Thomas Aq. s Johannis 38
38 Jn 5,31-40
Posita doctrina circa potestatem filii vivificativam, hic consequenter confirmat eam, et primo confirmat quae de excellentia potestatis suae dixerat, per multiplex testimonium; secundo redarguit eorum tarditatem ad credendum, ibi claritatem ab hominibus non accipio etc..
Circa primum duo facit.
Primo ponit necessitatem inducendi testimonium; secundo inducit ipsa testimonia, ibi alius est qui testimonium perhibet de me.
Necessitas testimonii inducendi erat ex parte Iudaeorum qui ei non credebant; et propter hoc dicit si ego testimonium perhibeo de meipso, testimonium meum non est verum.
Sed admirationis praebet materiam quod dicitur. Nam sicut dominus de se, infra XIV, V. 6 dicit, ipse est veritas: quomodo ergo testimonium eius non est verum? si veritas est, cui credetur si veritati non creditur? et ideo dicendum, secundum chrysostomum, quod dominus hic de se loquitur secundum aliorum opinionem, ut sit sensus: si ego testimonium perhibeo de meipso, testimonium meum non est verum, quantum ad vestram reputationem, qui non accipitis illud quod de me dico, nisi per aliud testimonium confirmetur; infra VIII, 13: tu de teipso testimonium dicis: testimonium tuum non est verum.
Consequenter cum dicit alius est qui testimonium perhibet de me, inducit testimonia, et primo testimonium humanum; secundo testimonium divinum, ibi ego autem habeo testimonium maius ioanne.
Circa primum duo facit.
Primo inducit testimonium ioannis; secundo rationem testimonii assignat, ibi ego autem non ab homine testimonium accipio.
Circa primum duo facit.
Primo inducit testimonium; secundo commendat eius testimonium, ibi scio quia verum est testimonium eius.
Testem inducit dicens alius est qui testimonium perhibet de me. Iste alius, secundum chrysostomum, est ioannes baptista, de quo dicitur supra I, 6: fuit homo missus a deo, cui nomen erat ioannes: hic venit in testimonium ut testimonium perhiberet de lumine.
Testificationem autem commendat cum dicit et scio quia verum est testimonium eius. Et hoc a duobus.
Primo a veritate; secundo ab auctoritate: quia fuit ab eis requisitum, ibi vos misistis ad ioannem.
A veritate quidem commendat eius testimonium, dicens et scio, idest pro certo experior, quia verum est testimonium eius, scilicet ioannis, quod perhibet de me.
Sic enim pater eius zacharias prophetavit de eo, Lc. I, 76: praeibis enim ante faciem domini parare vias eius, ad dandam scientiam salutis plebi eius.
Constat autem quod testimonium mendax non est salutiferum, sed mortiferum: quia mendacium est causa mortis; Sap. 2, 11: os quod mentitur occidit animam. Si ergo testimonium ioannis est ad dandam scientiam salutis plebi eius, verum est testimonium eius.
Sed secundum Glossam aliter: si testimonium perhibeo de meipso, testimonium meum non est verum. Supra christus locutus est de se secundum quod deus, hic vero loquitur secundum quod homo. Et est sensus: si ego, homo scilicet, testimonium de me perhibeo, scilicet absque deo, idest quod deus pater non perhibeat; tunc sequitur quod testimonium meum non est verum: nam verbum humanum nisi a deo fulciatur, nihil veritatis habet, secundum illud rom. C. III, 4: est autem deus verax, omnis autem homo mendax. Unde si intelligamus christum ut hominem a deitate separatum et ei non conformem, et in essentia eius mendacium invenitur et in verbis; infra VIII, V. 14: si ego testimonium perhibeo de me ipso, verum testimonium meum; infra: quia solus non sum; sed ego, et qui misit me pater. Et ideo quia non erat solus, sed cum patre, verum est testimonium eius.
Unde ut ostendat testimonium eius veritatem non habere ex eius humanitate secundum se, sed inquantum est coniuncta divinitati et verbo dei, dicit sed alius est qui testimonium perhibet de me: non ioannes, sed pater, secundum istam expositionem: quia si testimonium christi hominis de se non est verum et efficax, multo minus esset efficax testimonium ioannis. Non ergo certificatur testimonio ioannis, sed testimonio patris: unde iste alius qui testimonium perhibet, intelligitur pater. Et scio quia verum est testimonium eius, nam ipse veritas est; I Io. I, V. 5: deus lux est, idest veritas, et tenebrae, mendacii, in eo non sunt ullae.
Sed prima expositio, quae chrysostomi est, magis est litteralis.
Commendat etiam testimonium ioannis ab auctoritate, quia fuit requisitum a Iudaeis, cum dicit vos misistis ad ioannem; quasi diceret: scio quia verum est testimonium eius nec vos debetis illud repudiare, quia propter magnam auctoritatem qua erat apud vos ioannes requisivistis ab eo testimonium de me; quod non fecissetis, si eum dignum fide non opinaremini. Supra I, 19: miserunt Iudaei ab ierosolymis sacerdotes et Levitas ad ioannem. Et ioannes tunc testimonium perhibuit, non sibi, sed veritati, idest mihi. Sicut amicus veritatis veritati christo testimonium perhibuit; supra I, 20: confessus est, et non negavit: confessus est, quia non sum ego christus.
Consequenter cum dicit ego autem non ab homine testimonium accipio, assignat rationem testimonii ioannis inducti, et primo excludit rationem opinatam; secundo asserit veram, ibi sed hoc dico ut vos salvi sitis.
Ratio autem inducti testimonii posset ab aliquo credi esse certificatio de christo, propter eius insufficentiam; et ideo hanc excludit dicens ego autem non ab homine testimonium accipio.
Ubi sciendum est, quod in scientiis aliquando probatur aliquid per minus notum secundum se, sed magis notum quoad nos; aliquando per aliquid magis notum secundum se et simpliciter. Sicut in hoc loco debebat quidem probari quod christus esset deus: et licet veritas christi esset magis nota secundum se et simpliciter, nihilominus tamen probatur testimonio ioannis, quod quantum ad Iudaeos magis notum erat. Et ideo christus secundum se testimonio ioannis non indigebat, et hoc est quod dicit testimonium ab homine non accipio.
Sed contra hoc videtur, quia is. C. XLIII, 10: vos testes mei, dicit dominus; Act. I, 8: eritis mihi testes in omni Iudaea et Samaria, et usque ad ultimum terrae. Quomodo ergo dicit hic testimonium ab homine non accipio? sed dicendum, quod hoc dupliciter potest intelligi. Uno modo ut sit sensus non accipio ab homine testimonium, quasi sim illo tantum contentus; sed habeo maius testimonium, scilicet divinum; I Cor. IV, 3: mihi autem pro minimo est ut a vobis iudicer; Ier. XVII, 16: diem hominis, idest claritatem humanam, non desideravit: tu scis. Alio modo testimonium ab homine non accipio, inquantum scilicet testificans est homo, sed inquantum est illustratus a deo ad testificandum; supra I, 6: fuit homo missus a deo, cui nomen erat ioannes; I Thess. II, 6: non quaerentes ab hominibus gloriam; infra VIII, V. 50: ego gloriam meam non quaero. Sic ergo accipio testimonium ioannis, non inquantum fuit homo, sed inquantum missus et illustratus a deo ad testificandum. Tertio modo, et melius, ego testimonium non accipio ab homine, idest, testimonio humano; quantum ex me est, auctoritatem non accipio ab aliquo, sed a deo, qui demonstrat me clarum.
Consequenter cum dicit sed haec dico ut vos salvi sitis, asserit rationem veram, quae erat ipsorum salus: et primo ponit rationem; secundo exponit eam.
Ratio vero inducti testimonii erat, ut Iudaei credentes christo, testimonio ioannis salvarentur; et ideo dicit: non accipio testimonium ioannis propter me, sed haec dico ut salvi sitis; I Tim. II, 4: vult omnes homines salvos fieri; et ibid. I, 15: christus iesus venit in hunc mundum peccatores salvos facere.
Et exponit quod dicit salvi sitis: quia scilicet induco testimonium a vobis acceptatum.
Et ideo cum dicit ille erat lucerna ardens et lucens, ponit ioannis acceptationem: et primo ponit quod ioannes fuit testis secundum se acceptus; secundo quomodo fuit acceptatus apud eos, ibi vos autem voluistis ad horam exultare in luce eius.
Quod autem ioannes fuerit secundum se acceptus testis, ostendit per tria quae eum perficiebant. Primum pertinet ad conditionem naturae et hoc cum dicit ille erat lucerna; secundum pertinet ad perfectionem affectus, quia ardens; tertium ad perfectionem intellectus, quia lucens.
Erat ergo in natura perfectus, quia lucerna, idest, illustratus gratia, et illustratus luce verbi dei. Differt enim lucerna a luce: nam lux est quae per seipsam lucet; lucerna vero quae non per se lucet, sed per participationem lucet. Lux autem vera christus est, ut dicitur supra I, 9: erat lux vera quae illuminat omnem hominem. Ioannes autem lux non erat, ut ibidem dicitur, sed lucerna, quia illustratus erat, ut testimonium perhiberet de lumine, ducendo ad christum: de qua lucerna dicitur in Ps. Cxxxi, 17: paravi lucernam christo meo.
Sed erat in eo affectus ardens et fervens, unde dicit ardens. Nam aliqui sunt lucernae solum quantum ad officium, sed quantum ad affectum sunt extinctae: nam sicut lucerna lucere non potest nisi igne accendatur, ita lucerna spiritualis non lucet nisi prius ardeat et inflammetur igne caritatis. Et ideo ardor praemittitur illustrationi, quia per ardorem caritatis datur cognitio veritatis; infra XIV, 23: si quis diligit me, sermonem meum servabit, et pater meus diliget eum: et ad eum veniemus, et mansionem apud eum faciemus; infra XV, 15: vos autem dixi amicos, quia omnia quae audivi a patre meo, nota feci vobis.
Eccli. II, 20: qui timetis deum, diligite illum, et illuminabuntur corda vestra. Nam ignis duo habet: scilicet quod ardet et splendet.
Ardor autem ignis significat dilectionem propter tria. Primo quidem, quia ignis inter omnia corpora est magis activus: sic et ardor caritatis, intantum quod nihil eius impetum ferre potest, secundum illud II Cor. V, V. 14: caritas christi urget nos. Secundo, quia sicut ignis per hoc quod est maxime sensitivus, facit multum aestuare, ita et caritas aestum causat quousque homo consequatur intentum; Cant. Ult., 6: lampades eius lampades ignis atque flammarum. Tertio sicut ignis est sursum ductivus, ita et caritas, intantum quod coniungit nos deo; I Io. IV, 16: qui manet in caritate, in deo manet, et deus in eo.
Erat etiam intellectus lucens. Primo quidem per veritatis cognitionem interius; is. C. LVIII, 11: implebit splendoribus idest, splendere faciet. Secundo per praedicationem exterius; Phili II, 15: inter quos lucetis tamquam luminaria in mundo, verbum vitae continentes.
Tertio per bonorum operum manifestationem; Matth. V, 16: sic luceat lux vestra coram hominibus, ut videant opera vestra bona.
Quia ergo sic ioannes acceptabilis erat secundum se, quia erat lucerna non extincta, sed ardens, non tenebrosa, sed lucens; dignus est quod et apud vos acceptaretur.
Quod quidem ita fuit, quia vos voluistis exultare ad horam in luce eius. Et congrue exultationem luci adiungit: quia in illo homo exultat in quo maxime delectatur; nihil autem est in rebus corporalibus delectabilius luce, secundum illud Eccle. XI, 7: delectabile est oculis videre solem.
Dicit autem voluistis exultare, quiescendo et ponendo in eo finem, credendo eum christum; sed tamen ad horam, quia in hoc fuistis instabiles: nam videntes ioannem homines ad alium, non ad se, ducere, aversi estis ab eo. Unde dicitur Matth. XXI, 32 quod Iudaei non crediderunt in ioannem. Sunt enim de illis de quibus dicitur Matth. XIII, quia ad tempus credunt.
Consequenter cum dicit ego autem habeo testimonium maius ioanne, ponit testimonium divinum, et primo inducit eius magnitudinem; secundo prosequitur de ipso, ibi opera quae dedit mihi pater ut perficiam ea etc..
Dicit ergo primo: dico quod ego quantum est ex me, non accipio ab homine testimonium, sed propter vos; nam ego habeo testimonium maius ioanne, scilicet dei, quod est maius testimonium quam ioannis; I Io. Ult., 9: si testimonium hominum accipimus, testimonium dei maius Est. Maius, inquam, propter maiorem auctoritatem, maiorem cognitionem, et infallibiliorem veritatem: nam deus mentiri non potest. Non est deus ut homo, ut mentiatur: Num. XXIII, 19.
Testimonium autem prosequitur cum dicit opera enim quae dedit mihi pater ut perficiam ea etc.. Tripliciter autem testificatus est deus de christo: scilicet per opera, per seipsum et per Scripturas, et ideo primo ponit modum testificandi quantum ad opera miraculorum; secundo modum testificandi per seipsum, ibi et qui misit me pater, ipse testimonium perhibuit; tertio per Scripturas, ibi scrutamini Scripturas etc..
Dicit ergo primo: habeo aliud testimonium maius ioanne; et hoc quantum ad opera, quia opera miraculorum quae dedit mihi pater ut perficiam ea.
Sciendum est enim, quod naturale est homini virtutem et naturas rerum ex earum actionibus cognoscere: et ideo convenienter dominus per opera quae ipse facit, dicit se posse cognosci qualis sit. Cum ergo ipse propria virtute divina faceret, credendum erat in eo esse virtutem divinam; infra XV, 24: si opera non fecissem in eis quae nemo alius fecit, peccatum non haberent, scilicet infidelitatis.
Et ideo ad sui cognitionem per opera sua ducit, dicens opera quae dedit mihi, in verbo, pater, per aeternam generationem dando mihi virtutem sibi aequalem. Vel dedit mihi, in conceptione, dando ut sim una persona dei et hominis, ut perficiam ea idest, ut propria virtute faciam: quod dicit ad differentiam aliorum qui miracula faciunt non propria virtute, sed impetrando a deo. Unde Petrus dicebat Act. III, 6: in nomine iesu christi Nazareni surge. Et ideo ipsi non perficiunt, sed deus; christus vero propria virtute ea perficiebat; infra XI, 43: Lazare, veni foras. Et ideo opera quae ego facio, testimonium perhibent de me; infra X, 38. Si mihi non creditis, saltem operibus credite.
Quod autem opera miraculorum sint testimonia dei, dicitur Mc. Ult., 20: domino cooperante, et sermonem confirmante sequentibus signis.
Consequenter cum dicit et qui misit me pater, ipse testimonium perhibuit de me, ponit secundum modum testificandi per ipsum deum, et primo ponit ipsum modum; secundo ostendit eos huiusmodi non esse capaces, ibi neque vocem eius unquam audistis etc..
Dicit ergo: non solum opera quae dedit mihi pater, testimonium perhibent de me, sed ipse qui misit me, pater, testimonium perhibuit de me, in iordane, quando fuit baptizatus, ut habetur Matth. IV, 5, et in monte, quando transfiguratus est, ut dicitur Matth. XVII, 5. Utrobique enim vox patris audita est: hic est filius meus dilectus. Et ideo credendum est ei, sicut vero et naturali filio dei; I Io. Ult., 9: hoc testimonium dei, quod maius est, quia testificatus est de filio suo. Et sic, qui non credit eum esse filium dei, non credit dei testimonio.
Sed posset aliquis dicere, quod deus etiam aliis testimonium perhibuit per seipsum, sicut Moysi in monte, cum quo locutus est, cunctis audientibus; testimonium vero numquam audivimus, et ideo dicit dominus, quod neque vocem eius unquam audistis etc..
Sed contra Deut. IV, 33, dicitur: si factum est aliquando res huiuscemodi, ut audiret populus vocem domini dei loquentis de medio ignis, sicut tu audisti et vidisti. Quid est ergo quod nunc dicit christus neque vocem eius unquam audistis? respondeo, secundum chrysostomum, quod dominus eos in philosophica consideratione constituens, vult ostendere, quod deus testificatur alicui dupliciter, scilicet sensibiliter et intelligibiliter.
Sensibiliter quidem, sicut per vocem sensibilem tantum; et hoc modo testificatus fuit Moysi in monte sinai; Deut. IV, 12: vocem eius audistis, et formam penitus non vidistis.
Item per sensibilem speciem, sicut apparuit Abrahae Gen. XXVI, et Is. VI, 1: vidi dominum sedentem supra solium excelsum et elevatum.
Sed tamen in istis visionibus nec vox corporalis nec figura dei est sicut cuiusdam animalis, sed effective, inquantum a deo formatur: nam cum deus sit spiritus, neque vocem sensibilem de se emittit, nec figurari potest.
Intelligibiliter autem testificatur inspirando in cordibus aliquorum quod credere debeant et tenere; Ps. Lxxxiv, 9: audiam quid loquatur in me dominus deus; Osee II, V. 4: ducam eam in solitudinem, et ibi loquar ad cor eius.
Primo ergo testificationis capaces fuistis: nec mirum, quia non fuerunt dei nisi effective, ut dictum est, voces illae et species. Sed non intelligibilis illius vocis. Neque vocem eius unquam audistis etc., idest participes eius non fuistis; infra VI, 45: omnis qui audit a patre et didicit, venit ad me. Sed vos non venitis ad me; ergo non audistis vocem eius, nec vidistis speciem eius; idest non habuistis istud testimonium intelligibile, et ideo subdit et verbum eius non habetis in vobis manens; idest, non habetis verbum interius inspiratum.
Et haec ratio est, quia quem misit ille, idest pater, huic vos non creditis.
Verbum enim dei ducit ad christum: nam ipse christus est naturale dei verbum. Omne autem verbum a deo inspiratum, est quaedam participata similitudo illius. Cum ergo omnis similitudo participata ducat in suum principium, manifestum est quod omne verbum inspiratum a deo ducit ad christum. Et ideo, quia vos non ducimini ad me, non habetis verbum dei, inspiratum, in vobis manens; infra: qui non credit in filium dei, non habet vitam in se manentem.
Et dicit manens, quia cum nullus sit quin aliquam veritatem habeat a deo, illi tantum habent veritatem, et verbum in ipsis manens, quibus intantum cognitio proficit ut perducantur ad veri et naturalis verbi cognitionem.
Vel per hoc quod dicit neque vocem eius unquam audistis, ostenditur triplex modus quo a deo aliquid revelatur alicui.
Quia vel per vocem sensibilem, et sic testificatus est christo in iordane et in monte, ut dictum est II Petri I, 16: speculatores facti illius magnitudinis, voce lapsa de caelo a magnifica gloria. Et hanc Iudaei non audierunt.
Vel per visionem suae essentiae; et hanc revelat beatis. Et hanc speciem ipsi non viderunt, quia II Cor. V, 6: quamdiu sumus in corpore, peregrinamur a domino etc.. Vel per interius verbum inspirando; et hoc etiam ipsi non habebant.
Consequenter cum dicit scrutamini Scripturas, ponit tertium modum quo deus testificatus est christo per Scripturas, et primo inducit Scripturarum testimonium; secundo ostendit eos fructu huius testimonii non esse capaces, ibi et non vultis venire ad me etc..
Dicit ergo scrutamini Scripturas, quasi dicat: vos non habetis verbum dei in cordibus vestris, sed in Scripturis; et ideo oportet vos illud alibi quaerere. Et ideo scrutamini Scripturas; scilicet veteris testamenti.
Nam fides christi in veteri testamento continebatur, sed non in superficie, quia in profundo obumbrata figura latebat; II Cor. III, 15: usque in hodiernum diem ipsum velamen habentes. Et ideo signanter dicit scrutamini, quasi in profundum quaeratis; Prov. II, 4: si quaesieris eam quasi pecuniam, et sicut thesauros effoderis illam, tunc intelliges timorem domini, et scientiam dei invenies; Ps. Cxviii, 69: da mihi intellectum, et scrutabor mandata tua.
Ratio autem scrutinii ex vestra opinione sumitur quia putatis in eis, scilicet Scripturis, vitam aeternam habere, ex hoc quod dicitur Ez. XVIII, 19: qui fecerit iudicia mea, vita vivet. Sed estis decepti; quia licet praecepta veteris legis vitalia sint, non tamen vitam habent in seipsis; sed intantum dicuntur vitalia inquantum ducunt ad me christum; cum tamen vos utamini eis tamquam in se vitam habentibus: quod decepit vos. Nam illae, scilicet Scripturae, sunt quae testimonium perhibent de me; idest, intantum vitalia sunt inquantum ad meam cognitionem ducunt.
Vel apertis prophetiis, sicut Is. VII, 14: ecce virgo concipiet, et iterum Deut. XVIII, V. 15: prophetam suscitabit vobis dominus deus etc.. Unde dicitur Actor. X, 43: huic omnes prophetae testimonium perhibent. Vel operationibus prophetarum mysticis: unde dicitur Oseae XII, 10: in manibus prophetarum assimilatus sum. Vel in sacramentis et figuris; sicut est immolatio agni, et alia figuralia sacramenta legis; Hebr. X, 1: umbram habens lex futurorum bonorum etc.. Et ideo, quia Scripturae veteris testamenti multipliciter testimonium perhibent de christo, dicit apostolus, Rom. I, 2: quod ante promiserat per prophetas in Scripturis sanctis de filio suo, qui factus est ei ex semine David secundum carnem.
Sed fructum quem in Scripturis putatis habere, scilicet vitam aeternam, consequi non poteritis, quia testimoniis Scripturae de me non credentes, non vultis venire ad me; idest, non vultis credere mihi, in quem est fructus illarum Scripturarum, ut in me vitam habeatis, quam ego do credentibus in me; infra X, 28: ego vitam aeternam do eis; Eccli. IV, 12: sapientia filiis suis vitam inspirat; Prov. VIII, 35: qui me invenerit inveniet vitam, et hauriet salutem a domino.
39 Jn 5,41-47
Postquam deus excellentiam suae potestatis confirmavit testimoniis hominum, dei et Scripturarum, hic consequenter eorum tarditatem ad credendum redarguit.
Duplici autem occasione Iudaei persequebantur christum: propter solutionem sabbati, in quo videbatur contrarius legi; et quia dicebat se dei filium, in quo videbatur contrarius deo. Unde propter reverentiam quam habebant ad deum, et propter zelum quem habebant ad legem Moysi, persequebantur.
Et ideo dominus intendit ostendere quod non propter hoc eum persequebantur, sed propter contrarium. Unde primo ostendit irreverentiam ipsorum ad deum esse causam incredulitatis ipsorum; secundo quod irreverentia, quam habebant ad Moysen, fuit causa incredulitatis ipsorum, ibi nolite putare quia ego accusaturus sum vos apud patrem.
Circa primum duo facit.
Primo ponit irreverentiam ipsorum ad deum; secundo ostendit quod hoc sit causa incredulitatis ipsorum, ibi quomodo vos potestis credere, qui gloriam ab invicem accipitis? circa primum duo facit.
Primo proponit eorum indevotionem ad deum; secundo manifestat eam per signum, ibi ego veni in nomine patris mei.
Circa primum duo facit.
Primo excludit intentionem opinatam, quae ex verbis praemissis accipi posset; secundo asserit veram, ibi sed cognovi vos etc..
Intentio opinata est, quod quia dominus supra commemoraverat tot testimonia de seipso, scilicet ioannis, dei, et operum suorum, et Scripturarum, posset opinari a Iudaeis quod hoc fecerit quasi quaerens humanam gloriam. Contra hoc dicit claritatem ab hominibus non accipio; idest, laudem humanam non quaero. Non enim veni ut exemplum darem quaerendi gloriam hominum; I Thess. II, 6: neque quaerentes ab hominibus gloriam: deus testis Est. Vel claritatem ab hominibus non accipio, idest, claritate humana non indigeo, quia ab aeterno claritatem habeo apud patrem; infra XVII, 5: clarifica me pater, claritate quam habui antequam mundus fieret. Non enim veni clarificari ab hominibus, sed potius eos clarificare, cum a me omnis claritas procedat. Sap. C. VIII, 10: habebo per hanc sapientiam claritatem.
Dicitur autem deus clarificari et gloriari ab hominibus, secundum illud Eccli. XLIII, V. 32: glorificantes deum quantumcumque potestis, praevalebit adhuc, non ut ipse propter hoc gloriosior fiat, sed inquantum gloriosus apparet in nobis.
Non est ergo haec causa propositorum testimoniorum, sed alia est: quia cognovi, idest cognoscere feci, quia non habetis dilectionem dei in vobis, quam habere vos fingitis, unde non propter dei amorem me persequimini. Nam tunc propter deum me persequeremini, si deus et Scriptura non mihi testimonium perhiberent; sed ipse deus mihi testatur et per opera, et per Scripturas, et per seipsum, ut dictum est; et ideo si deum amaretis, oporteret ut sicut me abiicitis, ita ad me veniretis. Non ergo diligitis deum.
Vel aliter sed cognovi vos, quasi dicat: non induxi huiusmodi testimonia, indigens vestra clarificatione; sed scio, et condoleo vobis errantibus, qui non diligitis deum, et volo vos reducere ad viam veritatis; infra XV, 24: nunc autem et viderunt, et oderunt et me et patrem; Ps. Lxxiii, 23: superbia eorum, qui te oderunt, ascendit semper.
Sed sciendum, quod deus in seipso a nullo potest haberi odio, nec secundum omnes effectus suos, cum omne bonum, quod est in rebus, sit a deo, et impossibile sit quod aliquis habeat odium omnis boni, quin ad minus esse et vivere diligat. Sed tamen aliquem effectum dei odio aliquis habet, inquantum suo appetitui contrariatur, ut poenam, vel aliquid huiusmodi. Et secundum hoc dicitur habere deum odio.
Signum autem quod dilectionem dei non habent, ponit cum dicit ego veni in nomine patris mei, et non accepistis me, et primo ponit unum signum de praesenti; secundo aliud de futuro, ibi si alius venerit in nomine suo, illum accipietis.
Signum de praesenti sumitur ex eius adventu; et ideo dicit ego veni in nomine patris mei, quasi diceret: manifeste apparet quod dico, nam si aliquis diligit dominum suum, manifestum est quod honorat et recipit eum qui venit ex parte sua, et honorem eius quaerit; sed ego veni in nomine patris mei, manifestando nomen eius mundo; infra XVII, 6: pater, manifestavi nomen tuum hominibus quos dedisti mihi, et vos non accepistis me, ergo non diligitis eum.
Dicitur autem filius manifestare patrem suum hominibus, quia licet pater inquantum deus, notus esset, secundum illud Ps. Lxxv, V. 1: notus in Iudaea deus, tamen inquantum est naturalis pater filii, non erat notus ante adventum christi: et ideo Salomon quaerebat, Prov. XXX, 4: quod nomen eius, et quod nomen filii eius nosti? signum de futuro sumitur ex adventu Antichristi. Possent autem Iudaei dicere: licet tu venias in nomine eius, ideo tamen non te recepimus, quia nullum volumus recipere nisi ipsum deum patrem. Sed contra hoc dicit dominus, quod hoc non potest esse, quia vos recipietis alium, qui non veniet in nomine patris, sed in nomine sui ipsius; et, quod plus est veniet in nomine, non patris, sed suo: quia non quaeret gloriam patris, sed suam propriam; nec patri attribuet quae faciet, sed sibi, II Thess. II, 4: qui adversatur et extollitur supra omne quod dicitur aut quod colitur deus. Et illum accipietis, unde ibidem subditur: mittet deus illis operationem erroris, ut credant mendacio. Et hoc ideo, quia doctrinam veritatis non receperunt, ut salvi fierent; unde dicit Glossa: quia Iudaei noluerunt accipere christum, poena peccati huius congrue erit ut recipiant Antichristum: ut qui noluerunt credere veritati, credant mendacio.
Sed secundum Augustinum, potest hoc intelligi de haereticis et falsis doctoribus, qui doctrinam ex corde suo proferunt, et non ex ore dei; qui nomen suum laudant, et nomen dei contemnunt: de quibus dicitur I Io. II, 18: audistis quia Antichristus venit; et nunc Antichristi multi facti sunt. Manifestum est ergo quod persecutio qua me persequimini, non est ex dilectione dei, sed ex odio et livore ad eum procedit: et ex hoc eorum incredulitas causabatur.
Et ideo concludit quomodo vos potestis credere, qui gloriam ab invicem accipitis? idest gloriam humanam, et eam quae a solo deo est, non quaeritis? quae est vera gloria. Ideo autem credere non poterant in christum, quia cum superba mens eorum gloriam et laudem appeteret, se super alios efferri reputabant in gloriam, et dedecus in christum credere qui abiectus videbatur et pauper; et ideo ei credere non poterant. Sed ille in eum credere potest qui cor habens humile, solius dei gloriam quaerit, et ei placere appetit. Et ideo, sicut infra XII, 42, dicitur: multi ex principibus crediderunt in eum; sed propter Pharisaeos non confitebantur, ut de synagoga non eiicerentur.
Ex quo apparet quod multum periculosa est inanis gloria. Unde dicit tullius: cavenda est homini gloria, quae aufert omnem libertatem, pro qua magnanimis viris omnis debet esse contentio. Et ideo dicit Glossa: magnum vitium est iactantia et humanae laudis ambitio, quae de se vult aestimari quae de se non habet.
Consequenter cum dicit nolite putare quia ego accusaturus sum vos, ostendit quod non habent zelum ad Moysen, et primo ostendit quomodo Moyses erat eis contrarius; secundo rationem contrarietatis assignat, ibi si enim crederetis Moysi, crederetis forsitan et mihi.
Circa primum duo facit.
Primo removet opinatum zelum; secundo asserit verum, ibi est qui accusat vos Moyses.
Quantum ad primum dicit nolite putare quia ego accusaturus sum vos apud patrem.
Cuius quidem dicti est triplex ratio. Una, quod filius dei non venit in mundum ut condemnet mundum, sed ut salvet; et ideo dicit nolite putare quod venerim ad condemnandum, sed ad liberandum; supra III, V. 17: non enim misit deus filium suum in mundum ut iudicet mundum, idest ut condemnet mundum, sed ut salvetur mundus per ipsum. Et ideo sanguis christi non clamat accusationem, sed remissionem, Hebr. XII, V. 24: habemus sanguinem christi melius clamantem quam Abel, qui clamat accusando; Rom. VIII, 33: quis accusabit adversus electos dei? christus est qui iustificat, quis est qui condemnet? secundo modo nolite putare quod ego accusaturus sum vos apud patrem, quia non ero accusator, sed iudex. Supra eodem: pater omne iudicium dedit filio.
Tertio modo nolite putare quod ego, tantum scilicet, accusaturus sum vos apud patrem de hoc quod facitis mihi; sed etiam Moyses accusabit vos de hoc quod non creditis ei in his quae de me dixit.
Et ideo subdit est qui accusat vos Moyses, in quo speratis, quia creditis per praecepta eius salvari.
Accusat autem eos Moyses dupliciter. Materialiter, quia ex hoc quod praetergressi sunt mandata eius, sunt accusandi; Rom. II, 12: quicumque in lege peccaverunt, per legem iudicabuntur. Item accusat eos, quia Moyses et alii sancti potestatem habebunt in iudicio; Ps. XLIX, 6: gladii ancipites in manibus eorum etc..
Rationem contrarietatis ponit dicens si enim crederetis Moysi, crederetis forsitan et mihi, ut patet Deut. XVIII, 15: prophetam suscitabit deus de gente tua et de fratribus tuis sicut me: ipsum audies, et in omnibus sacrificiis, quae erant figura christi.
Et dicit forsitan, ad designandum voluntatem liberi arbitrii: non quod in deo sit aliquod dubium.
Consequenter cum dicit si autem illius litteris non creditis, quomodo verbis meis credetis? ponit signum huius contrarietatis sumptum a maiori, negando per comparationem ad duo. Primo personae ad personam: licet enim christus simpliciter maior esset Moyse, tamen in reputatione Iudaeorum Moyses erat maior, et ideo dicit si non creditis Moysi, nec mihi credetis.
Secundo per comparationem ad modum tradendi: quia Moyses praecepta dedit in scriptis, quae possunt diutius meditari, nec tradi oblivioni de facili; et ideo magis obligant ad credendum. Christus vero tradidit verbis; et quantum ad hoc dicit si non creditis litteris illius, quarum libros apud vos habetis, quomodo credetis verbis meis?
(Jn 6)
40 Jn 6,1-13
Posita doctrina de vita spirituali qua christus regeneratos vivificat, consequenter evangelista agit de spirituali nutrimento quo christus vivificatos sustentat, et primo ponit visibile miraculum, quod fecit christus exhibendo nutrimentum corporale; secundo agit de nutrimento spirituali, ibi respondit eis iesus, et dixit: amen, amen dico vobis, quaeritis me, non quia etc..
Circa primum duo facit.
Primo ponit miraculum visibile de nutrimento corporali; secundo ostendit effectum miraculi, ibi illi ergo homines cum vidissent etc..
Circa miraculum duo ponit: scilicet eius circumstantias, et eius patratione, ibi et cum sublevasset oculos iesus.
Circa primum tria facit.
Primo describit multitudinem quam pavit; secundo determinat locum ubi pavit, ibi subiit ergo in montem iesus; tertio tempus quando pavit, ibi erat autem proximum Pascha etc..
Circa primum tria facit.
Primo determinat locum quo multitudo eum sequitur; secundo turbam sequentem; tertio causam sequelae assignat.
Quo autem turba dominum sequeretur, insinuat evangelista cum dicit post haec abiit iesus trans mare Galilaeae; idest, post mystica verba quae dominus de sua potestate dixerat.
Mare autem istud Galilaeae frequenter in Scriptura et in diversis locis nominatur. Quia autem istud mare non est salsum, sed est quaedam congregatio aquarum ex influxu iordanis, ideo a Luca dicitur stagnum, ut habetur Lc. V, 1; quia vero secundum proprietatem Hebraici idiomatis, omnes congregationes aquarum vocantur maria, secundum illud Gen. I, 10: congregationesque aquarum appellavit maria, ideo dicitur mare. Sed Genesareth cognominatur a natura loci: nam multum fluctuat ex reverberatione ventorum, qui ex ipsis aquae resolutionibus generantur: unde Genesareth in Graeco, idem est quod auram generans. Denominatur etiam Galilaeae a Galilaea provincia, in qua Est. Tiberiadis vero a civitate sic dicta, quae erat ex una parte ipsius maris, ex opposito habens civitatem capharnaum ex alia parte, quae prius vocabatur zenereth, sed postea ab Herode tetrarcha instaurata in honorem tiberii caesaris, tiberias appellata fuit.
Ratio autem litteralis quare iesus abiit trans mare, assignatur a chrysostomo, ut christus cederet furori et turbationi Iudaeorum, quam conceperant contra christum propter ea quae de se supra dixerat. Unde, ut ipse dicit, sicut iacula cum in durum aliquod incidunt gravius feriunt, quae autem non habuerint aliquod obvians, dissolvuntur cito immissa, et quiescunt; ita et cum audacibus hominibus impetuose et resistendo incesserimus, saeviunt magis; si autem eis cesserimus, facile mollimus eorum insaniam.
Propterea christus furorem Iudaeorum ex praemissis sermonibus natum, secedendo trans mare, mitigavit; dans nobis in hoc exemplum simile faciendi. Eccli. VIII, 14: ne stes contra faciem contumeliosi.
Mystice autem per mare, praesens saeculum turbidum designatur; Ps. Ciii, V. 25: hoc mare magnum et spatiosum manibus.
Hoc mare transiit dominus quando mare mortalitatis et poenalitatis assumpsit nascendo, calcavit moriendo et transiens resurgendo, in gloriam resurrectionis pervenit. De isto transitu dicitur infra XIII, 1: sciens iesus quia venit hora eius ut transeat ex hoc mundo ad patrem.
Eum transeuntem secutae sunt, credendo et imitando, turbae multae, ex utroque populo collectae; Is. LX, 5: tunc mirabitur et dilatabitur cor tuum, quando conversa fuerit ad te multitudo maris; Ps. VII, 7: exsurge, domine in praecepto quod mandasti, et synagoga populorum circumdabit te.
Describitur ergo turba sequens copiosa, quia sequebatur eum multitudo magna.
Causa autem propter quam sequebatur, est operatio miraculorum; unde dicit quia videbant signa quae faciebat super his qui infirmabantur.
Sciendum est, quod quidam sequebantur eum propter doctrinam eius, qui scilicet melius erant dispositi; alii vero imperfectiores sequebantur eum propter admirationem signorum visibilium, grossioris mentis existentes.
Signa enim, ut dicitur I Cor. XIV, 22, non sunt data fidelibus, sed infidelibus. Aliqui etiam propter devotionem et fidem eum sequebantur, scilicet illi quos corpore sanaverat: sic enim a domino sanabantur in corpore ut etiam perfecte sanarentur in anima; Deut. XXXII, 4: dei perfecta sunt opera. Et hoc patet, quia paralytico (supra VIII, 11), signanter dixit: vade, et amplius noli peccare; et Matth. IX, 2: fili, remittuntur tibi peccata; quae magis ad sanitatem animae pertinent quam corporis.
Notandum autem quod cum evangelista non fecerit mentionem, nisi de tribus miraculis, scilicet de nuptiis, de filio reguli, et paralytico, hic tamen indeterminate dicit signa quae faciebat, ut det intelligere, quia christus multa alia signa fecit, ut dicitur infra ult., 25, de quibus in hoc libro mentionem non facit. Intendebat enim specialiter ad manifestandum christi doctrinam.
Consequenter determinat locum miraculi, qui est mons; unde dicit subiit ergo in montem, idest latenter ascendit iesus, et ibi sedebat cum discipulis suis. Et quidem mons satis est congruus locus refectioni: per montem enim signatur perfectio iustitiae, secundum illud Ps. XXXV, 7: iustitia tua sicut montes dei. Quia ergo haec terrena non satiant, immo qui biberit ex aqua hac sitiet iterum, ut dicitur supra II, 13, spiritualia vero satiat; ideo dominus ad altiora cum discipulis ascendit, ut ostendat in spiritualibus satietatem et perfectionem iustitiae inveniri: de quo monte dicitur in Ps. Lxvii, 16: mons dei, mons pinguis. Unde et ibi doctoris exercebat officium, sedens cum discipulis suis: ipse enim est qui docet omnem hominem scientiam.
Consequenter describitur tempus, cum dicit erat autem proximum Pascha, quod quidem tempus congruit refectioni. Pascha enim interpretatur transitus: Ex. XII, 11: est enim phase, idest transitus domini, ut det intelligere quod quisquis pane divini verbi et corpore et sanguine domini desiderat refici, debet transire de vitiis ad virtutes. I Cor. V, V. 7: Pascha nostrum immolatus est christus, itaque epulemur in azymis sinceritatis et veritatis. Eccli. XXIV, 26, dicit divina sapientia: transite ad me, omnes, qui concupiscitis me.
Hoc autem est secundum Pascha, de quo evangelista mentionem facit: ad quod quidem, iuxta legis praeceptum, quod habetur Ex. XXIII, 17, dominus non ascendit in ierusalem.
Cuius ratio est, quia christus deus erat et homo: et inquantum homo suberat quidem legi; inquantum deus supra legem erat. Ut ergo se hominem ostenderet, servabat aliquando legem; ut vero deum, legem solvebat.
Unde et per hoc quod non ivit, dedit intelligere quod paulatim et in brevi legalia cessarent.
Consequenter agit de patratione miraculi, cum dicit cum sublevasset ergo oculos iesus, et vidisset etc., et primo ostenditur necessitas patrandi miraculi; secundo subditur ipsa patratio, ibi dicit ergo iesus: facite homines discumbere etc..
Necessitas autem miraculi fiendi sumitur ex interrogatione domini, et responsione discipulorum, et ideo primo ponitur domini interrogatio; secundo discipulorum responsio, ibi respondit ei Philippus etc..
Circa primum tria facit.
Primo ponitur interrogandi occasio; secundo subditur christi interrogatio; et tertio aperitur interrogantis intentio.
Occasio autem interrogandi fuit visio multitudinis ad christum venientis. Et ideo dicit cum sublevasset oculos iesus, existens in monte cum discipulis quasi perfectioribus, et vidisset etc.. In quo duo circa dominum sunt consideranda.
Unum, ut discamus christi maturitatem oculos non erigentis huc atque illuc, sed pudice sedentis et attente cum discipulis suis: contra quod dicitur Prov. XXX, 13: generatio cuius sublimes sunt oculi, et palpebrae eius in alta surrectae; et Eccli. XIX, 26: ex visu cognoscitur vir.
Secundum, ut discamus, quod neque otiose sedebat cum discipulis suis; sed attente eos docens, et ad seipsum corda eorum convertens, discipulos quos docebat intuebatur; lc. C. VI, 20: et ipse elevatis oculis in discipulos suos, dicebat etc.. Et ideo dicitur cum sublevasset oculos iesus etc..
Mystice autem oculi domini sunt dona spiritualia, quae cum electis suis misericorditer concedit, tunc in eos oculos suos sublevat, idest respectum pietatis impendit. Hoc petebat Ps. Lxxxv, 16, dicens: respice in me, domine, et miserere mei.
Interrogatio vero est de refectione multitudinis; unde dixit ad Philippum: unde ememus panes, ut manducent hi? unum supponit, et aliud quaerit. Supponit quidem penuriam, quia non habebant unde tantae multitudini cibum praeberent; quaerit autem modum inveniendi, cum dicit unde ememus panes, ut manducent hi? ubi notandum, quod omnis doctor necesse habet spiritualiter pascere turbam ad se venientem.
Et quia nullus homo habet ex se unde pascat eam, ideo oportet quod aliunde emat labore, studio, assiduitate orationum; Is. LV, 1: qui non habetis argentum, properate, et emite absque ulla commutatione vinum et lac. Et iterum: quare appenditis argentum vestrum, idest eloquentiam, et non in panibus, idest, non in vera sapientia, quae reficit (Eccli. XV, 5: cibavit illum pane vitae et intellectus, et laborem vestrum non in saturitate) addiscendo ea quae non satiant, sed magis evacuant? intentio autem interrogantis aperitur cum dicit hoc autem dicebat tentans eum etc.. Ubi evangelista unam dubitationem excludens, ducit in aliam.
Potuisset enim dubitari quod dominus Philippum quasi ignorans interrogasset; sed hoc excludit dicens ipse enim sciebat quid esset facturus. Sed cum tentare videatur etiam ignorantis esse, cum idem sit quod experimentum sumere, videtur quod evangelista in aliam dubitationem inducat cum dicit tentans eum.
Sed dicendum, quod diversimode aliquis tentat aliquem, ut experimentum de eo sumat: aliter enim tentat homo, quia ut addiscat; aliter diabolus, quia ut decipiat; I Petr. V, V. 8: adversarius vester diabolus tamquam leo rugiens, circuit quaerens quem devoret.
Deus vero et christus tentat quidem non ut addiscat, quia ipse est qui scrutatur corda et renes; non ut decipiat, quia ipse neminem tentat, ut dicitur Iac. I, 13; sed tentat ut aliis experimentum de tentato tribuat. Sic tentavit deus Abraham; Gen. XXII, 1: tentavit deus Abraham etc., et sequitur: nunc cognovi quod timeas dominum: idest, cognoscere feci quod timeas dominum. Ita ex hoc Philippum tentat ut insinuaret aliis suam responsionem, inducens per hoc eos in certissimam futuri signi cognitionem.
Consequenter ponitur responsio discipulorum, cum dicit respondit ei Philippus, et primo responsio Philippi; secundo responsio Andreae, ibi dicit ei unus ex discipulis eius etc..
Sciendum est autem circa primum, quod Philippus inter alios magis tardus et rudis erat, et ideo inter alios frequentius dominum interrogabat; infra XIV, 8: domine, ostende nobis patrem, et sufficit nobis.
Sed in interrogatione istorum duorum, quantum ad litteram pertinet, Andreas melius dispositus erat quam Philippus, quia nullam intentionem et dispositionem habere videtur ad miraculum fiendum. Et ideo illum modum inducit quo omnes homines illos pascere possent, scilicet per pecuniam, dicens ducentorum denariorum panes non sufficiunt eis: quos nos non habemus, et ideo non possumus eis dare ad manducandum. In quo christi paupertas insinuatur, qui nec ducentos denarios habebat.
Andreas vero videtur habere respectum ad miraculum fiendum. Fortassis enim in memoria habebat signum quod eliseus de panibus hordeaceis fecerat, quando pavit de viginti panibus centum viros, ut legitur IV Reg. IV, 42 ss., et ideo dicit est puer unus hic qui habet quinque panes hordeaceos.
Sed tamen opinatus est quod christus non esset facturus maius miraculum quam eliseus. Aestimabat enim quod de paucioribus panibus pauciora, et de pluribus plura miraculose fierent (quamvis ei qui subiecta materia non indiget, similiter facile sit de pluribus et de paucioribus pascere turbas), et ideo subdit sed haec quid sunt inter tantos? quasi dicat: si etiam multiplicentur sicut eliseus multiplicavit, non sufficit.
Mystice refectio spiritualis per sapientiam significatur. Una autem sapientia est quam docuit christus, qui est vera sapientia; I Cor. I, 24: christum dei virtutem et dei sapientiam. Sed ante adventum christi duplex doctrina erat. Una humana quam habebant philosophi, alia legis scriptae.
De prima ergo mentionem facit Philippus et ideo utitur nomine emptionis, dicens ducentorum denariorum panes non sufficiunt eis.
Nam sapientia humana per acquisitionem habetur.
Centenarius numerus perfectionem importat.
Unde ducenti duplicem perfectionem insinuant necessarium huic sapientiae; nam ad eius perfectionem duplici via pervenitur: scilicet per experimentum et per contemplationem.
Dicit ergo ducentorum denariorum panes non sufficiunt eis, quia quidquid humana ratio potest experiri et cogitare de veritate, non sufficit ad perfectam satietatem sapientiae; Ier. IX, 23: non glorietur sapiens in sapientia sua, et non glorietur fortis in fortitudine sua, et non glorietur dives in divitiis suis; sed in hoc glorietur qui gloriatur, scire et nosse me. Nam nullius philosophi tanta fuit sapientia ut per eam homines ab errore revocari possent, quin potius multos ad errorem inducunt.
De secunda vero mentionem facit Andreas; et ideo noluit quod alii panes emerentur, sed de habitis turba reficeretur, scilicet de his quae lex continebat; unde melius dispositus erat quam Philippus; et ideo dicit est puer unus hic qui habet quinque panes hordeaceos.
Puer iste potest dici Moyses propter imperfectionem status legis: Hebr. VII, 19: neminem ad perfectum adduxit lex: vel populus Iudaeorum, qui sub elementis mundi serviebat, ut dicitur Gal. IV, 3. Puer ergo iste quinque panes habet, idest doctrinam legis: vel quia in quinque libris Moysi contenta est, supra I, 17: lex per Moysen data est: vel quia data est hominibus vacantibus sensibilibus, quae per quinque sensus exprimuntur: qui sunt hordeacei: quia lex ipsa data erat ut in ea vitale alimentum corporalibus sacramentis obtegeretur: hordei enim medulla, tenacissima palea tegitur: vel quia populus Iudaeorum nondum expoliatus erat carnali desiderio, sed tamquam palea cordi eius inhaerebat: nam in veteri testamento exterius duritiam experiebantur, propter caeremoniales observantias; Actor. XV, 10: hoc est onus quod nec nos, nec patres nostri portare potuerunt.
Et ipsi Iudaei corporalibus dediti, spiritualem sensum legis non capiebant; II ad Cor. III, 15: velamen positum est supra corda ipsorum.
Per pisces autem duos qui saporem suavem pani dabant, intelligitur doctrina Psalmorum et prophetarum: et sic vetus lex non solum habebat panes, scilicet libros quinque Moysi; sed etiam duos pisces, scilicet prophetas et Psalmos. Unde Scriptura veteris testamenti per haec tria dividitur, Lc. Ult., 44: quae scripta sunt in lege et prophetis et Psalmis de me. Vel per duos pisces, secundum Augustinum, duae personae significantur: scilicet regia et sacerdotalis, quibus populus ille regebatur; quae tamen duae personae christum praefigurabant, qui fuit verus rex et sacerdos.
Sed haec quid sunt inter tantos? quia per ea non potuit humanum genus ad cognitionem veritatis perfecte duci: licet enim deus in Iudaea notus esset, gentes tamen eum ignorabant.
Consequenter cum dicitur dixit ergo iesus, agitur de patratione miraculi, et primo ponitur hominum dispositio; secundo eorum refectio, ibi accepit ergo iesus panes etc.; tertio fragmentorum collectio, ibi ut autem impleti sunt etc..
Circa primum duo facit.
Primo ponitur mandatum de dispositione turbarum; secundo opportunitas dispositionis; et tertio numerus dispositorum.
Mandatum autem fuit domini ad discipulos, ut disponerent turbam ad comedendum; unde dicit iesus facite homines discumbere, idest sedere ad comedendum.
Nam, sicut dictum est supra II, antiquitus homines lectis accumbentes prandebant, unde inolevit consuetudo, ut qui sedent ad manducandum, dicantur discumbere.
Per quod mystice significatur quies, quae necessaria est ad perfectionem sapientiae; Eccli. XXXVIII, 25: qui minoratur actu, perficiet sapientiam. Quae dispositio fit per discipulos, quia per eos ad nos cognitio veritatis derivata est; Ps. Lxxi, 3: suscipiant montes pacem populo.
Opportunitas autem dispositionis captatur ex loco erat autem foenum multum in loco, quod, ad litteram, commodum est discumbentibus.
Mystice autem per foenum caro significatur, Is. XL, 6: omnis caro foenum, et secundum hoc potest ad duo referri. Competit doctrinae veteris testamenti, quae dabatur quiescenti in carnalibus, et populo carnaliter sapienti; Is. I, 19: si volueritis et audieritis me, bona terrae comedetis; Deut. XXXIII, 28: oculus Iacob in terra frumenti, vini et olei.
Vel competit percipienti veram sapientiam, ad quam veniri non potest nisi calcatis carnalibus; Rom. XII, 2: nolite conformari huic saeculo.
Numerus autem erat magnus; unde dicit discubuerunt ergo viri, numero quasi quinque millia. Viros tantum evangelista enumerat, legalem consuetudinem sequens, in qua Moyses a viginti annis et supra, populum numeravit, nulla mentione de mulieribus facta, ut dicitur Num. I. Quod ideo evangelista fecit, quia isti soli sunt capaces doctrinae perfectae; I Cor. II, 6: sapientiam loquimur inter perfectos; Hebr. V, 14: perfectorum est solidus cibus.
Consequenter cum dicit accepit ergo iesus panes, agit de refectione, et primo insinuatur reficientis affectus; secundo materia refectionis; et tertio perfecta satietas.
In affectu autem iesu reficientis primo quidem attenditur humilitas; secundo vero gratiarum actio.
Humilitas quidem, quia accepit panes, et distribuit. Et quidem christus facturus miraculum poterat panibus ex nihilo creatis pascere turbas. Sed dispensatione panes praeexistentes multiplicavit ad refectionem turbarum. Primo quidem ut ostenderet sensibilia a diabolo non esse, sicut Manichaei errantes dicunt. Nam si hoc verum esset, dominus non uteretur rebus sensibilibus ad opus divinae laudis, et praecipue cum ipse venerit, ut dissolvat opera diaboli, ut dicitur I Io. III, 8. Secundo ut ostendat falsum esse quod ipsi dicunt, scilicet doctrinam veteris testamenti non esse a deo, sed a diabolo.
Ut ergo ostenderet non esse doctrinam aliam novi testamenti quam quae praefigurabatur et continebatur in doctrina veteris testamenti, praeexistentes panes multiplicavit, innuens quod ipse est qui legem perfecit et implevit; Matth. V, 17: non veni solvere legem.
Gratiarum autem actio, quia gratias egit, ut ostendat se ab alio habere, scilicet a patre, quidquid habet: in quo ostendit nobis exemplum simile faciendi. Specialiter tamen gratias egit, ut det nobis exemplum, cum comestionem incipimus, gratias debere agere deo; I Tim. IV, 4: nihil reiiciendum quod cum gratiarum actione percipitur; Ps. XXI, 27: edent pauperes, et saturabuntur, et laudabunt dominum. Item ut ostendat quod non propter se orabat, sed propter turbam, quae praesens erat, et oportebat ei suadere quod a deo venerat. Et ideo cum coram multis miraculum facit, orat, ut ostendat se deo non esse contrarium, sed secundum voluntatem eius operari.
Dicitur tamen in marco, quod christus per apostolos distribuit panes turbis. Sed hic dicitur quod ipse distribuit, quia ipse videtur fecisse quod per alios fecit. Sed utrumque, secundum mysterium, verum est, quia ipse solus interius reficit, et alii exterius et ut ministri reficiunt.
Materia autem refectionis fuit panis et piscis, de quibus satis dictum est supra.
Satietas vero refectionis perfecta fuit, quia quantum volebant. Solus enim christus est qui pascit animam inanem, et animam esurientem replet bonis; Ps. XVI, 15: satiabor cum apparuerit gloria tua. Alii vero, quasi ex mensura habentes gratiam, miracula faciunt; christus vero absoluta virtute, cum multa superabundantia omnia operabatur: unde dicitur quod impleti sunt.
Consequenter cum dicit ut autem impleti sunt, dixit discipulis suis etc., agitur de fragmentorum collectione, et primo ponitur mandatum domini; secundo executio discipulorum, ibi collegerunt etc..
Dicit ergo ut autem impleti sunt, dixit discipulis suis: colligite quae superaverunt fragmenta. Quod quidem dominus non ad superfluam ostentationem fecit; sed ut ostenderet factum miraculum non esse phantasticum, per hoc quod collectae reliquiae diu servatae sunt, et aliis in cibum fuerunt.
Voluit etiam per hoc, miraculum illud firmius discipulorum cordibus inhaerere, quibus et fragmenta portanda praecepit; quoniam eos maxime erudire volebat qui orbis terrarum debebant esse magistri.
Sed discipuli fideliter exequuntur; unde sequitur collegerunt ergo etc..
Ubi notandum est, quod non quantaecumque reliquiae supersunt, neque ad casum, sed secundum certitudinem: quia neque plus neque minus, sed quantum voluit fecit superfluum esse. Cuius signum est quod cophinus cuiuslibet apostoli plenus fuit. Cophinus autem vas est rusticano officio deputatum. Duodecim ergo cophini significant duodecim apostolos et eorum imitatores, qui licet in praesenti sint contemptibiles, spiritualium tamen sacramentorum divitiis sunt interius referti: qui duodecim esse dicuntur, quia fides sanctae trinitatis per eos praedicanda erat in quatuor partibus mundi.
Thomas Aq. s Johannis 38