Thomas Aq. s Johannis 104

104

Lectio 2

Supra monuit dominus discipulos suos ut in eo manerent, hic ostendit quid sit in eo manere; et hoc tripliciter.

Primo quidem quod manere in eo est manere in eius dilectione; secundo ostendit quod praecepta eius servare, est manere in eius dilectione, ibi si praecepta mea servaveritis, manebitis in dilectione mea; tertio ostendit quod observatio caritatis sit eius praeceptum, ibi hoc est praeceptum meum etc..

Circa primum duo facit.

Primo commemorat collatum discipulis beneficium; secundo hortatur eos ad perseverandum, ibi manete in dilectione mea.

Dicit ergo primo, quod hoc quod in christo manemus, est ex eius gratia; quae quidem gratia est effectus dilectionis ipsius, Ier. XXXI, 3: in caritate perpetua dilexi te.

Ex quo patet quod omnia opera nostra bona sunt nobis ex beneficio divinae dilectionis.

Non enim essent nobis, nisi quia fides per dilectionem operatur; nec diligeremus, nisi prius diligeremur. Et ideo hoc beneficium commemorans dixit sicut dilexit me pater, et ego dilexi vos.

Sed notandum, quod ly sicut quandoque denotat aequalitatem naturae, quandoque autem similitudinem actionis. Ariani autem errantes volebant, quod ly sicut importaret aequalitatem, et per hoc, quod superius saepius expressum est, concludebant, quod esset minor patre. Sed hoc est falsum; et ideo, secundum Augustinum, dicendum, quod ly sicut dicit similitudinem gratiae et dilectionis: nam dilectio qua filius diligit discipulos, est quaedam similitudo eius dilectionis qua pater diligit filium. Cum enim diligere aliquem sit velle ei bonum, pater diligit filium secundum divinam naturam, inquantum vult illi infinitum suum bonum, quod ipse habet, communicando ei eamdem naturam numero quam ipse habet; supra V, V. 20: pater diligit filium, et omnia demonstrat ei quae ipse facit. Diligit etiam eum secundum humanam naturam; Oseae XI, V. 1: puer Israel, et dilexi eum, et ex Aegypto vocavi filium meum. Et ad hoc scilicet ut simul esset deus et homo.

Et ad nihil horum filius dilexit discipulos, nam neque ad hoc dilexit eos ut essent deus per naturam, neque essent uniti deo in persona; sed ad quamdam horum similitudinem eos dilexit, ut scilicet essent dii per participationem gratiae; Ps. Lxxxi, 6: ego dixi: dii estis; II Petr. I, 4: per quem magna nobis et pretiosa promissa donavit, ut divinae per hoc efficiamur consortes naturae.

Item ut assumerentur in unitatem affectus: quia qui adhaeret deo, unus spiritus est; I Cor. VI, 17. Rom. VIII, 29: quos praescivit, conformes fieri imaginis filii sui, ut sit ipse primogenitus in multis fratribus. Sic ergo maius bonum deus pater posuit filio secundum utramque naturam, quam filius discipulis, sed tamen simile, ut dictum est.

Manete in dilectione mea, quasi diceret: ex quo tantum beneficium recepistis ex dilectione mea, manete in ea, ut scilicet me diligatis: vel manete in dilectione mea, quia ego diligo vos, scilicet in gratia mea, ut non excidatis a bonis quae praeparavi vobis. Et haec expositio magis congruit, ut sit sensus: perseveretis in hoc statu, ut scilicet diligamini a me per effectum gratiae; I Cor. VII, 20: unusquisque in ea vocatione qua vocatus est, in illa permaneat; I Io. IV, V. 16: qui manet in caritate, in deo manet, et deus in eo.

Hic ostendit quid sit manere in eius dilectione, et primo ostendit quod hoc est servare eius mandatum; secundo manifestat per exemplum, ibi sicut et ego patris mei praecepta servavi; tertio excludit dubium, ibi haec locutus sum vobis ut gaudium meum in vobis sit.

Dicit ergo manete in dilectione mea, et hoc facietis, si praecepta mea servaveritis: sic enim manebitis in dilectione mea.

Observatio enim mandatorum est effectus divinae dilectionis, non solum eius qua nos diligimus, sed eius qua ipse diligit nos. Ex hoc enim quod ipse diligit nos, movet nos et adiuvat ad implendum mandata eius, quae impleri non possunt nisi per gratiam, I io. C. IV, 10: in hoc est caritas, non quasi nos dilexerimus deum, sed quoniam ipse prior dilexit nos.

Exemplum autem ad hoc subdit, dicens sicut et ego patris mei praecepta servavi.

Sicut enim dilectio, qua pater diligit eum, est exemplum dilectionis qua ipse diligit nos; ita voluit quod obedientia sua sit exemplum obedientiae nostrae. Christus enim per hoc ostendit quod mansit in dilectione patris, quia, per omnia, mandata eius servavit.

Nam et mortem sustinuit, Phil. II, 8: factus est obediens patri usque ad mortem, mortem autem crucis. Ab omni peccato abstinuit; I Petr. II, 22: qui peccatum non fecit, nec dolus inventus est in ore eius. Quae intelligenda sunt de christo secundum quod homo; supra VIII, 29: non reliquit me solum, quia quae placita sunt ei, facio semper.

Et ideo dicit: maneo in eius dilectione quia nihil in me, secundum quod homo, est dilectioni eius contrarium.

Ne credant quod moneat eos ad mandata eius servanda propter utilitatem propriam, et non discipulorum, dicit haec locutus sum vobis, scilicet ut mandata mea servetis propter bonum vestrum, scilicet ut gaudium meum in vobis sit. Amor enim est causa gaudii: unusquisque enim gaudet de re amata. Deus autem se amat et creaturam, praecipue rationalem, cui infinitum bonum communicat. Christus ergo de duobus ab aeterno gaudet: scilicet de bono suo et patris; Prov. VIII, 30: delectabar coram eo ludens in orbe terrarum. Item de bono creaturae rationalis; ibid. VIII, 31: deliciae meae sunt esse cum filiis hominum, idest, in hoc quod communicor filiis hominum: et de his gaudet ab aeterno; Is. Lxii, 5: gaudebit super te deus tuus.

Vult ergo dominus ut per observantiam mandatorum suorum efficiamur participes gaudii sui; unde dicit ut gaudium meum, quo scilicet ego gaudeo de divinitate mea et patris, sit in vobis: quod nihil est aliud quam vita aeterna, quae est gaudium de veritate, ut Augustinus dicit; quasi diceret: ut habeatis vitam aeternam; iob XXII, 26: tunc super omnipotente deliciis afflues.

Et gaudium vestrum, quo ego gaudeo de humanitate mea, repleatur. Nam bona de quibus nos gaudemus, aut sunt imperfecta, aut imperfecte habentur; et ideo gaudium in hac vita plenum esse non potest. Tunc autem plenum erit quando perfecta bona perfecte consequemur; Matth. XXV, 21: intra in gaudium domini tui.

Hic ostendit dominus quae sint praecepta eius, et primo proponit quid sit praeceptum suum; secundo inducit exemplum, ibi sicut dilexi vos; tertio commemorat beneficium, ibi vos amici mei estis.

Praeceptum autem quod ponit, est praeceptum caritatis, quod servari vult.

Hoc est, inquit, praeceptum meum ut diligatis invicem.

Sed cum multa sint alia praecepta domini in sacro eloquio, quaeritur quare solum observationem caritatis dicit esse praeceptum suum.

Ad quod, secundum Gregorium, dicendum est, quod caritas est radix et finis omnium virtutum. Radix quidem, quia ex caritate confirmata in corde hominis movetur homo ad implenda omnia alia praecepta; Rom. XIII, V. 8: qui diligit proximum, legem implevit.

Ergo omnia praecepta quasi ad hoc ordinantur ut homo benefaciat proximo, et non molestet eum; quod quidem potissime ex caritate fit. Finis autem est, quia omnia praecepta ad ipsam ordinantur, et in sola caritate solidantur; I Tim. I, 5: finis praecepti est caritas. Dicit ergo hoc est praeceptum meum, ut diligatis invicem, quasi scilicet, a caritate omnia procedunt sicut a principio, et in caritate omnia ordinantur sicut in finem.

Nam, sicut dicit Gregorius, ut multi arboris rami ex una radice prodeunt, sic multae virtutes ex una radice generantur: nec habet aliquid viriditatis ramus boni operis, si non manet in radice caritatis.

Sed cum Matth. XXII, 40, dicatur, quod non solum in dilectione dei, sed etiam proximi pendeat lex et prophetae, quare solum hic de dilectione proximi mentionem facit? sed dicendum, quod unum includitur in alio: qui enim diligit deum, necesse est ut proximum et ea quae sunt dei diligat; et qui diligit proximum propter deum, necesse est ut diligat deum: licet enim obiecta sint diversa, tamen ipsi actus secundum consequentiam sunt unum.

Est autem duplex ratio quare magis de dilectione proximi quam dei mentionem facit.

Una scilicet, quia in hoc intendit eos instruere, et inducere quomodo proximos aedificent, et quomodo fortes fierent ad tribulationes persecutorum perferendas; et ad utrumque caritas proximi necessaria est.

Hic manifestat per exemplum quomodo proximum debeamus diligere, ita scilicet, quomodo christus dilexit nos.

Christus autem dilexit nos ordinate et efficaciter.

Ordinate quidem, quia nil in nobis dilexit nisi deum, et in ordine ad ipsum; Eccli. XXIV, 24: ego mater pulchrae dilectionis etc.. Efficaciter autem, quia intantum dilexit ut semetipsum pro nobis traderet; eph. C. V, 2: dilexit nos, et tradidit semetipsum pro nobis oblationem et hostiam deo in odorem suavitatis. Nos ergo debemus proximos diligere, scilicet sancte ad bonum, et efficaciter scilicet ut dilectionem opere ostendamus; I Io. III, 18: non diligamus verbo neque lingua, sed opere et veritate.

Maiorem hac dilectionem nemo habet quam ut animam suam ponat quis pro amicis suis. Hic ostendit efficaciam dilectionis, quae est ut quis mortem sustineat pro amicis, quod est signum maximae dilectionis.

Sed contra hoc obiicitur, quod maioris dilectionis signum dicitur quando aliquis animam suam ponit pro inimicis suis, ut christus fecit; Rom. V, 8: commendat deus caritatem suam in nobis: quoniam cum adhuc peccatores essemus, secundum tempus christus pro nobis, mortuus est.

Ad quod dicendum, quod christus non posuit animam suam pro nobis inimicis, ut scilicet inimici remaneremus, sed ut amicos efficeret: vel licet non essent amici quasi amantes, erant tamen amici ut amati. Est autem manifestum quod maximae dilectionis est signum, propter amicos animam ponere, quia, in ordine diligibilium quatuor ordinata sunt, scilicet deus, anima nostra, proximus, et corpus nostrum. Et deum debemus diligere super nos ipsos et supra proximos, ita ut pro deo nos ipsos, scilicet animam et corpus et proximum dare debeamus. Pro anima autem nostra corpus est ponere, non tamen eam dare.

Pro proximo autem vitam corporalem et corpus debemus exponere pro salute proximi: et ideo, cum vita corporalis sit potissimum quod nos post animam habeamus, ideo potissimum est ipsam exponere propter proximum, et maioris dilectionis signum; I io. C. IV, 9: in hoc apparuit caritas dei in nobis, quoniam filium suum unigenitum misit deus in mundum, ut vivamus per eum.


105

Lectio 3

Supra dominus monuit nos ad dilectionem fraternam, et hoc exemplo sui, hic ostendit discipulis beneficium praestitum, per quod obligati erant ad christi imitationem: scilicet quod christus eos ad amorem suum assumpsit. Et primo ponit amicitiae signum; secundo subiungit causam, ibi non vos me elegistis etc..

Ponit autem duplex amicitiae signum: unum ex parte discipulorum; aliud ex parte sui ibi iam non dicam vos servos.

Signum autem ex parte discipulorum, quod sunt amici christi, est observatio mandatorum eius; unde dicit vos amici mei estis, si feceritis quae ego praecipio vobis; quasi diceret: usque modo monui vos ut diligeretis invicem, sed modo moneo et dico de amicitia vestra ad meipsum.

Potest autem hoc quod dicit vos amici mei estis, dupliciter intelligi, secundum quod amicus dupliciter dicitur, scilicet qui amat et qui amatur; et secundum utrumque, verum est quod subdit si feceritis quae ego praecipio vobis. Et qui deum amant, mandata illius servant; quia cum amicus dicatur quasi animae custos, ut Gregorius dicit, non immerito qui voluntatem dei in praeceptis eius custodit, amicus eius vocatur. Item, quos deus amat, mandata dei servant, inquantum conferendo eis gratiam suam, adiuvat ad servandum: deus enim nos amando, facit suos dilectores; Prov. VIII, 17: ego diligentes me diligo: non quasi prius fuerint diligentes, sed quia ipse eos diligentes facit diligendo.

Sed sciendum, quod mandatorum observatio non est divinae amicitiae causa, sed signum: scilicet et quod deus diligat nos, et quod nos diligamus eum; Sap. VI, V. 19: dilectio illius custodia legum est; I io. C. II, 4: qui dicit se amare deum, et mandata eius non custodit, mendax est.

Ex parte autem christi ponitur amicitiae signum, cum dicit iam non dicam vos servos, et primo excludit quod videtur amicitiae contrarium; secundo ponit verae amicitiae signum, ibi vos autem dixi amicos etc..

Amicitiae autem contrariatur servitus, et ideo primo excludit servitutem, dicens iam non dicam vos servos; quasi dicat: etsi olim fueritis quasi servi sub lege, nunc estis quasi liberi sub gratia; Rom. VIII, 15: non accepistis spiritum servitutis iterum in timore; sed accepistis spiritum adoptionis filiorum.

Secundo subdit rationem, dicens quia servus nescit quid faciat dominus eius: servus enim est quasi extraneus a domino; supra c. VIII, 35: servus non manet in domo in aeternum. Extraneis autem secreta committenda non sunt; Prov. XXV, 9: secreta extraneo ne reveles, unde nunc servis secreta committenda non sunt.

Potest autem hoc ad praecedentia sic continuari.

Possent discipuli dicere, quod si servamus praecepta tua, sumus amici tui; sed servare praecepta est magis servitutis quam amicitiae: et ideo hoc excludens dominus dicit iam non dicam vos servos.

Sed dubitatur hic. Cum ipsi apostoli dicant se servos christi; sicut: Paulus apostolus servus christi iesu, et David: servus tuus ego sum, et etiam ipsi qui introducendi sunt in vitam aeternam: Matth. XXV, 23: euge serve bone et fidelis... Intra in gaudium domini tui: quid est hoc quod dominus dicit iam non dicam vos servos? dubitatur etiam de hoc: quia cum frequenter domini servis suis secreta revelent, et etiam deus, Amos III, 7: non faciet deus verbum, nisi revelaverit secretum suum ad servos suos prophetas: non videtur verum quod hic dicit servus nescit quid faciat dominus eius.

Respondeo. Dicendum, secundum Augustinum, quod servitus proprie ex timore creatur.

Est autem duplex timor: scilicet servilis, quem expellit caritas, I Io. IV, 18: timor non est in caritate; alius est timor filialis, qui ex caritate generatur, quia timet perdere quis quod amat; et hic est timor bonus et castus, de quo dicitur in Ps. XVIII, V. 10: timor domini sanctus permanet in saeculum saeculi. Et secundum hoc sunt duae servitutes. Una quae procedit ex timore filiali; et secundum hanc servi sunt iusti omnes, et filii dei, ut obiiciebatur. Alia servitus, est quae procedit ex timore poenae, et contrariatur dilectioni; et de hac dicit iam non dicam vos servos.

Sciendum est etiam, quod servus proprie est qui non est causa sui: liber vero qui est sui causa. Est ergo differentia inter operationes servi et liberi: quia servus operatur causa alterius; liber autem causa sui operatur, et quantum ad causam finalem operis, et quantum ad causam moventem. Nam liber propter se operatur, sicut propter finem, et a se operatur, quia propria voluntate movetur ad opus; sed servus nec propter se operatur sed propter dominum, nec a se sed a domini voluntate, et quasi quadam coactione. Sed contingit aliquando quod aliquis servus operatur causa alterius, sicut causa finali; operatur tamen a se, inquantum se movet ad opus: et haec est bona servitus, quia ex caritate movetur ad bona opera facienda; sed non operatur propter se: quia caritas non quaerit quae sua sunt, sed quae sunt iesu christi et salutis proximorum. Qui autem omnino causa alterius operantur, sunt mali servi. Patet ergo quod discipuli servi erant, sed bona servitute, quae ex amore procedit.

Ad secundam quaestionem dicendum, quod ille servus qui movetur solum ab alio, et non a se, habet se ad moventem sicut instrumentum ad artificem. Instrumentum autem communicat cum artifice in opere, sed non in operis ratione. Sic ergo tales servi participant solum in opere; sed quando servus operatur ex propria voluntate, necesse est quod rationem operis sciat, et quod revelentur ei occulta, per quae ea scire possit quae agit, Eccli. XXXIII, 31: servus si est tibi fidelis, sit tibi quasi anima tua. Apostoli autem, ut dictum est, a se movebantur ad bona opera facienda, scilicet ex propria voluntate per amorem inclinata; et ideo dominus secreta sua revelat eis. Sed de malis servis verum est quod nesciunt quid faciat dominus eorum. Sed quae sunt illa quae nesciunt? illa proprie quae in nobis deus facit.

Omnia enim bona quae facimus, deus in nobis operatur Is. XXVI, 12 et Phil. II, 13: operatur in nobis et velle et perficere.

Servus ergo malus ex superbia cordis sui obtenebratus, dum quod facit, sibi attribuit, nescit quid faciat dominus eius.

Hic ponit verum signum amicitiae ex parte sua, quod est quia quaecumque audivi a patre meo, nota feci vobis.

Verum enim amicitiae signum est quod amicus amico suo cordis secreta revelet. Cum enim amicorum sit cor unum et anima una, non videtur amicus extra cor suum ponere quod amico revelat; Prov. XXV, 9: causam tuam tracta cum amico tuo. Deus autem faciendo nos participes suae sapientiae, sua secreta nobis revelat; Sap. VII, 27: per nationes in animas sanctas se transfert, amicos dei et prophetas constituit.

Sed dubitatur hic primo, quae et qualiter filius a patre audit. Quod quidem pluries iam manifestatum Est. Cum enim audire sit scientiam ab alio accipere, audire filium a patre nihil aliud est quam scientiam ab eo accipere; scientia autem filii est eius essentia: filium ergo audire a patre, est accipere essentiam eius ab eo.

Dubitatur etiam de hoc quod dicit omnia quaecumque audivi a patre meo, nota feci vobis. Si ergo omnia eis nota fecit, sequitur quod tot sciebant discipuli quot et filius.

Responsio. Dicendum, secundum chrysostomum omnia quaecumque audivi, quae scilicet vos audire oportebat, nota feci vobis; non autem omnia simpliciter; infra XVI, V. 12: multa habeo vobis dicere, quae non potestis portare modo.

Vel dicendum, secundum Augustinum, quod dominus propter certitudinem dicendorum utitur praeterito pro futuro; ut sit sensus omnia quaecumque audivi a patre meo, nota feci vobis, idest, faciam in plenitudine, de qua dicit apostolus I Cor. XIII, V. 12: tunc cognoscam sicut et cognitus sum; infra XVI, 25: in illo die palam de patre meo annuntiabo vobis, quando scilicet introducet nos ad visionem patris. Omnia enim quae scit filius, scit pater. Quando ergo revelabit nobis patrem, revelabit omnia quae scit, et id quod scimus.

Vel dicendum, secundum Gregorium, et melius. Eiusdem rei potest haberi cognitio perfecta et imperfecta: sicut in scientiis apparet quod qui scit principia omnia unius scientiae dicitur scire scientiam illam, sed imperfecte eam scit. Unde qui docet aliqua principia alicuius scientiae, potest dicere se docuisse scientiam illam, quia omnia quae sunt scientiae illius, sunt in principiis eius virtute; sed illam eamdem scientiam perfectius scit quando conclusiones singulas, quae virtute erant in principiis, novit. Sic ergo et de divinis potest haberi duplex cognitio. Una imperfecta: et haec habetur per fidem, quae est praelibatio illius futurae beatitudinis et cognitionis quam habebimus in patria; hebr. C. XI, 1: est autem fides sperandarum substantia rerum, argumentum non apparentium.

Unde de hac cognitione dicit omnia nota feci vobis, scilicet in fide, secundum quamdam praelibationem, sicut conclusiones virtute sunt in principiis. Unde dicit Gregorius: omnia quae nota facit servis suis, sunt gaudia internae caritatis et festa supernae patriae, quae quotidie mentibus per aspirationem sui amoris imprimit, dum enim audita superna caelestia amamus, amata iam novimus: quia ipse amor notitia est.

Hic ponit amicitiae causam.

Consuetum est autem apud homines ut unusquisque sibi attribuat causam amicitiae; eccli.

XXXVII, 1: omnis amicus dicit: et ego amicitiam copulavi. Et sic multi attribuunt sibi divinae amicitiae causam, dum sibi principium bonorum operum attribuunt et non deo. Et dominus hoc excludens dicit non vos me elegistis; quasi dicat: quisquis ad hanc dignitatem amicitiae vocatus est, non sibi causam amicitiae attribuat, sed mihi eum ad hoc eligenti. Et primo ponit gratuitam dei electionem; secundo exponit ad quid eliguntur, ibi et posui vos, ut eatis et fructum afferatis.

Dicit ergo non vos me elegistis, ut scilicet ego essem amicus vester, sed ego elegi vos, ut facerem amicos meos; I Io. IV, 10: non quasi nos dilexerimus deum, sed quoniam ipse prior dilexit nos.

Est autem duplex dei dilectio. Una aeterna qua praedestinamur; Eph. I, 4: elegit nos in ipso ante mundi constitutionem. Alia temporalis, qua ab ipso vocamur, quae nihil est aliud quam executio aeternae praedestinationis: quia quos elegit praedestinando, hos etiam elegit vocando; Rom. VIII, 30: quos praedestinavit, hos et vocavit etc.; Lc. VI, V. 13: elegit duodecim, quos et apostolos nominavit.

Sunt autem aliqui dicentes, electionem dei temporalem ex meritis electorum causari. Sed hoc est contra illud quod hic dicitur. Nam si ideo elegit te quia bonus eras, non autem poteras bonus esse nisi bonum eligeres; hoc autem bonum potissime est deus; ergo primo elegisti bonum, quod est deus, quam eligereris. Sed dominus dicit contrarium non vos me elegistis, sed ego elegi vos. Non ergo dicendum, quod aliquod bonum ex parte nostra totaliter praecedat electionem dei. Dico autem totaliter, quia aliquod bonum particulare in nobis existens, potest esse causa alterius boni nobis dandi, et hoc alterius, cum sit quidam ordo in divinis donis; sed universaliter nihil potest esse causa et praecedere divinam electionem: quia omnia bona sunt nobis a deo.

Sed de aeterna electione adhuc magis erroneum esset dicere, quod ab electione nostra praecederetur. Fuerunt tamen aliqui qui dicerent, quod merita nostra praecedentia sunt causa illius electionis: et hic fuit error Origenis, qui dixit animas hominum simul fuisse creatas aequales, et quibusdam stantibus, quaedam minus et quaedam magis peccaverunt; et ideo quaedam meruerunt habere gratiam, quaedam non.

Sed contra hoc est, quod dominus dicit: non vos me elegistis.

Alii autem dicunt quod verum est quod merita in actu existentia non sunt causa praedestinationis, sed praeexistentia in praescientia dei; dicentes quod quia deus scivit aliquos bonos futuros et bene usuros gratia, ideo proposuit eis gratiam se daturum.

Sed si hoc esset, sequeretur quod ideo elegit nos, quia praescivit nos ipsum electuros.

Et sic electio nostra praevia esset electioni divinae, quod est contra sententiam domini.

Sed forsitan diceret aliquis: quae electio poterat esse, qui nihil eramus et nulla inter nos erat praeeminentia? sed eum qui dicit huiusmodi, decipit modus electionis humanae secundum quem credit esse electionem divinam. Sed aliter et aliter se habent: quia electio nostra causatur ex bono iam praeexistente; sed electio divina est causa influentiae maioris boni in uno quam in alio. Cum enim electio sit actus voluntatis: secundum quod diversimode voluntas dei et hominis se habent ad bona, sic diversus est electionis eorum modus. Voluntas autem dei se habet ad bonum creatum ut causa eius; Sap. XI, 26: quomodo potuissent illa esse, nisi tu voluisses? et sic bonum derivatur ad res creatas ex voluntate dei. Unde deus aliquem alteri praeeligit, inquantum plus ei de bono influit quam alteri.

Voluntas autem hominis movetur ad aliquid ex bono praeexistente apprehenso: et ideo oportet in electione nostra unum bonum praeexistere alteri. Ideo autem deus uni magis quam alteri bonum influit, ut reluceat ordo in rebus: sicut apparet in rebus materialibus, quod materia prima quantum est de se, est uniformiter disposita ad omnes formas. Ipsae etiam res antequam sint, non sunt dispositae ad hoc vel illud esse; sed ut servetur ordo in eis, diversas formas et diversum esse sortiuntur a deo.

Et similiter in creatura rationali quidam eliguntur ad gloriam, quidam reprobantur ad poenam; II Tim. II, 19: novit dominus qui sunt eius...p in magna enim domo non solum sunt vasa aurea et argentea, sed et lignea et fictilia: et quaedam quidem in honorem, quaedam autem in contumeliam. Et sic apparet diversus ordo: dum in quibusdam rebus relucet dei misericordia, quos absque ullis meritis praecedentibus ad gratiam praeparat; in quibusdam autem dei iustitia, dum eos ex propriis culpis, citra condignum tamen, deputat poenae. Sic ergo elegi vos ab aeterno praedestinando et vocando ad fidem ex tempore.

Ad quod autem eos elegit, subdit consequenter cum dicit et posui vos ut eatis et fructum afferatis, et primo ponit ad quid elegerit; secundo rationem dictorum assignat, ibi haec mando vobis, ut diligatis invicem.

Circa primum duo facit.

Primo ostendit quod elegit ad aliquid agendum; secundo quod elegit ad aliquid recipiendum, ibi ut quodcumque petieritis patrem in nomine meo, det vobis.

Dicit ergo posui vos, idest, dedi vobis ordinem in ecclesia mea; I Cor. XII, V. 28: posuit deus in ecclesia primum quidem apostolos etc.. Item posui vos, idest, firmiter vos disposui; Gen. I, 16: fecit deus luminaria magna, et posuit ea in firmamento caeli; Iud. V, 20: stellae manentes in ordine et cursu suo adversus sisaram pugnaverunt.

Positio enim ordinem et firmitatem importat.

Posui, inquam, ad tria. Primo quidem ad eundum: unde dicit ut eatis, per mundum discurrendo, ut totum convertatis ad fidem; Mc. Ult., 15: euntes in mundum universum, praedicate evangelium omni creaturae. Vel ut eatis, idest proficiatis de virtute in virtutem; Ps. Lxxxiii, 8: ibunt de virtute in virtutem: videbitur deus deorum in sion; Oseae, ult., 6: ibunt rami eius ut Libani.

Secundo ad fructum afferendum, unde dicit et fructum afferatis scilicet conversionis fidelium, quantum ad primum iter; Rom. I, V. 13: ut aliquem fructum habeam in vobis, sicut et in ceteris gentibus. Vel fructum spiritualem interiorem, quantum ad secundum iter; Gal. V, 22: fructus autem spiritus est caritas, gaudium, pax etc.. Eccli. XXIV, 23: flores mei fructus honoris et honestatis.

Tertio ut fructum afferant qui non perdatur per mortem seu peccatum; unde dicit et fructus vester maneat, scilicet congregatio fidelium in vitam aeternam perducatur, et fructus spiritualis magis proficiat; supra, IV, V. 36: et fructum congregat in vitam aeternam.

Ut quodcumque petieritis. Hic ostendit quod elegerit ad aliquid recipiendum, scilicet omnia quae petierint. Quasi diceret: posui vos ad hoc ut essetis digni recipere a patre in nomine meo; I Io. III, 21: si cor nostrum non reprehenderit nos, fiduciam habemus ad deum, et quidquid petierimus, accipiemus ab eo.

Haec mando vobis. Hic assignat rationem rerum quae dixit.

Posset enim quis dicere, quare haec omnia christus diceret eis. Unde dominus respondens dicit haec mando vobis, ut diligatis invicem; quasi, omnia quae dico, sunt inducentia vos ad dilectionem proximorum: I Tim. I, 5: finis praecepti est caritas.

Vel dicendum, secundum chrysostomum, quod possent discipuli dicere: domine, cur nobis tot de dilectione tua commemoras? numquid ut improperes? sed dominus dicit: non, immo ut incitem vos ad dilectionem proximi; I Io. IV, 21: hoc mandatum habemus a deo, ut qui diligit deum, diligat et fratrem suum.


106

Lectio 4

Posita similitudine vitis et palmitum, et explanata quantum ad inhaesionem palmitum ad vitem, hic consequenter explanat eam quantum ad ipsorum purgationem, quae futura erit per tribulationes.

Consolatur eos ergo dominus contra tribulationes quas passuri erant, et primo rationes ex quibus eos consolatur proponit; secundo ipsas rationes exponit, ibi mementote sermonis mei etc.; tertio excusationes persequentium excludit, ibi si non venissem, et eis locutus non fuissem, peccatum non haberent.

Ponit autem duas rationes ad eorum consolationem, quarum una sumitur ex exemplo; secunda ex causa, ibi si de mundo fuissetis etc..

Consolatur ergo eos dominus exemplo sui, qui et passus est persecutiones tyrannorum; unde dicit si mundus vos odit, scitote quia me priorem vobis odio habuit.

Sciendum est enim, quod sicut omnium beneficiorum principium est amor, ita et persecutionum omnium principium est odium: et ideo dominus praenuntiat eis odium futurum; Matth. XXIV, 9: odio eritis omnibus hominibus; Lc. VI, 22: beati eritis cum vos oderint homines etc..

Dicit ergo: si mundus vos odit idest futurum est quod mundus vos odio habeat, et manifestabit odium suum persequendo vos; scitote quia me priorem odio habuit, supra c. VII, 7: non potest mundus odisse vos; me autem odit. Sed haec est grandis consolatio iustis ad fortiter sustinendum persecutiones; Hebr. XII, 3: recogitate eum qui talem sustinuit a peccatoribus adversus semetipsum contradictionem, ut ne fatigemini, animis vestris deficientes; I Petr. II, 21: christus passus est pro nobis, vobis relinquens exemplum, ut sequamini vestigia eius.

Et ideo, secundum Augustinum, non debent se membra supra verticem extollere, nec recusare se in corpore esse, nolendo mundi odium sustinere cum capite.

Mundus autem dupliciter accipitur.

Quandoque quidem in bonum, pro his qui bene vivunt in mundo; II Cor. V, 19: deus erat in christo, mundum reconcilians sibi. Quandoque autem in malum, scilicet pro amatoribus mundi; I Io. V, 19: mundus totus in maligno positus Est. Sic ergo totus mundus totum odit mundum: quia amatores mundi, qui sunt per totum mundum diffusi, odiunt mundum totum, idest ecclesiam bonorum per totum mundum roboratam.

Si de mundo fuissetis, hic ponitur secunda ratio sumpta ex causa odii.

Quando enim quis odium alicuius sustinet propter culpam suam, dolendum est et tristandum; sed quando propter virtutem, gaudendum.

Primo ergo ostendit quae sit causa quare aliqui diliguntur a mundo; secundo ostendit quare apostoli a mundo odio habentur, ibi quia vero de mundo non estis... Propterea odit vos mundus.

Causa autem quare aliqui diliguntur, est similitudo eorum ad mundum; unde dicit si de mundo fuissetis, mundus quod suum erat diligeret. Omne simile sibi simile diligit; Eccli. XIII, 20: omnis caro ad simile sibi coniungetur. Et ideo mundus, idest amatores mundi diligunt mundi amatores; unde dicit si de mundo fuissetis, idest sequentes mundum, mundus quod suum erat diligeret, sicut suos, et sibi similes; supra VII, 7: non potest mundus odisse vos; me autem odit; I Io. IV, 5: de mundo sunt: ideo de mundo loquuntur, et mundus eos audit.

Sed contra. Per mundum intelligit hic dominus principes mundi, qui persecuturi erant apostolos; sed ipsi iidem principes persequuntur aliquod mundanos inventos, puta homicidas et latrones: ergo mundus non diligit quod suum est, sicut nec apostolos.

Respondeo. Dicendum est quod est reperire aliquid pure bonum, sed pure malum nihil invenitur, cum subiectum mali sit bonum.

Malum ergo culpae fundatur in bono naturae. Unde non potest aliquis homo esse peccator et malus, quin habeat aliquid boni.

Sic ergo secundum malum quod habent, scilicet infidelitatem, pertinent ad mundum, et odiunt apostolos et eos qui de mundo non sunt; sed secundum bonum quod habent, non sunt de mundo, et odio habent eos qui de mundo sunt, scilicet fures et latrones, et cetera huiusmodi. Erant tamen aliqui in mundo bene viventes: qui apostolos diligebant, eorum facta approbando.

Sed adhuc magis videtur dubium esse: quia ad mundum pertinet omne peccatum, et sic secundum quodlibet peccatum aliquis est de mundo. Sed videmus quod aliqui homines convenientes in aliquo peccato, se invicem odio habent, sicut superbi; Prov. XIII, 10: inter superbos semper iurgia sunt: et avarus odit avarum. Unde, secundum philosophum, figuli conrixantur adinvicem.

Mundus ergo odit mundum. Non ergo videtur verum esse quod dominus dicit mundus quod suum erat diligeret.

Responsio. Dicendum, quod duplex est amor: amicitiae scilicet et concupiscentiae, sed differunt: quia in amore concupiscentiae, quae sunt nobis extrinseca, ad nos ipsos trahimus, cum ipso amore diligamus alia, inquantum sunt nobis utilia vel delectabilia; sed in amore amicitiae est e converso, quia nosmetipsos trahimus ad ea quae sunt extra nos; quia ad eos quos isto amore diligimus, habemus nos sicut ad nosmetipsos, communicantes eis quodammodo nosmetipsos. Unde in amore amicitiae similitudo est causa amoris, non enim sic diligimus aliquem nisi inquantum sumus unum cum eo: similitudo autem est unitas quaedam. Sed in amore concupiscentiae, sive sit utilis, sive delectabilis, similitudo est causa separationis et odii.

Cum enim isto amore aliquem diligam inquantum est mihi utilis vel delectabilis, quidquid est impeditivum utilitatis seu delectationis, habeo odio contrarium. Et inde est quod superbi iurgantur adinvicem, inquantum unus usurpat sibi gloriam quam alius amat, et in qua delectatur; figuli etiam, inquantum unus trahit ad se lucrum, quod alius pro se volebat.

Sed sciendum, quod amor concupiscentiae non est rei concupitae, sed concupiscentis: propter hoc enim quis hoc amore aliquem diligit, inquantum est sibi utilis, ut dictum Est. Et ideo magis diligit in hoc se quam illum: sicut qui diligit vinum quia est sibi delectabile, se potius quam vinum diligit.

Sed amor amicitiae est potius rei amatae quam amantis, quia diligit aliquem propter ipsum dilectum, non propter ipsum diligentem.

Sic ergo, quia in amore amicitiae similitudo causa est amoris, dissimilitudo causa odii, inde est quod mundus odio habet quod suum non est et sibi dissimile, et diligit, idest dilectione amicitiae, quod suum Est. Sed de dilectione concupiscentiae est e converso. Et ideo dicit si de mundo fuissetis, mundus quod suum erat diligeret, scilicet amore amicitiae.

Hic ponit causam quare apostoli habentur odio a mundo, quae est dissimilitudo.

Dicit ergo quia vero de mundo non estis, mentis scilicet elevatione, quamvis sitis per originem; supra VIII, 23: vos de deorsum estis: ego autem de supernis sum.

Et hoc quidem, quia elevati estis a mundo, non ex vobis, sed ex gratia mea, quia scilicet, ego elegi vos de mundo; supra eodem: ego elegi vos; propterea, quia scilicet de mundo non estis, odit vos mundus, idest mundi amatores, ut eis dissimiles: prov. C. XXIX, 27: abominantur iusti impios, et abominantur impii eos qui in recta sunt via.

Et ibid. 10: viri sanguinum oderunt etc..

Potest autem triplex ratio assignari quare mundus odit sanctos. Prima est diversitas conditionis: quia scilicet mundus in morte est, sed sancti sunt in statu vitae; I Io. III, 13: nolite mirari, fratres, si odit vos mundus. Nos scimus quoniam translati sumus de morte ad vitam, quoniam diligimus fratres. Et ideo dicit Sap. II, 15: gravis est nobis etiam ad videndum. Secunda ratio est displicentia correctionis. Nam sancti viri et verbis et factis mundi facta reprehendunt; et ideo mundus odit eos; Amos V, V. 10: odio habuerunt corripientem in porta; supra VII, 7: me autem odit, scilicet mundus, quia testimonium perhibeo de illo, quod opera eius mala sunt. Tertia ratio est iniquitas aemulationis, qua mali invident viris iustis, cum eos vident crescere et multiplicari in bonitate et sanctitate; sicut Aegyptii videntes crescere filios Israel, habebant eos odio, et persequebantur, Ex. I, 9 ss., et Gen. XXXVII, 4, dicitur, quod videntes fratres ioseph quod a cunctis plus amaretur, oderant eum.

Hic explicat rationes supradictas, et primo primam, quae pertinet ad exemplum; secundo secundam, quae pertinet ad causam odii, ibi sed haec omnia facient vobis propter nomen meum.

Circa primum duo facit.

Primo commemorat diversitatem gradus sui ad discipulos; secundo ostendit similitudinem factorum, ibi si me persecuti sunt, et vos persequentur.

Diversitas gradus christi ad discipulos erat, quia ipse dominus erat, illi autem servi; unde supra XIII, 16, dicit: non est servus maior domino suo. Hanc ergo diversitatem commemorat, dicens mementote sermonis mei, quem ego dixi vobis, supra c. XIII, 16, scilicet quod non est servus maior domino suo. Ergo non debet esse vobis indignum, si patiamini ea quae passus est dominus vester; immo debetis vobis reputare hoc ad magnam gloriam. Unde matth. C. XX, 22, discipulis petentibus sedere unus ad dexteram et alius ad sinistram, dixit: potestis bibere calicem quem ego bibiturus sum? Eccli. XXIII, 38: gloria magna est sequi dominum; Matth. X, 25: sufficit discipulo ut sit sicut magister eius.

Sed contra. Supra eodem, dixit: iam non dicam vos servos, hic autem: non est servus maior domino suo.

Respondeo dicendum, quod duplex est servitus.

Una procedens ex timore servili, scilicet poenae: et secundum hanc apostoli non erant servi; alia ex timore casto, et talis servitus erat in apostolis; Lc. XII, 37: beati servi illi quos cum venerit dominus invenerit vigilantes.

Si ergo estis servi, et ego dominus, debetis esse contenti quod ea fiant vobis quae facta fuerunt mihi. Me autem quidam contempserunt, et quidam receperunt; supra I, 11: in propria venit, et sui eum non receperunt: quotquot autem receperunt eum, dedit eis potestatem filios dei fieri: et vos similiter si aliqui contemnent, aliqui tamen honorabunt.

Unde dicit si me persecuti sunt, et vos persequentur: ubi ponitur similitudo sanctorum, quia eadem est ratio persecutionis quam exercebant in discipulos et in christum, quia in discipulis christum persequebantur; Act. IX, 4, in persecutione discipulorum christus dicebat se persequi: Saule, Saule, quid me persequeris? et ideo propter identitatem causae sequitur consequentia si me persecuti sunt, et vos persequentur; Matth. X, 25: si patrem familias beelzebub vocaverunt, quanto magis domesticos eius? de ista persecutione dicitur Matth. XXIII, V. 34: ecce mitto ad vos sapientes et Scribas, et ex illis occidetis et crucifigetis, et ex eis flagellabitis in synagogis vestris, et persequemini de civitate in civitatem.

Et similiter eadem ratio est honorationis; et ideo dicit si sermonem meum servaverunt, et vestrum servabunt: quia verba vestra sunt mea verba; II Cor. Ult., 3: an experimentum quaeritis eius qui in me loquitur christus? Matth. X, 20: non enim vos estis qui loquimini, sed spiritus patris vestri qui loquitur in vobis; et ideo Lc. X, V. 16, dicit: qui vos audit, me audit. Quod autem recepti sint ab aliquibus apostoli, et honorati, patet I Thess. II, 13: et vos cum accepissetis a nobis verbum auditus dei, accepistis illud non ut verbum hominum, sed sicut est vere, verbum dei.

Hic explicat rationem consolationis, quae sumitur ex causa odii. Apostoli enim electi erant et elevati supra mundum, inquantum erant effecti participes divinitatis, et coniuncti deo et ideo mundus eos odio habebat: ex quo sequitur quod potius deum in eis quam ipsos mundus odiret. Et huius odii causa erat, quia non habebant veram dei notitiam, scilicet per veram fidem et devotum amorem: alias si cognovissent eos dei amicos, eos non fuissent persecuti. Et ideo dicit haec omnia, quod odiunt et persequuntur vos, facient vobis propter nomen meum, et ideo debet vobis esse gloriosum; I Petr. IV, 15: nemo nostrum patiatur quasi fur aut homicida aut maledicus aut alienorum appetitor: si autem ut christianus, non erubescat; glorificet autem deum in isto nomine.

Non autem propter nomen meum, quasi ipsum ament, sed quia ipsum odio habent.

Sicut e contrario vos patiemini propter nomen meum, quia ipsum amatis. Et haec facient, quia nesciunt eum qui me misit; supra VIII, 19: si me sciretis, et patrem meum utique sciretis. Nesciebant enim deo esse acceptum, quod christo adhaererent.

Sed attendendum, quod hic loquitur de cognitione perfecta, quae consistit in fide perficiente intellectum, et coniungente deo affectum: de qua cognitione dicitur Ier. IX, V. 24: in hoc glorietur qui gloriatur, scire et nosse me; Sap. XV, 3: nosse te, sensus est consummatus etc..



Thomas Aq. s Johannis 104