Thomas Aq. s Johannis 97
97
Hic dominus solvit emergentem dubitationem discipuli, et primo ponitur ipsius dubitantis positio; secundo dubitationis remotio, ibi dicit ei iesus etc..
Circa primum sciendum, quod dominus supra discipulis promisit quoddam futurum, scilicet perfectam dei cognitionem, cum dixit: amodo cognoscetis eum: aliud praeteritum, scilicet quod viderunt eum.
Quod audiens Philippus, credebat se vidisse patrem; sed petit eius cognitionem, dicens domine, ostende nobis patrem: ut petitio huius ostensionis non referatur ad visionem, sed ad cognitionem, et sufficit nobis. Nec mirum, quia visio patris est finis omnium desideriorum et actionum nostrarum, ita ut nil amplius requiratur; Ps. XV, 11: adimplebis visione vultus tui; Ps. Cii, 5: qui replet in me laetitia cum vultu tuo, idest, in bonis desiderium tuum.
Hic removetur dubitatio, et primo ponitur dubitationis remotio; secundo subditur dictorum manifestatio, ibi verba quae ego loquor vobis, a meipso non loquor.
In prima primo arguit tarditatem; secundo instruit veritatem, ibi Philippe, qui videt me, videt et patrem; tertio reprobat petitionem, ibi quomodo tu dicis: ostende nobis patrem? dicit ergo primo tanto tempore vobiscum sum, et non cognovistis me? quasi dicat: ex diuturna conversatione qua tanto tempore vobiscum conversatus sum, debuissetis me cognoscere. Et si cognovissetis me, cognosceretis utique et patrem. Ex hoc ergo quod tu non cognoscis patrem, das intelligere quod tu non cognoscis me: in quo arguendus es tarditatis; Matth. XV, 16: adhuc et vos sine intellectu estis? Hebr. V, 12: cum deberetis magistri esse propter tempus, rursum indigetis ut vos doceamini.
Sed hic incidit dubitatio: quia supra dominus dixit discipulis, quod eum sciebant, cum dixit, viam scitis etc., hic autem videtur dicere contrarium, dicens si cognovissetis me, et patrem meum utique cognovissetis.
Sed dicendum, secundum Augustinum, quod inter discipulos aliqui erant qui christum secundum quod erat verbum dei, cognoscebant: quorum unus erat Petrus, ubi dixit: tu es christus filius dei vivi. Alii erant qui vere eum non cognoscebant, intra quos erat Philippus. Quantum ergo ad primos dicit dominus: quo ego vado scitis; sed quantum ad secundos dicit si cognovissetis me, et patrem meum utique cognovissetis.
Vel aliter. Christus dupliciter cognosci poterat: scilicet secundum humanam naturam, et sic omnes sciebant; et quantum ad hoc dicit: et quo ego vado, scitis, et viam scitis.
Et secundum divinam, et sic eum nondum perfecte cognoverant; et quantum ad hoc dicit si cognovissetis me, et patrem meum utique cognovissetis. Et hoc patet per hoc quod subdit Philippe, qui videt me, videt et patrem; quasi diceret: si cognosceretis me, cognosceretis patrem; et sic non diceres ostende nobis patrem, quia iam vidisses eum, me viso; supra VIII, 19: si me sciretis, forsitan et patrem meum sciretis.
Sed ex hoc Sabellius erroris sui fulcimentum sumit, dicens: quid est hoc quod dixit qui videt me, videt et patrem, nisi quia idem ipse sit pater et filius? ad hoc dicit Hilarius: si hoc ita esset, dominus dixisset qui videt me, videt patrem, nulla coniunctione apposita; sed quia coniunctionem addidit, dicens videt et patrem, distinctionem ostendit. Et est similis modus loquendi, secundum Augustinum, sicut quis de duobus similibus loquens dicit: si vidisti istum, vidisti et illum. In filio autem est perfectissima similitudo patris; et ideo dicit qui videt me, videt et patrem.
Sed adhuc in filio est maior similitudo quam in hominibus, quia in eis numquam potest esse similitudo secundum eamdem formam vel qualitatem numero, sed solum secundum speciem: in filio autem est eadem natura numero, quae est in patre; et ideo magis in visione filii videtur pater, quam in visione alicuius hominis, quantumcumque simillimi videantur.
Sed notandum, quod ex verbis quae hic dicuntur, excluditur error Arii quantum ad duo. Primo quantum ad hoc quod negabat consubstantialitatem. Impossibile est enim quod in visione substantiae creatae possit videri substantia increata, sicut per cognitionem substantiae unius generis non potest haberi cognitio substantiae alterius generis.
Manifestum est ergo quod filius non est substantia creata, sed est consubstantialis patri: alias qui videt filium, non videret patrem.
Secundo quantum ad hoc quod dicunt super illud I Tim. I, 17: regi saeculorum immortali, invisibili, soli deo, scilicet quod solus pater est invisibilis, filius vero in sua natura multoties sit visus: quod si esset, sequeretur etiam quod pater visus esset frequenter, quia qui videt filium, videt et patrem.
Cum ergo pater invisibilis sit secundum suam naturam, impossibile est quod filius secundum suam naturam sit visus.
Sed obiicit aliquis, cur dominus reprehenderit Philippum, qui videns filium, quaerebat videre patrem, cum non sit reprehendendus quispiam qui videns imaginem, videre velit rem imaginatam? ad quod chrysostomus respondet dicens, quod Philippus audiens de visione patris et cognitione eius, volebat ipsum patrem corporeis oculis videre, sicut et ipsum filium aestimabat vidisse: et ideo hoc dominus improbavit, ostendens ei quod neque ipsum filium in sui natura vidit oculo corporali. Augustinus autem dicit, quod dominus non improbavit petitionem, sed petentis animam.
Nam Philippus dicit ostende nobis patrem, et sufficit nobis, quasi dicat: nos cognoscimus te, sed hoc non sufficit. Et sic credebat quod in cognitione filii non esset perfecta sufficientia, sed in cognitione patris. Ex quo videbatur sentire filium esse minorem patre.
Et hoc dominus increpavit, ostendens quod in cognitione filii sit eadem sufficientia quae est in cognitione patris, dicens qui videt me, videt et patrem.
Et ideo consequenter cum dicit quomodo tu dicis: ostende nobis patrem? improbat primo eius petitionem; secundo radicem petitionis.
Petitionem improbat quidem dicens quomodo tu dicis: ostende nobis patrem? ex quo scilicet pater in filio videtur. Poterat quidem Philippus dicere, quod habetur iob c. XXXIX, 34: qui leviter locutus sum, respondere quid possum? manum meam ponam super os meum.
Radicem petitionis improbat cum dicit non credis quia ego in patre, et pater in me est? quasi dicat: tu vis habere patrem, credens in eo habere sufficientiam; sed si ita credis, non credis quia ego in patre et pater in me Est. Nam si hoc crederes, sperares quod in me haberes omnem sufficientiam quam in patre.
Hoc autem quod dicit ego in patre et pater in me est, dicitur propter essentiae unitatem, de qua dicitur supra X, 30: ego et pater unum sumus.
Sciendum est enim, quod essentia aliter se habet in divinis ad personam et aliter in hominibus.
Nam in hominibus essentia socratis non est socrates, quia socrates est quid compositum; sed in divinis essentia est idem personae secundum rem, et sic essentia patris est pater, et essentia filii, filius. Ubicumque ergo est essentia patris, est ipse pater; et ubicumque est essentia filii, est ipse filius.
Essentia autem patris est in filio, et essentia filii est in patre. Ergo filius est in patre, et pater in filio. Et sic exponit Hilarius.
Hic dominus manifestat suam responsionem, et primo per opera quae facit per seipsum; secundo per opera quae facturus erat per discipulos, ibi amen, amen dico vobis: qui credit in me, opera quae ego facio, et ipse faciet.
In prima ergo praemittit opera quae ipse facit; secundo concludit fidei conclusionem, ibi non creditis quia ego in patre et patre in me est? fides autem de christo quod esset deus, poterat ex duobus manifestari: scilicet ex eius doctrina, et ex miraculis. Et haec duo, infra, dominus dicit: si opera non fecissem in eis quae nemo alius fecit, peccatum non haberent: quantum ad primum. Et si non venissem et locutus eis non fuissem, peccatum non haberent, et, supra VII, 46, numquam sic locutus est homo: quantum ad secundum. Supra IX, 32, dixit de eo caecus: a saeculo non est auditum, quod quis aperuit oculos caeci nati.
Ex his duobus dominus divinitatem suam ostendit. Quantum ad primum dicit verba quae ego loquor vobis, scilicet organo humanitatis, a meipso non loquor, sed ab eo qui est in me, scilicet a patre; supra VIII, 26: ego quae audivi a patre meo haec loquor in mundo. Pater ergo qui in me loquitur est in me. Sed quia quidquid homo loquitur, necesse est quod a primo verbo hoc habeat: primum autem verbum, scilicet verbum dei, est a patre; ergo necesse est quod omnia verba quae loquimur sint a deo. Cum ergo quis loquitur verba quae habet a patre, pater est in eo.
Quantum ad secundum dicit pater in me manens ipse facit opera, quia nullus opera quae ego facio posset facere; supra V, 19: non potest filius a se facere quidquam.
Sed quaerit chrysostomus quomodo christus a verbis incipiens venit ad opera. Dixit enim: verba quae ego loquor vobis, a meipso non loquor, et postea dicit: ipse facit opera.
Sed hoc solvitur dupliciter. Uno modo secundum chrysostomum, qui dicit, secundum coniunctionis modum praedictum, quod primo loquitur de doctrina, et postea loquitur de miraculis. Secundum Augustinum, dicendum, quod verba quae dominus loquebatur, vocat opera: supra VI, 29: hoc est opus dei, ut credatis in eum quem misit ille. Ideo cum dicit ipse facit opera, dat intelligere quod verba ipsius sunt quaedam opera.
Sed nota, quod ex his duobus distinctim duae haereses fulcimentum suum sumunt: quia quod dicit: ego in patre, sumit pro se Sabellius dicens, eumdem esse patrem et filium; quod autem dicit: a me ipso non loquor, assumit Arius, concludens ex hoc filium esse minorem patre. Sed per ipsa eadem dictae haereses excluduntur. Nam si idem esset pater et filius, ut Sabellius fingit, non diceret filius verba quae ego loquor vobis, a meipso non loquor. Si vero filius esset minor patre, ut blasphemat Arius, non diceret pater in me manens, ipse facit opera.
Quia ergo ex duobus praedictis manifestatur fides trinitatis, ideo contra concludit fidem ipsam, dicens non creditis quia ego in patre, et pater in me est? hoc quidem quomodo intelligendum sit, expositum est supra. In Graeco habetur credite, scilicet mihi, quia ego in patre, et pater in me Est. Vel mirum, quia non creditis, quia ego in patre, et pater in me Est. Sed attende, quod antea locutus est solum Philippo; sed ab eo loco ubi dicit, verba quae ego loquor etc., loquitur omnibus apostolis simul.
Quod si non sufficiunt ad ostendendum consubstantialitatem verba quae ego dico, saltem propter opera ipsa credite. Supra V, V. 36: opera quae dedit mihi pater ut faciam ea, ipsa testimonium perhibent de me; et X, 38: si mihi non creditis, operibus credite.
Postquam dominus manifestavit ea quae dixerat, per opera quae faciebat per seipsum, hic manifestat ea per opera quae facturus erat per discipulos, et primo proponit opera discipulorum; secundo insinuat modum operandi, ibi quodcumque petieritis.
In prima primo proponit opera discipulorum; secundo assignat rationem dicti, ibi quia ad patrem vado.
Dicit ergo primo amen, amen dico vobis, quasi dicat: opera quae ego facio, adeo magna sunt quod praebent sufficienter argumentum divinitatis meae; sed si haec vobis non sufficiant, respiciatis ad opera quae per alios facturus sum.
Potissimum enim signum magnae virtutis est ut homo non solum per se, sed etiam per alios eximia operetur; et ideo dicit amen, amen, dico vobis: qui credit in me, opera quae ego facio, et ipse faciet: quae verba non solum monstrant virtutem divinitatis in christo, sed etiam virtutem fidei, et coniunctionem christi cum fidelibus. Sicut enim filius operatur propter patrem in se manentem per unitatem naturae, ita et fideles operantur propter christum in se manentem per fidem; Eph. III, 17: habitare christum per fidem in cordibus vestris. Opera autem quae christus fecit et discipuli faciunt virtute christi sunt opera miraculorum; Mc. Ult., 17: signa autem eos qui crediderint, haec sequentur: in nomine meo Daemonia eiicient, linguis loquentur novis, serpentes tollent etc..
Sed mirabile est quod subdit et maiora horum faciet. Uno modo ut dicamus quod dominus per apostolos plura et maiora facit quam per seipsum. Maximum enim inter miracula christi fuit quod ad tactum fimbriae eius sanabantur infirmi, ut habetur Matth. IX, 20. Sed de Petro legitur Act. V, 15 quod ad eius umbram sanabantur infirmi. Magis autem est quod sanet umbra quam fimbria. Alio modo, ut dicamus, quod christus plura fecit per verba discipulorum, quam per sua. Loquitur enim hic dominus de operibus quae facta erant per verba, ut Augustinus dicit, quae opera tunc dicebat ubi verba quae loquebatur, et eorumdem verborum fructus erat fides illorum. Legitur enim de christo Matth. XIX, 22, quod adolescens non fuit inductus ad vendendum quae habebat, et eum sequendum. Nam cum diceret adolescenti: vade, et vende omnia quae habes, et da pauperibus, subditur: abiit tristis.
Sed de Petro et aliis apostolis legitur Act. IV, quod eis praedicantibus vendebant possessiones et omnia quae habebant, et afferebant pretium earum ad pedes apostolorum.
Sed obviat aliquis, quod dominus non dicit quod apostoli maiora facient, sed qui credit in me. Numquid ergo qui non fecit maiora quam christus, non est computandus inter credentes in christum? absit. Durum enim esset hoc.
Ideo dicendum est aliter, quod christus duplex opus facit. Unum sine nobis, videlicet creare caelum et terram, suscitare mortuos, et huiusmodi; aliud operatur in nobis, sed non sine nobis: quod est opus fidei, per quod vivificatur impius. De istis ergo loquitur hic dominus, quae sunt communia credenti.
Et hoc est opus quod facit christus in nobis, sed non sine nobis; quia eadem facit quicumque credit: quia quod fit in me per deum, fit in me etiam per meipsum, scilicet per liberum arbitrium. Unde dicit apostolus: non autem ego, supple, solus, sed gratia dei mecum. Et de istis dicit opera quae ego facio, et ipse faciet, et maiora horum faciet: quia maius est iustificare impium quam creare caelum et terram.
Nam iustificatio impii, quantum est de se, perseverat in aeternum; Sap. I, 15: iustitia perpetua est et immortalis. Caelum autem et terra transibunt, ut dicitur Lc. XXI, 33.
Item, quia opus corporale ordinatur ad spirituale: caelum autem et terra opus corporale est, iustificatio vero impii opus spirituale.
Sed hic incidit dubium. Nam in creatione caeli et terrae includitur creatio etiam sanctorum Angelorum. Numquid ergo maiora facit qui cooperatur christo ad suam iustificationem quam creare Angelum? quod Augustinus non determinat sed dicit: iudicet qui potest utrum maius sit iustos creare Angelos quam impios homines iustificare: certe si aequalis est utrumque potentiae, haec maioris est misericordiae. Si autem diligenter attendamus de quibus operibus dominus hic loquatur non praeferimus creationem Angelorum iustificationi impii.
Non enim per hoc quod dicit et maiora horum faciet, oportet nos intelligere omnia opera christi; sed illa tantum fortassis quae tunc faciebat. Tunc autem verbo fidei faciebat: et utique minus est verba iustitiae praedicare, quod fecit praeter nos, quam impios iustificare, quod ita facit in nobis ut faciamus et nos.
Consequenter assignat rationem dicti, ideo maiora faciet, dicens quia ad patrem vado. Quod potest tripliciter adaptari.
Uno modo secundum chrysostomum. Ego operor quamdiu sum in mundo, sed, me recedente, vos eritis loco mei: et ideo quae ego facio, vos facietis, et etiam maiora quia ego vado ad patrem, et ultra per meipsum nihil operor, scilicet praedicando.
Alio modo, ut sit sensus; Iudaei credunt quod me occiso fides mea extinguatur; et hoc non est verum, immo magis approbabitur, et vos maiora facietis quia vado ad patrem; idest, non pereo, sed in propria maneo dignitate, et in caelis ero; supra XIII, 31: nunc clarificatus est filius hominis, et deus clarificatus est in eo.
Tertio modo: maiora facietis, et hoc, quia vado ad patrem; quasi diceret: dum ero magis glorificatus, decet me maiora facere, et etiam dare vobis virtutes maiora faciendi.
Unde, antequam iesus esset glorificatus, spiritus non fuit datus discipulis in ea plenitudine in qua datus est postmodum; supra VII, V. 39: nondum erat spiritus datus, quia iesus nondum erat glorificatus.
Hic insinuat modum operandi, et primo ponit intentum; secundo rationem assignat, ibi ut glorificetur pater in filio etc..
Circa primum sciendum est, quod cum dominus dixerit et maiora horum faciet, ut ex magnitudine operum cognoscatur magnitudo facientis, posset aliquis credere quod qui credit in filium dei, esset maior ipso futurus: et ideo hoc dominus excludit ex modo faciendi, quia filius facit ipsa opera auctoritate propria, sed qui credit in eum, facit ipsa cum interpellatione: et ideo dicit et quodcumque petieritis patrem in nomine meo, hoc faciam.
Ubi excluditur aequalitas credentium ad filium tripliciter. Primo quidem quia ipsi, ut dictum est, faciunt interpellando: unde dicit quodcumque petieritis; Matth. VII, 8: omnis qui petit, accipit. Secundo, quia faciunt in virtute filii: unde dicit in nomine meo, idest in virtute nominis mei; Act. IV, 12: non est aliud nomen datum sub caelo hominibus, in quo oporteat nos salvos fieri. Hoc enim nomen est super omne nomen; Ps. Cxiii, 9: non nobis, domine, non nobis: sed nomini tuo da gloriam tertio quia ipse filius in eis et per eos omnia opera facit: unde dicit hoc faciam. Et attende, quod pater petitur, et filius facit: quia indivisibilia sunt opera patris et filii; supra V, 19: quaecumque pater facit, haec similiter et filius facit.
Omnia enim pater facit per filium; supra c. I, 3: omnia per ipsum facta sunt.
Sed quid est quod dicit quodcumque petieritis hoc faciam, cum videamus eius fideles petere et non accipere? sed, secundum Augustinum, considerandum est hic primo, quod dicit in nomine meo, deinde quod subdit hoc faciam.
Nomen enim christi est nomen salutis; Matth. I, 21: vocabis nomen eius iesum: ipse enim salvum faciet populum suum a peccatis eorum. Qui ergo petit aliquid pertinens ad salutem, petit in nomine christi.
Contingit autem quod aliquis petit non pertinens ad salutem ex duobus. Scilicet ex prava affectione; puta cum petit aliquid ad quod afficitur, quod tamen si haberet, salutem suam impediret. Et ideo qui sic petit, non exauditur, quia male petit; Iac. IV, 3: petitis et non accipitis, eo quod male petatis. Cum enim quis ex pravo affectu male usurus est eo quod vult accipere, domino potius miserante non accipit, quia non exaudivit ad votum, sed ad utilitatem magis. Nam bonus dominus saepe negat quod petimus, ut tribuat quod mallemus. Secundo ex ignorantia, dum quis aliquando petit quod credit sibi expedire, et tamen non expedit. Sed istis potius consulendo. Deus quae petunt non facit. Nam Paulus qui plus omnibus laboravit, ter dominum rogavit ut discederet ab eo stimulus carnis, nec tamen quod rogavit obtinuit, quia non erat sibi expediens.
II Cor. XII, 8, et Rom. VIII, 26: nam quid oremus sicut oportet, nescimus, sed ipse spiritus postulat pro nobis gemitibus inenarrabilibus; Matth. XX, 22: nescitis quid petatis.
Patet ergo quod cum petimus in nomine eius, scilicet in nomine iesu christi, ipse hoc faciet.
Dicit autem hoc faciam, in futuro, non autem, hoc facio, in praesenti, quia quandoque differt facere quod petimus, ad augendum desiderium nostrum, et ut tempore congruo fiat; Levit. XXVI, 3: dabo vobis pluviam temporibus suis; Is. XLIX, 8: in die salutis exaudivi te. Contingit etiam aliquando quod petimus pro aliquo, pro quo fortassis non exaudimur, tunc scilicet quando eius merita obstant; Ier. VII, 16: tu ergo noli orare pro populo isto, quia non exaudiam te; et XV, 1: si steterint Moyses et Samuel coram me, non est anima mea ad populum istum.
Consequenter cum dicit ut glorificetur pater in filio, ponit rationem. Et hoc sic legitur ab Augustino: quodcumque petieritis patrem in nomine meo, hoc faciam; ut hic sit punctus. Et resumit ut glorificetur pater in filio, si quid petieritis me in nomine meo, hoc faciam; quasi diceret: ideo, faciam quod petieritis in nomine meo, ut glorificetur pater in filio etc., et omnia quae facit filius, ordinantur ad gloriam patris; supra VIII, 50: non quaero gloriam meam. Sic etiam et nos omnia opera nostra ad gloriam dei ordinare debemus; I Cor. X, 31: omnia in gloriam dei facite.
98
Supra consolatus est dominus discipulos de suo recessu promittens eis accessum eorum ad patrem sed quia posset videri eis longum quod ad patrem accederent, et interim sine magistro esse dolerent, ideo consolatur eos, promittens eis spiritum sanctum. Et ponitur primo ad receptionem spiritus sancti praeparatio; secundo promittitur spiritus sancti donatio, ibi et alium Paraclitum dabit vobis; tertio exponitur spiritus sancti promissio, ibi ut maneat vobiscum in aeternum.
Praeparatio autem ad receptionem spiritus sancti una quidem erat necessaria ex parte discipulorum, alia ex parte christi.
Ex parte quidem discipulorum necessaria erat duplex praeparatio, scilicet amor cordis, et obedientia operis. Quorum unum dominus supponit eos habere. Et quantum ad hoc dicit si diligitis me; et hoc apparet, quia tristamini de meo recessu; infra XV, 27: vos me amastis, quia ab initio mecum estis. Aliud vero imperat futurum: et quantum ad hoc dicit mandata mea servate, quasi dicat: non ostendatis amorem quem habetis ad me in fletu, sed in obedientia mandatorum meorum: hoc enim est manifestum dilectionis signum; infra XIV, 23: si quis diligit me, sermonem meum servabit.
Haec ergo duo praeparant ad receptionem spiritus sancti. Cum enim spiritus sanctus sit amor, non datur nisi amantibus; Prov. VIII, V. 17: ego diligentes me diligo. Item datur obedientibus; Actor. III, 15: nos huius rei testes sumus etc.. Is. Lxvi, 2: super quem requiescit spiritus meus etc..
Sed numquid obedientia discipulorum et amor eorum ad christum praeparant ad spiritum sanctum? videtur quod non: quia dilectio qua diligimus deum, est per spiritum sanctum; Rom. V, 5: caritas dei diffusa est in cordibus nostris per spiritum sanctum, qui datus est nobis. Obedientia autem est nobis a spiritu sancto; rom. C. VIII, 14: qui spiritu dei aguntur hi filii dei sunt; et in Ps. Cxviii, 32: viam mandatorum tuorum cucurri, cum dilatasti cor meum.
Sed posset aliquis dicere, quod per dilectionem filii promeremur spiritum sanctum; quo habito, amamus patrem. Sed huic repugnat, quia idem est amor patris et filii.
Et ideo aliter dicendum est, quod hoc est in donis dei, ut qui bene utitur dono sibi concesso, amplioris gratiae et doni acceptionem mereatur; et qui male utitur, hoc ipsum quod accepit, auferatur ab eo. Nam, ut legitur Matth. XXV, 24 ss., servo pigro ablatum est talentum quod acceperat a domino suo, quia non bene usus eo fuit, et datum est ei qui acceperat quinque, cum quibus lucratus fuerat alia quinque. Sic ergo est et de dono spiritus sancti. Nullus enim potest deum diligere nisi habeat spiritum sanctum; non enim nos praevenimus gratiam dei, sed ipsa praevenit nos. Ipse enim prior dilexit nos, ut dicitur I Io. IV, 10. Et ideo dicendum, quod apostoli primo quidem receperunt spiritum sanctum, ut diligerent deum, et obedirent mandatis eius; sed necesse erat ad hoc ut ampliori plenitudine spiritum sanctum reciperent, quod bene uterentur, diligendo et obediendo, dono spiritus sancti prius accepto. Et secundum hoc est sensus si diligitis me, per spiritum sanctum, quem habetis, et obeditis mandatis meis, recipietis spiritum sanctum, quem habebitis in ampliori plenitudine.
Alia praeparatio necessaria erat ex parte christi; et quantum ad hoc dicit ego rogabo patrem etc.. Ubi sciendum est, quod dominus noster iesus christus, inquantum homo, mediator est dei et hominum, ut dicitur I Tim. II, 5. Unde inquantum est homo, accedens ad deum, impetrat nobis dona caelestia, et veniens ad nos elevat nos, et reducit ad deum. Quia ergo iam ad nos venerat, et dando nobis mandata dei reduxit credentes ad ipsum, restabat ut rediret ad patrem, et impetraret dona spiritualia; Hebr. VII, 25: accedens per semetipsum ad deum salvare in perpetuum potest.
Et hoc facit rogando patrem. Et hoc est quod dicit ego rogabo patrem etc.; Eph. IV, V. 8: ascendens in altum, captivam duxit captivitatem; dedit dona hominibus.
Sed attende, quod idem est qui rogat ut detur, et qui dat Paraclitum. Rogat inquantum homo, dat inquantum deus. Dicit autem et rogabo, ut eorum repellat tristitiam de suo recessu, quoniam ipse recessus est ratio ut acciperent spiritum sanctum.
Hic ponitur spiritus sancti promissio.
Sed attende, quod hoc nomen Paraclitus est Graecum, et significat consolatorem; et ideo dixit alium Paraclitum dabit vobis, scilicet pater, non tamen sine filio, idest spiritum sanctum, qui est consolator, cum sit spiritus amoris; amor autem facit spiritualem consolationem et gaudium; Gal. V, V. 22: fructus spiritus est caritas, gaudium etc.. Ipse est interpellator etc., Rom. VIII, 26: nam quid oremus sicut oportet, nescimus; sed ipse spiritus postulat pro nobis gemitibus inenarrabilibus.
Hoc autem quod dixit alium, designat distinctionem personalem in divinis contra Sabellium.
Sed obiicitur: quia hoc quod dicitur Paraclitus, importat actionem spiritus sancti: ergo in hoc quod dixit alium Paraclitum, videtur designare alietatem naturae: nam alietas operationis designat alietatem naturae: est ergo spiritus sanctus alterius naturae a filio.
Responsio. Dicendum quod spiritus sanctus est consolator et advocatus, et filius similiter.
Quod enim filius sit advocatus, dicitur I Io. II, 1: advocatum habemus apud patrem iesum christum. Quod consolator, Is. Lxi, 1: spiritus domini... Misit me ut ponerem consolationem lugentibus sion. Tamen alia et alia ratione est consolator et advocatus, filius et spiritus sanctus, si accipiamus per appropriationem personarum: nam christus dicitur advocatus inquantum secundum quod homo interpellat pro nobis ad patrem; spiritus autem sanctus inquantum nos postulare facit. Item spiritus sanctus dicitur consolator inquantum est amor formaliter; filius vero inquantum est verbum. Et hoc dupliciter: quia per doctrinam, et inquantum ipse filius dat spiritum sanctum, et incendit amorem in cordibus nostris. Sic ergo ly alium non designat alietatem naturae in filio et spiritu sancto; sed designat alium modum, quo uterque est consolator et advocatus.
Hic ponitur promissio, et primo quantum ad ipsam dationem; secundo quantum ad ipsum donum; tertio quantum ad recipientes donum.
Sed donatio est vera, quia perpetua; unde dicit ut maneat vobiscum in aeternum spiritum veritatis. Alicui enim datur aliquid ad tempus tantum, et haec non est vera donatio; sed tunc est vera quando datur ad semper habendum; et ideo spiritus sanctus vere datur, quia ut maneat cum eis in aeternum: hic quidem illustrans et docens et suggerens, post ad videndam speciem introducens; I Reg. XVI, 13: directus est spiritus domini in David a die illa et deinceps. Iudas autem licet acceperit eum, non tamen semper cum ipso mansit: quia non accepit ut maneret cum ipso in aeternum, sed tantum secundum praesentem iustitiam.
Secundum chrysostomum autem dici potest, quod dominus haec dicit ad excludendum carnalem quamdam suspicionem discipulorum.
Possent enim suspicari quod ille Paraclitus eis datus, postmodum per passionem ab eis recederet, sicut ipse; et hoc excludit dicens ut maneat vobiscum in aeternum; quasi dicat: non patietur mortem ut ego, nec a vobis recedet.
Sed contra. Supra I, 33, hoc dictum est ioanni baptistae: super quem videris spiritum descendere et manere, hic est qui baptizat. Ex quo videtur proprium christi ut spiritus sanctus semper maneat cum ipso; quod non est verum, si cum discipulis manet in aeternum.
Responsio. Secundum chrysostomum dicendum, quod spiritus sanctus dicitur in nobis manere per dona sua. Donorum autem spiritus sancti quaedam sunt necessaria ad salutem: et haec sunt communia omnibus sanctis, et semper in nobis manent, ut est caritas, quae numquam excidit, ut dicitur I Cor. XIII, 8, quia etiam in futuro erit. Quaedam autem non sunt de necessitate salutis, sed dantur fidelibus ad manifestationem spiritus; I Cor. XII, 7: unicuique datur manifestatio spiritus ad utilitatem. Sic ergo quantum ad prima dona. Spiritus sanctus manet cum discipulis et sanctis in aeternum; sed quantum ad secunda dona, sic est proprium christo ut maneat cum eo semper: quia semper in plenitudine potestatis suae habet ut possit miracula facere et prophetare, et alia huiusmodi. Sed non sic est de aliis; quia, ut dicit Gregorius, spiritus prophetarum non sunt prophetis subiecti.
Donum autem est excellentissimum, quia spiritus veritatis. Spiritum quidem dixit, ut ostendat naturae subtilitatem.
Spiritus enim dicitur aliquid occultum et invisibile, unde quod invisibile est, spiritus dici consuevit. Sic et spiritus sanctus occultus est et invisibilis: supra III, 8: spiritus ubi vult spirat, et vocem eius audis, sed nescis unde veniat aut quo vadat. Item ut ostendat eius virtutem, quia movet nos ad bene agendum et operandum. Spiritus enim impulsionem quamdam insinuat, unde et ventum spiritum appellamus; Rom. VIII, 14: qui spiritu dei aguntur, hi filii dei sunt; ps. Cxlii, 10: spiritus tuus bonus deducet me in terram rectam.
Addit autem veritatis, quia a veritate procedit, et veritatem dicit. Spiritus enim sanctus nihil aliud est quam amor. Quando ergo quis impellitur ad amandum terrena et mundum, tunc impellitur a spiritu mundi; I Cor. II, 12: nos autem non spiritum huius mundi accepimus, sed spiritum qui ex deo Est. Quando vero impellitur ad opera carnis, tunc non impellitur a spiritu sancto; Ez. XIII, 3: vae prophetis insipientibus, qui sequuntur spiritum suum.
Sed iste spiritus ducit ad cognitionem veritatis, quia procedit a veritate, quae dicit supra eodem: ego sum via, et veritas, et vita. Nam, sicut in nobis ex veritate concepta et considerata sequitur amor ipsius veritatis, ita in deo concepta veritate, quae est filius, procedit amor. Et sicut ab ipsa procedit, ita in eius cognitionem ducit; infra c. XVI, 14: ille me clarificabit, quia de meo accipiet etc.. Et ideo dicit Ambrosius, quod omne verum a quocumque dicatur a spiritu sancto Est. I Cor. XII, 3: nemo potest dicere, dominus iesus, nisi in spiritu sancto; infra XV, 26: cum venerit Paraclitus, quem ego mittam vobis spiritum veritatis. Manifestare autem veritatem convenit proprietati spiritus sancti. Est enim amor qui facit secretorum revelationem; infra XV, 15: vos autem dixi amicos, quia omnia quaecumque audivi a patre meo, nota feci vobis: iob c. XXXVI, 33: annuntiat de ea (scilicet veritate) amico suo.
Recipiunt autem spiritum sanctum credentes, et quantum ad hoc dicit quem mundus non potest accipere, et primo ostendit qui sunt quibus non datur; secundo ostendit quibus datur, ibi vos autem cognoscetis etc..
Primo autem ostendit quod non datur mundo; secundo autem assignat causam quare non detur.
Quantum ad primum dicit quem mundus non potest accipere. Mundum hic mundi dilectores vocat dominus. Hi quidem quamdiu mundum diligunt, spiritum sanctum non possunt accipere, est enim amor dei: non potest autem quis finali dilectione deum et mundum diligere: I Io. II, 15: si quis diligit mundum, non est caritas patris in eo.
Nam Gregorius dicit, V Moral. 20: spiritus sanctus omne quod repleverit ad desiderandum invisibilia accendit. Et quoniam mundana corda sola visibilia diligunt, hunc mundus non accipit, quia ad diligenda invisibilia non assurgit. Saeculares etenim mentes quanto se foras per desideria dilatant, tanto ad receptionem illius sinum cordis angustant.
Sap. I, 5: spiritus sanctus disciplinae effugiet fictum.
Quantum ad secundum dicit quia non videt eum, nec scit eum. Nam dona spiritualia non accipiuntur nisi desiderata, Sap. VI, 14. Praeoccupat, scilicet divina sapientia, eos qui se concupiscunt, nec desiderantur nisi aliqualiter cognita.
Quod autem non cognoscantur, ex duobus contingit. Primo quidem ex hoc quod homo non ponit intentionem suam ad eorum cognitionem; secundo vero quia quis non potest esse capax illius cognitionis. Hoc autem mundani non habent. Nam primo non intendunt ad ea desideranda, et quantum ad hoc dicit quia non videt eum; idest, non ponit intentionem suam ad eum cognoscendum; Ps. XVI, 11: oculos suos statuerunt declinare in terram. Item non possunt ea cognoscere, unde dicit nescit eum: nam, ut Augustinus dicit, non habet invisibiles oculos mundana dilectio: per quos videri spiritus sanctus nisi invisibiliter non potest. I cor. C. II, 14: animalis homo non percipit ea quae sunt spiritus dei. Sicut lingua infecta non sentit bonum saporem propter corruptionem humoris, sic anima infecta a corruptione mundi, caelestium dulcedinem non gustat.
Vel, secundum chrysostomum, dico, quod alium Paraclitum dabit vobis, spiritum veritatis; sed hoc non assumet carnem, quia mundus non videt eum, nec scit eum, idest, non accipiet eum, sed solum vos.
Hic ostendit primo quibus datur spiritus sanctus; secundo rationem assignat.
Datur autem fidelibus: unde dicit vos autem, qui movemini a spiritu sancto, cognoscetis eum: I Cor. II, 12: nos autem non spiritum huius mundi accepimus, sed spiritum qui ex deo Est. Et hoc ideo, quia mundum contemnitis; II Cor. IV, 18: non contemplantibus nobis quae videntur, sed quae non videntur.
Ratio autem huius est, quia apud vos manebit. Ubi primo nota spiritus sancti ad apostolos familiaritatem quia apud vos manebit, idest ad utilitatem vestram; Ps. Cxlii, V. 10: spiritus tuus bonus deducet me in viam rectam; Sap. XII, 1: o quam bonus spiritus tuus, domine, est in omnibus. Secundo quamdam eius intimam inhabitationem, quia in nobis erit, idest in intimo cordis nostri; Ez. XI, 19: et spiritum novum tribuam in visceribus eorum.
Thomas Aq. s Johannis 97