Thomas Aq. s Johannis 142
142
Supra posuit evangelista quid dominus discipulis communiter exhibuit; hic ostendit quid specialiter duobus praedilectis, et primo ponit quid exhibuit Petro; secundo quid exhibuit ioanni, ibi conversus Petrus vidit illum discipulum quem diligebat iesus.
Circa primum duo facit.
Primo iniungit sibi pastorale officium; secundo praenuntiat sibi passionis martyrium, ibi amen, amen dico tibi etc..
Pastorale autem officium iniungit, examinatione praemissa: et ideo qui ad hoc officium assumuntur, primo examinantur. I Tim. V, 22: manus nemini cito imposueris. Sed ter examinat eum et ideo secundum hoc, pars ista dividitur in tres partes secundum tres examinationes.
Partes patent. In prima autem primo ponitur quaestio domini; secundo responsio Petri, ibi dixit ei: etiam, domine, tu scis quia amo te; tertio iniunctio officii, ibi dixit ei: pasce oves meas.
Circa primum tria consideranda occurrunt.
Primo ordo examinationis; secundo modus allocutionis; tertio de quo est examinatio.
Ordo quidem, quia cum prandissent: in quo signatur spirituale convivium in quo etiam simul cum corpore anima per spiritualia dona reficitur. Apoc. III, 20: intrabo ad eum, et coenabo cum illo. Et ideo conveniens est ut qui ad hoc assumitur officium, primo sit isto felici convivio refectus, alias enim ipsi famelici quomodo alios reficere possent? Ier. XXXI, 14: inebriabo animas sacerdotum pinguedine: illa, inquam, de qua in Ps. Lxii, 6: dicitur: sicut adipe et pinguedine repleatur anima mea.
Modus autem allocutionis ponitur cum dicit dixit simoni Petro: ubi tria ponuntur quae necessaria sunt praelato.
Obedientia, cum dixit simoni, qui interpretatur obediens, quae est praelatis necessaria: nam qui nescit superioribus obedire, inferioribus nescit imperare. Prov. XXI, 28: vir obediens loquetur victorias etc..
Item scientia cum dixit Petro, qui interpretatur agnoscens: quod necessarium est praelato, quia ponitur ut speculator; qui autem caecus est, malus speculator Est. Is. LVI, V. 10: speculatores eius omnes caeci; Oseae c. IV, 6: quia tu scientiam repulisti, repellam te ego, ne sacerdotio fungaris mihi.
Item gratia, cum dicit ioannis, idest filius ioannis: et haec est necessaria praelatis, quia sine ea nihil habent. I Cor. XV, 10: gratia dei sum id quod sum; Gal. II, 9: cum cognovissent gratiam dei, quae data est mihi, Petrus, Iacobus et ioannes, qui videbantur columnae esse, dexteras dederunt mihi, et barnabae societatis.
Examinatio autem est de dilectione: diligis me, inquit, plus his? et hoc quidem satis convenienter. Petrus prius in peccatum ceciderat, ut patet supra, nec idoneus erat ut praeferretur, nisi prius eius culpa aboleretur: quod non fit nisi per caritatem.
I Petr. IV, 8: caritas operit multitudinem peccatorum; Prov. X, 12: universa delicta operit caritas. Et ideo oportuit ut per examinationem manifestaretur eius caritas, non sibi qui scrutatur renes et corda, sed aliis: et ideo non quasi ignorans dicit diligis me plus his? sed quia, ut dicitur I Io. IV, 18, perfecta caritas foras mittit timorem. Inde est quod Petro, qui cum dominus moreretur, timuit et negavit, resurgens dominus amorem inseruit, et fugavit timorem. Ideo qui tunc negavit timens mori, resurgente domino nil timuit. Quid enim timeret, cum iam mortem mortuam reperiret? congruit etiam haec examinatio officio. Multi enim pastorale officium assumentes, utuntur eo sicut seipsos amantes.
II Tim. III, 1: instabunt tempora periculosa, et erunt homines seipsos amantes. Et qui non amat dominum, non est idoneus praelatus; sed magis ille qui non quaerit quae sua sunt, sed quae iesu christi, et hoc amore eius.
II Cor. V, 14: caritas christi urget nos.
Congruit etiam officio quantum ad utilitatem proximorum: ex abundantia enim caritatis est quod aliqui diligentes interdum quietem propriae contemplationis intermittant, ut procurent proximorum utilitatem. Cum enim apostolus diceret, Rom. VIII, 39: certus sum enim, quod neque mors poterit nos separare a caritate dei, subdit: optabam ego ipse anathema esse pro fratribus meis. Et ideo necessaria est examinatio de dilectione ad praelatum.
Addit autem plus his, quia, ut etiam ex philosopho habetur in politica sua, naturali ordine ille qui praesidet et gubernat, debet excellentior esse: unde dicit, quod sicut anima se habet ad corpus quod regit, et ratio ad inferiores, similiter etiam homo ad animalia bruta. Sic se debet habere praelatus ad subditos. Unde secundum Gregorium, talis debet esse vita pastoris quod in comparatione eius subditi sint sicut sunt animalia ad comparationem sui pastoris. Et ideo dicit plus his, quia quanto plus diligit, tanto maior Est. I Reg. X, 24: certe videtis quem elegit dominus, quoniam non sit similis ei in omni populo.
Sed numquid necessarium est in electione semper eligere simpliciter meliorem etsi iura determinent quod sufficit bonum eligere? ad quod dicendum, quod duplici distinctione opus Est. Nam aliquid sufficit secundum iudicium humanum quod tamen non sufficit secundum iudicium divinum. Secundum iudicium humanum sufficit illud de quo homo non potest accusari, nec eius electio improbatur. Constat autem difficile esse fieri electiones, si possent reprobari ex hoc quod alius melior est quam ille qui electus Est. Unde sufficit secundum iudicium humanum, ut habetur in decretali, quod electio sit recta, et eligatur idoneus.
Secundum vero iudicium divinum et conscientiam, necessarium est eligere meliorem.
Sed tamen aliquis dicitur melior simpliciter, et sic ille dicitur melior qui est sanctior, sanctitas enim facit bonum, sed non est melior quantum ad ecclesiam. Et quo ad hoc aliquis est melior, inquantum est litteratior, competentior et discretior, et magis concorditer eligitur. Sed si, ceteris paribus, quae sunt ad utilitatem ecclesiae et melioritatem quantum ad hoc, aliquis minus bonum simpliciter praeeligat alicui, peccat, quia de necessitate aliquid eum movet ad hoc. Aut ergo hoc pertinet ad honorem dei et utilitatem ecclesiae, aut ad aliquid privatum. Si quidem utilitas ecclesiae et honor dei movet eum, hoc bonum intelligitur in conditione electi, et facit meliorem quantum ad hoc. Si vero aliquid privatum, puta affectio carnalis, spes beneficii et commodi temporalis, est fraudulenta electio, et acceptio personarum.
Hic ponitur responsio Petri: ex qua evidens signum correctionis de sua negatione apparet, et quod praedestinati semper corriguntur in melius, si quando labantur.
Nam antequam negaret, Petrus superbivit contra ceteros apostolos, dicens: etsi omnes scandalizati fuerint, ego numquam in te scandalizabor. Item contra dominum: quia domino dicente: ter me negabis, ille subdit: si oportuerit me mori tecum, non te negabo. Sed modo de propriis viribus victus, non audet confiteri suum amorem, nisi sub testimonio et protestatione domini, humilians se christo, et dicens domine, tu scis quia amo te. Iob XVI, 20: ecce in caelo est testis meus, et conscius meus in excelsis. Item humilians se apostolis, non dicit plus his sed simpliciter amo te. In quo instruimur quia non debemus nos aliis praeponere, sed alios nobis; Phil. II, 3: sed in humilitate superiores sibi invicem arbitrantes.
Notandum etiam secundum Augustinum, quod domino quaerente diligis me, non respondit Petrus diligo sed amo te; quasi idem sit amor et dilectio.
Quod est verum secundum rem; sed differunt secundum nomen. Amor enim est motus appetitus, et si quidem reguletur appetitus ratione, sic est amor voluntatis, qui proprie est dilectio, quia sequitur electionem: et inde est quod bruta proprie non dicuntur diligere; si vero motus non reguletur ratione, dicitur amor.
Hic iam examinato Petro, iniungit ei officium, dicens pasce agnos meos, idest fideles meos, a me agno agnos vocatos; supra I, 29: ecce agnus dei, ecce qui tollit peccata mundi; ut sic non possit dicit christianus qui dicit se non esse sub cura istius pastoris, scilicet Petri. Ez. XXXVII, 24: pastor unus erat omnium vestrum; Oseae I, 11: ponent sibi caput unum.
Congrue autem hoc officium, omnibus intermissis, Petro commisit, qui secundum chrysostomum, eximius apostolorum erat, et os discipulorum, et vertex collegii.
Hic ponitur secunda examinatio.
Ut autem non repetantur pluries eadem verba, nota, quod ter dicit pasce oves meas; quia ter debet pascere. Scilicet doctrinae verbo; Ier. III, 15: dabo vobis pastores secundum cor meum, qui pascent vos scientia et doctrina. Item vitae exemplo; I Tim. IV, 12: exemplum esto fidelium in verbo, in conversatione, in caritate, in fide, in castitate; ez. C. XXXIV, 14: in montibus Israel, idest in sublimitate magnorum virorum, erunt pascua vestra. Item temporali subsidio; ibid. 2: vae pastoribus Israel qui pascebant semetipsos.
Nonne greges pascuntur a pastoribus? sed attende quod tertia vice dicit ei pasce oves meas. Cuius ratio est, quia in ecclesia sunt tria genera hominum, scilicet incipientium, proficientium et perfectorum.
Et primi quidem duo sunt agni, quasi adhuc imperfecti; alii autem sicut perfecti dicuntur oves. Ps. Cxiii, 4: montes, scilicet perfecti, exultaverunt ut arietes, et colles, idest alii, sicut agni ovium. Et inde est quod omnes praelati debent custodire subditos ut oves christi, et non proprias. Sed heu, quia, ut dicit Augustinus in sermone paschali, extiterunt quidam servi infideles, qui dimiserunt gregem christi, et furtis suis peculia gregem sibi fecerunt, et audis eos dicere: oves meae sunt illae. Quid quaeris oves meas? non te inveniam ad oves meas. Sed si nos dicamus meas, et illi dicunt suas: perdidit christus oves suas.
Notandum etiam, quod sicut ter iniungit, ita ter examinat. Primo quidem quia ter eum negaverat; et ideo exigitur trina confessio, ne minus amori lingua serviat quam timori, et plus vocis elicuisse videatur mors imminens, quam vita praesens, ut dicit Augustinus.
Secundo, quia Petrus tenebatur christum ex triplici causa diligere. Primo ex peccato dimisso: Lc. VII, 42: cui plus dimittitur, plus diligit. Secundo ex honore promisso, quia magnum, scilicet super hanc petram aedificabo ecclesiam meam, Matth. XVI, 18. Tertio ex officio commisso, ut hic, cum commisit sibi curam ecclesiae; vel cum dicit pasce, propter hoc quod dominus praecepit, deut. C. VI, 5: diliges dominum deum tuum ex toto corde tuo, ut scilicet totam intentionem tuam ad deum dirigas, ex tota anima, scilicet ut tua voluntas tota in deum per amorem quiescat, et ex tota fortitudine tua, ut tota executio operum tuorum deo serviat.
Notandum etiam, quod Petrus tertio interrogatus, contristatus Est. Quia cum ante passionem prompte assereret christum diligere, reprehensus fuit a domino, ut dictum Est. Videns ergo quod toties de dilectione interrogatur, timet ne reprehendatur a domino, et contristatur. Et ideo dicit tu omnia nosti: tu scis quia amo te, quasi dicat: ego diligo te, quantum mihi videtur; sed tu omnia nosti, et forte scis an aliquid aliud debeat contingere. Et ideo Petro sic humiliato fit finalis commissio ecclesiae. Et secundum quemdam doctorem Graecum, dicitur, quod ideo ter interrogantur baptizandi in baptismo.
143
Supra commisit dominus Petro pastorale officium; hic praenuntiat sibi passionis martyrium; et satis convenienter: nam ad bonum pastorem pertinet ut pro ovibus suis animam ponat, supra X, 11. Petro autem non fuit datum ut pro christo iuvenis animam poneret, sed ut senex pro ovibus: et hoc ei praenuntiat. In hac autem praenuntiatione dominus primo commemorat conditionem vitae praeteritae; secundo praenuntiat perfectionem vitae futurae, ibi cum autem senueris, extendes manus tuas; tertio evangelista exponit verba domini, ibi hoc autem dixit significans qua morte clarificaturus esset deum.
Conditio autem Petri praeterita fuit cum defectu, quia in sua iuventute nimis praesumptuosus fuit, et propriae voluntatis: est hoc enim proprium iuvenum, ut dicit philosophus in sua rhetorica. Unde Eccle. XI, 9, quasi obiurgando dicitur: laetare, iuvenis, in adolescentia tua, et in bono sit cor tuum in diebus iuventutis, et ambula in viis cordis tui.
Et ideo dominus hoc significans dicit cum esses iunior, cingebas te, et ambulabas ubi volebas. Et dicit cingebas te, idest ab aliquibus illicitis et superfluis cohibebas te, quasi tuo arbitrio non passus quod ab aliquo cohibereris; et etiam inde est quod in processu bonorum operum semper vis esse pro me in periculis. Non tamen datum est tibi quod iuvenis pro me patiaris, sed cum senueris, implebo tuum desiderium, ut quae non es passus iuvenis, patiaris senex: quia extendes manus tuas, et alius te cinget. Mirabilis praenuntiatio. Totum tempus et passionem exponit. Nam post tempus quo ista sunt dicta usque ad tempus mortis Petri fluxerunt fere triginta septem anni: unde patet quod satis senex erat.
Dicit autem, secundum chrysostomum cum autem senueris, quia aliter in humanis, aliter in divinis: in humanis enim negotiis iuvenes sunt utiles, senes vero inutiles; sed in divinis virtus non tollitur propter senectutem, immo aliquando magis roboratur.
Ps. Xci, 11: senectus mea in misericordia uberi; Deut. XXXIII, 25: sicut dies iuventutis tuae, ita et senectus tua. Sed hoc intelligendum est in his qui in iuventute sua in bono exercitantur, ut tullius dicit. Sed qui in iuventute sua dant se inertiae, non multum vel nihil valent senes.
Intelligitur etiam per hoc, ut dicit Origenes super illud Matth. XXV, 19: post multum vero temporis reversus, quod raro inveniuntur utiles rectores et doctores ecclesiae parvo tempore vivere, et inducit exemplum de Paulo, qui ut legitur Act. VII, 9, erat adolescens, et postea scribit ad Philemonem V. 9, cum sis talis ut Paulus senex. Et huiusmodi ratio est, quia cum pauci inveniantur ad hoc idonei, quando aliqui inveniuntur tales, conservantur a domino ut diutius vivant.
Item exponit passionis modum, quia extendes manus tuas: nam Petrus crucifixus fuit sed non cum clavis sed cum funibus, ut diutius viveret. Et hoc christus vocat cincturam.
Sunt autem tria in passione sanctorum consideranda.
Primo motus naturalis affectionis: nam inter animam et corpus est adeo naturalis amor quod numquam vellet anima a corpore separari, nec e converso. II Cor. V, V. 4: nolumus expoliari, sed supervestiri; Matth. XXVI, 38: tristis est anima mea usque ad mortem. Et ideo dicit quo tu non vis, scilicet naturae instinctu, qui sic est naturalis ut nec ipsa senectus potuerit eum auferre Petro. Sed desiderium gratiae hoc minuit: unde ad Phil. I, 23: cupio dissolvi, et esse cum christo; II Cor. V, 8: audemus autem, et bonam voluntatem habemus magis peregrinari a corpore, et praesentes esse ad deum.
Secundo diversitas intentionis persecutorum ab intentione sanctorum: et ducet quo tu non vis. Tertio quod debemus prompti esse ad patiendum, non tamen occidere nos: unde dicit extendes manus tuas. Et hoc patet de Petro: quia cum populus vellet suscitare seditionem contra Neronem, et eruere Petrum, ipse repressit. I Petr. II, 21: christus passus est pro nobis, vobis relinquens exemplum.
Sed notandum, quod hoc quod dicit ducet, debet praecedere hoc quod dicit alius cinget te; quasi dicat cinget, quia ducet te quo non vis. Sed ne credatur hoc quasi vane dictum, scriptum est post mortem Petri.
Nam Petrus occisus fuit tempore Neronis, sed ioannes hoc evangelium scripsit postquam revocatus est ab exilio, ad quod relegatus fuerat tempore domitiani, inter quem et Neronem fuerunt plures alii imperatores.
Et ideo exponit hoc quasi adhuc futurum, dicens hoc autem dixit significans qua morte clarificaturus esset deum: mors enim sanctorum via est ad gloriam christi.
Phil. I, 20: magnificabitur christus in corpore meo; I Petr. IV, 15: nemo vestrum patiatur quasi fur aut homicida...p si autem ut christianus, non erubescat; glorificet autem deum in isto nomine. Ex hoc enim ostenditur magnitudo domini, quo pro eius veritate et fide sancti exponunt se morti.
144
Postquam proposuit evangelista quid dominus exhibuit Petro, hic narrat quid exhibuit ioanni, scilicet sibi ipsi, et primo ponitur commendatio discipuli; secundo commendatio sui evangelii, ibi sunt autem et alia multa quae fecit iesus.
Circa primum primo ponitur commendationis occasio; secundo subditur ipsius discipuli commendatio, ibi conversus Petrus vidit illum discipulum quem diligebat iesus.
Occasio autem commendationis ioannis fuit invitatio christi invitantis Petrum ad sequendum: quia cum haec dixisset, scilicet de officio et martyrio, dixit, iesus Petro, sequere me, secundum Augustinum, quantum ad martyrium, patiendo scilicet pro me: quia non sufficit qualitercumque pati, sed solum sequendo christum, idest propter ipsum. Lc. VI, 22: beati eritis cum vos oderint homines propter filium hominis; I petr. C. II, 21: christus passus est pro nobis, vobis relinquens exemplum.
Sed cum alii multi qui ibi aderant passi fuerint propter christum, et praecipue Iacobus, qui prius occisus fuit, actor. C. XII, 2: occidit autem Iacobum fratrem ioannis gladio, quare specialiter Petro dicitur sequere me? ideo scilicet, secundum Augustinum, quia non solum mortem passus est pro christo, sed etiam in specie mortis, scilicet crucis, secutus est christum. Matth. XVI, 24: si quis vult post me venire, abneget semetipsum, tollat crucem suam, et sequatur me. Vel, secundum chrysostomum, dicitur sequere me, in praelationis officio; quasi dicat: sicut habeo a deo patre curam ecclesiae, Ps. II, 8: postula a me, et dabo tibi gentes haereditatem tuam, ita ut loco mei sis super totam ecclesiam.
Sed quare post christum Iacobus habuit primatum in ierusalem post ascensionem christi? ad quod dicendum, quod habuit quidem specialem loci illius. Petrus autem universale dominium totius ecclesiae fidelium.
Hic ponitur commendatio ioannis, et primo quantum ad praeterita; secundo quantum ad futura, ibi hunc ergo cum vidisset etc..
Commendatur ioannes quantum ad praeterita ex triplici privilegio.
Primo specialis dilectionis christi; unde dicit conversus Petrus, qui iam sequi etiam specialiter corporaliter inceperat iesum, vidit illum discipulum quem diligebat iesus: in quo datur intelligi quod Petrus iam pastor effectus, ad curam aliorum intendebat.
Lc. XXII, 32: et tu aliquando conversus confirma fratres tuos. Diligebat autem ioannem iesus non exclusis aliis, quia supra XV, 9 dixit: sicut dilexit me pater, et ego dilexi vos.
Sed eum speciali dilectione prae ceteris dilexit: et hoc propter tria. Primo propter intellectus eius perspicacitatem; magistri enim specialiter diligunt intelligentes discipulos.
Prov. XIV, 35: acceptus est regi minister intelligens.
Secundo propter munditiae puritatem, quia virgo fuit. Prov. XXII, 2: qui diligit cordis munditiam, propter gratiam labiorum habebit amicum regem. Tertio propter teneram aetatem: pueris enim et deficientibus magis compatimur, et signa familiaritatis ostendimus, sic et christus ioanni iuveni converso. Oseae XI, 1: puer Israel, et dilexi eum. In quo datur intelligi quod deus specialiter diligit illos qui a iuventute serviunt ei. Mich. VII, 1: praecoquas ficus desideravit anima mea.
Sed contra. Prov. VIII, 17: ego diligentes me diligo. Sed Petrus diligebat plus christum; supra: diligis me plus his? ergo christus plus debuit Petrum diligere quam ioannem.
Responsio. Posset dici, quod ioannes quia plus dilectus, fuit felicior, sed Petrus quia plus diligens, fuit melior. Sed hoc esset contra iustitiam. Et ideo hoc refertur ad mysterium: nam per hos duos duplex vita significatur, scilicet activa et contemplativa, et utriusque finis et obiectum est christus. Sed vita activa, quae signatur per Petrum, plus diligit deum quam vita contemplativa, quae significatur per ioannem: quia magis sentit praesentis vitae angustias, et aestuantius ab eis liberari desiderat et ad deum ire. Contemplativam vero vitam deus plus diligit, quia eam magis conservat; non enim simul finitur cum vita corporis, sicut vita activa. Ps. Lxxxvi, 2: diligit dominus portas sion super omnia tabernacula Iacob.
Sed aliqui secundum litteram hoc solvere volentes distinguunt in christo duplicem dilectionem, secundum duplicem voluntatem, divinam scilicet et humanam, et dicunt quod christus dilexit plus Petrum dilectione divina, ioannem vero plus dilectione humana. Sed contra hoc est quod voluntas humana in christo totaliter conformis erat voluntati divinae: unde quem plus diligebat voluntate divina, plus etiam dilexit voluntate humana.
Dicendum ergo, quod illum plus diligebat cui magis bonum volebat. Petrum autem plus diligebat ad hoc ut faceret eum magis suum dilectorem; ioannem autem diligebat ad aliud, scilicet ad perspicacitatem intellectus. Eccli. C. XV, 5: implevit eum dominus spiritu sapientiae et intellectus. Et secundum hoc Petrus est melior, quia caritas supereminet scientiae, I Cor. XIII, 8; ioannes vero melior secundum perspicacitatem intellectus. Sed merita ipsorum ponderare solius dei Est. Prov. C. XVI, 1: spirituum ponderator est dominus.
Et ideo alii dicunt, et melius, quod Petrus plus dilexit christum in membris, et sic etiam fuit plus a christo dilectus, et ideo ei ecclesiam commendavit, ioannes vero plus christum in seipso, et sic ab eo plus fuit dilectus, unde ei matrem commendavit.
Vel dicendum, quod Petrus dilexit christum quantum ad promptitudinem et fervorem, ioannes vero plus fuit dilectus quantum ad familiaritatis indicia, quae ei christus magis demonstrabat propter eius iuventutem et puritatem.
Et ideo consequenter cum subiungit qui et recubuit in coena super pectus eius, commendatur ex secundo privilegio, scilicet specialis familiaritatis ad christum; et hoc est supra expositum.
Tertio commendatur ex privilegio specialis fiduciae quam habebat de christo, ita ut confidentius prae omnibus aliis eum interrogaret; unde dicit et dixit ei: domine, quis est qui tradet te? quod similiter expositum est.
Causam autem quare ioannes commemorat huiusmodi privilegia sua, dixit chrysostomus esse ad commendationem Petri. Posset enim credi quod Petrus propter hoc quod christum negaverat, non fuisset admissus ad pristinam familiaritatem, et ideo ut hoc excludat, ostendit quod ad maiorem admissus est.
Qui in coena non audebat interrogare, sed ioanni interrogationem commisit, post passionem fratrum praepositura committitur, et non solum pro se interrogat, sed pro ioanne.
In quo datur intelligi, quod lapsi in peccatum quandoque in maiorem gratiam resurgunt.
Bar. IV, 28: sicut enim fuit sensus vester ut erraretis a deo, decies tantum iterum convertentes requiretis eum.
Et ideo statim evangelista primo subdit interrogationem, dicens hunc ergo cum vidisset Petrus, dixit iesu: hic autem quid? ubi ponitur commendatio ioannis quantum ad futura, et primo ponitur interrogatio Petri; secundo responsio christi, ibi dixit ei iesus: sic eum volo manere donec veniam; tertio ponitur intellectus huius responsionis, ibi exivit ergo sermo inter fratres etc..
Sciendum est autem circa primum, quod domino dicente Petro sequere me, Petrus gressu corporali coepit eum sequi, et ioannes etiam secum: quem videns Petrus sequentem, interrogat pro eo christum, dicens hic autem quid? quasi dicat: ecce ego sequor te in passione, sed hic numquid morietur? de quo etiam ioannes interrogasset, sed non audebat.
Secundum autem chrysostomum Petrus non intendebat quaerere de passione, sed de praelatione. Petrus enim super omnes alios condiscipulos diligebat ioannem, et semper leguntur esse simul et in evangelio et act. C. III, 1, et ideo volebat eum habere socium in officio praedicationis per orbem: unde dicit hic autem quid, supple: faciet? veniat mecum.
Consequenter ponitur responsio christi, cum dicit dicit ei iesus: sic eum volo manere donec veniam. Sed sciendum, quod in Graeco non habetur sic, sed si eum volo manere etc.. Sed non multum refert: qualitercumque enim dicatur, occurrit a principio sensus ille horum verborum, qui ipsis apostolis visus est, scilicet quod non moritur.
Dicit enim sic eum volo manere donec veniam, quasi dicat: non morietur usque ad adventum meum. Sed hoc excluditur per hoc quod subditur et non dixit iesus, quia non moritur: sed, sic eum volo manere donec veniam: quid ad te? sed quidam hunc sensum sustinere volentes, dicunt quod ioannes hoc subdit, non ut excluderet praedictum intellectum, sed ut ostenderet quod dominus hunc intellectum per haec verba non expressit, sed per illa tantum sic eum volo manere. Et propter hoc dicunt, quod ioannes nondum est mortuus.
Sed diversimode opinatum est de eius sepultura.
Verum est enim, secundum omnes, quod sepulcrum intravit, et adhuc illud apparet.
Quidam autem dicunt, quod sepulcrum vivens intravit, et divina virtute exivit translatus ad locum enoch et eliae, ubi reservatur usque ad finem mundi. Et secundum hoc exponitur sic: sic eum, vivum, volo manere, usque ad finem mundi; et tunc pro me patietur martyrium ab Antichristo cum illis duobus.
Nam inconveniens est quod non moriatur: quidquid enim oritur, moritur. Hebr. C. IX, 27: statutum est omnibus hominibus semel mori. Alii vero dicunt, quod sepulcrum suum, quod est apud ephesum, vivens intravit, et in eo adhuc vivit dormiens donec veniat christus; habentes in argumentum huiusmodi, quod illic terra sursum quasi ebulliens scaturit quod eius anhelitu fieri dicunt.
Sed hoc excludit Augustinus, dicens, quod minus est si dormiens vivit, quam si viveret beatus. Cur ergo christus discipulo quem prae ceteris diligebat, pro magno munere longum donasset somnum, et privasset eum tanto bono, pro quo apostolus cupiebat dissolvi et cum christo esse? Phil. I, 23.
Et ideo non est hoc credendum; sed quod mortuus fuit, et resurrexit etiam in corpore.
Et huiusmodi signum est, quia corpus eius non invenitur, et sic beatus manet cum christo, secundum quod invitavit eum. Apoc. C. Ult., 20: dicit qui testimonium perhibet istorum: etiam venio cito.
Est ergo exponendum mystice, secundum Augustinum, ut intelligatur per hoc quod dicit manere, idest permanere, sive expectare, secundum illud Lc. XXIV, 49: manete in civitate donec induamini virtute ex alto. Et sic dominus de ioanne, idest de vita contemplativa dicit sic eum volo manere, idest expectare, donec veniam, vel in fine mundi, vel in morte cuiuslibet contemplativi: quia contemplativa hic inchoata non perficitur; sed inchoata manet, et expectat donec christus veniat, perficienda cum venerit. Apoc. C. VI, 11: dictum est illis ut requiescerent tempus adhuc modicum donec compleatur numerus conservorum eorum; Lc. X, 43: maria optimam partem elegit, quae non auferetur ab ea; Prov. III, 16: longitudo dierum in dextera eius, et in sinistra illius divitiae et gloria. Sed activa vita perfecta, et informata eius passionis exemplo, interim sequitur christum, patiendo pro eo.
Sed, secundum chrysostomum, legitur sic: sic eum volo manere, idest remanere in Iudaea, et in hac terra ad praedicandum, et te volo me sequi habendo sollicitudinem totius orbis, et patiendo pro me, et hoc donec veniam, ad delendum Iudaeos, quid ad te? quasi dicat: meum est ordinare.
Nam, sicut habetur in historiis, ioannes non recessit de Iudaea usque ad tempus quo vespasianus veniens in Iudaeam cepit ierusalem, et tunc inde discedens venit ad Asiam.
Vel, secundum Hieronymum, tu me sequere, idest per passionem, et sic scilicet ioannem, volo manere, absque passione martyrii et mortis, donec veniam, ad vocandum eum ad me; supra XIV, 3: iterum veniam, et accipiam vos ad meipsum.
Quid ad te? scilicet de hoc privilegio. Unde in legenda beati ioannis dicitur, quod cum nonaginta esset annorum, apparuit ei dominus iesus christus, et invitavit eum ad convivium suum.
Consequenter cum dicit exiit ergo sermo iste inter fratres quia discipulus ille non moritur, ponitur quomodo discipuli praedicta verba domini intellexerunt, scilicet quod non moreretur. Et hoc est quod dicit exiit sermo, idest vulgatum est, inter fratres, idest inter discipulos, Ps. Cxxxii, 1: ecce quam bonum et quam iucundum habitare fratres in unum, quod discipulus ille, scilicet ioannes, non moritur. Sed hunc intellectum corrigit, dicens et non dixit iesus, non moritur; Matth. XV, 16: adhuc et vos sine intellectu estis? alia omnia exposita sunt.
145
Hic ponitur ultima pars evangelii, quae est quasi epilogus, et primo ponitur commendatio evangelii; secundo superexcessus rei quae in evangelio narratur, ibi sunt autem et alia multa quae fecit iesus.
Evangelium autem commendatur dupliciter.
Primo quidem ex auctore; secundo vero ex veritate, ibi et scimus quia verum est testimonium eius.
Circa auctorem tria ponit.
Primo eius auctoritatis privilegium, quia hic est discipulus ille, supple replicando: praedilectus, familiaris, fideliter interrogans, et cui datum est ut sic maneat donec veniam, quae omnia ad auctoritatis privilegium spectant.
Dicitur ioannes specialiter praedilectus propter specialitatem caritatis. Supra XIII, 35: in hoc cognoscent omnes quod mei estis discipuli, si dilectionem habueritis ad invicem.
De dilectione autem fraterna nullus apostolorum tantum loquitur quantum ipse in epistolis suis. Legitur etiam de eo, quod iam senex effectus portabatur ad ecclesiam a discipulis suis ut instrueret fideles, quibus dicebat hoc tantum: filioli, diligatis invicem.
Et in hoc est perfectio disciplinae christianae.
Secundo propter eius officium, quod est perhibere testimonium, unde dicit et testimonium perhibet de his. Hoc est proprium apostolorum officium; Actor. I, 8: eritis mihi testes; Is. XLIV, 8: vos testes mei, dicit dominus.
Tertio subdit eius studium, cum dicit et scripsit haec: qui enim ex officio apostolatus praesentibus testificatus est de gestis christi, ipsemet ex studio, praedicta gesta ad utilitatem futurorum et absentium scripsit.
Is. VIII, 1: sume tibi librum grandem, et scribe in eo stylo hominis: velociter spolia detrahe, cito praedare; Eccli. XXXVIII, 25: sapientiam scribet in tempore vacuitatis; et qui minoratur actu, sapientiam percipiet; qua sapientia replebitur.
Datum est enim ipsi ioanni ut viveret usque ad tempus quo ecclesia in pace erat; et tunc haec omnia scripsit. Sed ideo addit hoc, ne videatur hoc evangelium, propter hoc quod scriptum fuerat post mortem omnium apostolorum, et alia evangelia approbata fuerant ab eis, et specialiter illud matthaei, minoris esse auctoritatis quam alia tria evangelia.
Hic ponitur veritas evangelii. Et loquitur in persona totius ecclesiae a qua receptum est hoc evangelium. Prov. VIII, 7: veritatem meditabitur guttur meum.
Notandum autem, quod cum multi scriberent de catholica veritate, haec est differentia, quia illi, qui scripserunt canonicam Scripturam, sicut evangelistae et apostoli, et alii huiusmodi, ita constanter eam asserunt quod nihil dubitandum relinquunt. Et ideo dicit et scimus quia verum est testimonium eius; Gal. I, 9: si quis vobis evangelizaverit praeter id quod accepistis, anathema sit. Cuius ratio est, quia sola canonica Scriptura est regula fidei. Alii autem sic edisserunt de veritate, quod nolunt sibi credi nisi in his quae vera dicunt.
Hic ponitur insufficentia Scripturae suae quantum ad rem quam scribit, ut quasi removeat quod haec scripsit quasi volens praestare gratiam dilectori suo: quia non solum ista fecit, sed etiam multa alia quae non sunt scripta in libro hoc.
Hoc autem quod sequitur quae si scribantur per singula, nec ipsum arbitror mundum posse capere eos qui scribendi sunt libros, potest dupliciter exponi. Uno modo, ut capere referatur ad capacitatem intellectus; quasi dicat: tot possent dici de christo quod nec mundus caperet eos libros qui de his scriberentur. Supra XVI, 12: multa habeo vobis dicere, sed non potestis portare modo, idest capere.
Alio modo, ut sit locutio hyperbolica: et significat excessum operum christi.
Sed quid est hoc quod dicit? praemisit enim: et scimus quia verum est testimonium eius, et statim subdit hyperbolicam locutionem. Sed, secundum Augustinum, sacra Scriptura utitur quibusdam figuratis locutionibus, sicut: vidi dominum sedentem super solium excelsum et elevatum, et tamen non sunt falsae: ita quando in sacra Scriptura est aliqua locutio hyperbolica.
Non enim est intentio dicentis ut credatur quod dicit, sed quod intendit significare, scilicet excessum operum christi.
Hoc tamen non fit quando aliquid quod erat obscurum vel dubium exponitur, sed quando id quod est apertum augetur vel attenuatur; puta cum quis volens copiam alicuius rei commendare, dicit: hoc sufficit centum personis vel mille. Volens autem vituperare dicit: hoc vix sufficeret tribus. Nec tamen falsum dicit: quia sic verba rem quae indicatur excedunt, ut ostendatur quod non intendit mentiri, sed ostendere esse parum vel multum.
Vel potest referri ad virtutem christi, qui signa faciebat: ut fiat vis in hoc quod dicit per singula. Scribere enim per singula, signa et dicta iesu christi, est dictorum singulorum et factorum enucleare virtutem.
Verba autem et facta christi sunt etiam dei. Si quis autem vellet eorum rationem per singula scribere vel narrare, nullo modo posset; immo etiam nec totus mundus hoc potest. Infinita enim verba hominum non possunt attingere unum dei verbum. A principio enim ecclesiae semper scripta sunt de christo, nec tamen sufficienter; immo si duraret mundus per centum millia annorum, possent libri fieri de christo, nec ad perfectionem per singula, facta et dicta sua enuclearentur.
Eccle. Ult., 12: faciendi plures libros nullus est finis; Ps. XXXIX, 5: annuntiavi, et locutus sum: multiplicati sunt super numerum.
Thomas Aq. s Johannis 142