Thomas Aq. s Johannis 90

90

Lectio 4

Supra ostendit exemplum evangelista quod christus praebuit suis discipulis ad imitandum; hic ostendit defectum discipulorum, quem praenuntiat eis iesus, qui nondum erant idonei ad sequendum, et primo ponit defectum discipuli qui eum tradidit; secundo defectum discipuli qui eum negavit, ibi dixit ei simon Petrus: domine, quo vadis? circa primum duo facit.

Primo denuntiat discipuli proditionem; secundo eius separationem, ibi cum ergo exisset dixit iesus etc..

Circa primum duo facit.

Primo ponitur praenuntiatio futurae proditionis; secundo ipsius proditionis executio, ad veritatem praenuntiantis comprobatam, ibi quod facis, fac citius.

Circa primum duo facit.

Primo praenuntiat scelus proditionis; secundo personam proditoris, ibi aspiciebant ergo discipuli ad invicem.

Circa primum, primo praemittit praenuntiantis affectum, secundo ponit praenuntiatum effectum.

Praenuntians ergo christus est, qui afficitur ad turbationem: et quantum ad hoc dicit cum hoc dixisset iesus, reinvitans eos ad caritatem, qua privatum videbat proditorem discipulum, turbatus est spiritu.

Circa quod sciendum est, quod turbatio designat commotionem quamdam: et hoc apparet per hoc quod habetur supra V, 4: Angelus domini descendebat secundum tempus in piscinam, et movebatur aqua, et postea sequitur: domine, hominem non habeo, ut cum turbata fuerit aqua, mittat me in piscinam: quod pro eodem accipit aquam turbari, et moveri. Secundum hunc etiam modum dicimus mare turbatum, quando est commotum. Turbatio ergo animi, eius commotionem designat. Sed sunt quidam actus animae sine commotione corporis, idest actus intellectivae partis. Actus autem appetitus sensitivi sunt cum corporis commotione; unde affectiones appetitus sensitivi, passiones dicuntur. Inter omnes autem affectiones seu passiones appetitus sensitivi, tristitia magis vim commotionis habet. Delectatio enim, cum dicat quietem in bono praesenti, magis rationem quietis habet quam commotionis. Timor etiam, cum sit de malo futuro, minus movet quam tristitia, quae est de malo praesenti.

Et inde est quod turbatio animi praecipue dicitur tristitia. Turbatus est ergo iesus, idest tristatus.

Sed attendendum, quod quidam philosophi fuerunt, scilicet stoici, dicentes, quod huiusmodi turbatio et huiusmodi passiones in sapientem non cadunt; quamvis enim sapiens secundum eos timeat, gaudeat, et desideret, nullo modo tamen tristatur. Sed horum falsitas manifeste apparet ex hoc quod iesus, qui est summa sapientia, turbatur.

Sciendum tamen, quod duplex est turbatio.

Quaedam procedit ex carne, quando scilicet quis turbatur praeter iudicium rationis ex apprehensione sensuali, quae quidem turbatio quandoque quidem consistit intra limites rationis, in nullo eam obnubilans. Quae non perfecta passio, sed propassio dicitur a Hieronymo; et haec in sapientem cadit.

Quandoque autem rationis limitem excedit, et eam turbat, et est non solum passio, sed etiam turbatio; et haec in sapientem non cadit.

Alia est turbatio quae procedit ex ratione, quando scilicet ex rationis iudicio et deliberatione turbatur quis in appetitu sensitivo.

Et haec turbatio fuit in christo: unde signanter dicit evangelista, quod turbatus est spiritu, idest turbatio quae fuit in appetitu sensitivo, in christo fuit ex iudicio rationis.

Unde supra XI, 33, dicit quod turbavit semetipsum.

In christo enim omnia ex deliberatione rationis etiam in inferiori appetitu sensitivo proveniebant: unde nec subiti motus sensualitatis in christo fuerunt.

Voluit autem hic iesus turbari propter duo. Primo quidem propter fidei nostrae instructionem. Nam imminebat ei passio, et mors, quam naturaliter refugit natura humana, et, cum eam sibi sentit imminere, tristatur tamquam de malo et nocivo sibi praesente. Ut ergo ostenderet se veram naturam humanam habere, voluit turbationis affectum ex iudicio rationis etiam quantum ad ipsam animam pati. Per quod excluditur error Apollinaris dicentis, in christo non fuisse animam, sed verbum loco animae.

Secundo, propter nostram aedificationem.

Videbat enim, secundum Augustinum, quod proditor ille exiturus erat, ut Iudaeos qui eum caperent, adduceret: ex quo separabatur a collegio sanctorum, et sententiam mortis contra se accipiebat. Et ideo ex quodam pietatis affectu ad eum tristabatur, dans per hoc exemplum praelatis, quod si duram sententiam quandoque contra subditos proferre contingat, cum dolore cordis proferant, secundum illud Ps. Cxl, 5: corripiet me iustus in misericordia. Nam ipse proditionem Iudae aliis manifestare volens, turbatus est spiritu, et protestatus est, ne scilicet quasi ignorans proderetur, et dixit: amen, amen dico vobis, quia unus ex vobis me tradet.

Signanter autem dicit unus ex vobis electis scilicet ad sanctum collegium, ut det intelligere quod nullum futurum foret adeo sanctum collegium quin aliquis peccator et malus in ipso inveniatur; iob I, 6: cum venissent filii dei ut assisterent coram domino, affuit inter eos etiam Satan.

Dicit autem unus, non duo vel plures, ne collegium detestari videatur, sed proditorem ex collegio. Nam propter unum malum ex collegio, collegium malum reputari non debet.

Ideo autem si plures mali essent, collegium posset malum reputari. Unus, inquit, ex vobis, numero, non merito, et spiritus vinculo: I Io. II, 19: ex nobis prodierunt; sed non erant ex nobis: nam si fuissent ex nobis, permansissent utique nobiscum; me tradet. Ecce enuntiatio: me, inquam, magistrum, me dominum, me salvatorem.

Consequenter cum dicit aspiciebant ergo ad invicem discipuli etc., occulte designat personam proditoris, et primo ponitur designationis occasio; secundo personae designatio, ibi respondit iesus: ille est cui intinctum panem porrexero, tertio designationis effectus, ibi et post buccellam introivit in eum Satanas.

Est autem designationis duplex occasio.

Una discipulorum communis haesitatio; alia fuit praedicta interrogatio.

Primo ergo ponit primam, secundo secundam, ibi erat ergo recumbens.

Sciendum est circa primum, quod boni discipuli habebant ad christum maximam caritatem, et maximam fidei firmitatem.

Ex caritate quidem praesumebat quilibet ex se, quod nullus eum erat negaturus; sed ex fidei firmitate certissime tenebant quod verbum christi falsum esse non poterat. Et ideo, licet nullius sibi ipsis conscii essent mali, tamen praenuntiationem christi propriis cogitationibus veriorem et credibilem esse putabant. Unde se homines esse memores, et alterabilem esse affectum, etiam ad hoc provectorum, ita ut contrarium velit ei quod prius voluit, magis de se dubitabant quam de christi veritate: et ideo aspiciebant ad invicem haesitantes de quo diceret, I Cor. X, 12: qui se existimat stare, videat ne cadat; iob IX, 30: si lotus fuero quasi aquis nivis, et fulserint velut mundissimae manus meae: tamen sordibus intinges me.

Consequenter cum dicit erat ergo recumbens unus ex discipulis eius in sinu iesu, ponitur inquisitio discipuli, et primo describitur eius ad christum familiaritas; secundo excitatio eius ad interrogandum ibi innuit huic ergo simon Petrus; tertio subditur eius interrogatio, ibi itaque cum recubuisset ille supra pectus iesu, dicit ei.

Familiaritas autem discipuli ad christum ostenditur in hoc quod super eum recumbit, unde dicit erat ergo recumbens unus ex discipulis eius in sinu iesu.

Discipulus iste ioannes evangelista fuit, qui hoc evangelium scripsit, et de se in persona alterius loquitur, volens vitare iactantiam, secutus morem aliorum qui sacras Scripturas conscripserunt. Sic enim Moyses in libris suis de se sicut de quodam altero loquitur, dicens locutus est dominus ad Moysen dicens etc.. Sic et matthaeus: vidit hominem sedentem in telonio matthaeum nomine etc.. Et Paulus II Cor. XII, 2: scio hominem in christo... Raptum huiusmodi usque ad tertium caelum.

Tria autem hic ioannes de se tangit. Primo quidem amorem quo quiescebat in christo, dicens, quod erat recumbens, idest quiescens; iob XXII, 26: tunc super omnipotentem deliciis afflues, et elevabis ad deum faciem tuam; Ps. XXII, 2: super aquas refectionis educavit me. Secundo secretorum notitiam, quae ei christus revelabat, et specialiter in conscriptione huius evangelii, unde dicit quod recubuit in sinu iesu: per sinum enim secretum significatur; supra I, V. 18: unigenitus, qui est in sinu patris ipse enarravit. Tertio specialem dilectionem qua eum christus diligebat, unde dicit quem diligebat iesus: non quidem singulariter, sed quasi quodammodo excellentius prae aliis dilexit.

Quomodo autem eum excellentius prae aliis dilexerit, magis in fine huius libri dicetur.

Quantum ad praesens autem sciendum, quod ioannes fuit magis dilectus a christo propter tria. Primo quidem propter munditiam puritatis: quia virgo est electus a domino, et virgo in aevum permansit. Et prov. C. XXII, 11: qui diligit cordis munditiam, propter gratiam labiorum suorum habebit amicum regem. Secundo propter sublimitatem suae sapientiae, quia ceteris altius arcana divinitatis intuitus est: unde et aquilae comparatur; Prov. XIV, 35: acceptus est regi minister intelligens. Tertio propter vehementem fervorem affectus sui ad christum; prov. C. VIII, 17: ego diligentes me diligo.

Consequenter cum dicit innuit ergo huic simon Petrus, ponitur excitatio ad interrogandum.

Sed cum innuere sit absque verbo insinuare, ad quid est hoc quod dicit: innuit ergo... Et dicit? ad hoc dicendum, quod nos dicimur aliquid innuere quando aliquid interius cogitamus; secundum illud Ps. LII, 1: dixit insipiens in corde etc.. Multo ergo magis dicimur aliquid dicere innuendo iam exterius quibuscumque vel qualibuscumque signis, quod fuerat corde conceptum. Et sic est sensus: innuit... Et dicit; idest, innuendo dicit.

Vel potest dici, quod primo innuit signo, et postea dicit verbo, hoc scilicet quod sequitur: quis est de quo dicit? quod scilicet eum tradet.

Sed cum Petrus ubique in evangeliis semper audax, et primus ad respondendum propter amoris fervorem inveniatur, quid est quod hic tacet? quid est quod alteri interrogationem committit? cuius quidem ratio potest esse triplex, secundum chrysostomum. Una, quia cum supra est reprehensus a domino de hoc quod lavari sibi pedes non patiebatur a domino, et audivisset si non lavero te, non habebis partem mecum: dubitabat nunc de hoc dominum molestare. Alia ratio est, quia Petrus nolebat quod dominus hoc publice, ita quod alii possent audire, manifestaret. Unde, quia ipse remotus erat a christo, nec ipse tantum audivisset, ioannem, qui proximus erat christo, ad interrogandum excitat.

Habet etiam rationem mysticam. Per ioannem enim contemplativa, per Petrum activa vita signatur. Petrus vero mediante ioanne instruitur a christo: quia vita activa de divinis instruitur mediante contemplativa: maria enim sedens secus pedes domini audiebat verba illius; sed martha satagebat circa frequens ministerium: Lc. X, 39.

Consequenter cum dicit itaque cum recubuisset ille supra pectus iesus, dicit ei etc., ponitur interrogatio.

Sed notandum, quod cum Petrus innuit ut interrogaret, recumbebat ioannes in sinu iesu; nunc vero eum interrogat ioannes, qui supra pectus eius recumbit. Pectus enim vicinius est ori quam sinus. Ioannes ergo secretius audire volens responsum, et magis silenter, de sinu conscendit ad pectus.

Mystice autem per hoc datur intelligi, quod quanto magis homo vult divinae sapientiae secreta capere, tanto magis conari debet ut propinquior fiat iesu, secundum illud ps. XXXIII, 6: accedite ad eum, et illuminamini.

Nam divinae sapientiae secreta illis praecipue revelantur qui deo iuncti sunt per amorem; iob XXXVI, 33: annuntiat de ea amico suo, quod possessio eius sit; prov. C. XVIII, 17: venit amicus eius, et investigavit eum.

Consequenter cum dicit respondit iesus etc. Designat personam proditoris: et primo verbo, secundo facto.

Verbo quidem, cum dicit ille est cui intinctum panem porrexero: quod potest duo significare, secundum quod potest dupliciter accipi. Quia si accipiatur hic in malum, significat Iudae simulationem. Nam sicut panis intinctus infectus est ex eo quod intingitur, et mutat colorem, ita et simulator, dum aliud gerit in corde et aliud praetendit ore: et sic erat Iudas, qui exterius praetendebat se magistrum diligere, in corde proditionem tractabat; Ps. XXVII, 3: loquuntur pacem cum proximo suo, mala autem in cordibus eorum.

Si vero accipiatur in bonum, sic ponitur ad exaggerandam eius malignitatem.

Panis enim intinctus magis sapidus Est. Ut ergo ostendat quod licet multa bona a christo receperit Iudas, eorum tamen immemor prodit eum, panem sibi intinctum porrigit; Ps. LIV, 14: tu vero homo unanimis, dux meus, et notus meus, qui dulces simul mecum capiebas cibos.

Facto autem ostendit, cum dicit et cum intinxisset panem, dedit Iudae simonis Iscariotae. Hinc aliqui dicunt, hunc panem fuisse corpus christi consecratum. Sed hoc, secundum Augustinum, non est verum.

Nam, sicut ex aliis evangeliis habetur. Dominus cum coenaret, discipulis corpus suum dedit: et ideo patet quod Iudas cum aliis discipulis simul corpus christi accepit in coena.

Christus autem postquam aliquantulum in coena processerat, surrexit a coena, et lavit pedes discipulorum, quibus lotis resedit, et postmodum panem tinctum Iudae tradidit.

Unde patet quod non erat corpus christi.

Sequitur designationis effectus, cum dicit et post buccellam introivit in eum Satanas.

Sed quaeritur hic quomodo Satanas in hominem intrat? ad quod dicendum, quod Satanam intrare in hominem, potest intelligi dupliciter. Quia intrare potest in corpus hominis, sicut patet in his qui corporaliter a Daemonio vexantur; et sic potest diabolus essentialiter in hominem intrare. Vel potest intelligi intrare in mentem, ita quod menti Daemon essentialiter illabatur. Et sic nullus potest intrare in hominem nisi solus deus. Anima enim rationalis non habet dimensiones quantitatis, ut aliquid in ea esse dicatur, quasi infra eius dimensionem contentum sit. Nihil potest in ea esse nisi quod ei dat esse, quod est ibi per virtutem suam. Ubi autem est virtus dei, ibi est et essentia dei: in deo enim idem est essentia et virtus. Manifestum est ergo quod deus essentialiter est in anima.

Dicitur tamen diabolus illabi menti humanae per effectum et affectum malitiae, inquantum scilicet homo ab eo seductus, sequitur eum ad perpetrandum malum.

Sed cum supra dixerit: cum diabolus iam misisset in cor ut traderet eum Iudas, hic autem dicit introivit in eum Satanas: videtur aliud esse mittere et intrare.

Sed ad hoc dicendum, quod hoc non est dictum ad significandum differentiam, sed ad insinuandum augmentum malitiae. Tunc enim dicitur diabolus immittere aliquod malum in cor hominis cum homo praebet ei assensum ad malum, tamen cum quadam trepidatione an hoc facere debeat; sed tunc intrat in cor quando homo totaliter dat se ad sequendum eius instinctum, et in nullo ei resistit. Intravit ergo in eum Satanas, ut plenius possideret, et ad perpetrandum malitiam duceret, in quem prius miserat ut deciperet.

Quaeritur quare Lc. XXII, 3, dicatur, quod intravit Satanas in eum, quod quidem fuit antequam buccellam acciperet.

Et hoc est contra illud quod ioannes hic dicit, scilicet quod post buccellam introivit Satanas in eum.

Responsio. Dicendum, quod tunc introivit ad proditionem faciendam, sed nunc introivit ad eam exequendam et complendam.

Sed numquid buccellam dare Iudae, post quam introivit in eum Satanas, fuit malum? responsio. Dicendum quod non. Sed ipse Iudas cum esset malus, bono usus est male.

Sic cum quis indigne accipit eucharistiam, quod bonum est et optimum, male accipit, et vertitur sibi in malum, quia iudicium sibi manducat et bibit: I Cor. XI, 29.


91

Lectio 5

Posita praenuntiatione futurae proditionis hic ponitur consummatio ipsius rei praenuntiatae, scilicet perpetratio proditionis, et primo permittit Iudae adimplere quod dixerat; secundo ostendit quomodo adimpleretur, ibi cum ergo accepisset ille buccellam, exivit continuo.

Circa primum tria facit.

Primo ponit verba domini permittentis; secundo manifestat ipsorum verborum obscuritatem; tertio subdit quomodo illa verba fuerunt ab apostolis intellecta.

Verba autem domini sunt ista quod facis, fac citius. Quae quidem verba non sunt praecipientis, seu consulentis, cum peccatum cadere non possit sub praecepto et consilio divino, quia dicitur in Ps. XVIII, 9: praeceptum domini lucidum illuminans oculos, sed sunt verba permittentis. Nam, ut dictum est, diabolus miserat in cor Iudae ut traderet eum, scilicet iesum, quod iam tractaverat cum principibus; sed implere non poterat nisi ipse christus permitteret: quia supra X, 18: nemo tollet a me animam meam: sed ego pono eam a me ipso; Is. LIII, 7: oblatus est quia ipse voluit.

Sunt etiam verba crimen proditionis exprobrantis, ut ostenderet quod dum ille conferret beneficia, iste intentaret mortem; ps. C. XLIX, 21: arguam te et statuam contra faciem tuam.

Sunt etiam verba ad opus nostrae redemptionis anhelantis, ut Augustinus dicit. Non tamen praecepit facinus, sed praedixit, non tam in perniciem perfidi saeviendo, quam ad salutem fidelium festinando; Lc. XII, 50: baptismo habeo baptizari, et quomodo coarctor donec perficiatur? verba autem domini obscura erant tantum ad discipulos; et ideo dicit hoc autem nemo scivit discumbentium ad quid dixerit. In quo datur intelligi quod verba christi adeo profunda sunt et humanum intellectum excedentia, quod non plus inde capere possumus nisi quantum ipse revelat; Prov. XXV, 2: gloria domini est celare verbum.

Sed hic oritur quaestio. Cum enim ioanni dominus personam proditoris designasset, dicens: ille cui intinctum panem porrexero, et dedisset panem intinctum Iudae: nimium videntur rudes fuisse discipuli, quod verbum domini non intellexerunt.

Ad quod dicendum est, quod dominus verba illa occulte dixerat ioanni tantum, ut non fieret proditor manifestus. Cuius ratio est, quia Petrus ita fervidus erat in amore christi quod si pro certo scivisset Iudam fuisse christum traditurum, statim occidisset eum.

Sed cum ioannes unus esset ex discumbentibus, adhuc incidit alia quaestio, cur dixerit, quod nemo scivit discumbentium.

Ad quod dicendum est, quod consuetudo boni animi et innocentis est ut etiam alios procul ab iniquitate esse credat, a qua seipsos noverunt immunes. Quia igitur ioannes innocentissimus erat, et a proditionis iniquitate semotus, nequaquam suspicabatur quod discipulus in tantum iniquitatis prodiret.

Quid autem discipuli veram causam verborum ignorantes de ipsis verbis aestimarent, subdit evangelista, dicens quidam autem ex ipsis, scilicet discipulis, putabant, quia loculos habebat Iudas etc..

Ubi sciendum est, quod dominus deus caeli, qui dat escam omni carni, loculos habuit, non quod possideret aliquid terrenum, sed a fidelibus oblata conservans, suis necessitatibus et aliis indigentibus subveniret: quos quidem loculos Iudas conferebat.

In quo datur exemplum, ut Augustinus dicit, quod ecclesia potest habere pecuniam et reservare pro necessitatibus imminentibus.

In quo etiam instruimur, quod ecclesiastica pecunia sit expendenda solum in duobus.

Primo quidem in his quae pertinent ad cultum divinum; unde dicit eme ea quae opus sunt nobis ad diem festum, idest quibus deum colere possumus in die festo; malach. C. III, 10; inferte omnem decimam in horreum meum, et sit cibus in domo mea. Deinde vero in his quae pertinent ad pauperum sustentationem, ut subdit aut egenis aliquid daret.

Sed si obiicias contra id quod dicit dominus, Matth. VI, 34: nolite cogitare in crastinum, ad hoc respondet Augustinus, et dicit, quod hoc non fuit praeceptum a domino ad hoc ut nihil pecuniae seu aliarum rerum unius diei a sanctis servetur in crastinum; sed ideo dominus dixit, nolite cogitare in crastinum, ne scilicet praedicaremus et alia dei servitia faceremus ut provideatur nobis in posterum: vel ne desistamus ab his quae virtutis sunt, propter diei crastini sollicitudinem. Ex quo patet quod dominus dicens, nolite solliciti esse de crastino, duo prohibet. Unum, ut non faciamus bona propter crastinum; aliud, ut non retrahamur a bonis propter timorem crastinae inopiae etc..

Chrysostomus autem planius exponit dicens: nolite cogitare de crastino; idest, curam quae incumbit diei crastino, nolite anticipare in diem hodiernum: sufficit enim diei malitia sua.

Dubitatur etiam hic, quod dominus praecepit discipulis suis, Lc. X, 4: nolite portare in via sacculum, neque peram neque calceamenta. Quomodo ergo ipse loculos habebat? sed, secundum chrysostomum, dominus loculos ferebat ad inopum ministerium, ut hinc discas quod quantumcumque pauperem et mundo crucifixum, oportet de pauperibus curam habere: secundum illud Ps. Cxi, 9: dispersit, dedit pauperibus etc.. Vel dicendum, quod hoc quod dicit, nihil tuleritis in via etc., referendum est ad singulares praedicatores et apostolos, qui nihil portare debent quando ad praedicandum vadunt. Non autem referendum est ad totum collegium, quod oportet aliquid habere et pro seipsis et pro egenis.

Consequenter cum dicit cum ergo accepisset ille buccellam, exivit continuo, ponitur adimpletio rei praenuntiatae, et primo ponitur executio; secundo temporis determinatio.

Executio quidem festina: quia cum buccellam accepisset, exivit continuo.

Ubi attende, secundum Origenem, quod non dicit evangelista, cum comedisset buccellam, sed accepisset: quod potest dupliciter intelligi. Uno modo quod proditor in hoc tantum sollicitus obedire magistro, accepto pane non comederit eum; sed forte in mensa dimisso, nullam traxit moram, vadens ad proditionem perpetrandam. Cuius quidem ratio esse potest, quod diabolus, qui iam intraverat in cor Iudae, timens ne si panem comederet, eum cedere oporteret, non valentem in eodem loco cum iesu esse, non permisit Iudam panem comedere; II Cor. VI, 15: quae conventio christi ad belial? I Cor. X, V. 21: non potestis simul esse participes mensae domini et mensae Daemoniorum.

Alio modo potest intelligi, quod panem acceptum comedit; et sic est sensus cum ergo accepisset ille buccellam, non solum in manu, sed etiam comedendo, sic exivit continuo, male utens bono. Sicut et qui indigne manducat panem domini, aut bibit eius calicem, in praeiudicium sibi manducat atque bibit et magis aggravatur peccatis; sic panis a iesu datus Iudae, fuit in damnum, ut post panem intraret in eum Satanas.

Tempus autem seu hora determinatur tenebrosa; unde dicit erat autem nox: quod quidem determinat propter duo.

Primo ad eius malitiam aggravandam, quae intantum invaluerat in cor eius, ut nec propter temporis inopportunitatem usque mane perstitisset; iob XXIV, 14: mane primo consurgit homicida... Et de nocte efficitur fur.

Secundo ad designandam mentis qualitatem erat enim nox: quia mens Iudae proditoris obscura erat a luce divina. Supra XI, 9: qui ambulat in die, non offendit, quia lucem huius mundi videt; qui autem ambulat in nocte, offendit, quia lux non est in eo.


92

Lectio 6

Post egressum Iudae ad mortem domini procurandam, agit dominus de recessu suo ad gloriam, et primo annuntiat eis gloriam ad quam vadit, ut inde consolentur; secundo praenuntiat eis suum recessum, ibi filioli, adhuc modicum vobiscum sum etc..

Gloria autem ad quam vadit est glorificatio et exaltatio christi inquantum est filius hominis: et hoc est quod dicit cum ergo exisset, scilicet Iudas, dixit iesus, discipulis suis, nunc clarificatus est filius hominis etc..

Ubi sciendum est, quod clarificari idem est quod glorificari: gloria enim dicitur quasi claria. Unde secundum Ambrosium, gloria est clara cum laude notitia. Unde expositores ubi in Graeco est clarificare, transferunt glorificare, et e converso. Et sic idem est quod hic dicitur nunc clarificatus est filius hominis, quod glorificatus.

Potest ergo exponi quadrupliciter, scilicet referendo ad quadruplicem gloriam christi.

Primo quidem ad gloriam crucis; secundo ad gloriam iudiciariae potestatis; tertio ad gloriam resurrectionis; quarto ad gloriam cognitionis christi in fide populorum.

Hanc enim quadruplicem gloriam Scriptura attribuit christo.

Primo ergo christus clarificatus fuit in crucis exaltatione, unde etiam Paulus in ipsa cruce gloriam suam dicit esse, Gal. Ult., 14: mihi absit gloriari, nisi in cruce domini nostri iesu christi. Et de hac gloria exponit chrysostomus. Unde circa hoc dominus quatuor tangit de gloria crucis.

Primo ipsam gloriam, secundo gloriae fructum, tertio gloriae auctorem, quarto gloriae tempus.

Quantum ad primum dicit nunc clarificatus est filius hominis etc.. Sciendum est enim, quod quando aliquid incipit fieri, videtur quasi esse factum. Iuda autem exeunte ad ducendum milites, videtur negotium passionis christi, per quam glorificandus erat, inchoatum esse, et ideo dicit nunc clarificatus est filius hominis etc., idest incipit passio in qua glorificabitur. Clarificatus est enim christus per passionem crucis, quia per eam de inimicis, scilicet morte et diabolo, triumphavit; Hebr. II, 14: ut per mortem destrueret eum qui habebat mortis imperium.

Item quia per eam coniunxit terrena caelestibus; Coloss. I, 20: pacificans per sanguinem crucis sive quae in terris, sive quae in caelis sunt. Item quia per eam omnia regna obtinuit. Ps. Xcv, 9, secundum aliam litteram: dicite in gentibus, quia dominus regnavit a ligno. Item quia in ea multa miracula ostendit: nam velum templi scissum est, mota est terra, petrae sunt scissae, et sol obscuratus est, et multa corpora sanctorum surrexerunt, ut dicitur Matth. XXVII, 51 s..

Propter hoc ergo imminente passione dicit nunc clarificatus est filius hominis: quasi, nunc incipit passio mea, quae est mea glorificatio.

Fructus autem huius gloriae est quod inde deus glorificetur; et ideo dicit et deus clarificatus est in eo; idest, in filio hominis glorificato: quia gloria passionis ad hoc tendit, ut deus inde glorificetur. Si enim deus glorificatur de morte Petri, infra ult., 19, hoc dixit significans qua morte clarificaturus esset deum, multo magis clarificatus est per mortem christi.

Auctor autem huius gloriae non est Angelus neque homo, sed ipsemet deus: et ideo dicit si deus glorificatus est in eo; idest, si tanta est gloria quod deus inde glorificetur, non debuit per alium clarificari; sed ipse deus clarificavit ipsum in semetipso, idest per semetipsum; infra XVII, 5: clarifica me, pater, claritate quam habui priusquam mundus esset, apud te.

Tempus autem huius gloriae est festinum, quia continuo, idest statim, clarificabit eum; idest, dabit ei clarificationem crucis. Crux enim, licet gentibus et his qui pereunt sit stultitia, nobis tamen credentibus est maxima dei sapientia, et dei virtus: I Cor. I, 30.

Secunda autem gloria christi, est gloria iudiciariae potestatis; Mc. XIII, 26: tunc videbunt filium hominis venientem in nubibus, cum virtute multa et gloria. Et de hac gloria exponit Augustinus, ut in Glossa tangitur. Unde secundum hoc quatuor hic facit. Primo ponit gloriam iudiciariae potestatis; secundo ostendit meritum quo ad hanc pervenitur; tertio hoc exponit; quarto demonstrat huius gloriae principium.

Dicit ergo quantum ad primum nunc clarificatus est filius hominis. Ubi sciendum est, quod in sacra Scriptura res significatae appellantur nomine rerum significantium, significatione non expressa, secundum illud I Cor. X, 4: petra autem erat christus. Ubi non dicit, petra significat christum. In hoc autem facto quod Iudas exivit ab apostolis repraesentatur figura futuri iudicii, ubi mali separabuntur a bonis, cum statuet oves a dextris, haedos autem a sinistris, ut habetur Matth. XXV, 33. In hoc ergo quod Iudas exivit, quia futurum iudicium figurabatur; ideo dominus post exitum Iudae agit de gloria iudiciariae potestatis, qua iudicaturus est, dicens nunc clarificatus est filius hominis, idest, per eius exitum repraesentata est gloria filii hominis quam habebit in iudicio, ubi malorum nullus erit ubi bonorum nullus perit. Non autem dicitur: nunc significata est glorificatio filii hominis; sed nunc clarificatus est filius hominis, more Scripturae sacrae praedicto.

Meritum autem huius glorificationis est ut deus glorificetur in eo. In illis enim clarificatur deus qui quaerunt facere voluntatem eius, non suam; talis autem erat christus; supra VI, 38: non veni facere voluntatem meam, sed eius qui misit me. Et ideo deus clarificatus est in eo.

Exponit autem hoc cum dicit si deus clarificatus est in eo, idest, si voluntatem dei faciens, deum clarificat, merito deus clarificabit eum in semetipso, ut scilicet natura humana quae a verbo aeterno suscepta est, etiam immortali aeternitate donetur; et ideo in semetipso, idest in gloria sua; Phil. II, 9: propter quod exaltavit illum, et donavit illi nomen quod est super omne nomen. Ipsa ergo glorificatio qua deus glorificatus est in christo, est meritum in quo christus secundum quod homo glorificatus est in semetipso, idest in gloria dei. Et hoc fuit quando humana natura, deposita infirmitate per mortem crucis, accepit gloriam immortalitatis in resurrectione.

Inde ipsa resurrectio fuit principium quo inchoata est ista gloria. Ideo dicit et continuo clarificabit eum, in resurrectione, quae scilicet statim erit, secundum illum Ps. Cvii, 3: exurgam diluculo. Et alibi, Ps. XV, 10: non dabis sanctum tuum videre corruptionem.

Tertia christi gloria, est gloria resurrectionis de qua dicitur Rom. VI, 4: quomodo surrexit christus per gloriam patris; ita et nos in novitate vitae ambulemus. Et de hac gloria exponit hic Hilarius, et etiam partim Augustinus.

Et secundum hoc primo praenuntiat christus hanc suam gloriam, dicens nunc clarificatus est filius hominis. Et loquitur de futuro per modum praeteriti: quia quae statim fieri credimus, quasi facta habemus. Gloria autem resurrectionis in proximo imminebat; et ideo dicit nunc clarificatus est, quasi corpus naturae divinae consociatione, gloriam quodammodo divinitatis adeptum est.

Secundo subiungit causam huius glorificationis, et valde subtiliter: nam, ut ipse dicit, humanitas christi in resurrectione glorificata est ex coniunctione divinae naturae eam assumentis in persona verbi, quia hoc dicitur in Ps. XV, 10: non derelinques animam meam in inferno, nec dabis sanctum tuum, qui est sanctus sanctorum, videre corruptionem. Debetur etiam christo homini talis gloria inquantum est deus. Nos etiam intantum gloriam resurrectionis habebimus, inquantum participes sumus divinitatis; Rom. VIII, 11: qui suscitavit iesum christum a mortuis, resuscitabit et mortalia corpora vestra propter inhabitantem spiritum eius in vobis. Et ideo dicit, quod filius hominis, scilicet christus, secundum humanam naturam, clarificatus est, per resurrectionem. Et quis clarificabit eum? deus, inquit, clarificabit eum in semetipso, ut scilicet christus homo, qui regnat in gloria quae ex dei gloria est, et ipse exinde in dei gloriam transeat, scilicet mansurus totus in deo; quasi deificatus ex ea qua homo est dispensatione. Sicut si dicerem: lampas clara est, quia ignis clarescit in ea. Illud ergo quod emittit radios claritatis ad humanitatem christi, est deus: et sic humanitas christi clarificatur a gloria divinitatis eius, et humanitas christi inducitur in gloriam divinitatis, non per transmutationem naturae, sed per participationem gloriae, inquantum ipse christus homo adoratur tamquam deus; Phil. II, 9: propter quod et deus exaltavit illum, et dedit illi nomen quod est super omne nomen, ut in nomine iesu omne genu flectatur. Et ideo dicit et deus clarificatus est in eo; idest, si ita est quod gloria divinitatis ad gloriam humanitatis redundet, deus clarificavit eum, idest, fecit eum participem suae gloriae, eum ad suam gloriam assumendo.

Phil. II, 11: omnis lingua confiteatur quia dominus iesus in gloria est dei patris.

Et sic duplex est gloria christi. Una quae est in humanitate eius a divinitate derivata; alia est divinitatis, ad quam quodammodo assumitur humanitas, ut dictum est: sed aliter et aliter. Nam prima gloria habuit principium temporis, et ideo de ipsa loquitur in praeterito dicens et deus clarificavit eum in semetipso, quod fuit in die resurrectionis.

Secunda gloria est perpetua, quia ab aeterno verbum dei est deus, ad quam humanitas christi assumpta in perpetuum glorificabitur; unde de ista loquitur in futuro dicens et continuo clarificabit eum; idest, semper faciet eum in illa gloria in perpetuum esse.

Quarta gloria christi est gloria cognitionis in fide populorum; et de hac exponit Origenes. Ubi notandum est, quod gloria, secundum eum, aliter accipitur in communi usu hominum, et aliter in Scriptura.

Nam secundum communem usum, gloria nihil aliud est quam a pluribus collata praeconia, vel clara cum laude notitia, ut Ambrosius dicit; in sacra Scriptura gloria importat aliquod divinum indicium super homines.

Unde Ex. XL, 32: gloria domini apparuit super tabernaculum, idest, aliquod divinum indicium requievit super ipsum. Et similiter illud quod dicitur de facie Moysi, quod glorificata esset. Et sicut gloria corporaliter dicit aliquod divinum indicium super homines, ita etiam et spiritualiter intellectus hominis dicitur glorificari quando ita deificatus, et transcendens omnia materialia, elevatur ad dei cognitionem: per hoc enim efficitur particeps gloriae ipsius, II Cor. III, 18: nos autem revelata facie gloriam domini speculantes in eamdem imaginem transformamur.

Si ergo quicumque cognoscit deum, glorificatur, et particeps gloriae effectus est, manifestum est quod christus, qui perfectissime deum cognovit, utpote totius divinae gloriae splendor existens, Hebr. I, 3, et totius gloriae divinae fulgorem capere valens; si, inquam, ita est; christus perfectissime est glorificatus, et etiam omnes qui deum cognoscunt, hoc a christo habent.

Sed christum sic glorificatum esse in perfectissima cognitione et participatione divinitatis nondum homines cognoscebant: et ideo, licet in se glorificatus esset, non tamen glorificatus erat in notitia hominum. Sed hanc gloriam incepit habere in resurrectione et in passione, in quibus homines cognoscere coeperunt suam virtutem et suam divinitatem.

De hac ergo sua glorificatione dominus hic loquens, dicit nunc clarificatus est filius hominis, scilicet, secundum humanitatem, in sua passione, quae imminebat, clarus effectus est in notitia hominum; et deus, scilicet pater, glorificatus est in eo. Filius enim non solum revelat se, sed etiam patrem; infra XVII, 6: pater, manifestavi nomen tuum: et ideo non solum clarificatus est filius, sed etiam pater; Matth. XI, 27: patrem nemo novit nisi filius, et cui voluerit filius revelare. Et dicit in eo, quia qui videt filium, videt et patrem: infra XIV, 9. Maioris autem est ut aliquid maius rependat, et ideo subdit et si deus clarificatus est in eo, idest si ex claritate filii hominis quodammodo crescit gloria deo patri, inquantum magis ab omnibus cognoscitur, et deus clarificavit eum in semetipso, idest, notificavit, quod christus iesus est in sua gloria. Et hoc non differtur, quia continuo clarificabit eum, idest statim etc..



Thomas Aq. s Johannis 90