Thomae Aq. ad Rm
1
075
Vas electionis est mihi iste, etc.. Act. Ix, v. 15. Homines in sacra scriptura inveniuntur vasis comparati propter quatuor, scilicet: propter constitutionem, repletionem, usum et fructum
Primo enim quantum ad constitutionem. Vas enim artificis arbitrio subiacet. Ier. C. Xviii, 4: fecit illud vas alterum, sicut placuerat ei. Sic et constitutio hominum subiacet dei arbitrio, de quo in ps. Xcix, 3: ipse fecit nos et non ipsi nos. Unde isaias c. Xlv, 9 dicit: numquid dicit lutum figulo suo: quid facis? et infra ix, 20: numquid dicit figmentum ei, qui se finxit: quid me fecisti sic? et inde est quod secundum voluntatem dei artificis diversa invenitur vasorum constitutio. I tim. Ii, 20: in magna autem domo non solum sunt vasa aurea et argentea, sed etiam lignea et fictilia. Beatus autem paulus, quia vas electionis nominatur in verbis propositis, quale vas fuerit, patet per id quod dicitur eccli. L, 10: quasi vas auri solidum ornatum omni lapide pretioso. Aureum quidem vas fuit propter fulgorem sapientiae, de qua potest intelligi quod dicitur gen. Ii, 12: et aurum terrae illius optimum est, quia, ut dicitur prov. Iii, 15, pretiosior est cunctis opibus. Unde et beatus petrus testimonium perhibet ei dicens. I petr. C. Iii, 15: sicut et charissimus frater noster paulus secundum datam sibi sapientiam scripsit vobis. Solidum quidem fuit virtute charitatis, de qua dicitur cant. Ultimo: fortis est ut mors dilectio. Unde et ipse dicit rom. C. Viii, 38 s.: certus sum enim quia neque mors neque vita, etc. Poterunt nos separare a charitate dei. Ornatum autem fuit omni lapide pretioso, scilicet omnibus virtutibus, de quibus dicitur i cor. Iii, 12: si quis superaedificat supra fundamentum hoc, aurum, argentum, lapides pretiosos, etc.. Unde et ipse dicit ii cor. I, v. 12: gloria nostra haec est, testimonium conscientiae nostrae, quod in simplicitate cordis et in sinceritate dei et non in sapientia carnali, sed in gratia dei conversati sumus in hoc mundo. Quale autem fuerit istud vas patet ex hoc quod talia propinavit: docuit enim excellentissimae divinitatis mysteria, quae ad sapientiam pertinent, ut patet i cor. Ii, 6: sapientiam loquimur inter perfectos, commendavit etiam excellentissime charitatem, i cor. Xiii, instruxit homines de diversis virtutibus, ut patet col. Iii, 12: induite vos sicut electi dei, sancti et dilecti, viscera misericordiae etc.
Secundo etiam ad vasa pertinere videtur ut liquore aliquo impleantur, secundum illud iv reg. Iv, 5: illi offerebant vasa et illa infundebat. Invenitur etiam inter vasa diversitas quantum ad huiusmodi plenitudinem. Nam quaedam inveniuntur vasa vini, quaedam olei, et diversa diversi generis. Sic etiam et homines diversis gratiis, quasi diversis liquoribus, replentur divinitus, i cor. Xii, 8: alii datur per spiritum sermo sapientiae, alii, etc.. Hoc autem vas, de quo nunc agitur, plenum fuit pretioso liquore, scilicet nomine Christi, de quo dicitur cant. I, 2: oleum effusum nomen tuum. Unde dicitur ut portet nomen meum. Totus enim videtur fuisse hoc nomine plenus, secundum illud apoc. Iii, 12: scribam super eum nomen meum. Habuit enim hoc nomen in cognitione intellectus, secundum illud i cor. Ii, 2: non enim iudicavi me scire aliquid inter vos nisi Christum. Habuit etiam hoc nomen in dilectione affectus, secundum illud rom. Viii, 35: quis nos separabit a charitate Christi. I cor. C. Ultimo: si quis non amat dominum nostrum iesum Christum, sit anathema. Habuit etiam ipsum in tota vitae suae conversatione. Unde dicebat gal. Ii, 20: vivo autem iam non ego vivit vero in me Christus
Tertio, quantum ad usum considerandum est quod omnia vasa alicui usui deputantur, sed quaedam ad honorabiliorem, quaedam ad viliorem, secundum illud rom. Ix, 21: an non habet potestatem figulus luti ex eadem massa facere aliud quidem vas in honorem, aliud vero in contumeliam? sic etiam homines, secundum divinam ordinationem, diversis usibus deputantur, secundum illud eccli. Xxxiii, 10-11: omnes homines de solo et ex terra, unde et creatus est adam. In multitudine disciplinae dominus separavit eos et immutavit vias eorum. Ex ipsis benedixit et exaltavit, maledixit et humiliavit. Hoc autem vas ad nobilem usum est deputatum, est enim vas portatorium divini nominis, dicitur enim ut portet nomen meum, quod quidem nomen necessarium erat portari quia longe erat ab hominibus, secundum illud is. Xxx, 27: ecce nomen domini venit de longinquo. Est autem nobis longinquum propter peccatum, secundum illud ps. Cxviii, 155: longe a peccatoribus salus. Est etiam nobis longinquum propter intellectus obscuritatem, unde et de quibusdam dicitur, hebr. Xi, 13, quod erant a longe aspicientes, et num. Xxiv, v. 17, dicitur: videbo eum, sed non modo; intuebor illum, sed non prope. Et ideo sicut angeli divinas illuminationes ad nos deferunt, tamquam a deo distantes, ita apostoli evangelicam doctrinam a Christo ad nos detulerunt
Et sicut in veteri testamento post legem moysi leguntur prophetae, qui legis doctrinam populo tradebant secundum illud mal. Iv, 4: mementote moysi servi mei ita etiam in novo testamento, post evangelium, legitur apostolorum doctrina, qui, ea quae a domino audierunt, tradiderunt fidelibus, secundum illud i cor. Xi, 23: accepi a domino quod et tradidi vobis. Portavit autem beatus paulus nomen Christi: primo quidem in corpore, conversationem et passionem eius imitando, secundum illud gal. Ultimo: ego enim stigmata Christi iesu in corpore meo porto
Secundo in ore, quod patet in hoc quod in epistolis suis frequentissime Christum nominat: ex abundantia enim cordis os loquitur, ut dicitur matth. Xii, 34. Unde potest significari per columbam, de qua dicitur, gen. Viii, 11, quod venit ad arcam portans ramum olivae in ore suo. Quia enim oliva misericordiam significat, congrue per ramum olivae accipitur nomen iesu Christi, quod etiam misericordiam significat, secundum illud matth. I, 21: vocabis nomen eius iesum; ipse enim salvum faciet populum suum a peccatis eorum. Hunc autem ramum, virentibus foliis, detulit ad arcam, scilicet ecclesiam, quando eius virtutem et significationem multipliciter expressit, Christi gratiam et misericordiam ostendendo. Unde iste dicit i tim. I, 16: ideo misericordiam consecutus sum, ut in me primo ostenderet iesus Christus omnem patientiam. Et inde est quod sicut inter scripturas veteris testamenti maxime frequentantur in ecclesia psalmi david, qui post peccatum veniam obtinuit, ita in novo testamento frequentantur epistolae pauli, qui misericordiam consecutus est, ut ex hoc peccatores ad spem erigantur; quamvis possit et alia ratio esse, quia in utraque scriptura fere tota theologiae continetur doctrina
Tertio portavit non solum ad praesentes sed etiam ad absentes et futuros, sensum scripturae tradendo, secundum illud is. C. Viii, 1: sume tibi librum grandem et scribe in eo stilo hominis. In hoc autem officio portandi nomen dei ostenditur eius excellentia quantum ad tria
Primo quidem, quantum ad electionis gratiam, unde dicitur vas electionis. Eph. C. I, 4: elegit nos in Christo ante mundi constitutionem
Secundo quantum ad fidelitatem quia nihil sui quaesivit sed Christi, secundum illud ii cor. Iv, 5: non enim nosmetipsos praedicamus, sed Christum iesum. Unde dicit: vas electionis est mihi
Tertio quantum ad singularem excellentiam, unde ipse dicit, i cor. Xv, 10: abundantius illis omnibus laboravi. Unde signanter dicit vas electionis est mihi, quasi prae aliis singulariter
Quantum ad fructum considerandum est quod quidam sunt quasi vasa inutilia, vel propter peccatum vel propter errorem, secundum illud ier. Li, 34: reddidit me quasi vas inane. Sed beatus paulus fuit purus a peccato et errore, unde fuit vas electionis utile, secundum illud ii tim. Ii, 21: si quis emundaverit se ab istis, scilicet erroribus et peccatis, erit vas in honorem sanctificatum utile domino. Unde utilitas sive fructus huius vasis exprimitur cum dicitur coram gentibus, quarum doctor fuit secundum illud i tim. Ii, 7: doctor gentium in fide et veritate; et regibus, quibus fidem Christi annuntiavit sicut agrippae, ut habetur act. Xvi, 38, et etiam neroni et eius principibus; unde dicitur phil. C. I, 12-13: quae circa me sunt magis ad profectum venerunt evangelii, ita ut vincula mea manifesta fierent in Christo in omni praetorio; is. Xlix, 7: reges videbunt et consurgent principes. Et filiis israel, contra quos de Christo disputabat, act. Ix, 22: saulus autem magis convalescebat et confundebat iudaeos, qui habitabant damasci, affirmans quoniam hic est Christus. Sic igitur ex verbis praemissis possumus accipere quatuor causas huius operis, scilicet epistolarum pauli, quas prae manibus habemus
Primo quidem auctorem in vase
Secundo materiam in nomine Christi, quae est plenitudo vasis, quia tota doctrina haec est de doctrina Christi
Tertio modum in usu portationis; traditur enim haec doctrina per modum epistolarum, quae per nuntios portari consueverunt, secundum illud ii par. C. Xxx, 6: perrexerunt cursores cum epistulis ex regio imperio, etc.
Quarto distinctionem operis in utilitate praedicta. Scripsit enim quatuordecim epistolas quarum novem instruunt ecclesiam gentium; quatuor praelatos et principes ecclesiae, id est reges; una populum israel, scilicet quae est ad hebraeos. Est enim haec doctrina tota de gratia Christi, quae quidem potest tripliciter considerari. Uno modo secundum quod est in ipso capite, scilicet Christo, et sic commendatur in epistola ad hebraeos. Alio modo secundum quod est in membris principalibus corporis mystici, et sic commendatur in epistolis quae sunt ad praelatos
Tertio modo secundum quod in ipso corpore mystico, quod est ecclesia, et sic commendatur in epistolis quae mittuntur ad gentiles, quarum haec est distinctio: nam ipsa gratia Christi tripliciter potest considerari. Uno modo secundum se, et sic commendatur in epistola ad romanos; alio modo secundum quod est in sacramentis gratiae et sic commendatur in duabus epistolis ad corinthios, in quarum prima agitur de ipsis sacramentis, in secunda de dignitate ministrorum, et in epistola ad galatas in qua excluduntur superflua sacramenta contra illos qui volebant vetera sacramenta novis adiungere; tertio consideratur gratia Christi secundum effectum unitatis quem in ecclesia fecit. Agit ergo apostolus, primo quidem, de institutione ecclesiasticae unitatis in epistola ad ephesios; secundo, de eius confirmatione et profectu in epistola ad philippenses; tertio, de eius defensione, contra errores quidem, in epistola ad colossenses, contra persecutiones vero praesentes, in i ad thessalonicenses, contra futuras vero et praecipue tempore antiChristi, in secunda. Praelatos vero ecclesiarum instruit et spirituales et temporales. Spirituales quidem de institutione, instructione et gubernatione ecclesiasticae unitatis in prima ad timotheum, de firmitate contra persecutores in secunda, tertio de defensione contra haereticos in epistola ad titum. Dominos vero temporales instruit in epistola ad philemonem
Et sic patet ratio distinctionis et ordinis omnium epistolarum. Sed videtur quod epistola ad romanos non sit prima. Prius enim videtur scripsisse ad corinthios secundum illud rom. C. Ultimo: commendo autem vobis phoeben, sororem nostram, quae est in ministerio ecclesiae quae est cenchris, ubi est portus corinthiorum. Sed dicendum quod epistola ad corinthios prior est in tempore scripturae. Sed epistola ad romanos praemittitur, tum propter dignitatem romanorum qui aliis gentibus dominabantur quia hic confutabatur superbia quae est initium omnis peccati; ut dicitur eccli. X, 14; tum quia etiam hoc exigit ordo doctrinae ut prius gratia consideretur in se quam ut est in sacramentis. Item quaeritur unde apostolus hanc epistolam scripsit. Augustinus dicit quod de athenis; hieronymus quod de corintho. Nec est contradictio, quia forte athenis incepit eam scribere sed corinthi consummavit. Item obiicitur contra id quod in glossa dicitur quod aliqui fideles, antequam petrus, romanis praedicaverunt. In ecclesiastica vero historia dicitur quod petrus primus praedicavit eis. Sed intelligendum est primus inter apostolos et cum sequela magni fructus. Ante vero praedicaverat romae barnabas ut habetur in itinerario clementis.
2
075 (Rm 1,1)
Haec epistola in duas partes dividitur scilicet: in salutationem et epistolarem tractatum, qui incipit ibi primum quidem, etc.. Circa primum tria facit
Primo describitur persona salutans; secundo personae salutatae, ibi omnibus qui sunt romae; tertio salus optata, ibi gratia vobis, etc.. Circa primum duo facit
Primo describitur persona auctoris; secundo commendatur eius officium, ibi quod ante promiserat, etc.. Persona autem scribens describitur a quatuor
Primo quidem ex nomine, cum dicit paulus. Circa quod tria consideranda sunt
Primo proprietas eius. Hoc enim nomen, secundum quod his litteris describitur, non potest hebraicum esse quia apud hebraeos non invenitur hoc elementum p, sed potest esse graecum vel latinum. Si tamen aliquod elementum ei propinquum sumatur, id quod est p potest esse hebraeum
Secundo, consideranda est eius significatio. Secundum enim quod potest hebraeum esse idem est quod mirabilis vel electus; secundum autem quod est graecum idem est quod quietus; secundum vero quod est latinum idem est quod modicus. Et haec quidem ei conveniunt. Electus quidem fuit quantum ad gratiam, unde act. Ix, v. 15: vas electionis est mihi iste. Mirabilis fuit in opere, eccli. Xliii, 2: vas admirabile opus excelsi. Quietus in contemplatione, sap. C. Viii, 16: intrans in domum meam conquiescam cum illa. Modicus per humilitatem, i cor. X, 9: ego autem sum minimus apostolorum
Tertio, considerandum est quando sit hoc nomen apostolo impositum cum tamen ante saulus vocaretur, ut habetur actibus ix. Circa hoc triplex est opinio. Hieronymus dicit quod cum prius vocaretur saulus postmodum voluit vocari paulus, propter quoddam insigne suum quod fecit, scilicet quia convertit sergium paulum proconsulem, ut habetur act. Xiii, 7, sicut scipio dictus est africanus quia devicit africam. Alii vero dicunt quod hoc nomen impositum est sibi propter profectum virtutum qui ex hoc nomine signatur, ut dictum est. Imponuntur enim divinitus quibusdam nomina a principio nativitatis ad designandum gratiam quam a principio consequuntur, sicut patet de ioanne baptista, lc. I, 13; quibusdam vero mutantur nomina ad designandum profectum virtutis eorum, ut chrysostomus dicit, sicut patet de abraham et de petro. Alii vero dicunt, et melius, quod paulus fuit a principio binomius. Consuetum enim erat apud iudaeos ut simul cum nominibus hebraicis assumerent sibi nomina illarum gentium quibus serviebant, sicut graecis servientes nominabantur nominibus graecorum, ut patet de iasone et menelao. Hoc autem nomen paulus ab antiquo celebre fuit apud romanos, et ideo, cum diceretur saulus secundum hebraeos, vocatus est etiam paulus secundum romanos, quo nomine non videtur usus nisi postquam coepit gentibus praedicare. Unde, act. C. Xiii, 9, dicitur: saulus qui et paulus
Et hoc magis approbat augustinus
Secundo describitur persona scribentis ex conditione, cum dicit servus Christi. Videtur autem esse abiecta conditio servitutis si absolute consideretur. Unde et sub maledicto pro peccato infligitur, gen. Ix, 25: maledictus chanaan puer, servus servorum erit fratrum suorum. Sed redditur commendabilis ex eo quod additur iesu Christi. Iesus enim interpretatur salvator, matth. C. I, 21: ipse salvum faciet etc.. Christus interpretatur unctus, secundum illud ps. Xliv, 8: unxit te deus, deus tuus, etc., per quod designatur dignitas Christi et quantum ad sanctitatem, quia sacerdotes ungebantur ut patet ex. Xxix, 7; et quantum ad potestatem, quia etiam reges ungebantur ut patet de david et de salomone; et quantum ad cognitionem, quia etiam prophetae ungebantur ut patet de eliseo. Quod autem aliquid subiiciatur suae saluti et spirituali unctioni gratiae, laudabile est, quia tanto aliquid est perfectius quanto magis suae perfectioni subiicitur, sicut corpus animae et aer luci, ps. Cxv, 16: o domine, quia ego servus tuus sum. Sed contra est quod dicitur io. Xv, v. 15: iam non dicam vos servos sed amicos. Sed dicendum quod duplex est servitus. Una timoris, quae non competit sanctis, rom. Viii, 15: non accepistis spiritum servitutis iterum in timore, etc., alia humilitatis et amoris, quae sanctis convenit secundum illud lc. Xvii, 10: dicite: servi inutiles sumus. Cum enim liber est qui est causa sui, servus autem qui est causa alterius, sicut ab alio movente motus: si quis sic agat causa alterius, sicut ab alio motus, sic est servitus timoris, quae cogit hominem operari contra suam voluntatem; si vero aliquis agat causa alterius, sicut propter finem, sic est servitus amoris, quia amicorum est bene facere et obsequi amico propter ipsum, ut philosophus dicit in ix ethic.
Tertio commendatur a dignitate cum dicitur vocatus apostolus. Dignitas apostolatus est praecipua in ecclesia, secundum illud i cor. Xii, 28: quosdam quidem posuit deus in ecclesia primum apostolos. Apostolus enim idem est quod missus, secundum illud io. Xx, 21: sicut misit me pater et ego mitto vos, scilicet ex eadem dilectione et cum eadem auctoritate. Dicit autem vocatus apostolus ad designandum gratiam, id est vocatus ad hoc quod sit apostolus; hebr. V, 4: nemo assumit sibi honorem, etc.; vel ad designandum excellentiam, ut sicut urbs antonomastice vocatur ipsa roma, ita apostolus vocatur paulus, secundum illud i cor. Xv, 10: abundantius illis omnibus laboravi; vel ad designandum humilitatem, ut sit sensus: non audeo me dicere apostolum sed homines me ita vocant. Sic, i cor. Xv, 9, non sum dignus vocari apostolus
Quarto describitur persona scribentis ex officio cum dicit segregatus in evangelium dei. Segregatus, inquam, vel per conversionem ab infidelibus, secundum illud gal. I, 15: cum autem placuit ei qui me segregavit ex utero matris meae, scilicet synagogae; vel segregatus per electionem ab aliis discipulis, secundum illud act. Xiii, 2: segregate mihi saulum, etc.. Evangelium autem idem est quod bona annuntiatio. Annuntiatur enim in ipso coniunctio hominis ad deum, quae est bonum hominis, secundum illud ps. Lxxii, 28: mihi autem deo adhaerere bonum est. Triplex autem coniunctio hominis ad deum annuntiatur in evangelio. Prima quidem per gratiam unionis, secundum illud io. I, 14: verbum caro factum est. Secunda per gratiam adoptionis, prout inducitur in ps. Lxxxix, 6: ego dixi: dii estis et filii excelsi omnes. Tertia per gloriam fruitionis, io. Xvii, 3: haec est vita aeterna. Is. Lii, 7: quam pulchri super montes pedes annuntiantis. Haec autem annuntiatio non humanitus sed a deo facta est, is. Xxi, 10: quae audivi a domino exercituum, deo israel, annuntiavi vobis. Unde dicit in evangelium dei.
3
075 (Rm 1,2-3)
Descripta persona scribentis, hic commendatur negotium sibi commissum scilicet evangelium, cuius, in praemissis, duplex commendatio posita est, quarum una pertinet ad utilitatem quam habet ex materia, quae significatur ex ipso evangelii nomine, ex quo datur intelligi quod in eo bona annuntientur; alia vero ex auctoritate quam habet ex parte auctoris quae est expressa in eo quod dictum est dei. Utramque ergo commendationem prosequitur apostolus: primo quidem illam quae est ex parte auctoris, secundo illam quae est ex parte materiae, ibi de filio suo. Circa primum commendatur evangelium quadrupliciter
Primo quidem ex antiquitate quod fuit necessarium contra paganos qui evangelio detrahebant quasi post longa tempora subito eius praedicatio esset exorta. Et ad hoc excludendum dicit quod ante, quia licet ex tempore certo praedicari inceperit, ante tamen pronuntiatum fuit divinitus. Is. Lxviii, v. 5: antequam venirent indicavi tibi
Secundo, ex eius firmitate quae designatur in hoc quod dicit promiserat, quia ipse ante promisit qui non mentitur. Act. Xiii, 32: nos vobis annuntiamus eam quae ad patres nostros repromissio facta est
Tertio, ex dignitate ministrorum sive testium cum dicit per prophetas, quibus ante fuerat revelata quae sunt completa circa verbum incarnatum. Amos iii, 7: non faciet dominus deus verbum, scilicet incarnari, nisi revelaverit secretum ad servos suos prophetas. Act. X, 43: huic omnes prophetae, etc.. Signanter autem dicit suos. Sunt enim aliqui prophetae spiritu humano loquentes, secundum illud ier. Xxiii, 16: visionem cordis sui loquuntur non de ore domini. Unde dicit ad titum i, 12: dixit quidam ex illis proprius illorum propheta. Sunt etiam quidam prophetae daemonum qui immundo spiritu inspirantur, sicut prophetae quos interfecit elias, ut dicitur iii reg. Xviii, 40. Sed prophetae dei dicuntur qui divino spiritu inspirantur. Ioel ii, 28: effundam de spiritu meo, etc.
Quarto, ex modo tradendi quia non solum sunt huiusmodi promissa verbo edicta, sed litteris scripta, unde dicit in scripturis. Hab. Ii, 2: scribe visum et explana illum. Non autem consueverunt scribi nisi magna quae sunt digna memoria et quae oportet ad posteros devenire. Et ideo ut augustinus dicit, xviii de civitate dei, tunc inceperunt scribi prophetiae de Christo per isaiam et oseam, quando roma est edita sub cuius imperio Christus erat nasciturus et fides eius gentibus praedicanda. Io. V, 39: scrutamini scripturas, etc.. Addit autem sanctis, ad differentiam scripturarum gentilium. Dicuntur autem sanctae, primo quidem, quia, ut dicitur ii petr. I, 21: spiritu sancto inspirati, ii tim. Iii, 16: omnis scriptura divinitus inspirata; secundo quia sancta continent, ps.: confitemini memoriae sanctificationis eius; tertio quia sanctificant; unde io. Xvii, 17: sanctifica eos in veritate. Sermo tuus veritas est. Unde dicitur i mach. C. Xii, 9: habentes solatio sanctos libros qui in manibus, etc.
Secundo, prosequitur commendationem quae sumitur ex bonis in evangelio denuntiatis, quae pertinent ad materiam evangelii, quae est Christus, quem quidem commendat tripliciter: primo quidem ex origine, secundo ex dignitate sive virtute, ibi qui praedestinatus
Tertio ex liberalitate, ibi per quem accepimus. Originem autem Christi describit dupliciter
Primo quidem aeternam cum dicit de filio suo, in quo excellentiam evangelii designavit. Nam mysterium generationis aeternae ante erat valde absconditum unde salomon dicit quod nomen eius et nomen filii eius si nosti? sed in evangelio patris testimonio est declaratum. Matth. C. Xvii, 5: hic est filius meus dilectus. Convenienter autem filius dei materia sanctarum scripturarum esse dicitur, quae divinam sapientiam exponunt secundum illud deut. Iv, 6: haec est sapientia vestra et intellectus coram populis. Filius autem dicitur esse verbum et sapientia genita, i cor. I, 24: Christum dei virtutem et dei sapientiam. Sed circa hanc filiationem tripliciter aliqui erraverunt. Quidam enim dixerunt eum filiationem habere adoptivam, sicut photinus qui posuit Christum initium sumpsisse ex maria virgine quasi hominem purum, qui, per vitae meritum, ad hanc celsitudinem pervenit ut, prae ceteris sanctis, filius dei diceretur. Sed secundum hoc Christo non competeret descensus ad humanitatem sed magis ascensus ad divinitatem contra id quod dicitur io. C. Vi, 51: descendi de caelo. Quidam vero posuerunt huiusmodi filiationem solummodo nuncupativam sicut sabellius dixit ipsum patrem incarnatum et ex hoc filium nominari, ita quod eadem sit persona et solum nomina sint diversa. Sed secundum hoc non competeret filio mitti a patre quod falsum est cum ipse dicat, io. Vi, 38, se descendisse ut faciat voluntatem eius qui misit eum. Alii vero posuerunt, sicut arius, huiusmodi filiationem esse creatam ita quod filius dei sit excellentissima creatura ex nihilo tamen producta postquam prius non fuerat. Sed secundum hoc omnia non essent per ipsum facta, contra id quod dicitur io. I, 3. Oportet enim esse non factum per quem facta sunt omnia. Et haec tria excluduntur per hoc quod signanter addit suo, id est proprio et naturali. Dicit enim hilarius: hic verus et proprius est filius origine et non adoptione, veritate, non nuncupatione, nativitate, non creatione; procedit enim a patre sicut verbum a corde, quod pertinet ad eandem naturam praesertim in deo, in quo non potest aliquid accidentaliter advenire. Unde ipse dicit io. X, 30: ego et pater unum sumus. Quod dicit unum liberat te ab ario; quod dicit sumus liberat a sabellio, ut augustinus dicit
Secundo tangit temporalem originem cum dicit qui factus est. Ubi statim videntur patrocinium sui erroris assumere tres praedicti errores per hoc quod dicit qui factus est ei. Non enim confitentur aeternum sed factum. Sed per ea quae adduntur tollitur eorum intentio. Quia enim dicit qui factus est ei, excludit dictum sabellii. Non enim potest esse filius factus patri si sit eadem persona cum ipso, sed per incarnationem erit filius virginis. Quod vero subdit ex semine david, tollit intentionem photini. Si enim per adoptionem esset factus dei filius non diceretur factus esse ex semine david sed magis ex spiritu, scilicet qui est spiritus adoptionis filiorum, ut dicitur rom. Viii, 15, et ex semine dei, ut dicitur i io. Iii, 9. Quod vero sequitur secundum carnem, tollit intentionem arii qui ponit eum factum non solum secundum carnem sed etiam secundum divinam naturam. Est etiam considerandum ulterius quod circa ipsum incarnationis mysterium multipliciter aliqui erraverunt. Nestorius enim posuit unionem verbi ad hominem esse factam solum secundum inhabitationem, scilicet prout filius dei hominem illum inhabitavit excellentius caeteris. Manifestum est enim quod alia est substantia inhabitantis et inhabitati, sicut hominis et domus; secundum hoc ponebat aliam esse personam vel hypostasim verbi et hominis, ita quod alius esset, secundum personam, filius dei et alius filius hominis. Sed hoc manifeste apparet falsum esse, per hoc quod apostolus, phil. Ii, 7, unionem huiusmodi vocat exinanitionem. Pater autem et spiritus sanctus inhabitant homines secundum illud, io. Xiv, 23: ad eum veniemus et apud eum mansionem faciemus. Sequeretur igitur quod pater et spiritus sanctus essent exinaniti, quod est absurdum. Hoc ergo excluditur per hoc quod apostolus dicit de filio suo, qui, scilicet filius dei, est factus secundum carnem, id est habens carnem, ex semine david. Qui modus loquendi locum non haberet si haec unio facta esset solum secundum inhabitationem. De aliis enim, quos verbum inhabitat, non dicitur quod verbum factum est hic vel ille, sed quod factum est ad ieremiam vel isaiam. In hoc ergo quod apostolus cum dixit: de filio suo, addidit qui factus est ei ex semine david, manifeste excludit errorem praedictum. Rursus aliqui alii, licet duas personas non concedant in Christo, concedunt tamen duas hypostases vel duo supposita quod in idem redit, quia nihil aliud est persona quam hypostasis et suppositum rationalis naturae. Cum ergo sit una solum hypostasis et unum suppositum in Christo, quod est suppositum vel hypostasis verbi aeterni, non potest dici quod illa hypostasis sit facta filius dei, quia non incepit esse filius dei. Et ideo non proprie dicitur quod homo sit factus deus vel filius dei. Sed tamen, si inveniatur ab aliquo doctore dictum exponendum est sic: factum est, ut homo esset deus. Secundum hoc proprie dicitur dei filius factus est homo quia semper non fuit homo. Et ideo legendum est quod hic dicitur ut ly qui accipiatur ex parte subiecti, ut sit sensus: qui, filius dei, factus est ex semine david; non autem ex parte praedicati, quia sensus esset quod aliquis existens ex semine david, factus est filius dei: quod non dicitur vere et proprie, sicut dictum est. Fuerunt autem alii qui posuerunt unionem esse factam secundum conversionem verbi in carnem, sicut dicitur aer fieri ignis. Unde eutyches dixit quod etiam ante incarnationem fuerunt duae naturae, post incarnationem vero una. Sed hoc est expresse falsum quia, cum deus sit immutabilis, secundum illud mal. C. Iii, 6: ego deus et non mutor, non potest in aliquid aliud converti. Unde cum dicitur factus est non intelligitur secundum conversionem sed secundum unionem, absque divina mutatione. Potest enim aliquid de novo dici relative de aliquo absque eius immutatione, puta: aliquis, immobiliter sedens, fit dexter, per mutationem eius qui transfertur
Et sic deus dicitur ex tempore dominus vel creator per mutationem creaturae; et eadem ratione dicitur de novo factus, secundum illud psalmi: domine refugium factus es nobis. Quia igitur unio relatio quaedam est, per mutationem creaturae deus dicitur de novo factus homo, scilicet unitum in persona humanae naturae. Fuerunt enim et alii qui dixerunt animam Christum non habuisse sed ibi fuisse verbum loco animae: scilicet arius et apollinaris. Contra quos est illud io. X, 18: nemo tollit animam meam. Quod vero dicitur secundum carnem non excluditur a Christo anima, sed caro ponitur pro toto homine, secundum illud is. Xl, 5: videbit omnis caro, etc.. Quaeritur autem, cum nos confitemur Christum natum ex virgine, quare apostolus dicat eum esse factum ex muliere. Et dicendum quod illud nascitur quod naturali ordine producitur, sicut fructus ex arbore vel proles a parente. Quod autem ex voluntate agentis producitur, non secundum naturae ordinem, sicut domus ab artifice, non potest dici nasci, sed factum. Quia igitur Christus ex virgine processit naturali ordine quantum ad aliquid, scilicet quod conceptus est ex foemina, spatio novem mensium, dicitur natus; quia vero quantum ad aliquid, non naturali ordine, sed sola virtute divina processit, absque virili semine, dicitur factus. Eva autem dicitur ex adam facta non nata, isaac autem ex abraham natus non factus. Item, quare specialiter dicitur ex semine david et non ex semine abrahae, cui promissio facta fuit de Christo, secundum illud gal. Iii, 16: abrahae factae sunt promissiones. Et dicendum est quod factum est ad dandam spem veniae peccatoribus, quia david peccator fuit ex cuius semine nascitur Christus, abraham vero iustus; ad commendandam etiam dignitatem regiam Christi romanis, regnum gentium tenentibus. Excluditur etiam per verba ista triplex error manichaeorum
Primo quidem, quod dicunt non eumdem esse deum veteris testamenti et qui est pater domini nostri iesu Christi, quod excluditur per hoc quod dicit apostolus: quod deus ante promiserat per prophetas suos de filio suo in scripturis sanctis, scilicet: veteris testamenti
Secundo vero, quod damnant scripturas veteris testamenti, quas apostolus hic dicit sanctas. Non enim aliae scripturae fuerunt sanctae ante evangelium
Tertio, quod dicunt Christum habuisse carnem phantasticam, quod excluditur per hoc quod dicit Christum factum ex semine david secundum carnem ei, id est ad gloriam patris, secundum illud io. Viii, 50: ego gloriam meam non quaero sed gloriam eius qui misit me.
4
075 (Rm 1,4)
Commendata origine Christi, hic commendat virtutem ipsius et ponit tria: primo, praedestinationem, cum dicit: qui praedestinatus est; secundo, dignitatem seu virtutem, cum dicit filius dei in virtute; tertio, signum sive effectum, cum dicit secundum spiritum sanctificationis. Circa primum considerandum est quod nomen praedestinationis a destinatione sumitur. Dicitur enim praedestinatus quasi ante destinatus. Destinatio autem dupliciter sumitur. Quandoque pro missione: dicuntur enim destinati qui ad aliquid mittuntur, secundum illud i mach. I, 14: destinaverunt aliqui ex populo, et abierunt ad regem. Quandoque vero destinare idem est quod proponere, secundum illud ii mach. Vi, 20: destinavit, eleazarus, non admittere illicita. Haec autem secunda significatio a prima derivari videtur. Sicut enim nuntius, qui mittitur, ad aliquid dirigitur, ita, quod proponimus, ad finem aliquem ordinamus. Secundum hoc igitur praedestinare nihil aliud est quam ante in corde disponere quid sit de re aliqua faciendum. Potest tamen aliquis de futura re, seu operatione, disponere: uno modo, quantum ad ipsam rei constitutionem, sicut artifex disponit qualiter debeat facere domum; secundo modo, quantum ad ipsum usum vel gubernationem rei, sicut aliquis disponit qualiter debeat uti suo equo: et ad hanc secundam praedispositionem pertinet praedestinatio, non ad primam. Id enim quo aliquis utitur refert in finem quia, ut augustinus dicit in libro de doctrina Christiana: uti est referre aliquid in finem quo fruendum est. Sed cum res in seipsa constituitur, non dirigitur ex hoc ipso in aliud. Unde praedispositio constitutionis rei, proprie praedestinatio dici non potest. Ergo idem est negare praedestinationem quod negare praeordinationem divinam ab aeterno de iis quae sunt fienda in tempore. Sed quia omnia naturalia pertinent ad constitutionem rei ipsius, quia vel sunt principia ex quibus res constituitur, vel ex huiusmodi principiis consequuntur, consequens est quod naturalia proprie sub praedestinatione non cadant; sicut non dicimus proprie quod homo est praedestinatus habere manus. Relinquitur ergo quod praedestinatio dicatur proprie eorum solum quae sunt supra naturam, in quae rationalis creatura ordinatur. Supra autem naturam rationalis creaturae est deus solus, cui unitur rationalis creatura per gratiam. Uno modo, quantum ad actum ipsius dei, puta cum per gratiam prophetiae communicatur homini praecognitio futurorum, quae est propria deo: et huiusmodi dicitur gratia gratis data; alio modo quantum ad ipsum deum, cui unitur rationalis creatura, communiter quidem, secundum effectum dilectionis, secundum illud i io. Iv, 16: qui manet in charitate in deo manet et deus in eo, quod quidem fit per gratiam gratum facientem, quae est gratia adoptionis; alio modo, quae est singularis Christo, per unionem in esse personali: et haec dicitur gratia unionis. Sicut ergo hominem esse unitum deo, per gratiam adoptionis, cadit sub praedestinatione, ita etiam esse unitum deo, per gratiam unionis in persona, sub praedestinatione cadit
Et quantum ad hoc dicit qui praedestinatus est filius dei. Et ne hoc referatur ad filiationem adoptionis, additur in virtute, quasi diceret: praedestinatus est ut sit talis filius, ut habeat aequalem, imo eamdem virtutem cum deo patre. Quia, ut dicitur apoc. V, 12, dignus est agnus qui occisus est accipere virtutem et divinitatem. Quinimmo ipse Christus est dei virtus, secundum illud i cor. I, 24: Christum dei virtutem et dei sapientiam. Unde, io. V, 19: quaecumque pater facit haec et filius similiter facit. Respectu vero gratiae gratis datae, non dicitur aliquis praedestinari simpliciter, quia gratia gratis data non ordinatur directe ad hoc quod ille, qui eam recipit, ad finem ultimum dirigatur, sed ut per eam alii dirigantur, secundum illud i cor. Xii, 7: unicuique datur manifestatio spiritus ad utilitatem. Manifestum est autem quod id quod est per se est mensura et regula eorum quae dicuntur per aliud et per participationem. Unde praedestinatio Christi, qui est praedestinatus ut sit filius dei per naturam, est mensura et regula vitae et ita praedestinationis nostrae, quia praedestinamur in filiationem adoptivam, quae est quaedam participatio et imago naturalis filiationis, secundum illud rom. Viii, 30: quos praescivit et praedestinavit conformes fieri imagini filii sui. Sicut igitur homo Christus praedestinatus non est propter merita praecedentia, sed ex sola gratia, ut sit filius dei naturalis, ita et nos ex sola gratia, non ex meritis, praedestinamur ut simus filii adoptivi, secundum illud deut. Ix, 14: ne dicas in corde tuo, cum deleverit eos dominus deus tuus in conspectu tuo: propter iustitiam meam introduxit me deus ut terram hanc possiderem. Est igitur manifestum ad quid sit ista praedestinatio, scilicet ad hoc quod aliquis sit dei filius in virtute. Sed restat inquirendum quis est iste qui est ad hoc praedestinatus. Cum autem praedestinatio antecessionem importet, videtur quod ille, qui est praedestinatus ut sit filius dei in virtute, non semper fuerit filius dei in virtute. Non enim videtur esse praedestinatio de eo quod semper fuit, quia hoc non potest antecessionem habere. Si igitur poneremus, secundum nestorium, quod persona filii hominis esset alia a persona filii dei, nulla esset dubitatio quia possemus dicere quod persona creata filii hominis non fuit ab aeterno, sed ex tempore incoepit esse filius dei in virtute. Et simile est si quis dicat quod est alia hypostasis, vel suppositum, filii dei et filii hominis. Sed haec aliena sunt a fide ut supra dictum est. Cum igitur non solum sit eadem persona filii dei et filii hominis, sed etiam hypostasis et idem suppositum, ratione cuius non potest dici vere et proprie quod filius hominis est factus filius dei, ne aliquod suppositum creatum intelligatur esse, de quo, de novo, praedicatur filius dei. Pari ratione videtur quod non possit dici filius hominis esse praedestinatus filius dei quia filius hominis supponit suppositum aeternum quod fuit semper filius dei. Unde antecessio, quam importat praedestinatio, locum non habet. Propter hoc igitur origenes dicit quod littera non debet esse: qui praedestinatus est, sed: qui destinatus est filius dei in virtute, ut nulla antecessio designetur. Et secundum hoc planus est sensus; quia Christus destinatus, id est, missus est a deo patre in mundum, tamquam verus filius dei in virtute divina. Sed quia communiter omnes libri latini habent qui praedestinatus aliter alii hoc exponere voluerunt secundum consuetudinem scripturae in qua dicitur aliquid fieri quando innotescit, sicut dominus post resurrectionem dicit, matth. Ultimo: data est mihi omnis potestas, quia post resurrectionem innotuit talem potestatem sibi esse datam ab aeterno. Sed secundum hoc quod dicit praedestinatus non proprie accipitur, quia praedestinatio est de eo quod pertinet ad gratiam; non autem in hoc gratia Christo facta est quod eius virtus divina innotuit, sed potius nobis. Et ideo etiam in glossa dicitur quod secundum hunc sensum praedestinatus large ponitur, pro praescito, ut sit sensus: Christus praedestinatus est, scilicet ab aeterno praescitus, ut innotesceret ex tempore esse filius dei in virtute. Unde quidam alii praedestinationem ad ipsam unionem referentes, non attribuerunt eam personae sed naturae, ut sit sensus: qui praedestinatus est filius dei in virtute, id est, cuius natura praedestinata est ut sit ei unita, qui est filius dei in virtute. Sed haec etiam expositio impropria est et extorta. Cum enim praedestinatio importet ordinem in finem, eius est praedestinari cuius est per suam operationem ordinari in finem. Agere autem propter finem non est naturae sed personae. Ideo, si proprie accipiatur, oportet quod praedestinatio attribuatur ipsi personae Christi. Sed quia persona Christi subsistit in duabus naturis, humana scilicet et divina, secundum utramque potest aliquid dici de eo. Sicut enim de homine potest aliquid dici secundum corpus, ut tangi et vulnerari, aliquid autem secundum animam, ut intelligere et velle, ita et de Christo potest aliquid dici et secundum divinam naturam sicut ipse de se dicit io. X, 30: ego et pater unum sumus aliquid secundum humanam naturam, sicut cum dicimus eum crucifixum et mortuum
Et hoc modo dicitur esse praedestinatus secundum humanam naturam. Quamvis enim ipsa persona Christi semper fuerit filius dei, tamen non semper fuit, ut existens in humana natura, esset filius dei, sed hoc fuit ineffabilis gratiae. Est autem alia ratio de hoc participio factus, quod designat actum realem, et de hoc participio praedestinatus, quod designat actum animae. Anima enim, secundum suum intellectum et rationem, potest distinguere ea quae sunt secundum rem coniuncta. Potest enim aliquis de pariete albo cogitare et loqui seorsum quidem quantum ad hoc quod est paries, seorsum autem ex hoc quod est albus. Ita etiam in praedestinatione. Nam praedestinatio potest attribui personae Christi secundum quod subsistit in humana natura, licet non attribuatur ei secundum quod subsistit in divina. Unde et apostolus prius filium dei incarnatum esse praemiserat, et postea ei praedestinationem attribuit, ut intelligatur praedestinatus esse secundum quod factus est ex semine david secundum carnem
Et sic a filio dei, explicando incarnationis mysterium, descendit ad carnem, et a carne, secundum praedestinationem, ascendit ad filium dei, ut ostendatur quod neque gloria divinitatis impedivit infirmitatem carnis, neque infirmitas carnis diminuit maiestatem dei. Quaeritur autem in glossa, primo quidem, utrum Christus, secundum quod homo, sit filius dei. Et videtur quod sic. Quia hic est Christus, qui praedestinatus est ut sit, sed secundum quod homo est praedestinatus ut sit; ergo, secundum quod homo est filius dei. Et dicendum quod si ly secundum quod denotat unitatem suppositi: verum est quod secundum quod homo est filius dei, quia unum est suppositum dei et hominis. Si autem designat conditionem naturae vel causam, falsum est; non enim ex natura humana habet ut sit filius dei. In argumento autem est fallacia compositionis et divisionis. Ex eo quod ly secundum quod potest determinare participium praedestinatus, et sic verum est quod, secundum quod homo, est praedestinatus; vel potest determinare ipsum esse filium dei ad quod ordinatur praedestinatio, et sic falsum est. Non enim praedestinatus est ut secundum quod homo sit filius dei: et in hoc sensu procedit ratio
Secundo quaeritur utrum Christus, secundum quod homo, sit persona. Et dicendum quod si ly secundum quod referatur ad ipsum suppositum hominis, concedendum est quod ipsum suppositum hominis est persona divina. Si vero designet naturae conditionem vel causam, sic Christus secundum quod homo non est persona, quia humana natura non causat novam personalitatem in Christo. Adiungitur enim digniori in cuius personalitatem transit. Item obiicitur de hoc, quod glossa dicit, quod qui suscepit et quod suscepit est una persona. Id autem quod suscepit filius dei est humana natura, ergo humana natura est persona. Et dicendum est quod huiusmodi locutiones sunt exponendae, ut sit sensus: quod ille qui suscepit et natura quam suscepit, uniuntur in una persona
Quarto quaeritur utrum hoc sit verum: homo est assumptus a verbo. Et videtur quod sic, secundum illud ps. Lxiv, 5: beatus quem elegisti et assumpsisti. Et dicendum est quod cum homo supponat suppositum aeternum, non potest proprie dici quod homo sit assumptus a verbo. Non enim assumitur idem a seipso sed exponendum est, sicubi inveniatur, homo assumptus, id est, humana natura. Quinto quaeritur utrum haec sit vera: iste homo semper fuit. Et dicendum est hanc esse veram propter hoc quod homo supponit aeternum suppositum, unde hebr. Ultimo dicitur: iesus Christus heri et hodie, ipse et in saecula. Non tamen cum reduplicatione est vera huiusmodi propositio. Non enim ille homo, secundum quod homo est, semper fuit, sed secundum quod est filius dei. Sic igitur patet et de praeordinatione et de virtute filii dei. Restat tertium, scilicet de signo, quod tangitur in eo quod subditur secundum spiritum, etc.. Est enim proprium virtutis divinae per collationem spiritus sancti sanctificare homines, lev. Xx, 8: ego dominus qui sanctifico vos. Ipse etiam spiritum sanctum solus dare potest secundum illud is. Xlii, 5: haec dicit dominus deus creans caelos, et infra: dans flatum populo qui est super terram et spiritum calcantibus eam. Ex hoc igitur apparet Christum habere virtutem divinam, quia ipse dat spiritum sanctum, secundum illud: io. Xv, 26: cum venerit paraclitus quem ego mittam. Eius etiam virtute sanctificamur, secundum illud i cor. Vi, v. 11: sed sanctificati estis, sed iustificati estis in nomine domini nostri iesu Christi et spiritu dei nostri. Dicit ergo quod Christus sit filius dei in virtute, apparet secundum spiritum sanctificationis, id est secundum quod dat spiritum sanctificantem, quae quidem sanctificatio incoepit ex resurrectione mortuorum iesu Christi domini nostri, id est ex mortuis secundum illud io. Vii, 30: nondum erat spiritus datus quia nondum iesus fuerat glorificatus: quod non est sic intelligendum quod nullus, ante Christi resurrectionem, spiritum sanctificantem acceperit, sed quia ex illo tempore, quo Christus resurrexit, incoepit copiosius et communius spiritus sanctificationis dari. Potest etiam intelligi quod hic designentur duo signa virtutis divinae in Christo. Primum quidem ex hoc quod dicit secundum spiritum sanctificationis, sive intelligatur secundum sanctificantem spiritum, sicut dictum est, sive intelligatur secundum hoc quod ipse, per spiritum sanctum, est in utero virginali conceptus, quod est signum divinae virtutis in ipso, secundum illud lc. C. I, 35: spiritus sanctus superveniet in te, et postea sequitur: ideoque et quod ex te nascetur sanctum, vocabitur filius dei. Secundum autem signum virtutis divinae est resuscitatio mortuorum, secundum illud io. V, 21: sicut pater suscitat mortuos et vivificat, sic et filius. Est ergo sensus quod apparet Christum esse filium dei in virtute ex resurrectione mortuorum, id est ex hoc quod mortuos fecit secum resurgere, secundum illud matth. C. Xxvii, 52: multa corpora sanctorum qui dormierant surrexerunt, et tandem faciet omnes resurgere secundum illud io. V, 25: omnes qui in monumentis sunt audient vocem filii dei, et, qui audierint, vivent. Vel potest intelligi de spirituali resurrectione mortuorum, quae est a peccatis, secundum illud eph. V, 14: surge qui dormis et exurge a mortuis. Dicuntur autem mortui iesu Christi qui ab ipso resuscitantur, sicut et infirmi alicuius medici a quo sanantur. Possunt autem haec duo signa ad duas praecedentes clausulas referri hoc modo: qui factus est ei ex semine david secundum carnem, et hoc secundum spiritum sanctificationis ex quo, scilicet caro eius, concepta est; qui praedestinatus est filius dei in virtute, et haec apparent in resurrectione mortuorum, etc.. Sed prima expositio est melior.
Thomae Aq. ad Rm