris; alia est humana, secundum quam est pontifex primo ergo ponit rationem sumptam ex parte divinitatis;
secundo rationem sumptam ex parte humanitatis, ibi habentes igitur. De filio autem dei dicit tria.
Primo enim assignat eius virtutem, quia vivus est sermo dei;
secundo eius cognitionem, ibi et discretor; tertio eius auctoritatem, ibi ad quem nobis sermo. Virtutem eius ostendit tripliciter.
Primo quantum ad naturam;
secundo quantum ad potestatem, ibi et efficax; tertio quantum ad operationem, ibi et penetrabilior. Dicit ergo vivus est sermo dei. Ista littera de se videtur habere difficultatem, tamen considerando aliam translationem, planior est. Ubi enim nos habemus sermo, in graeco habetur logos, quod est idem quod verbum.
Unde sermo, id est, verbum.
Et sic etiam exponit augustinus illud io. Xii: sermo quem locutus sum, id est, ego ipse qui sum verbum. Sap. 18, 15: omnipotens sermo tuus, Domine, exiliens de caelo a regalibus sedibus venit. Et similiter hic sermo dei est vivus, id est, verbum dei vivum. Verbum enim dei ab aeterno conceptum, in paterno intellectu est verbum primordiale, de quo eccli. I, 5 dicitur: fons sapientiae verbum dei in excelsis. Et quia est primordiale, ideo ab ipso derivantur omnia alia verba, quae nihil aliud sunt quam quaedam conceptiones expressae in mente angeli, vel nostra.
Unde illud verbum est expressio omnium verborum, quasi fons quidam. Et illa, quae dicuntur de illo verbo, quodammodo aptantur ad alia verba, secundum suum modum. De illo autem dicitur, quod est vivus. Dicitur autem res viva, quamdiu habet motum et operationem suam. Sicut enim fons scaturiens dicitur vivus, sic et verbum illud quod habet perpetuum vigorem. Ps. Cxviii, 89: in aeternum, Domine, verbum tuum permanet in caelo. Io. V, 26: sicut enim pater habet vitam in semetipso, sic dedit et filio vitam habere in semetipso. Vel potest referri ad humanam naturam. Est enim vivus, licet ab aliis reputetur mortuus, quia cum resurrexit, iam non moritur. Apoc. I, 18: fui mortuus, et ecce sum vivens in saecula saeculorum. Similiter etiam sermo scripturae est vivus et indeficiens. Rom. C. Ix, 6: non autem quod exciderit verbum dei.
Consequenter cum dicit et efficax, ostendit eius potestatem. Dicitur autem verbum efficax propter maximam virtutem et infinitam vim effectivam quam habet. Per ipsum enim facta sunt omnia io. I, 3, et ps. Xxxii, 6: verbo Domini caeli firmati sunt. Item est efficax quia ex ipso omnia verba prolata a deo, mediante angelo vel homine, efficaciam habent. Eccle. C. 8, 4: sermo illius potestate plenus est. Is. Lv, 11: verbum quod egredietur de ore meo, non revertetur ad me vacuum, sed faciet quodcumque volui, etc..
Deinde cum dicit et penetrabilior, ostendit eius operationem. Et circa hoc facit duo.
Primo ponit eius operationem;
secundo exponit, ibi et pertingens. Dicit ergo et penetrabilior. Illud proprie dicitur penetrare, quod ingreditur profunda rei. Hoc autem potest esse dupliciter. Uno modo, quia operatur in intimis rei. Is. Xxvi, v. 12: omnia enim opera nostra operatus es in nobis. Alio modo, quia cognoscit intima rei. Io. Ii, 25: opus ei non erat, ut quis testimonium perhiberet de homine, ipse enim sciebat quid esset in homine. Eccli. Xxiv, 45: penetrabo inferiores partes terrae. Operatio enim dei et cognitio pertingit et penetrat intima rei.
Unde dicit omni gladio ancipiti. Inter omnia enim gladius est penetrabilior propter acumen, et maxime gladius anceps, qui scilicet est acutus ex duabus eius partibus. Et ideo, quia verbum dei acutum est, et ad operandum et ad cognoscendum, ideo comparatur gladio ancipiti. Eph. Vi, 17: et gladium spiritus, quod est verbum dei. Is. C. Xxvii, 1: in illa die visitabit Dominus in gladio suo duro, et grandi, et forti, etc.. Vel dicitur anceps quantum ad operationem, quia habet aciem ad bona promovenda, et mala destruenda. Apoc. I, 16: ex ore ipsius procedebat gladius ex utraque parte acutus. Vel quantum ad cognitionem; et dicitur omni gladio ancipiti, id est, omni humano intellectu, qui dicitur anceps, quia habet viam ad utramque partem conclusionis, quousque veniat ad finem perscrutationis, et ibi figit acumen suum, scilicet in veritate. In ordine enim causarum videmus quod semper causa prior intimius operatur quam causa posterior.
Unde illud quod natura producit est intimius, quam illud quod producitur per artem. Quia ergo Deus est prima causa simpliciter, ideo eius operatione producitur illud quod est intimius ipsi rei, scilicet esse eius.
Consequenter cum dicit et pertingens, etc., manifestat quod dixerat de operatione. Et circa hoc facit duo,
quia primo ostendit hoc quantum ad spiritualia, secundo quantum ad corporalia, ibi compagum quoque et medullarum. Secundum enim apostolum tria sunt in homine, scilicet corpus, anima et spiritus. I thess. V, 23: integer spiritus vester, anima et corpus, etc.. Quid enim sit corpus notum est. Anima autem est, quae dat corpori vitam; spiritus vero in rebus corporalibus dicitur quid subtile, et ideo significat substantias immateriales. Is. Xxxi, 3: aegyptus homo et non Deus, et equi eorum caro et non spiritus. Spiritus ergo in nobis dicitur illud, per quod communicamus cum substantiis spiritualibus. Anima vero illud per quod communicamus cum brutis.
Et sic spiritus est mens humana, scilicet intellectus et voluntas. Ex hoc autem dicunt aliqui, quod in nobis sunt diversae animae. Una scilicet quae perficit et vivificat corpus, et ista dicitur anima proprie; alia vero est spiritus habens intellectum quo intelligimus, et voluntatem qua volumus.
Et ideo ista duo magis dicuntur substantiae, quam animae. Hoc autem damnatum est in libro de ecclesiasticis dogmatibus.
Et ideo dicendum est, quod una et eadem est essentia animae, quae per essentiam suam vivificat corpus, et per potentiam suam, quae dicitur intellectus, est principium intelligendi. Et per istam intelligit aeterna. Quod quomodo sit, sic patet. Videmus enim quod quanto forma est perfectior, tanto operatio eius minus subditur materiae; sicut patet quod formae elementorum, quia sunt imperfectissimae, non extenduntur ultra materiam.
Cum ergo anima inter omnes formas sit nobilissima, oportet quod habeat aliquam operationem, et praecipue anima rationalis, quae omnino excedit potentiam materiae. Et istam operationem vocamus intelligere, ad quam sequitur sua inclinatio, scilicet velle. Est autem triplex differentia inter operationes animae, ita quod anima dicatur ad quam pertinent potentiae, quibus anima operatur cum corpore; ad spiritum vero illae, quibus operatur sine corpore.
Prima autem differentia inter istas potentias et operationes ab ipsis procedentes est ipsius rationis ad sensualitatem, quae est potentia, per quam anima operatur cum corpore, quia ratio apprehendit immaterialia, sensualitas vero materialia et sensibilia. Secunda differentia est partium sensualitatis, quia alium statum et ordinem habet sensualitas, secundum quod tendit in proprium obiectum ex natura sua, et alium secundum quod regulatur a ratione. Ipsa enim concupiscibilis aliter consideratur ut est vis quaedam in ordine ad obiectum suum, et aliter ut participat ratione.
Tertia differentia est partium ipsius rationis, secundum diversa obiecta ipsius, quia vel tendit in deum, et hoc est supremum in ipsa; vel in effectus spirituales, vel in effectus temporales. Omnes autem istas divisiones et differentias operatur et discernit verbum dei, scilicet quomodo sensualitas distinguatur a ratione, differentiam etiam ipsius sensualitatis in se, differentiam etiam partium rationis, et quid proveniat in anima ex consideratione spiritualium et terrenorum. Alio modo potest exponi secundum glossam, dupliciter, ut per animam intelligantur peccata carnalia, quae fiunt actu et delectatione corporis, ut luxuria, gula et huiusmodi; per spiritum vero peccata spiritualia, quae fiunt actu mentis, ut superbia, inanis gloria, et huiusmodi. Vel per animam intelligantur malae cogitationes, per spiritum vero bonae.
Et sic est sensus: pertingens, id est discernens, usque ad divisionem animae et spiritus, id est inter carnalia et spiritualia peccata, vel inter bonas et malas cogitationes.
Consequenter cum dicit compagum quoque et medullarum, declarat illud quod dixerat de operatione dei, quantum ad temporalia.
Sciendum est autem quod aliquid non potest penetrando pertingere ad aliquid propter duo: unum est propter colligationem, aliud autem est propter inclusionem. Neutrum istorum potest impedire verbum dei. In nobis quidem sunt quaedam colligationes, scilicet nervorum et arteriarum. Quaedam etiam sunt valde inclusa et occulta, sicut medullae quae in ossibus includuntur; omnia autem ista divino prospectui manifesta sunt et subdita.
Et ideo nihil est ei difficile ad penetrandum. Vel per compages potest intelligi coniunctio, quae est inter partes animae ad invicem, ut inter animam et spiritum; quasi dicat: non solum pertingit ad cognoscendum differentiam et divisionem animae et spiritus; sed etiam ad cognoscendum quomodo coniunguntur. Cognoscit enim quomodo sensualitas regitur ratione. Medulla autem potest intelligi illud, quod latet in ratione et sensualitate. Matth. X, 28: timete eum qui potest et animam et corpus mittere in gehennam.
Deinde cum dicit et discretor cogitationum, agit de cognitione verbi. Et circa hoc facit duo.
Primo enim ostendit quod omnia subduntur cognitioni eius;
secundo ostendit quomodo cognoscit, ibi omnia autem nuda. Ex duobus autem contingit, quod aliquid non cognoscatur, scilicet aut quia est intra aliquod occultatum.
Et sic maxime sunt occulta, quae latent in corde, quia ipsum est valde profundum et inscrutabile. Ier. Xvii, 9: pravum est cor hominis et inscrutabile; secundum vero septuaginta interpretes habetur sic: profundum est cor hominis, etc.. In corde vero latent cogitationes. Istas autem cognoscit verbum dei. Is. I, 16: auferte malum cogitationum vestrarum ab oculis meis, et ideo quantum ad hoc dicit discretor cogitationum. Alio modo non cognoscitur aliquid, quia est omnino ignotum et invisibile, et sic ea quae sunt in voluntate, sunt ignota. In voluntate autem est ipsa intentio finis, quae de natura sua est invisibilis. Quid enim homo facit vel cogitat manifestatur per opus, sed qua intentione hoc faciat, penitus est incertum. Ista autem non sunt occulta deo. Ideo adiungit et intentionum cordis. Ps. Vii, v. 9: scrutans corda et renes, id est cogitationes et intentiones.
Sciendum est autem, quod illud quod dicit penetrans, referri potest ad operationem, ut dictum est.
Et sic differunt penetrans et discretor. Si autem referatur ad cogitationem, tunc quod hic dicit et discretor est expositio illius, quasi dicat: tu dicis quod est penetrabilior, etc.; verum est, quia est etiam discretor compagum et medullarum, id est cogitationum et intentionum. Compages enim dicuntur quaedam colligationes; et sic cogitatio, in qua est quasi quaedam colligatio terminorum, potest dici compago, dum de uno tendit in aliud. Is. Lviii, 6: dissolve colligationes impietatis. Item is. V, 18: vae qui trahitis iniquitates in funiculis vanitatis. Item medulla est intima latens in ossibus. Iob xxi, v. 24: medullis ossa illius irrigantur.
Deinde cum dicit et non est ulla creatura invisibilis in conspectu eius, ostendit quod illud quod secundum naturam est invisibile, non est occultum deo. Quod enim aliquid non videatur a nobis, hoc est quia simplicius et subtilius est oculo nostro, sive corporali sive intellectuali: sicut sunt substantiae separatae, quas in vita ista videre non possumus. Divino autem intellectu nihil est simplicius vel subtilius, ergo nulla creatura est invisibilis in conspectu eius. Sed numquid cognoscit in universali tantum, sicut quidam voluerunt? non, sed omnia nuda et aperta sunt oculis eius. Per oculum autem intelligitur vis cognitiva. Intelliguntur enim spiritualia per sensibilia. Signanter autem dicit in plurali oculos, propter diversitatem intellectorum, quia non cognoscit unum tantum, sed etiam multitudinem rerum. Dicit etiam nuda et aperta. Dupliciter enim cognoscitur aliquid. Uno modo in superficie; alio modo in profundo, sicut homo nudus videtur in superficie, non autem vestitus; sed omnia deo manifesta sunt, quae videntur in superficie. Nihil enim est extra, quod impediat cognitionem dei, sicut vestis impedit ne videatur homo.
Et ideo dicit nuda. Iob xxvi, 6: nudus est infernus coram illo. Dicit etiam aperta, quia nihil est ita occultum in re, quod dei cognitionem effugiat. Sed contra hab. I, 13: mundi sunt oculi tui, ne videas malum, et aspicere ad iniquitatem non poteris; non ergo omnia nuda sunt. Respondeo. Dicendum quod in deo est scientia simplicis intelligentiae, et scientia approbationis.
Primo modo cognoscit omnia, etiam mala, et ea quae non sunt;
secundo cognoscit bona, quantum ad ea quae sunt.
Consequenter ostendit perfectionem auctoritatis ipsius, cum dicit ad quem nobis sermo. Ista vero auctoritas est auctoritas iudicandi. Act. X, 42: ipse est, qui constitutus est a deo iudex vivorum ac mortuorum. Ad istum ergo est nobis sermo, ut scilicet reddamus rationem de operibus nostris. Ii cor. V, 10: omnes nos manifestari oportet ante tribunal Christi, ut referat unusquisque propria corporis prout gessit, sive bonum, sive malum sit. Et ideo, quia sic est potens, sic sciens, et sic magnus, festinemus ergo ingredi, etc.. Ad iudicium enim faciendum tria requiruntur: primo quidem potestas subditos coercendi. Eccle. Vii, 6: noli fieri iudex, nisi valeas virtute irrumpere iniquitates. Et haec convenit Christo, secundum illud matth. Ult.: data est mihi omnis potestas, etc..
Secundo requiritur rectitudinis zelus, ut scilicet aliquis non ex odio vel livore, sed ex amore iustitiae, iudicium proferat. Prov. C. 3, 12: quem diligit Dominus, corripit, et quasi patri, etc.. Et hic amor iustitiae potissimum est in Christo. Is. Xi, 5: et erit iustitia cingulum lumborum eius, etc..
Tertio requiritur sapientia, secundum quam formatur iudicium. Eccli. X, 1: iudex sapiens iudicabit populum suum, etc.. Christus autem est dei virtus, et dei sapientia, 1Co I, 24. Haec autem iudiciaria potestas convenit Christo, secundum quod est homo, io. V, 27: potestatem dedit ei iudicium facere, quia filius hominis est, non quidem propter conditionem naturae, secundum augustinum, quia sic omnes homines huiusmodi potestatem haberent, sed propter gratiam capitis, quam Christus in humana natura accepit. Competit autem Christo hoc modo iudiciaria potestas secundum humanam naturam, propter tria: primo propter convenientiam et affinitatem ipsius ad homines. Sicut enim Deus per causas medias, tamquam propinquiores effectibus, operatur, ita iudicat per hominem Christum, homines, ut sit suavius iudicium. Non enim habemus pontificem, qui non possit compati, etc., ut dictum est.
Secundo quia in finali iudicio, ut augustinus dicit super ioan., erit resurrectio corporum mortuorum, quae suscitat Deus per filium hominis, sicut per eumdem Christum suscitat animas, inquantum est filius dei.
Tertio quia, ut augustinus dicit in libro de verbis Domini, rectum erat, ut iudicandi viderent iudicem. Iudicandi autem sunt boni et mali; restat ergo, ut in iudicio forma hominis bonis et malis ostenderetur, et forma dei solis bonis servaretur. Haec autem potestas primo homini competit, et propter divinam personam et propter capitis dignitatem et propter plenitudinem gratiae habitualis, et etiam ista ex meritis adeptus est. Quod quidem congrue factum est, ut secundum dei iustitiam iudex esset, qui pro dei iustitia pugnavit et vicit, et iustitia reos damnaret qui iniuste iudicatus est. Apoc. 3, 21: vici, et sedi in throno patris, per quem intelligitur iudiciaria potestas. Ps. Ix, 4: sedens super thronum, qui iudicas iustitiam. Augustinus, de verbis Domini: sedebit iudex, qui stetit sub iudice, damnabitque reos, qui falso reus factus est.
Thomae Aq - super Heb. 15