Thomas Aq. s Johannis 63

Lectio 3 - Io 9,13-35

63 Jn 9,13-35

Posita supra inquisitione negotii, scilicet a caeco et parentibus, hic persuadent negare veritatem, et afferre falsitatem, et primo persuadent veritatis negationem; secundo irrogant maledictionem; tertio inferunt condemnationem.

Secundum ibi maledixerunt ergo ei; tertium ibi responderunt et dixerunt ei: in peccatis natus es totus.

Circa primum duo facit.

Primo ostendit quomodo persuadent ei veritatem negare; secundo quomodo iterato interrogant, ut calumniam possint inferre, ibi dixerunt ergo illi: quid fecit tibi? circa primum duo facit.

Primo proponit eorum malitiam; secundo caeci constantiam, ibi dixit ergo ille.

Malitia Pharisaeorum ostenditur in veritatis negandae persuasione. Constantia caeci apparet in firma veritatis confessione.

Dicit ergo, quantum ad primum, vocaverunt ergo, scilicet Pharisaei, rursum hominem qui fuerat caecus: nam parentes interrogati remiserant eos ad caecum, et dixerunt ei: da gloriam deo. Unum dicunt, sed aliud intendunt. Intendunt quidem ut cogant eum dicere, se non fuisse illuminatum a christo, vel, si hoc non possunt, saltem confiteatur se ab eo aliquo maleficio curatum.

Hoc tamen non aperte dicunt; sed tacite et sub praetextu religionis. Ad hoc enim inducere volunt dicentes da gloriam deo; quasi dicant: illuminatus es; sed hoc non est nisi a deo: ergo hoc nulli alii attribuas nisi deo, et non isti, scilicet christo, quia si hoc facis, ostendis te non accepisse a deo curationis beneficium, quia deus per peccatores non operatur miracula. Unde subdunt nos scimus quia hic homo peccator est; quasi dicerent: confitere quoniam hic nihil operatus est, nega quod accepisti. Sed, ut Augustinus dicit, si hoc fecisset, non dedisset gloriam deo, sed potius ingratus existens blasphemasset.

Sed vere mendacium locutus est stylus Pharisaeorum, dicentium nos scimus quoniam hic homo peccator est; nam supra VIII, V. 46, eumdem de peccato arguere non potuerunt, cum dixit: quis ex vobis arguet me de peccato? nec mirum, quia hoc dicitur I Petr. II, 22: peccatum non fecit, nec inventus est dolus in ore eius.

Hic ponitur caeci constantia: nam stomachatus contra Pharisaeorum duritiam, et impatiens ad verba eorum, cum veritatis assertione dicit si peccator est, nescio.

Sed, cum supra dixerit quia propheta est, numquid hoc propter timorem quasi dubitans dicit si peccator est, nescio? absit; sed quasi indignatus Pharisaeos irridens. Quasi dicat: vos asseritis eum peccatorem; sed hoc ego nescio quod sit peccator, et miror quod hoc asseritis, quia opus fecit quod non videtur esse peccatoris, quia caecus cum essem, modo video, eius beneficio. Secundum Augustinum, hoc dicit ut neque pateretur calumniam, neque veritatem subcelaret. Fortassis enim si dixisset, scio eum iustum, quod verum erat, calumniati fuissent eum. Sed, secundum chrysostomum, ideo hoc dixit ut daret eis maius testimonium, scilicet ipsius miraculosae operationis, et suam responsionem faceret fide dignam ab accepto beneficio.

Hic iterato interrogant, ut calumniam inferant, et primo ponitur dolosa Pharisaeorum interrogatio; secundo respondentis caeci derisio, ibi respondit eis etc..

Dicit ergo quantum ad primum, dixerunt ergo illi: quid fecit tibi? quia enim caecus confessus fuerat se a christo visum recepisse, quod isti non quaerebant, sed potius in ipso modo faciendi, contra christum calumniam inferre intendebant. Ideo non dicunt, qualiter vidisti? sed quomodo aperuit tibi oculos? quasi dicant: numquid aliquo praestigio seu maleficio hoc fecit? secundum illud Ps. XXXVII, 13: qui quaerebant mala mihi, locuti sunt vanitates, et dolos tota die meditabantur.

Hic ponitur responsio: quia enim caecus quasi iam viderat, ideo non remisse, sed audacter de reliquo eis loquitur.

Unde primo irridet Pharisaeorum iteratam interrogationem, dicens dixi vobis iam, et audistis: quid iterum vultis audire? quasi dicat: ex quo semel dixi vobis, quid iterum vultis audire? hoc enim insipientis Est. Videtur enim quod non attenditis ad ea quae dicuntur. Unde non est ultra respondendum vobis, inaniter interrogantibus, et cavillari potius quam discere volentibus; Eccli. XXII, V. 9: cum dormiente loquitur qui narrat stulto sapientiam: et in fine narrationis dicit: quis est hic? secundo deridet praesumptuosam Pharisaeorum intentionem, dicens numquid et vos vultis discipuli eius fieri? quando enim aliquis diligenter inquirit: aut hoc facit bona intentione, ut scilicet ei adhaereat, aut mala, ut eum condemnet. Quia ergo isti diligenter quaerebant, et caecus non ausus est eis imponere quod mala intentione quaererent, declinat ad aliam partem, dicens numquid et vos vultis discipuli eius fieri? quasi dicat: si non quaeritis malitiose, ergo vultis adhaerere ei; Ier. XIII, 23: si mutare potest Aethiops pellem suam, aut pardus varietates suas; et vos poteritis bene facere. Et, ut Augustinus dicit, illuminatus libenter volebat istos illuminare.

Unde signanter dicit et vos, quasi se innuens discipulum; quasi dicat: numquid et vos vultis, ut et ego sum, discipuli eius fieri? ego iam video, vestrae illuminationi non invideo. Et, ut chrysostomus dicit, ex ista caeci constantia apparet quam forte quid sit veritas, quae si despectos assumpserit, claros et fortes eos facit. Et quam imbecille quid sit mendacium, quod etsi cum fortibus fuerit, imbecilles eos monstrat et reddit.

Hic irrogatur caeco a Pharisaeis maledictio, et primo ponitur Pharisaeorum ad caecum maledictio; secundo caeci ad Pharisaeos redargutio, ibi respondit ille.

Circa primum duo facit.

Primo ponitur Pharisaeorum maledictio; secundo maledictionis occasio, ibi nos autem Moysi discipuli sumus.

Dicit ergo quantum ad primum: maledixerunt ei, scilicet Pharisaei caeco, et dixerunt: tu discipulus eius sis. Quae quidem maledictio est, si pravum cor eorum discutias, non si verba perpendas: immo est summa benedictio. Et tale maledictum sit super nos, et super filios nostros; supra VIII, V. 31: vere discipuli mei eritis, si manseritis in sermone meo. Ideo tamen evangelista dixit maledixerunt, quia ex malo eorum corde procedebant; Prov. XXVI, 23: quomodo si ornare velis vas fictile argento sordido, sic labia tumentia cum pessimo corde sociata.

Et de hac maledictione dicitur in Ps. Cviii, V. 28: maledicent illi, et ut benedices; et Matth. V, 11: beati eritis cum maledixerint vobis etc..

Causam maledictionis subiungit consequenter cum dicit nos autem Moysi discipuli sumus. Reputabant enim maledictionem quod caecus dixerat eis, quod fierent discipuli christi; cum ipsi gloriarentur se esse discipulos Moysi, quem maiorem reputabant.

Et ideo primo proponunt suam conditionem, dicentes nos autem Moysi discipuli sumus.

Eccli. XXIV, 33: legem mandavit Moyses in primitiis iustitiarum etc.. Sed falsa est eorum gloria, quia nec eum sequebantur, nec praecepta eius implebant; supra V, 46: si crederetis Moysi, crederetis forsitan et mihi; quasi dicat: nec sequimini servum, et deorsum ponitis contra dominum.

Secundo extollunt Moysi dignitatem, cum dicunt nos scimus quia Moysi locutus est deus. In quo verum dicunt, quia, ut dicitur Ex. XXXIII, 11, loquebatur dominus Moysi facie ad faciem, sicut loqui solet homo ad amicum suum; et Num. XII, 6, dicit dominus: si fuerit inter vos propheta domini, in visione apparebo ei, vel per somnium loquar ad illum. At non talis servus meus Moyses, qui in omni domo mea fidelissimus est: ore enim ad os loquor ei. Unde excellentiori modo loquebatur cum eo quam cum aliis prophetis.

Et de hac locutione hic ipsi loquuntur.

Constat autem quod cum ad Moysem deus loqueretur verbum suum, quod dignitas Moysi est ex verbo dei. Et sic verbum maioris dignitatis est quam Moyses; hebr. C. III, 3: amplioris gloriae iste, scilicet christus, prae Moyse dignus habitus est, quanto ampliorem honorem habet domus, qui aedificavit illam.

Tertio occulte insinuant christi dignitatem, cum dicit hunc autem, scilicet christum, nescimus unde sit: quod quidem verum est, non tamen secundum eorum intentionem.

Nesciebant enim patrem, unde christus erat; supra VIII, 19: neque me scitis, neque patrem meum. Sed falsum est quantum ad eorum intentionem. Dixerunt enim hunc autem nescimus unde sit; quasi dicant: nullius auctoritatis est, et quasi apocryphum, ita ut non constet de eo an a deo venerit; per quod videbantur ei imponere illud Ier. XXIII, V. 21: non mittebam eos, et ipsi currebant.

Hic ponitur caeci contra Pharisaeos argutio, et primo admiratur eorum duritiam; secundo confutat eorum falsitatem, ibi scimus autem quia peccatores deus non audit.

Sciendum autem circa primum, quod non ea quae frequenter fiunt, et secundum communem modum miramur; sed insolita et ardua, sive bona, sive mala sint, admiramur. Nam insolita bona et ardua admiramur, secundum illud esther XV, 17: valde enim admirabilis es, domine, et facies tua plena est gratiarum. Admiramur etiam ardua mala, secundum illud Ier. II, 12: super hoc obstupescite, caeli... Duo enim mala fecit populus meus.

Secundum hoc ergo respondens caecus, dixit eis in hoc mirabile est quia vos nescitis unde sit, quasi dicat: si aliquem parvum et nobis similem non reputaretis alicuius auctoritatis, non esset mirandum; sed quia videtis expressum et evidens signum divinae virtutis in christo, et dicitis quia vos nescitis unde sit, valde mirabile est, praesertim quia aperuit mihi oculos.

Falsitatem eorum confutat dicens scimus autem quia peccatores deus non audit. Utitur tali ratione. Quemcumque deus audit, est a deo; sed deus exaudivit christum: ergo est a deo.

Primo ergo ponit primam; secundo assumit minorem, ibi a saeculo non est auditum etc.; et tertio infert conclusionem, ibi si non esset hic a deo, non poterat facere quidquam.

Circa primum duo facit.

Primo insinuat quos deus non audiat; secundo ostendit quos deus audiat, ibi sed si quis dei cultor Est... Hunc exaudit.

Non audit autem deus peccatores; et quantum ad hoc dicit scimus quia peccatores deus non audit, quasi dicat: in ista opinione ego et vos consentimus, quod non exaudiantur peccatores a deo. Unde in Ps. XVII, 42: clamaverunt ad dominum, et non exaudivit eos; Prov. I, 28: tunc invocabunt me, et non audiam.

Sed contra. II Paral. VI, 36: si autem peccaverint tibi neque enim est homo qui non peccet,... Et reversi fuerint ad te in toto corde suo... Aperiantur, quaeso, oculi tui, et aures tuae intentae sint ad orationem quae fit in loco isto. Lc. XVIII, 14, de publicano dicitur, quod descendit iustificatus in domum suam. Et propter hoc dicit Augustinus, quod caecus iste adhuc loquitur ut inunctus, nondum perfecte sciens. Nam et peccatores exaudit deus, alias frustra publicanus diceret: domine deus, propitius esto mihi peccatori.

Si autem verbum caeci salvare volumus, dicendum est, quod deus non exaudivit peccatores in peccatis persistentes; exaudivit tamen peccatores de peccatis poenitentes, qui magis sunt computandi in numero poenitentium, quam peccatorum.

Sed insurgit dubitatio. Constat enim quod miracula non fiunt ab hominibus propria virtute, sed per orationem. Peccatores autem frequenter miracula faciunt, secundum illud Matth. VII, 22: nonne in nomine tuo prophetavimus... Et virtutes multas fecimus? et tamen deus non novit eos. Non videtur ergo verum quod caecus dicit scimus quia peccatores deus non audit.

Ad hoc est duplex responsio. Una communis.

Oratio enim duo habet, quia scilicet impetrat, et meretur: quandoque ergo impetrat, et non meretur; quandoque autem meretur, et non impetrat. Et sic nihil prohibet orationem peccatoris impetrare quod petit, absque hoc quod mereatur. Sic ergo deus audit peccatores, non per modum meriti, sed inquantum ex divina virtute, quam praedicant, impetrant quod petunt. Alia est specialis, in casu isto quo loquebatur, scilicet quando miraculum factum notificabat personam christi.

Sciendum est autem, quod omne miraculum factum testimonium quoddam Est. Quandoque ergo miraculum fit in testimonium veritatis praedicatae; quandoque autem in testimonium personae facientis. Est autem attendendum, quod nullum verum miraculum fit nisi virtute divina; et quod deus numquam est testis mendacii. Dico ergo quod, quandocumque miraculum fit in testimonium doctrinae praedicatae, necessarium est doctrinam illam esse veram, etsi persona praedicans non sit bona. Quando etiam fit in testimonium personae, necesse est similiter quod persona illa sit bona. Constat autem quod miracula christi fiebant in testimonium personae eius; supra V, 36: opera quae dedit mihi pater ut perficiam ea, testimonium perhibent de me. Hoc ergo modo loquendo caecus dixit, quod numquam deus peccatores audit, scilicet quod faciant miracula attestantia sanctitati peccatorum.

Consequenter cum dicit sed si quis dei cultor Est... Hunc exaudit, ostendit quod iusti exaudiuntur a deo et per modum meriti.

Ubi sciendum est, quod operatio miraculorum attribuitur fidei; Matth. XXI, 21: si dixeritis huic monti, tolle, et iacta te in mare, fiet. Cuius ratio est, quia miracula fiunt per omnipotentiam dei, cui fides innititur: qui ergo vult impetrare a deo aliquid, oportet quod habeat fidem; Iac. I, 6: postulet autem in fide. Si autem vult merendo impetrare, oportet quod faciat dei voluntatem. Et ista duo hic ponuntur. Quantum ad primum dicit sed si quis dei cultor est, per sacrificia et hostias; Is. XIX, 21: colent eum in hostiis etc. In his enim consistit cultus latriae, quae fidei attestatur.

Quantum ad secundum dicit et voluntatem eius facit, implendo eius mandatum, hunc exaudit: supple, deus.

Hic assumit minorem suae rationis; quasi dicat: ex ipso opere eius, quod adhuc nullus hominum fecit, manifestum est quod per operationem dei hoc fecit, et quod exauditus est a deo; infra XV, 24: si opera non fecissem in eis quae nemo alius fecit, peccatum non haberent.

Hic infert conclusionem; quasi dicat: ex quo talia opera operatur, manifestum est quod est a deo. Nam, nisi esset hic a deo, non poterat facere quidquam, scilicet libere, constanter et veraciter: quia ut dicitur infra XV, 5: sine me nihil potestis facere.

Hic Pharisaei caecum condemnant.

In qua quidem condemnatione triplicem defectum sive peccatum incurrunt; scilicet mendacii, superbiae et iniustitiae.

Mendacii quidem, caecitatem improperando; unde dicunt in peccatis natus es totus.

Ubi sciendum est, Iudaeos huius opinionis fuisse, quod omnes infirmitates et adversitates temporales provenirent hominibus propter eorum praecedentia peccata; quam quidem opinionem asserit eliphaz dicens, iob c. IV, 7: recordare, obsecro, quis unquam innocens periit, aut quando recti deleti sunt? quin potius vidi eos qui operantur iniquitatem et seminant dolos, et metunt eos, flante deo, periisse. Cuius quidem opinionis ratio est, quia in veteri lege et pro bonis praemia temporalia, et pro malis poenae temporales promittebantur; Is. I, 19: si volueritis et audieritis me, bona terrae comedetis. Videntes ergo quod iste homo caecus natus fuerat, credebant quod hoc contigisset ei propter sua peccata; et ideo dicunt in peccatis natus es totus. Sed falsum dicunt, quia supra, eodem, dominus: neque hic peccavit, neque parentes eius; Eccli. XIX, 28: est correctio mendax in ira contumeliosi.

Addunt autem, totus, ut ostendant quod non solum est peccatis inquinatus quantum ad animam, secundum quod omnes nascuntur peccatores, sed etiam quod peccatorum vestigia appareant in corpore per caecitatem.

Vel, secundum chrysostomum, totus, idest, toto tempore vitae tuae, et a primaeva aetate in peccatis es.

Superbiae vero defectum incurrunt, contemnendo caeci doctrinam, cum dicunt tu doces nos? quasi dicerent: non es dignus. In quo apparet eorum superbia: nullus enim homo, quantumcumque sapiens, debet a quocumque parvo doctrinam repellere; unde apostolus docet, I Cor. XIV, 30, quod si minori aliquid revelatum fuerit, quod tunc maiores debent tacere, et eum audire. Dan. XIII, V. 60 dicitur quod totus populus et seniores audierunt iudicium pueri iunioris, scilicet Danielis, cuius spiritum dominus suscitavit.

Iniustitiae autem defectum incurrunt, iniuste eum eiiciendo: unde dicitur, quod eiecerunt eum foras, scilicet propter veritatis confessionem.

In caeco autem iam impletur quod dominus dixerat, Lc. VI, 22: beati eritis cum vos oderint homines, et separaverint vos, et eiecerint nomen vestrum tamquam malum propter filium hominis.



Lectio 4

64 Jn 9,36-38

Postquam evangelista ostendit quomodo Iudaei caecum in veritate persistentem eiecerunt hic ostendit quomodo iesus eum recepit et instruxerit, et primo ponitur christi instructio; secundo caeci devotio, ibi at ille ait: credo, domine; tertio devotionis eius commendatio, ibi dixit ei iesus: in iudicium ego in hunc mundum veni.

Circa primum tria facit.

Primo proponit studium christi ad instruendum; secundo desiderium caeci ad credendum, ibi respondit ille, et dixit: quis est, domine? tertio fidei documentum ad perficiendum, ibi dixit ei iesus: et vidisti eum.

Studium autem christi ad instruendum describitur ex tribus. Primo ex diligenti consideratione eorum quae circa caecum agebantur. Sicut enim princeps diligenter considerat ea quae suus athleta patitur propter eum, ita et christus ea quae caecus patiebatur propter veritatem et sui confessionem, diligenter attendit. Et ideo dicit quod audivit iesus, idest diligenter attendit, quia Pharisaei eiecerunt eum foras, scilicet ex templo; Ier. XVIII, 19: attende, domine, ad me, et ad voces adversariorum meorum.

Secundo ex diligenti inquisitione; unde subdit et cum invenisset eum, dixit ei etc..

Illud enim inveniri dicitur quod diligenter quaeritur; Lc. XV, 8: quaerit diligenter donec inveniat. Ex quo videtur quod christus solum eum quaerat, quia in illo solo plus invenit de fide quam in omnibus aliis. Unde colligitur quod plus diligitur unus iustus a deo, quam decem millia peccatorum, Is. XIII, V. 12: pretiosior erit vir auro, et homo mundo obrizo. Et Gen. XVII, dominus pro decem iustis voluit servare sodomam.

Tertio ex seriosa interrogatione; unde dixit ei: tu credis in filium dei? iste caecus typum baptizandorum gerebat. Unde etiam consuetudo inolevit in ecclesia ut baptizandi interrogentur de fide; I Petr. III, 21: nos salvos facit baptisma, non carnis depositio sordium sed bonae conscientiae interrogatio in deum. Interrogans autem de fide non dicit, credis in christum? sed in filium dei: quia, ut Hilarius dicit, futurum erat ut aliqui christum confiterentur, quem tamen filium dei et deum negarent; quod postmodum Arius finxit. Unde per hoc error eius manifeste excluditur. Nam si christus non esset deus, non esset in eum credendum, cum solus deus sit obiectum fidei, quae in prima veritate quiescit. Unde et signanter dicit, in filium: nam bene possum credere alicui creaturae, puta Petro et Paulo; non tamen in Petrum, sed in deum solum sicut in obiectum. Unde patet quod filius dei non est creatura; Io. XIV, 1: creditis in deum, et in me credite.

Hic ponitur desiderium caeci ad credendum. Sciendum est autem circa hoc, quod caecus iste adhuc non viderat christum corporaliter: nam quando christus linivit oculos suos, et misit eum ad natatoria siloe, nondum viderat eum; et antequam ad eum reverteretur, postquam lavit et vidit, detentus fuit a Pharisaeis et Iudaeis. Licet autem corporaliter eum non vidisset, credebat tamen eum qui aperuit oculos suos, esse filium dei. Et ideo in verba desiderantis et valde inquirentis animae prorumpit, dicens quis est, domine? scilicet filius dei, qui aperuit mihi oculos, ut credam in eum? ex quo hic apparet, quod eum ex parte cognoscebat, et ex parte ignorabat. Nisi enim eum cognovisset, non tam constanter pro eo disputasset, et si non ignorasset, non utique dixisset quis est, domine? Is. XXVI, 9: anima mea desideravit te in nocte, scilicet ignorantiae.

Sed quia, ut dicitur Sap. VI, 14: praeoccupat eos qui se concupiscunt, scilicet sapientia, ideo caeco se concupiscenti demonstrat, cum dicit et vidisti eum, et qui loquitur tecum, ipse est: in quo ponitur documentum fidei, quo christus eum instruit. Et primo commemorat ei susceptum beneficium, dicens et vidisti eum, scilicet corporaliter, qui prius nullum videbas. Quasi dicat: ab ipso virtutem videndi accepisti; Lc. X, 23: beati oculi qui vident quae vos videtis; et Lc. II, 29: nunc dimittis servum tuum, domine...

Quia viderunt oculi mei salutare tuum. Secundo ponitur documentum, cum dicit et qui loquitur tecum, ipse est; Hebr. I, 2: novissime locutus est nobis in filio.

Ex his ergo verbis confutatur error Nestorii, qui dixit, aliud suppositum in christo filii dei, aliud filii hominis. Nam qui loquebatur, ex maria natus est, et hominis filius: et ipse idem qui loquitur est filius dei, ut dominus dicit. Non est ergo alius et alius, quamvis natura non sit eadem utriusque.

Consequenter cum dicit at ille ait, credo, domine, ponitur devotio fidei in caeco. Et primo fidem quam credit corde, confitetur ore, dicens credo, domine; rom. C. X, 10: corde creditur ad iustitiam, ore autem confessio fit ad salutem. Secundo protestatur eam opere; unde procidens adoravit eum: per quod ostendit se credere eius divinam naturam, quia mundata conscientia cognoscit illum non solum filium hominis, quod exterius videbatur, sed filium dei, qui carnem susceperat: nam adoratio debetur soli deo; Deut. VI, 13: dominum deum tuum adorabis.

Consequenter cum dicit et dixit ei iesus etc. Commendatur caeci devotio, et primo ponitur devotionis caeci commendatio; secundo Iudaeorum murmuratio, ibi audierunt quidam ex Pharisaeis; tertio murmurantium confutatio, ibi dixit eis iesus: si caeci essetis, non haberetis peccatum.

Commendatur autem caecus ex fidei illuminatione; unde dicit in iudicium ego in hunc mundum veni.

Contra. Supra III, 17: non enim misit deus filium suum in mundum ut iudicet mundum etc..

Respondeo. Loquitur de iudicio condemnationis, de quo dicitur supra V, 29: qui mala egerunt, ibunt in resurrectionem iudicii, idest condemnationis; ad quod non misit deus filium suum in primo adventu, sed potius ad salvandum. Hic vero loquitur de iudicio discretionis, de quo dicitur in ps. XLII, 1: iudica me, deus, et discerne causam meam etc.. Nam ad hoc venit ut discerneret bonos a malis: et hoc ostendunt verba sequentia, scilicet ut qui non vident, videant; et qui vident, caeci fiant. Nam secundum Augustinum, illi non vident qui reputant se videre, illi autem qui reputant se non videre, vident. Dicuntur autem homines caeci spiritualiter, inquantum habent peccata; sap. C. II, 21: excaecavit eos malitia eorum. Ille ergo reputat se videntem, qui peccata sua non recognoscit; non videre autem se reputat qui recognoscit se peccatorem. Primum est proprium superborum; secundum est humilium.

Est ergo sensus: in iudicium veni ut non videntes videant, ut discernam humiles a superbis.

Dies enim erat inter lucem et tenebras discernens, ut scilicet, humiles, qui non vident, idest reputant se peccatores, videant, illuminati per fidem, et qui vident, idest superbi, caeci fiant, idest remaneant in tenebris.

Secundum chrysostomum, exponitur de iudicio condemnationis, ita tamen quod hoc quod dicit in iudicium ego in hunc mundum veni, non accipiatur causaliter, sed consecutive; quasi dicat: me veniente in mundum, consecutum est in quibusdam iudicium condemnationis, inquantum in aliquibus condemnationis causa magis crevit. Simile dicitur Lucae II, 34: ecce positus est in ruinam et in resurrectionem multorum: non quod ipse sit causa ruinae, sed quia ex adventu suo hoc consequitur. Et subditur ut qui non vident, scilicet gentiles, carentes lumine divinae notitiae, videant, idest, admittantur ad cognitionem dei; Is. IX, 2: populus qui ambulabat in tenebris, vidit lucem magnam, et qui vident, scilicet Iudaei, habentes dei cognitionem, Ps. Lxxv, 2: notus in Iudaea deus, caeci fiant, idest, ab ipsa dei cognitione excidant. Et hoc expresse tangit apostolus, Rom. IX, 30: gentes quae non sectabantur iustitiam, apprehenderunt iustitiam.

Hic ponitur murmur Iudaeorum: quia enim verba domini carnaliter intellexerunt, videntes caecum corporaliter illuminatum, et intelligentes quod dominus commendaret in ipso solum lumen faciei et non mentis, crediderunt similiter quod comminaretur eis corporalem caecitatem, et exprobraret, cum dixit caeci fiant et ideo dicit quod audierunt quidam ex Pharisaeis qui cum ipso erant, verba praedicta.

Ideo autem dicit qui cum ipso erant, ut ostendat eorum instabilitatem: quia quandoque cum ipso sunt propter aliqua miracula quae vident; sed tamen ab eo recedunt, cum aperitur eis veritas; Lc. VIII, 13: ad tempus credunt, et in tempore tentationis recedunt.

Et dixerunt ei: numquid et nos caeci sumus? scilicet corporaliter; quamvis spiritualiter caeci essent; Matth. XV, 14: sinite illos: caeci sunt et duces caecorum.

Hic ponitur Iudaeorum confutatio: ubi, secundum expositionem Augustini, manifestatur intentio praecedentium, ut scilicet ostendatur de qua caecitate loquitur dominus, quia de spirituali. Dicit ergo si caeci essetis, idest vos caecos reputaretis, recognoscentes per humilitatem peccatum vestrum, non haberetis peccatum: quia curreretis ad remedium. Peccatum enim remittitur per gratiam, quae non datur nisi humilibus; Iac. IV, 6: humilibus autem dat gratiam.

Nunc vero dicitis quia videmus; idest, superbe vos videre putantes, non recognoscitis vos peccatores. Peccatum vestrum manet, idest non remittitur; Iac. IV, 6: deus superbis resistit.

Secundum chrysostomum, exponitur de caecitate corporali, ut sit sensus si caeci essetis, corporaliter, non haberetis peccatum, de hoc quod caeci essetis: quia cum sit corporalis defectus, non habet rationem peccati.

Nunc vero quia dicitis, videmus, peccatum vestrum magis arguitur; quia videntes oculis corporalibus miracula quae ego facio, non creditis mihi; Is. VI, 10: excaeca cor populi huius.

Vel aliter, si caeci essetis, idest ignorantes iudiciorum dei et sacramentorum legis, non haberetis peccatum; supple: tantum. Quasi dicat: si ex ignorantia peccaretis, peccatum vestrum non esset adeo grave. Nunc vero quia dicitis, videmus, idest arrogatis vobis scientiam legis et cognitionem dei, et tamen peccatis, ideo peccatum vestrum manet, idest aggravatur; Lc. XII, 47: servus qui scit voluntatem domini sui, et non fecit secundum voluntatem eius, vapulabit multis.


Capitulus 10


65
(
Jn 10)



Lectio 1

Jn 10,1-5

Postquam dominus ostendit quod eius doctrina habet illuminativam virtutem, hic consequenter ostendit quod habet virtutem vivificativam, et primo ostendit hoc, verbo; secundo, miraculo: c. XI, ibi erat autem quidam languens etc..

Circa primum tria facit.

Primo ostendit se habere virtutem vivificativam; secundo ostendit vivificandi modum, ibi ego sum pastor bonus etc.; tertio ostendit vivificandi potestatem, ibi dissensio itaque facta est inter Iudaeos propter sermones hos.

Prima pars dividitur in tres: primo enim dominus proponit quamdam parabolam; secundo evangelista insinuat necessitatem expositionis ipsius: hoc proverbium dixit eis etc.; tertio dominus exhibet parabolae expositionem, ibi dixit eis iterum iesus etc..

Parabolam autem proponit eis dicens amen dico vobis. Quae quidem ex duobus est, scilicet de fure et pastore ovium. Unde circa eam tria facit.

Primo proponit conditionem furis et latronis; secundo pastoris, ibi qui autem intrat per Ostium, pastor est ovium; tertio effectum utriusque, ibi et oves illum sequuntur etc..

Ad intellectum autem huius, primo considerandum est quae sint oves, quae quidem sunt fideles christi, et qui sunt in gratia dei; Ps. Xciv, 7: nos autem populus eius et oves pascuae eius; Ez. XXXIV, V. 31: vos autem oves pascuae meae homines estis. Ovile ergo ovium est congregatio fidelis populi; Mich. II, 12: congregabo Iacob totum te; in unum conducam reliquias Israel; pariter ponam illum quasi gregem in ovili. Ostium autem ovilis aliter accipitur secundum chrysostomum, et aliter secundum Augustinum.

Nam secundum chrysostomum, Ostium vocat christus Scripturas sacras, secundum illud Col. IV, 3: orantes simul pro nobis, ut deus aperiat Ostium sermonis. Dicitur autem sacra Scriptura Ostium, ut chrysostomus dicit, primo quia per ipsam accessum habemus ad dei cognitionem; rom. C. I, 2: quod autem promiserat per prophetas suos in Scripturis sanctis de filio suo, qui factus est ei ex semine David secundum carnem. Secundo, quia sicut Ostium oves custodit, ita sacra Scriptura conservat vitam fidelium; supra V, 39: scrutamini Scripturas: quia vos putatis vitam habere in ipsis.

Tertio quia Ostium lupos supervenire non permittit: sic sacra Scriptura arcet haereticos a nocumento fidelium; II Tim. III, 16: omnis Scriptura divinitus inspirata utilis est ad docendum, ad arguendum, ad corripiendum, ad erudiendum in iustitia. Ille ergo non intrat per Ostium qui ad docendum populum non ingreditur per sacram Scripturam. Unde dominus de talibus dicit Matth. XV, 9: sine causa colunt me, docentes doctrinas et mandata hominum; ibid. V. 6: irritum fecistis mandatum dei. Haec est ergo furis conditio ut non intret per Ostium, sed aliunde.

Addit autem ascendit: quod et parabolae congruit, dum fures non intrantes per Ostium, conscendunt parietes, et praecipitant se in ovili. Congruit etiam veritati: quia causa quare aliqui doceant aliter quam sapiat sacra Scriptura, praecipue ex superbia provenit; I Tim. VI, 3: si quis aliter docet, et non acquiescit sacris sermonibus, superbus est, nihil sciens. Et quantum ad hoc dicit ascendit, scilicet per superbiam. Qui, inquam, sic aliunde ascendit, ille fur est, rapiendo quod non est suum, et latro, occidendo quod rapit; Abdiae V: si fures intrassent ad te, si latrones per noctem, quomodo conticuisses? et secundum hanc expositionem, continuatur ad praecedentia hoc modo. Quia enim dominus dixerat: si caeci essetis, non haberetis peccatum, possent respondere Iudaei, et dicere: non est ex nostra caecitate quod tibi non credimus, sed ex tuo errore, propter quem a te avertimur. Et ideo dominus hoc excludens, vult ostendere quod non est erroneus, quia intrat per Ostium, idest per sacram Scripturam; idest, docet ea quae sacra Scriptura continet.

Sed contra hoc est, quod dominus, infra eodem, exponens, dicit: ego sum Ostium etc., ex quo videtur quod per Ostium debet intelligi christus.

Ad quod chrysostomus dicit, quod in hac parabola dominus dicit se esse et Ostium et pastorem; unde secundum quod ipse diversimode se vocat, diversimode dicitur Ostium, quia, secundum quod dicit se pastorem, oportet quod aliud sit Ostium quam ipse, quia non est idem pastor et Ostium. Nihil autem aliud a christo convenientius potest dici Ostium quam sacra Scriptura, propter rationes praedictas. Convenienter ergo sacra Scriptura Ostium dicitur.

Secundum Augustinum, hic per Ostium intelligitur christus: et hoc, quia per ipsum intratur; Apoc. IV, 1: post hoc vidi Ostium magnum etc.. Quicumque ergo intrat in ovile, oportet quod per Ostium, scilicet christum, intret, et non aliunde. Sed attendendum est, quod intrare in ovile competit pastori et ovi: ovi quidem, ut ibi conservetur; pastori autem, ut oves conservet. Si ergo velis intrare sicut ovis, ut ibi conserveris, vel sicut pastor, ut oves conserves, oportet te per christum intrare in ovile, non aliunde quam per christum; sicut philosophi, qui tractaverunt de principalibus virtutibus, et Pharisaei, qui caeremoniales traditiones statuerunt. Sed isti non sunt pastores neque oves, quia, ut dominus dicit qui non intrat per Ostium in ovile ovium, scilicet per christum, sed aliunde, fur est et latro; quia se et alios occidit. Nam christus est Ostium ovilis, idest congregationis fidelium, et non alius; Rom. V, 1: pacem habemus per christum ad deum, per quem et habemus accessum per fidem in gratiam istam in qua stamus, et gloriamur in spe gloriae filiorum dei; Act. IV, 12: non est aliud nomen sub caelo datum hominibus, in quo oporteat nos salvos fieri.

Et secundum hanc expositionem continuatur ad praecedentia hoc modo. Quia enim dicebant se videre sine christo, secundum quod dixit: nunc quia dicitis, videmus, peccatum vestrum manet, ideo dominus ostendit hoc esse falsum, quia non intrant per Ostium, dicens amen, amen dico vobis.

Sciendum autem, quod ut qui sicut ovis per Ostium non intrat, non potest conservari; ita nec qui ut pastor intrat, conservare potest, nisi per Ostium intret, scilicet per christum; per quod quidem Ostium intraverunt veri pastores, de quibus Hebr. V, 4: nemo sibi assumit honorem, sed qui vocatur a deo tamquam Aaron. Mali vero pastores non intrant per Ostium, sed per ambitionem, et potentiam saecularem, et simoniam; et isti sunt fures et latrones; Oseae VIII, 4: ipsi regnaverunt, et non cognovi; idest, non approbavi.

Et dicit sed ascendit aliunde, quia Ostium istud, scilicet christus, cum sit parvum per humilitatem, Matth. XI, 29: discite a me, quia mitis sum, non possunt intrare nisi qui christi humilitatem imitantur. Qui ergo non intrant per Ostium, aliunde ascendunt, idest superbi sunt, et non imitantur illum qui, cum deus esset, factus est homo; et humilitatem suam non recognoscunt.

Hic agit de pastore, et primo ponit pastoris conditionem; secundo ostendit per signa quod iste sit pastor, ibi huic ostiarius aperit.

Conditio autem veri pastoris est intrare per Ostium, idest testimonia sacrae Scripturae; unde dicebat, Lc. Ult., 44: oportet impleri omnia quae scripta sunt in lege Moysi, et prophetis, et Psalmis de me. Pastor dicitur, Ier. XVII, 16: ego non sum turbatus te pastorem sequens; Eccli. XVIII, V. 13: qui misericordiam habet, docet et erudit sicut pastor gregem suum.

Sed si christus intelligatur per Ostium, ut Augustinus exponit, sic intrans per Ostium, intrat per seipsum. Et hoc est proprium christi: nam nullus potest intrare Ostium, scilicet ad beatitudinem, nisi per veritatem, quia nihil aliud est beatitudo quam gaudium de veritate. Christus autem inquantum deus, veritas est: et ideo inquantum homo, intrat per seipsum, scilicet per veritatem, quae est ipse inquantum deus. Nos autem non sumus ipsa veritas, sed sumus filii lucis, per participationem lucis verae et increatae; et ideo oportet nos per veritatem, quae est christus, intrare; infra XVII, 17: sanctifica eos in veritate; infra: per me si quis introierit, salvabitur.

Sed si quis etiam intrare vult ut pastor, oportet quod intret per Ostium, idest christum, scilicet secundum eius veritatem, voluntatem et ordinationem; unde dicitur ez. C. XXXIV, 23: dabo eis pastorem unum, qui pascat eas, servum meum David, quasi diceret: per me dari debent, et non per alios, seu per seipsos.

Hic ponit signa boni pastoris, quae sunt tria.

Primum sumitur ex parte ostiarii, scilicet quod ab eo introducatur; et quantum ad hoc dicit ostiarius aperit. Qui scilicet ostiarius, secundum chrysostomum, ille est qui viam aperit ad cognitionem sacrae Scripturae, qui primus fuit Moyses, qui sacras Scripturas primus accepit et instituit. Et hic aperit christo, quia, ut dicitur supra V, 46: si crederetis Moysi, crederetis forte et mihi: de me enim ille scripsit.

Vel, secundum Augustinum, ostiarius est ipsemet christus, quia ipsemet introducit homines ad seipsum; dicit: ipse se aperit, qui seipsum exponit, et non nisi per eius gratiam intramus; Eph. II, 8: gratia salvati estis.

Nec refert si christus, qui est Ostium, ipse idem sit ostiarius; nam quaedam in spiritualibus congruunt quae in corporalibus esse non possunt. Magis autem differre videtur pastor et Ostium quam Ostium et ostiarius.

Cum ergo christus dicatur pastor et Ostium, ut dictum est, multo magis potest dici Ostium et ostiarius. Sed si aliam personam ostiarii quaeris quam Moysem et christum, vide ostiarium spiritum sanctum, ut Augustinus dicit. Ad officium enim ostiarii pertinet ut Ostium aperiat, et de spiritu sancto dicitur infra XVI, 13: docebit vos omnem veritatem.

Christus enim est Ostium, inquantum est veritas.

Secundum signum sumitur ex parte ovium, scilicet quod ei obediant. Et hoc est quod dicit et oves vocem eius audiunt: quod quidem, si ex similitudine naturalis pastoris attenditur, rationabiliter dicitur, quia, sicut oves ex consueta imaginatione recognoscunt vocem pastoris, sic et fideles iusti vocem christi audiunt; Ps. Xciv, V. 8: hodie si vocem eius audieritis.

Sed contra. Multi sunt oves christi, qui tamen vocem eius non audierunt, sicut Paulus. Item aliqui audierunt, et non fuerunt oves, sicut Iudas.

Ad quod dici posset, quod Iudas pro tempore illo ovis christi erat, quantum ad praesentem iustitiam. Paulus autem quando vocem christi non audiebat, non erat ovis, sed lupus, sed vox christi adveniens mutavit lupum in ovem.

Haec autem responsio sustineri posset, si non contrariaretur ei quod dicit Ez. IV, 4: quod confractum fuerat non alligastis, et quod erroneum est, non reduxistis. Ex quo videtur quod adhuc quando confractae et erroneae erant, oves erant. Et ideo dicendum, quod loquitur hic dominus de ovibus suis, non solum secundum praesentem iustitiam, sed etiam secundum aeternam praedestinationem.

Est enim quaedam vox christi quam nullus nisi praedestinatus audire potest, scilicet, qui perseveraverit usque ad finem: Matth. X, 22. Ideo etiam dicit, et oves vocem eius audiunt, quia possent se excusare de eorum infidelitate, dicentes, quod non solum ipsi, sed etiam nullus ex principibus credit in eum. Unde, ad hoc respondens, dicit et oves vocem eius audiunt; quasi dicat: ideo ipsi non credunt, quia non sunt de ovibus meis.

Tertium signum sumitur ex actibus ipsius pastoris; et quantum ad hoc dicit proprias oves vocat nominatim. Ubi ponit quatuor actus boni pastoris. Primo quidem quod oves cognoscit. Unde dicit, quod proprias oves vocat nominatim: in quo ostendit cognitionem, et familiaritatem suam ad oves. Illos enim ex nomine vocamus quos familiariter cognoscimus; Ex. XXXIII, 17: ego novi te ex nomine. Et quidem ad officium boni pastoris pertinet, secundum illud prov. C. XXVII, 23: diligenter considera vultum pecoris tui. Et hoc quidem convenit christo secundum praesentem cognitionem, vel magis secundum aeternam praedestinationem, quas ab aeterno nomine tenus novit; ps. Cxlvi, 4: qui numerat multitudinem stellarum, et omnibus eis nomina vocat; II tim. C. II, 19: novit dominus qui sunt eius.

Secundo vero quod eas educit, idest segregat a societate impiorum; Ps. Cvi, 14: eduxit eos de tenebris et umbra mortis.

Tertio, quia iam eductas ab impiis, et inductas in ovile, iterum eduxit eas ex ovili.

Primo quidem in salutem aliorum; Is. Ult., V. 19: mittam ex eis qui salvati fuerint in Lydiam; Matth. X, 16: ecce ego mitto vos sicut oves in medio luporum; ut scilicet de lupis faciatis oves. Secundo vero in directionem et viam salutis aeternae; Lc. I, 79: ad dirigendos pedes nostros in viam pacis.

Quarto vero eas praecedit exemplo bonae conversationis; unde dicit et ante eas vadit, quod quidem in pastore corporali non est ita, quin potius sequitur, secundum illud ps. Lxxvii, 70: de post foetantes accepit eum.

Bonus autem pastor ante eas vadit per exemplum; I Petr. Ult., 3: neque ut dominantes in clero, sed forma facti gregis ex animo.

Christus autem utraque missione ante eas vadit: quia primus pro doctrina veritatis mortem subiit, Matth. XVI, 24: si quis vult post me venire, abneget semetipsum, et tollat crucem suam, et sequatur me, et praecessit omnes in vitam aeternam. Mich. II, V. 13: ascendit pandens iter ante eos.

Hic agit de effectu utriusque, furis scilicet, et pastoris in ovibus, et primo ponit effectum boni pastoris; secundo effectum lupi et furis, ibi alienum autem non sequuntur.

Dicit ergo quod dictum est de conditionibus utriusque, sed oves sequuntur illum, qui scilicet ante eas vadit. Et hoc quidem in promptu est, quia subditi sequuntur vestigia praelatorum, ut dicitur I Petr. II, V. 21: christus passus est pro nobis, vobis relinquens exemplum, ut sequamini vestigia eius; iob XXIII, 11: vestigia eius secutus est pes meus. Et hoc ideo, quia sciunt vocem eius, idest cognoscunt et delectantur in ea; Cant. II, 14: sonet vox tua in auribus meis: vox enim tua dulcis.

Effectus autem furis est ut oves eum non diu sequantur, sed ad tempus; unde dicit alienum autem non sequuntur; idest, doctorem mendacem et haereticum non sequuntur; Ps. XVII, 46: filii alieni mentiti sunt mihi. Sic et Paulus doctores mendaces non diu secutus Est. Sed fugiunt ab eo; et hoc ideo, quia, ut dicitur I Cor. XV, 33, corrumpunt bonos mores colloquia prava. Ideo autem fugiunt, quia non noverunt, idest non approbant, vocem alienorum, idest doctrinam eorum, quae serpit ut cancer.



Thomas Aq. s Johannis 63