Thomas Aq. s Johannis 47
47 Jn 6,60-71
Postquam compressit litigium Iudaeorum, et murmur, consequenter dominus sedat scandalum discipulorum, et primo agitur de scandalo discipulorum recedentium; secundo examinatur devotio remanentium, ibi dixit ergo iesus ad duodecim.
Circa primum tria facit.
Primo ponitur scandalum discipulorum; secundo benignitas christi ad reprimendum ipsum, ibi sciens autem iesus etc.; tertio ponitur pertinacia et incredulitas recedentium, ibi ex hoc multi discipulorum eius abierunt retro.
Sciendum est ergo circa primum, quod multi erant in populo Iudaeorum qui adhaerebant christo, credentes ei, et sequebantur eum non tamen relictis omnibus, sicut duodecim, qui omnes dicebantur discipuli.
Et de istis dicit, quod multi, scilicet in populo, qui ei credebant, audientes, quae supra dixit, dixerunt: durus est hic sermo.
De istis dicitur Lc. VIII, 13: ad tempus credunt, et in tempore tentationis recedunt. Dicitur autem multi, quia, ut dicitur Eccle. I, V. 15, stultorum infinitus est numerus. Et Matth. XX, 16: multi sunt vocati, pauci vero electi.
Isti ergo dixerunt durus est hic sermo.
Durum dicitur quod non facile dividitur, et resistentiam habet. Est ergo aliquis sermo durus, aut quia resistit intellectui, aut quia resistit voluntati; cum scilicet illum intellectu capere non possumus, aut voluntati non placet; et utroque modo erat istis durus sermo.
Durus quidem intellectu, quia superexcedebat imbecillitatem intellectus eorum; cum enim carnales essent, non poterant capere quod dicebat, se carnem suam daturum eis ad manducandum.
Voluntati autem, quia multa dixit de potentia suae divinitatis. Et licet isti crederent ei sicut prophetae, non tamen credebant eum deum: et ideo videbatur eis quod loqueretur maiora seipso. II Cor. X, 10: epistolae graves sunt. Eccli. VI, 21: aspera est nimium indoctis hominibus sapientia. Et ideo sequitur quis potest eum audire? haec dicunt ad excusationem suam. Nam ex quo dederant se ei, debebant eum audire: sed quia non docebat eos placentia, vellent aliquam occasionem quaerere recedendi; prov. C. XVIII, 2: non recipit stultus verba prudentiae, nisi ea dixeris quae versantur in corde suo.
Consequenter cum dicit sciens autem iesus apud semetipsum quia murmurarent de hoc discipuli eius, dicit eis: hoc vos scandalizat? ponitur benignitas christi ad sedandum scandalum, et primo denuntiat et manifestat scandalum; secundo removet causam scandali, ibi si ergo videritis filium hominis ascendentem ubi erat prius? tertio innuit ipsam causam, ibi sed sunt quidam ex vobis qui non credunt.
Scandalum autem denuntiat, quia dixerant occulte durus est hic sermo ut ab illo non audirentur. Sed ille qui virtute suae divinitatis noverat quid dicebant, hoc manifestat; et hoc est quod dicit sciens autem iesus apud semetipsum, quod ipsi in semetipsis dicebant, scilicet quia murmurarent de hoc discipuli eius (supra II, 25: non erat ei opus ut quis testimonium perhiberet de homine; ipse enim sciebat quid esset in homine; ps. VII, 10: scrutans corda et renes deus); dixit eis: hoc vos scandalizat? quasi dicat: de hoc non debetis scandalizari. Vel potest legi remissive; quasi dicat: scio quod de hoc scandalizamini; Is. VIII, 4: erit nobis, scilicet in christo credentibus, quidem in sanctificationem; in lapidem autem offensionis duabus domibus Israel, idest discipulis murmurantibus et turbis.
Sed cum doctores debeant vitare scandalum audientium, quare eis dominus talia dogmata proponit, ut scandalizarentur et recederent? respondeo. Dicendum quod necessitas doctrinae exigebat ut dominus eis talia proponeret.
Institerant enim apud eum pro cibo corporali qui venerat ut duceret in appetitum cibi spiritualis; et ideo necesse erat ut eis proponeret doctrinam de cibo spirituali. Nec tamen scandalum eorum causabatur ex vitio doctrinae christi, sed ex eorum infidelitate.
Si enim verba domini non intelligebant propter eorum carnalitatem, poterant dominum interrogare, sicut apostoli alias fecerunt. Hoc autem, secundum Augustinum, dominus dispensative permisit, ut bene docentibus causam patientiae et consolationis contra malignantes eorum dicta praeberet, cum discipuli etiam verbis christi detrahere praesumerent.
Consequenter cum dicit si ergo videritis filium hominis ascendentem ubi erat prius? tollit occasionem scandali, quae quidem erat et de persona dicentis, et de verbis dictis, ut dicit chrysostomus, et ideo primo removet occasionem scandali quantum ad personam dicentis; secundo quantum ad verba dicta, ibi spiritus est qui vivificat.
Occasio autem istorum fuit, quia audierant dominum loqui de se divina: unde, quia ipsi credebant eum esse filium ioseph, scandalizabantur ex hoc quod de se dicit. Et ideo hanc occasionem removens, ostendit eis deus apertius suam divinitatem; unde dicit: vos turbamini de his quae de me dixi si ergo videritis filium hominis ascendentem ubi erat prius; supple, quid dicetis? quasi dicat: numquam potestis negare quin de caelo descenderim, quin sim dator vel doctor vitae aeternae. Simile fecit in Nathanaele: cum enim diceret: tu es rex Israel, voluit eum ad perfectiorem cognitionem elevare; unde dixit ei: maiora his videbis. Et ideo istis aliquid maius futurum de se manifestat, dicens si ergo videritis filium hominis ascendentem ubi erat prius? ascendit autem in caelum videntibus discipulis, ut dicitur Act. I, 9. Si ergo ascendit ubi prius fuit, ergo prius fuit in caelo; supra III, 13: nemo ascendit in caelum nisi qui de caelo descendit.
Sed attende quod etsi sit eadem persona filii dei et filii hominis in christo, quia tamen natura est alia, ideo aliquid convenit ratione humanitatis, scilicet ascendere, quod non convenit ei ratione divinitatis, secundum quam non habet quo ascendat, cum aeternaliter sit in summo rerum vertice, scilicet in patre; sed secundum eam convenit ei ascendere ubi erat prius, scilicet in caelo, ubi non fuit secundum humanam naturam; quod est contra errorem valentini dicentis, christum attulisse corpus caeleste.
Sic ergo ubi prius fuit secundum divinitatem, ascendit videntibus apostolis et propria virtute secundum humanitatem; infra XVI, 28: exivi a patre, et veni in mundum: iterum relinquo mundum, et vado ad patrem.
Sed, secundum Augustinum, aliter haec verba introducuntur: dicit enim, quod isti scandalizati sunt de hoc quod dominus dixit quod daret eis carnem suam ad manducandum, quod intelligentes carnaliter, ac si eam ad litteram deberent comedere, ut carnes animalium, scandalizati sunt. Et hunc intellectum removens, dicit si ergo videritis filium hominis ascendentem, integro corpore, ubi erat prius; supple: numquid dicetis quod sic daturus eram vobis carnem meam ad manducandum ut carnes animalium? consequenter cum dicit spiritus est qui vivificat, removet occasionem scandali ex parte verborum prolatorum, et, secundum chrysostomum, primo distinguit duplicem intellectum ipsorum verborum; secundo ostendit quis eorum congruat ipsis verbis, ibi verba quae ego loquor, spiritus et vita sunt.
Sciendum est ergo quantum ad primum, quod verba christi secundum duplicem sensum intelligi possunt, scilicet secundum spiritualem et secundum corporalem. Et ideo dicit spiritus est qui vivificat idest, si ea verba quae dixi, intelligatis secundum spiritum, idest secundum spiritualem sensum, vivificabunt; caro non prodest quidquam idest, si secundum carnalem sensum ea intelligatis, nihil vobis prosunt, immo nocent: quia, ut dicitur Rom. VIII, 13, si secundum carnem vixeritis, moriemini. Tunc autem verba domini de carne sua manducanda, carnaliter intelliguntur, quando accipiuntur secundum quod verba exterius sonant, et ut natura carnis habet; et hoc modo ipsi intelligebant, ut dictum Est. Sed dominus dicebat daturum se eis sicut spiritualem cibum, non quin sit in sacramento altaris vera caro christi, sed quia quodam spirituali et divino modo manducatur.
Sic ergo dictorum verborum congruus sensus est non carnalis, sed spiritualis.
Unde subdit verba quae ego locutus sum vobis, scilicet de carne mea manducanda, spiritus et vita sunt; idest, spiritualem sensum habent, et sic intellecta vitam dant. Nec mirum si habent spiritualem sensum, quia sunt a spiritu sancto; I Cor. XIV, 2: spiritus est qui loquitur mysteria. Et ideo mysteria christi vivificant; Ps. Cxviii, 93: in aeternum non obliviscar iustificationes tuas, quia in ipsis vivificasti me.
Secundum Augustinum vero aliter exponitur: nam hoc quod dixit caro non prodest quidquam, intelligitur de carne christi.
Manifestum est enim quod caro christi, ut coniuncta verbo et spiritui, multum prodest per omnem modum: alioquin frustra verbum caro factum esset, frustra ipsum pater manifestasset in carne, ut dicitur I tim. C. IV. Et ideo dicendum est quod caro christi in se considerata non prodest quidquam, et non habet effectum proficuum, nisi sicut alia caro. Si enim per intellectum separetur a divinitate et spiritu sancto, non habet aliam virtutem quam alia caro; sed si adveniat spiritus et divinitas, multis prodest, quia facit sumentes manere in christo: est enim spiritus caritatis per quem homo in deo manet; I Io. IV, 13: in hoc cognoscimus quia in deo manemus et ipse in nobis, quoniam de spiritu suo dedit nobis. Et ideo dicit dominus: hunc effectum, scilicet vitae aeternae quem ego promitto vobis, non debetis attribuere carni in se consideratae, quia caro sic non prodest quidquam; sed si spiritui attribuatis, et divinitati coniunctae carni, sic praestat vitam aeternam; Gal. V, 25: si spiritu vivimus, spiritu et ambulemus. Et ideo subdit verba quae locutus sum vobis, spiritus et vita sunt; idest, referenda sunt ad spiritum carni coniunctum; et sic intellecta, vita sunt, scilicet animae. Nam sicut corpus vivit vita corporali per spiritum corporalem, ita et anima vivit vita spirituali per spiritum sanctum; Ps. Ciii, 30: emitte spiritum tuum, et creabuntur.
Consequenter cum dicit sed sunt quidam ex vobis qui non credunt, demonstrat causam scandali, quae erat infidelitas eorum, quasi dicat: causa scandali vestri non est duritia sermonis quem ego locutus sum vobis, sed infidelitas vestra. Et ideo primo ostendit eorum infidelitatem; secundo excludit falsam opinionem; tertio manifestat causam infidelitatis eorum.
Infidelitatem quidem eorum ostendit dominus cum dicit sunt quidam ex vobis qui non credunt. Non autem dixit qui non intelligunt sed, quod plus est, causam quare non intelligunt insinuat: ex hoc enim non intelligebant, quia non credebant; Is. VII, 9, secundum aliam litteram: nisi credideritis, non intelligetis. Et dixit quidam, ut excipiat discipulos; II ad Thess. III, 2: non omnium est fides; ad Rom. X, 16: non omnes obediunt evangelio; Ps. Cv, 25: non crediderunt verbis eius.
Falsam suspicionem excludit evangelista, cum subdit sciebat enim, quasi dicat: non ideo dixit iesus sunt quidam ex vobis qui non credunt, quasi de novo hoc ei innotuisset; sed quia sciebat ab initio, mundi scilicet, qui essent credentes et quis esset traditurus eum; Hebr. IV, 13: omnia nuda et aperta sunt oculis eius; et Eccli. XXIII, 29: domino deo nostro nota sunt omnia antequam fiant.
Causam autem infidelitatis eorum assignat dominus consequenter, quae est ex remotione gratiae attrahentis; unde dicebat propterea ego dixi vobis; quasi dicat: ideo necessarium fuit ut vobis praedicta dicerem, quia nemo potest venire ad me, scilicet per fidem, nisi fuerit ei datum a patre meo. Ex quo sequitur, secundum Augustinum, quod etiam ipsum credere datur nobis a deo.
Cur autem non omnibus detur, ostensum est supra, eodem ubi quasi eadem verba dominus dixit. Repetit tamen ea hic propter duo: ut ostendat quod hoc quod recepit eos ad fidem, magis erat eis ad beneficium et utilitatem quam christo; Phil. I, 29: vobis datum est ut in ipsum credatis; quasi dicat: bonum vestrum est quod credatis; et ideo dicit Augustinus: magnum quidem est credere: gaude quia credidisti. Secundo, ut ostendat se non esse filium ioseph, ut ipsi putabant, sed dei: nam deus pater est qui attrahit homines ad filium, sicut ex praemissis apparet.
Consequenter cum dicit ex hoc multi, discipulorum eius abierunt retro, ponitur ipsorum discipulorum pertinacia. Nam licet dominus reprehenderit eos, et causam scandali, quantum est ex parte sua, removerit, nihilominus tamen perseverant in infidelitate: et ideo dicit, quod multi discipuli eius abierunt retro. Non dixit recesserunt sed, abierunt retro, a fide, quam secundum virtutem habebant, et praecisi a corpore christi, vitam perdiderunt, quia forte nec in corpore fuerunt, ut dicit Augustinus. Sunt enim aliqui qui simpliciter vadunt retro: illi scilicet qui sequuntur diabolum, cui dictum est, Matth. IV, 10: vade retro, Satana. Et de quibusdam feminis dicitur I Tim. V, 15: quaedam conversae sunt retro post Satanam.
Non sic vadit retro Petrus, sed post christum; Matth. XVI, 23: vade retro me, Satana. Isti autem abierunt post Satanam.
Unde sequitur et iam non cum illo ambulabant: scilicet quamvis a nobis requiratur ut cum iesu ambulemus; Mich. VI, 8: iudicabo tibi, homo, quid sit bonum, et sequitur: sollicite ambulare cum deo tuo.
Consequenter cum subditur dixit ergo iesus ad duodecim: numquid et vos vultis abire? examinat dominus discipulos remanentes, et primo ponitur examinatio discipulorum ex interrogatione christi; secundo subditur devotio remanentium ex responsione Petri, ibi respondit ergo simon Petrus; tertio corrigitur Petri responsio, ibi respondit ei iesus.
Examinat autem dominus duodecim qui remanserant an velint persistere; et ideo dixit ad duodecim, scilicet apostolos: numquid et vos vultis abire? et hoc propter duo. Primo ne hoc quod isti, aliis recedentibus, remanserant, propriae iustitiae ascribentes, superbirent, existimantes se gratiam fecisse christo, eum non relinquendo: et ideo, ostendens se non indigere eorum sequela, magis eos detinet et confirmat. Iob XXXV, 7: porro, si iuste egeris, quid donabis ei, aut quid de manu tua accipiet? secundo, quia contingit quod aliquando aliquis habet voluntatem recedendi ab aliquo, et tamen verecundia retinetur; et ideo nolens eos verecundia coarctari apud eum remanere (quia idem est invite servire quod penitus non servire), aufert etiam verecundiam et necessitatem remanendi, ponens in eorum arbitrio, an vellent remanere, an abire, quia hilarem datorem diligit deus, ut dicitur II Cor. IX, 7.
Sequitur devotio remanentium ex responsione Petri: nam ipse fratrum amator, et amici conservator, et specialem affectum gerens ad christum, respondet pro toto collegio, dicens domine, ad quem ibimus? verba vitae aeternae habes, et nos credimus.
Ubi tria facit.
Primo extollit christi excellentiam; secundo commendat eius doctrinam; et tertio profitetur fidem.
Excellentiam quidem extollit cum dicit domine, ad quem ibimus? quasi dicat: repellis nos a te; da nobis alium meliorem te, ad quem eamus. Sed certe nullus similis tui in fortibus, domine: Ex. XV, 11, et in Ps. Lxxxviii, 7: quis similis deo? et ideo non dimittemus te; Ps. Cxxxviii, 7: quo ibo a spiritu tuo? et, secundum chrysostomum, verbum Petri multum amicitiae est ostensivum: iam enim christus eis erat honorabilior quam patres et matres.
Doctrinam vero commendat cum dicit verba vitae aeternae habes. Moyses autem habuit verba dei, similiter et prophetae, sed raro verba vitae aeternae; tu vero promittis vitam aeternam, quid ergo aliud maius quaerimus? supra: qui credit in me, habet vitam aeternam; et Sup. III, 39: qui credit in filium dei, habet vitam aeternam.
Fidem autem confitetur cum subdit et nos credimus e cognovimus quia tu es christus filius dei. In fide enim nostra duo principaliter credenda sunt, scilicet mysterium trinitatis et incarnationis: quae duo hic Petrus confitetur. Mysterium quidem trinitatis, cum dicit tu es filius dei. In hoc enim quod dicit eum filium dei, facit mentionem de persona patris et filii, simul etiam et spiritus sancti, qui est amor patris et filii, et nexus utriusque. Mysterium vero incarnationis, cum dicit tu es christus, christus enim Graece, Latine unctus dicitur, oleo scilicet invisibili spiritus sancti; sed non secundum divinam naturam, quia qui ungitur spiritu sancto ipsa unctione melior efficitur, sed, secundum quod deus, christus non efficitur melior: ergo est unctus secundum quod homo.
Dicit autem credimus et cognovimus, quia prius est credere quam cognoscere: et ideo si prius cognoscere quam credere vellemus, non cognosceremus, nec credere valeremus, ut dicit Augustinus. Is. VII, 9, secundum aliam litteram: nisi credideritis, non intelligetis.
Responsionem autem Petri dominus corrigit cum dicit nonne ego vos duodecim elegi, et ex vobis unus diabolus est? et primo ponitur responsio domini; secundo expositio evangelistae, ibi dicebat autem de Iuda.
Quia Petrus largus fuit in responsione sua omnes includendo, sic dicens et nos credimus, et cognovimus quia tu es christus filius dei, per quod videbatur quod omnes perventuri essent ad vitam aeternam, ideo dominus de collegio credentium excepit Iudam. Sed haec quidem in Petro commendabilis erat confidentia, quod nullum de socio malum suspicabatur: sed in domino admiranda est sapientia, qui occulta videbat.
Et ideo dicit nonne ego vos duodecim elegi, et unus ex vobis diabolus est? non per naturam, sed per imitationem diabolicae malitiae.
Sap. II, 24: invidia diaboli mors introivit in orbem terrarum: imitantur autem illum qui sunt ex parte illius; infra XIII, 27: post buccellam introivit in eum Satanas, quia scilicet factus est conformis malitiae eius.
Sed si christus elegit Iudam, et ipse factus est malus, videtur quod erraverit in electione.
Ad quod respondetur primo, secundum chrysostomum, quia hoc non dicitur de electione praedestinationis, sed ad aliquod officium, et ad statum praesentis iustitiae, ad quem aliquando aliquis eligitur non secundum futurum, sed secundum quod nunc est in re: quia per hanc electionem non aufert arbitrii libertatem, nec aufert possibilitatem peccandi; unde, dicitur I Cor. X, 12: qui existimat stare, videat ne cadat. Sic ergo dominus elegit Iudam non tamquam malum tunc, nec tamen per electionem ablata est ei possibilitas peccandi.
Secundo respondetur, secundum Augustinum, quod dominus elegit Iudam malum: et quia boni est ut malo utatur in bonum, licet sciret eum malum, malo eius bene est usus deus, dum tradi se pertulit ut nos redimeret.
Vel dicendum quod electio duodecim apostolorum non refertur hic ad personas, sed ad numerum; quasi dicat: ego elegi in vobis duodenarium numerum. Hic enim numerus congrue consecratur eis qui fidem sanctae trinitatis per quatuor mundi cardines praedicaturi erant; qui quidem numerus non periit, quia in locum pereuntis proditoris surrogatus est mathias.
Vel, secundum Ambrosium, ideo elegit Iudam malum, ut consolaretur infirmitatem nostram, si aliquando contigerit nos ab amicis prodi, cum legimus a discipulo proditum dominum et magistrum.
Sed quaeritur hic, quare cum dicit dominus unus ex vobis diabolus est, nihil dicunt discipuli; et postea cum dicit, infra XIII, 21, unus ex vobis me tradet, dixerunt, numquid ego sum, domine? respondeo dicendum, quod huius ratio est, quia hic dominus generaliter locutus est, dicens, unum ex eis esse diabolum, quod potest referri ad quamcumque malitiam, et ideo non sunt commoti: ibi vero tantum facimus audientes, proditionem scilicet magistri, se continere non valent.
Vel dicendum ad hoc, quod cum dominus haec verba dixit, quilibet eorum de sua virtute confidebat, et ideo non timebant de se.
Sed quando Petrus audivit: vade post me, Satana, territi sunt, et infirmiora de se senserunt: et ideo vacillantes dicebant: numquid ego sum, domine? hanc autem responsionem, quam dominus occulte fecerat, evangelista exponit, dicens dicebat autem de Iuda, ut rei probavit eventus, ut patet infra, XIII.
(Jn 7)
48
Postquam dominus egit de vita spirituali et nutrimento, hic consequenter agit de instructione seu doctrina, quae est necessaria spiritualiter regeneratis, ut dictum est supra, et primo ostendit originem suae doctrinae; secundo manifestat eius utilitatem ab octavo capitulo, et deinceps. Circa primum tria facit.
Primo ponitur locus ubi originem suae doctrinae manifestavit; secundo ponuntur occasiones eam manifestandi, ibi Iudaei ergo quaerebant eum etc.; tertio ponitur ipsa manifestatio, ibi respondit eis iesus, et dixit: mea doctrina non est mea etc..
Jn 7,1-11
Circa primum tria facit.
Primo ponitur incitatio christi ad eundum ad locum, ubi publicavit originem suae doctrinae; secundo ponitur recusatio domini, ibi dicit ergo eis iesus etc.; tertio subditur quomodo christus ad locum illum pervenit, ibi haec cum dixisset, ipse mansit in Galilaea.
Circa primum duo facit.
Primo ponit occasiones quare christum incitabant ad eundum; secundo subdit ipsam incitationem, ibi dixerunt autem ad eum fratres eius.
Ex tribus autem movebantur ut incitarent christum ad eundum in Iudaeam: primo quidem ex mora eius; secundo ex proposito; tertio ex congruitate temporis.
Ex mora quidem eius in Galilaea, in qua ostendebat christus se velle morari: et ideo dicit post haec, verba scilicet quae dicta sunt in capharnaum, ambulabat iesus in Galilaeam; scilicet, acceperat iter de capharnaum, quae erat metropolis Galilaeae, ut discurreret per Galilaeam.
Ideo autem dominus in Galilaea frequentius moratur, ut ostendat nobis transmigrandum esse de vitiis ad virtutes; Ez. XII, 3: tu ergo, fili hominis, fac tibi vasa transmigrationis, et transmigrabis per diem coram eis.
Ex proposito autem christi, qui forte eis per verba innotuit; et ideo dicit non enim volebat in Iudaeam ambulare. Cuius ratio est quia quaerebant eum Iudaei interficere; supra V, 18: quaerebant eum Iudaei interficere: quia non solum solvebat sabbatum, sed et patrem suum dicebat deum, aequalem se faciens deo.
Sed numquid non poterat illuc ire, et ambulare inter Iudaeos, et ab eis non occidi, sicut fecit infra VIII, 59? respondeo dicendum, quod ad hoc triplex ratio assignatur. Prima ab Augustino: quia futurum erat ut aliquis fidelis christi absconderet se ne a persecutoribus inveniretur. Ne ergo illi fuga obiiceretur pro crimine, voluit dominus ad consolationem nostram hoc in se praecessisse ostendere: quod etiam et verbo docuit. Matth. X, 23: si vos persecuti fuerint in una civitate, fugite in aliam.
Alia quidem ratio est, quia scilicet christus deus erat et homo, et ideo virtute divinitatis poterat non laedi a persecutoribus.
Sed hoc noluit continue facere, quia sic fuisset declarata eius divinitas, quod tamen humanitas eius venisset in dubium. Et ideo fugiens quandoque persecutores ut homo, asserit suam humanitatem, ut confundat omnes eum non verum hominem fuisse dicentes.
Quandoque autem transiens illaesus per eos, ostendit suam divinitatem, confundens omnes eum hominem purum esse dicentes. Et ideo chrysostomus habet aliam litteram, scilicet non enim habebat potestatem, si vellet, in Iudaeam ambulare: quod dicitur secundum modum humanum; sicut si dicatur: aliquis non potest aliquo ire, si vellet, propter insidias.
Tertia ratio est, quia nondum passionis aderat tempus: futurum enim erat ut pateretur in Pascha, quando immolabatur agnus, ut sic victima succederet victimae; infra XIII, V. 1: sciens iesus quia venit hora eius ut transeat ex hoc mundo ad patrem.
Ex congruitate vero temporis, quia erat tempus congruum ad eundum in ierusalem: et hoc est quod dicit erat autem in proximo die festus Iudaeorum Scenopegia.
Scenopegia autem Graecum est, compositum ex scenos, quod est umbra, et phagim, quod est comedere; quasi dicat: erat tempus in quo comedebant in tabernaculis. Dominus enim mandavit filiis Israel, Lev. XXIII, 41, quod mense septimo per septem dies habitarent in tabernaculis, in memoriam quod quadraginta annis habitaverunt in tabernaculis in deserto. Et hoc festum tunc celebrabant Iudaei.
Commemorat autem hoc evangelista, ut ostendat quod multum tempus praetermisit ab eo tempore quo praemissa de cibo spirituali dicta fuerunt usque ad istud tempus.
Nam quando fecit miraculum de panibus, erat prope dies Paschae; hoc autem festum Scenopegiae est multo post Pascha; et sic nihil eorum quae in quinque mensibus intermediis per dominum facta sunt, recitat hic evangelista: ut detur intelligi quod licet indeficienter signa faceret, ut patet infra ultimo, illa praecipue studuerunt evangelistae dicere pro quibus aut querela aut contradictio a Iudaeis subsequebatur.
Consequenter cum dicit dixerunt autem ad eum fratres eius, ponitur incitatio fratrum domini, et primo ponitur eorum admonitio; secundo assignatur admonitionis ratio, ibi ut discipuli tui videant opera tua; tertio ab evangelista assignatur causa talis rationis, ibi neque enim fratres eius credebant in eum.
Circa primum primo ponuntur incitantes; unde dicit dixerunt autem ad eum fratres eius, non carnales et uterini, ut Elvidius blasphemavit, quod abhorret fides catholica, quod sanctissimus ille virgineus uterus qui deum protulit et hominem, protulisset postmodum alium hominem mortalem. Fratres ergo eius erant cognatione, quia erant consanguinei beatae mariae virginis; haec enim est consuetudo Scripturae, consanguineos appellare fratres, secundum illud gen. C. XIII, 8: non sit, quaeso, iurgium inter me et te... Fratres enim sumus; cum tamen Lot nepos esset Abrahae. Et, ut Augustinus dicit, sicut in sepulcro ubi positum fuerat corpus domini, nec ante nec postea iacuit corpus, sic uterus mariae nec ante nec postea quidquam mortale concepit. Sed quia aliqui de consanguineis beatae virginis erant apostoli, sicut filii zebedaei, et Iacobi Alphaei, et alii, ideo non est intelligendum quod fuerunt de illis qui incitaverunt christum, sed illi fuerunt alii propinqui eius, qui christum non diligebant.
Secundo ponitur monitio eorum, cum dicunt transi hinc, scilicet de Galilaea, et vade in Iudaeam, ubi est ierusalem locus solemnis, doctoribus conveniens; Amos VII, 12: qui vides, gradere in terram Iuda, et ibi comedes panem tuum, et prophetabis ibi.
Rationem autem subdunt, dicentes ut et discipuli tui videant opera tua, ubi ostendunt se primo inanis gloriae cupidos; secundo suspiciosos, et tertio incredulos.
Cupidos quidem inanis gloriae ostendunt se, cum dicunt ut et discipuli tui videant opera tua. Patiebantur enim aliquid humani ad christum, et volebant captare gloriam de honore humano, qui christo exhiberetur a turbis; et ideo inducebant eum ut faceret opera sua in publico. Est enim proprium inanis gloriae cupidi ut quidquid gloriosum sui vel suorum fuerit, ostendatur in publico; Matth. VI, 5: amant in synagogis et in angulis platearum stantes orare ut videantur ab hominibus; de quibus dicitur infra XII, 43: dilexerunt magis gloriam hominum quam dei.
Suspiciosos autem ostendunt se et primo de formidine christum notant; unde dicunt ei nemo quippe in occulto aliquid facit, quasi dicant: tu dicis te facere miracula, sed facis in occulto et hoc ex timore, alioquin ires in ierusalem et faceres ea ibi coram multitudine.
Sed tamen dominus dicit infra XVIII, V. 20: in occulto locutus sum nihil. Secundo notant eum de amore gloriae; unde dicunt et quaerit ipse in palam esse, quasi dicant: tu quaeris gloriam de his quae facis, et tamen propter timorem abscondis te.
Hoc est proprium malorum, ut credant alios similes eis animi passiones habere. Vide quam irreverenter prudentia carnis verbum carnem factum arguebat: contra quos dicit iob IV, 3: arguis eum qui non est similis tibi, et loqueris quod tibi non expedit.
Incredulos ostendunt se esse, cum dicunt si haec facis, manifesta teipsum mundo; quasi sub dubio ponunt an ipse miracula faciat; Is. XXI, 2: qui incredulus est, infideliter agit.
Causam autem quare sic loquebantur, subdit evangelista cum dicit neque enim fratres eius credebant in eum. Contingit enim quod carnales consanguinei maxime adversantur suis, et invident de bonis spiritualibus, et contemnunt eum. Unde dicit Augustinus: christum consanguineum habere potuerunt, credere autem in eum in ipsa propinquitate fastidierunt. Mich. VII, 6: inimici hominis domestici eius; iob XIX, 13: fratres meos longe facit a me, et noti mei quasi alieni recesserunt a me: dereliquerunt me proximi mei, et qui me noverant, obliti sunt mei.
Consequenter cum dicit dixit ergo eis iesus: tempus meum nondum advenit etc., ponitur christi responsio, et primo designat temporis ad ascendendum indispositionem; secundo assignat dictorum rationem, ibi non potest mundus odisse vos; tertio ponit ascendendi recusationem, ibi vos ascendite ad diem festum hunc etc..
Sciendum est autem quod tota sequens littera aliter exponitur secundum Augustinum, et aliter secundum chrysostomum.
Nam, secundum Augustinum, fratres domini invitabant eum ad humanam gloriam.
Est autem tempus quo sancti perveniunt ad gloriam, scilicet tempus futurum, ad quam perveniunt per passiones et tribulationes. Sap. C. III, 6: tamquam aurum in fornace probavit illos, et quasi holocausti hostiam accepit illos, et in tempore erit respectus illorum.
Aliud vero est tempus quo mundani gloriam suam acquirunt, scilicet tempus praesens. Sap. C. II, 7: non praetereat nos flos temporis: coronemus nos rosis antequam marcescant, nullum pratum sit quod non pertranseat luxuria nostra etc.. Voluit ergo dominus ostendere quod non quaerebat gloriam huius temporis; sed ad celsitudinem gloriae caelestis per passionem et humilitatem suam volebat pervenire. Lc. Ult., 26: oportuit christum pati, et ita intrare in gloriam suam. Et ideo dicit eis, scilicet fratribus, tempus meum, idest tempus gloriae meae, nondum venit: quia oportet quod tristitia convertatur in gaudium.
Rom. VIII, 18: non sunt condignae passiones huius temporis ad futuram gloriam quae revelabitur in nobis. Sed tempus vestrum, idest mundi gloria, semper est paratum.
Rationem huius diversitatis temporis assignat cum dicit non potest mundus odisse vos; me autem odit. Ideo enim mundani habent tempus gloriae paratum, quia eadem amant quae mundus amat, et mundo consentiunt. Sancti vero qui quaerunt gloriam spiritualem, non habent hoc tempus paratum, quia quaerunt quae mundo displicent, scilicet paupertatem, luctum, esuriem et huiusmodi.
Vituperant etiam quae mundus amat: immo ipsum mundum contemnunt; Gal. Ult., V. 14: mihi mundus crucifixus est, et ego mundo. Et ideo dicit non potest mundus odisse vos; quasi diceret: ideo paratum est tempus gloriae vestrae, quia mundus non odit vos, qui convenitis cum eo, et omne animal diligit sibi simile. Sed me odit; et ideo tempus meum non semper est paratum.
Et ratio odii est, quia ego testimonium perhibeo de illo, scilicet mundo, quia opera eius mala sunt; idest, non praetermitto mundanos homines redarguere, licet sciam ex hoc odium incurrere et mortem intentari. Amos c. V, X: odio habuerunt corripientem in porta, illi scilicet qui amant malitiam. Et Prov. IX, 8: noli arguere derisorem.
Sed numquid non mundani aliqui odio habentur a mundo, idest ab alio mundano? responsio. Dicendum, quod in particulari mundanus quidem unus habetur odio ab alio, inquantum habet ea quae ipse vellet habere, vel impedit eum in his quae sunt de gloria mundi; sed inquantum mundanus, nullus oditur a mundo. Sancti vero universaliter odiuntur a mundo, quia contrariantur ei: et si aliquis de mundo eos diligat, hoc non est inquantum est de mundo, sed inquantum est in eo aliquid spirituale.
Recusat autem dominus ascendere, cum dicit vos ascendite ad diem festum hunc; ego autem non ascendam. Sicut enim sunt duae gloriae, ita duo diversa festa. Mundani enim habent festa temporalia, scilicet gaudere et epulari, et huiusmodi exteriores delicias. Is. XXII, 12: vocavit dominus ad lamentum et ad planctum, ad calvitium et ad cingulum sacci: et ecce gaudium et laetitia occidere vitulos, et iugulare arietes, comedere carnes, et bibere vinum; ibid. I, 14: solemnitates vestras odivit anima mea. Sancti vero habent festa spiritualia, quae in delectationibus spiritus consistunt. Is. XXXIII, 20: respice sion civitatem solemnitatis vestrae. Et ideo dicit vos, qui gloriam mundi quaeritis, ascendite ad diem festum hunc, idest ad festa laetitiae temporalis; ego autem non ascendam ad diem festum istum, sed ad diem festum solemnitatis aeternae; et hoc, quia meum tempus, scilicet gloriae verae, quod erit permanens in aeternum gaudium sine fine, aeternitas sine labore, claritas sine nube, nondum impletum est.
Secundum chrysostomum, servata eadem divisione, exponitur sic: scilicet quod fratres domini conspiraverant in mortem christi cum Iudaeis, unde inducebant eum ad eundum, volentes eum prodere et tradere Iudaeis. Et ideo dicit tempus meum, scilicet crucis et mortis, nondum advenit, ut vadam in Iudaeam, et occidar; tempus autem vestrum semper est paratum, quia sine periculo conversari poteritis cum eis. Et huius ratio est, quia non possunt odire vos, zelantes eadem et amantes cum eis: me autem odit: quia ego testimonium perhibeo de illo, quia opera eius mala sunt. Per quod patet quod Iudaei non propter solutionem sabbati, sed propter publicam redargutionem me odiunt. Vos ergo ascendite ad diem festum hunc scilicet ad principium festi (nam septem diebus celebrabatur, ut dictum est), ego autem non ascendam ad diem festum istum, scilicet vobiscum, scilicet ad principium festi, quia nondum tempus meum est impletum, in quo patiar: nam in futuro Pascha crucifigendus erat. Ideo autem non ascendit cum eis, ut posset magis latere etc..
Thomas Aq. s Johannis 47