Hilarius - Super Psalmi 1460
Alleluia. Aggaei et Zachariae.
Laudate Dominum, quoniam bonus est psalmus; Deo nostro jucunda sit laudatio. Aedificans Jerusalem Dominus, et dispersiones Israel congregans. Qui sanat contritos corde, et alligat contritiones eorum. Numerans multitudinem stellarum, et omnibus eis nomina vocans. Magnus Dominus noster, et magna virtus ejus, et sapientiae ejus non est numerus. Suscipiens mansuetos Dominus: humilians autem peccatores usque ad terram. Incipite (Infra, Inchoate) Domino in confessione, psallite Deo nostro in cithara, qui operit coelum nubibus, et parat (Infra, qui parat) terrae pluviam, qui producit in montibus foenum, et herbam servituti hominum. Dat (Infra, qui dat) jumentis escam ipsorum, et pullis corvorum invocantibus eum. Non in viribus equi voluntatem habuit (Infra, habebit), nec in tabernaculis viri beneplacitum est ei. Beneplacitum est Domino super timentes eum, et in eos qui sperant in (Infra, omnes qui sperant super) misericordiam ejus.
1461
1. Non canitur hoc psalmo temporaria Jerusalem aedificatio
Post primam Jerusalem subversionem, traductoque in Babyloniam populo captivo, aedificatam rursum eamdem civitatem fuisse, et historia Regnorum et libri Esdrae loquuntur. Sed hodie eamdem nullam esse, rerum fides edocet. Hoc idcirco praediximus, ne quia translatoribus visum est, huic et anteriori psalmo in Aggaeum et Zachariam titulum praescribere, existimemus in illius temporis homines prophetiae hujus praescientiam convenire. Propheta enim non ignarus mysterii coelestis, cum in aedificatione Dei civitatis humanam aedificationem inanem esse dixisset, cum Deo civitas nisi per ipsum aedificata aeterna esse non posset; non nos nunc ad gratulationem aedificatae a Deo rursum Jerusalem adhortaretur, quam vane ab hominibus aedificari ante praedixerat. Quod si quis forte putabit, id quod in alio psalmo ita dictum est: Nisi Dominus aedificaverit domum, in vanum laborant qui aedificant eam; nisi Dominus custodierit civitatem, in vanum vigilabit qui custodit eam (Ps CXXVI, 1), idcirco dictum fuisse, quia eversionem ejus urbis, in qua templum aedificandum esset, propheta praenosceret: meminisse haec debet ita intelligens, eumdem hunc prophetam aedificationem eam, quae a Zorobabel secundo innovata est, inanem et caducam futuram fuisse non ignorare potuisse; neque illam, quae a Salomone coepta est, non a Deo constitutam idcirco dixisse, quia per regem Babyloniae (Nabuchodonosor, II Paral. XXXVI, 26) esset destruenda, cum post septuaginta deinde annos (juxta vaticinium Jerem. XXIX, 10) rursum eadem sit reformata; hanc vero, quae a Zorobabel gesta est, esse aedificationem Dei praedicatam, cum exinde diruta et sine aliqua restauratione sit dissoluta; et eam dirutam licet renovatio sit consecuta, inanem atque humanam tamen praedicasse; hanc vero quae sine spe reformationis acciderit, divini operis perpetuitate renovari. Haec omnia intelligentiae genera stulta atque ridicula sunt.
1462
2. Jerusalem spiritalis ad laudandum bonis operibus Deum invitatur
Laudat autem propheta Dominum aedificantem Jerusalem illam, quae secundum Evangelia sancti regis (Mt V, 35) est civitas, in qua per Dominum resurgentes sancti demonstrantur, quae invectum pullo asinae Dominum in spe sanctorum laeta suscepit. Corporaliter quidem tali vectione illam, quae occidit prophetas et lapidat apostolos (Mt XXI, 9), Dominus ingressus est: sed alterius civitatis erat illa laetitia. Ob illius ergo aedificationem propheta nos advocat, dicens, VERS. 1: Laudate Dominum, quoniam bonus est psalmus: Deo nostro jucunda sit laudatio. Non levis gratulationis laus est, cujus psalmus bonus est. Et psalmus non tam vocis, ut frequenter diximus, quam corporeae operationis officium significare solet. Deum enim non tam sermone, quam re et gestis obedientiae laudamus: ut mare et terra et coelum Deum non tam voce, quam officiorum suorum vicissitudine atque observatione laudant. Advocat igitur nos propheta ad Dei laudem: quia bonus psalmus est: et optat ut hujus boni psalmi Deo nostro fiat jucunda laudatio, scilicet ut placentia Deo opera nostra sint, per quae a nobis gestorum nostrorum laudatur obsequio.
1463
3. Israel hic aedificatur, in fine temporum congregandus
VERS. 2-1. Aedificans Jerusalem Dominus, et dispersiones Israel congregans. Qui sanat contritos corde, et alligat contritiones eorum. Numerans multitudinem stellarum, et omnibus his nomina vocans. Reversuris de Babylonia in Jerusalem Judaeis sub Dario rege edicto potestas data est revertendi. Neque alibi tum, quam in regni Babyloniae finibus detinebantur: ex qua ergo dispersione Israel congregatur? Nempe de ea, de qua ait Dominus, Emittet Angelos suos cum tuba et voce magna, et congregabit electos a quatuor angulis ventorum (Mt XXIV, 31): quorum congregatio coetum sanctae civitatis efficiet, quae hodie per spei et fidei opus aedificatur in nobis. Et idcirco anterior aedificatio congregatione est, quia nos ad futurae civitatis congregationem Dei misericordia per gratiam justificationis aedificet. Caeterum si de terrena aedificatione loqueretur, prior fuerat congregatio praedicanda: quia non nisi congregatus Israel Jerusalem aedificare posset eversam.
1464
4. Sanitas ejus modo inchoata, tum erit perfecta
Tenet deinde ordinem competentem, dicens, VERS. 3: Qui sanat contritos corde, et alligat contritiones eorum. Congregato enim Israel, et in unam quae aedificatur civitatem collecto, omnes humanae infirmitates et labes corporeae auferentur. Absorpta enim corruptione, et omnibus humanae naturae vitiis devoratis, incorruptio aeterna et in nullis anxietatum mortibus conterenda succedet. Venit enim Dominus, secundum Evangelia, sanare contritos corde, praedicare captivis remissionem et caecis visum, dimittere confractos in requiem, praedicare annum Domini acceptum, et diem retributionis (Lc IV, 18, 19). Et haec quidem pro parte jam coepta sunt; quia per speculum et in aenigmate et in imagine futurorum secundum Apostolum demoramur (1Co XIII, 12). Sed tamen nondum nobis ejus temporis fructus est, quo secundum prophetam dicere adepta spei consummatione possimus, Convertere anima mea in requiem tuam: quia Dominus benefecit tibi. Quia eripuit animam meam de morte, oculos meos a lacrymis, pedes meos a lapsu, placebo Domino in regione vivorum (Ps CXIV, 7 et seqq.). Sanata enim omni cordis contritione, et ne perpetuo rursum subeat alligata, his omnibus humanarum passionum infirmitatibus liberati, placebimus Deo in regione vivorum, anima nostra in requiem suam, ex qua per transgressionem primi parentis sui Adae ejecta est, revertente (V. Tract. Ps. CXLV, n. 2).
1465
5. Stellas, id est, electos qui vocet Deus ac numeret
Sed post praedicationem sanati cordis, etiam id ad praeconium divinae bonitatis adjectum est: Numerans multitudinem stellarum, et omnibus his nomina vocans. Si laus Deo ob aedificatam corporaliter Jerusalem defertur; quid hic numerus stellarum et omnibus his nomina tamquam ad praecipuam divini operis laudationem proferuntur? Aut numquid laudabilius Deo est numerasse et nuncupasse stellas, quam creasse; cum creatio et numerum fecerit, et nomina imposuerit, et vocabulis nomina numerumque discreverit? sed numerantur hic stellae, quas Abraham contuitus in coelo est, quas Isaac accepit in semine, quas Paulus discrevit in gloria. Quod autem nominibus suis vocentur, audiamus eum qui vocaturus est. Dicit enim in Evangeliis: Nolite mirari ista; quoniam venit hora, in qua omnes qui sunt in monumentis, audient vocem ejus, et procedent (Jn V, 28, 29). Vocantur ergo, et prodient. Adeo autem numerantur per Deum, ut capilli quoque, qui in singulis nobis innumerabiles esse existimantur, in numero sint, eodem Domino dicente: Nonne et capilli capitis vestri numerati sunt (Lc XII, 7)? Hoc Domino potius dignum, hoc in misericordia ejus praeferendum, ut eos, quos contritos corde sanaverit, quorum alligaverit contritiones, nominibus vocet, proprietate numeret, coelesti luce clarificet.
1466
6. Ob quae mirabilia ejus atque praeclara, ait VERS. 5 et 6: Magnus Dominus noster, et magna virtus ejus, et sapientiae ejus non est numerus. Suscipiens mansuetos Dominus, humilians autem peccatores usque ad terram. Hoc enim mansuetorum proprium est, (quia, secundum Evangelia, mansueti possidebunt terram (Mt V, 4), ut digni apud Deum sint nuncupatione, numero, claritate. Magnus est Dominus, cum dispersiones congregat. Magna virtus ejus, cum contrita clarificat. Innumerabilis sapientia ejus est, cum universa et nominibus discernit et numero. Sed qui suscipit mansuetos, humiliat quoque peccatores usque ad terram. Post meritum sanctitatis, impietatis poena subjecta est: cum susceptis mansuetis in in claritate stellarum, peccatores usque ad terram humiliati infernae legis judicio destinantur.
1467
7. Non alius Creator omnium, alius legis Deus
Ob quae nos, tamquam cunctantes et haesitantes, propheta cohortatur ad laudem, dicens, VERS. 7, 8: Inchoate Domino in confessione, psallite Deo nostro in cithara, qui operit coelum nubibus, qui parat terrae pluviam, qui producit in montibus foenum, qui dat jumentis escam ipsorum, et pullis corvorum invocantibus eum. Frequenter admonet propheticus sermo, ut eum universitatis hujus esse Dominum credamus, quem omnis lex Deum locuta est, qui se nuncupari Deum Israel voluerit: ut nunc in eodem hoc psalmo cum dixisset: Aedificans Jerusalem, et congregans dispersiones Israel, et ad laudem ejus cohortatus adjecit: Qui operit coelum nubibus, qui parat terrae pluviam: ut non alius atque alius legis latae et creationis istius Deus posset intelligi. Ita autem temperata doctrinae istius ratio est, ut ea creationis enumeratae et nomina commemorarentur et genera, quae cum creatorem Deum esse latae legis ostenderent, significationem tamen in se institutionis typicae et propheticae continerent. Et nunc confiteri Deum ob id admonemur, quia operit coelum nubibus, quia parat terrae pluviam, quia producit in montibus foenum, quia dat jumentis escam ipsorum, et herbam servituti hominum, et pullis corvorum invocantibus eum. In his enim omnibus Dei et providentia significatur, et bonitas: ut subtecto nubibus coelo terris pluvias infundat, ut vertices collium foeno vestiat, jumentis pabulum praebeat, et avibus cibos praestet, quia ab eo alimoniam universa quae creavit exspectent. Sed haec omnia diligentius introspecta, significationis alterius virtutem in se habent.
1468
8. Nubium varia acceptio. His doctrina sanctorum significatur
Scimus enim esse nubes, quibus Deus ne super vineam pluant mandat, sicut per Esaiam dictum est: Et nubibus mandabo, ne pluant super eam pluviam; vinea enim Domini Sabaoth domus Israel est (Esa. V, 6). Novimus nubes, quae prae fulgore ejus in conspectu Domini transeunt: Prae fulgore, inquit, ejus in conspectu ejus nubes transierunt (Ps XVII, 12). Novimus nubes, quas Deus in adscensum suum posuit; et posuit nubem adscensum suum. (Ps CIII, 3.) Novimus nubes ad quas usque Dei veritas est; Et usque ad nubes veritas tua (Ps LVI, 11). Et has nubes aliquot locis sanctorum doctrinam significari ratio absoluta est, quae vetitae infidelibus pluere, eloquio arida impiorum corda non rigant. Quae cum Dominus adsit, esse cessabunt: ut (forte, ut sicut) orto sole stellarum lumen hebetatur, ita et doctrina nubium Domino ipso jam per se fulgente praetereat. Per quas etiam ad Dominum conscenditur, dum divina praedicatio iter nobis regni coelestis ostendit: et ideo hae nubes nobis positae sunt in adscensum. Veritas quoque Dei usque ad nubes easdem est; quia in se veram Dei cognitionem haec doctrina prophetica continet.
1469
9. Pluvia Dei eloquia. Montes fecundi, viri praecelsi
Haec ergo ad commemorationem Dei laudum creaturarum genera electa sunt, quae cum praeconium in se Creatoris ostenderent, parabolicam tamen, sive, ut Apostolus ait, allegorumenam nobis doctrinam ita commemorata praeberent (Ga IV, 24). Coelum ergo nubibus subtegitur, id est, prophetica doctrina rebus est subjecta divinis. Pluvia terris infunditur, eloquia scilicet harum subtectarum nubium profunduntur per quae infructuosi ipsi atque aridi ad eliciendos ex nobis fructus dono divini imbris humescimus. Et haec eloquia divina tamquam imbrem intelligenda esse Moyses testatus est, dicens: Exspectetur sicut pluvia eloquium meum, et descendant sicut ros verba mea, ut pluvia super gramen (Deut. XXXII, 2). Haec ergo terrae pluvia praeparatur, per quam foenum in montibus producitur, et jumentis in escam propriam praebetur. Opinor fecundiores esse montibus valles, quae circumjectorum collium concavo declivi in se humore pinguescant: et quid rationis est, ut ad escam jumentorum produci foena laudentur in montibus? Et quamquam plures montes fecundis verticibus atque herbidis sunt; tamen rerum corporalium nominibus spiritalis doctrina conserta est. Producunt ergo montes jumentis in escam suam foenum; sed montes qui exsultaverunt sicut arietes (Ps CXIII, 4), in quos frequenter propheta oculos erexit, dicens: Levavi oculos meos in montes (Ps CXX, 1). Hi ergo montes, patriarcharum, prophetarum, apostolorum, martyrum altitudines, foenum pecoribus producunt. Et quibus tandem pecoribus? Esaiam audiamus: Agnovit, inquit, bos possessorem suum, et asinus praesepe domini sui; Israel vero me non cognovit (Esa. I, 5). Et quia per hebetis naturae irreligiosam ignorationem pecora sunt dicta, cibus quoque eorum significatus in foeno. Hoc ergo foenum his jumentis praebetur in montibus.
2920
10. Versus adjectus. Herba servituti hominum quid
In pluribus autem codicibus insertum hunc versum deprehendimus, Et herbam servituti hominum: ut ea quae superius dicta sunt, de homine dicta esse per nuncupationem ipsius hominis intelligerentur. Sed nos non egemus hoc sensu. Nam licet non impediat adjectus; non tamen eum, tamquam non aliis ad hujus intelligentiae confirmationem uti possimus, amplectimur. Hic enim ordo dictorum est, VERS. 8 et 9: Qui operit coelum nubibus, et parat terrae pluviam, qui producit in montibus foenum, dat jumentis escam ipsorum, et herbam servituti hominum, et pullis corvorum invocantibus eum. Sive igitur per nubium pluviam producto jumentis in montibus foeno, ut allegorica doctrina posset intelligi, haec herba servituti hominum praebetur, qui pecudea ignoratione deposita, Deum tandem rationabiliter comperissent; sive, quod absolutius intelligi potest, in herba fructus humanis cibis praestiti edocentur, quia omnes fructus per herbam confirmantur in messem: Deo utrumque laudi est, infirmitati cum nostrae vel corporales in fructus cibos, vel spiritalia in prophetis vitae pabula praebuisse.
2921
11. Corvorum natura
Sed id quod sequitur, quomodo intelligi oportebit, Et pullis corvorum invocantibus eum? Deum invocare proprium hominis officium est, qui solus ex universis animantibus particeps rationis effectus est. Corvorum vero pulli Deum quomodo invocant? Et cur pulli corvorum potius quam corvi, quorum natura hebes, improba, improvida, nulla Dei cognitione donata sit? Aut quae esca praebetur? Numquid ut foenum jumentis, et ut herba hominibus; sic corruptorum cadaverum foetidas sordes Deus orantibus se corvorum pullis et pecudum mortes ad cibum vitae praesentis impertiet? Haec ita intelligere, non dicam erroris, sed irreligiositatis extremae est. Quid ergo intelligi oporteat, prout ipsi dono gratiae coelestis adepti sumus, loquemur.
2922
12. Corvus peccatorum figura. Corvus Eliae nutritius gentium conversionem adumbrat
Corvum in formam peccatoris constitutum esse tum, cum ex arca emissus non rediit, meminimus. Cum enim consistendi nusquam locus esset, aquis in universa diffusis, ipse, columba postea non reperta requie revertente, non rediit (Gn VIII, 7) requiem habeat in saeculo, mavult tamen in inanibus saeculi demorari. Hanc quoque avem legimus in pastum Eliae deputatam, cibos semper ei fuisse solitam inferre (III Reg. XVII, 6), et hoc tum, cum impiissime omnis populus et irreligiosissime diversaretur. In famulatum ergo tanti prophetae haec avis, quae in formam peccatoris erat constituta, delecta est. Cum enim anterior populus improbabilis repertus est, tum Dei praedicatio, quae cibus et esuritio est prophetarum, per eorum qui peccatores erant officia expletur. Nos enim, vel caeteri ante nos, ex impudentibus et procacibus et immundis et cruentis geniti atque nati, tamquam pulli corvorum Deum invocamus, agnitione, confessione, famulatu: ut ex jumentis et pecoribus per agnitionem Dei homines effecti, rationis scilicet participes ex rationis ignaris, quibus quotidie a Deo producente in prophetis doctrinae praedicationem, tamquam in montibus foenum, cibi coelestis praebetur alimonia.
2923
13. Ex his superiora allegorice intelligenda esse conficitur
Ut autem omnia haec, quae allegorice commemorata sunt, in profectum humanae salutis geri intelligerentur; psalmi conclusione confirmat. Ita enim ait, VERS. 10 et 11: Non in viribus equi voluntatem habebit, nec in tabernaculis viri beneplacitum est ei. Beneplacitum est Domino super timentes eum, et in omnes qui sperant super misericordia ejus. Contraria ista sibi sunt, si corporaliter intelligantur. Quomodo enim Deus jumentis foenum producit in montibus, cui non est beneplacitum in equis? Necessitatis namque ministerium, non providentiae benignitas est alimoniam praebere non placitis. Sed quia omnis Dei misericordia curam habet humanae salutis, allegorice superius dicta conclusionis absolutione consummat: non pecorum speciem atque virtutem, nec pretiosarum domorum Deo ornamenta placuisse, quae maxima est humanae opinionis ambitio, habere nobiles equos, domos pulchras, sed placere tantum timentem, sperantem, et potestatem Dei et misericordiam spe metuque testantem. Misericors enim et potens est, qui dixit: Qui credit in me, non judicabitur, sed transiet de morte in vitam (Jn V, 24). Est potens mortem demutare vita, et misericors judicii amovere terrorem, Dominus noster Jesus Christus, qui est benedictus in saecula saeculorum. Amen.
1470
(Ps 147 Vet. Lat.)
Alleluia, Aggaei et Zachariae.
Lauda Jerusalem Dominum, lauda Deum tuum Sion: quoniam confortavit seras portarum tuarum, benedixit filiis tuis (Hil. filios tuos) in te. Qui posuit fines tuos pacem, et adipe frumenti satiat te. Qui emittit eloquium suum terrae, velociter currit sermo ejus. Qui dat nivem sicut lanam, nebulam sicut cinerem spargit. Emittit (Hil. mittit) crystallum suam sicut frusta (Hil. buccellas) panis: ante faciem frigoris ejus quis subsistit (Hil. sustinebit)? Emittet verbum suum, et liquefaciet ea; flavit spiritus ejus, et fluent aquae. Pronuntians (Hil. qui annuntiat) verbum suum Jacob, justitiam (Hil. justitias) et judicia sua Israel. Non fecit taliter omni nationi, et judicia sua non manifestabit (Hil. manifestavit) eis.
1471
1. Regnum Dei aeternum hic psallitur
Et huic psalmo, ut ei qui ante superiorem fuit, Aggaei et Zachariae, cum in hebraicis non exstet, nomen adscribitur: ut et per hunc et per eos, sicut superius ostendimus, aeternae Jerusalem prophetia posset intelligi.
1472
2. Cur Jerusalem nuncupatur
VERS. 12. Lauda Jerusalem Dominum, lauda Deum tuum Sion. Non differt Jerusalem a Sion; nam secundum locorum nomina urbis ipsius locus idem est: sed nominum interpretatio geminam hanc ejusdem urbis commemorationem necessario desiderabat. Jerusalem enim est civitas pacis. Et quia Domini nostri regnum in pace et unanimitate sanctorum est; et factus est, inquit, in pace locus ejus (Ps LXXV, 3): conventus ille beatorum, qui Dei (f. Domini) regnum est, Jerusalem tamquam civitas pacis est dictus. Civitatem vero hanc vivis, ut ait Apostolus, lapidibus extructam, sanctorum coetus conformis gloriae Dei ex resurrectione consummat (I Petr. II, 5). Qui se, qualis futurus esset, per fidem in corpore Domini ante speculatus est; et idcirco etiam Sion nuncupatur. Corpus quidem Domini, secundum interpretationis virtutem, quia in eo spem nostram fide contemplamur, in omnibus Scripturis Sion nuncupari existimatur; quia Sion speculatio est. Sed et civitas illa, quae Jerusalem est, quae propter unanimitatem civitas pacis est; etiam propter conformationem in se corporis Dei, in quo se ante speculata est, Sion nuncupatur: et cujus gloriam adepta est, accepit quoque ejus et nomen. Ergo et conventus iile pacificus, et gloria illa corporum demutatorum, in Jerusalem et Sion nomine, quod utrumque unum est, non saxa inanima, neque aedificationes hebetes, sed rationale animal, fundamentorum vivarumque lapides gemmarum, et cives sanctitatis, et Dei in domesticos suos dominatus haec civitas est, quae ex sensu beatitudinis suae et confessione praeconii advocatur ad laudem.
1473
3. Vitae aeternae felicitas et securitas
Et propheta causam laudationis adjecit, VERS. 13 et 14: Quoniam confortavit seras portarum tuarum, benedixit filios tuos in te. Qui posuit fines tuos pacem, et adipe frumenti satiat te. Haec est illa beatae terrae haereditas, quam Dominus in Evangelio mansuetis spopondit, dicens: Beati mansueti, quoniam ipsi haereditabunt terram (Mt V, 4). Plurimis in locis prophetae beatitudinis hujus tempus praedicaverunt, et firmitatem civitatis hujus aeternae: cujus ita portae et serae confirmatae sunt, ut adversariis nobis inimicisque virtutibus impenetrabilis, invia, indissolubilisque perseveret; nullius egens ad corporis animaeque substantiam, aeternitate firma, benedicta in incolis, voluntate pacifica, vitae substantia copiosa.
1474
4. Verbi Dei velocitas ad construendam Dei civitatem
Sed ad hanc Dei praedicationem etiam illud adjungitur, VERS. 15: Qui emittit eloquium suum terrae; velociter currit sermo ejus. Praedicationis regni Dei non fuit lenta properatio; sed in omnem terram indefessa mobilitate et celeri transcurrit. Ubi enim non statim, cum Dominus regni sui gloriam in corpore natus ostendit, apostolicae et propheticae doctrinae cursus egressus est? Per hanc namque velocem transcursionem aedificatio beatae hujus civitatis est coepta, quae, auditis opulentiae suae copiis, quotidie ubique vivis fidelium lapidibus structa, usque ad incolatus sui plenitudinem comparatur, cujus in congregandis omnibus ex quatuor partibus mundi velox sermo praecucurrit, rursum ad confrequentandam hanc beati regni civitatem in coetum consummatae plenitudinis congregandis.
1475
5. In via vitae gravis labor, sed transitorius
Sed et praedicatio alia connectitur, VERS. 16-18: Qui dat nivem sicut lanam, nebulam sicut cinerem spargit. Mittit crystallum suam sicut buccellas, ante faciem frigoris ejus quis sustinebit? Emittet verbum suum, et liquefaciet ea; flabit spiritus ejus, et fluent aquae. Vitae via, sicut Dominus in Evangeliis ait, angusta et tribulata est (Mt VII, 14); neque nisi per maximas difficultates et molestias hac ad coelorum regnum via pergitur. Quod quidem de molestiis hujus saeculi dictum fuisse intelligi oportet; per praesentes enim vexationes in requiem aeternam aditur. Et quamvis rerum praesentium laboribus, quasi quadam violentia asperrimae hiemis, uramur; tamen post harum praesentium acerbitatum rigores, Deo eos resolvente, in placidis et tranquillis et serenis quiescemus. Secundum enim dictum propheticum et allegorumeni consuetudinem, nunc in nive et nebula et crystallo, quae omnia per naturam suam urunt atque mortificant, saecularium in nos molestiarum et calamitatum et dolorum nocturnum frigus significatum esse credendum est. Scit hic idem propheta beatae hujus civitatis participem nequaquam jam frigore isto injuriae saecularis urendum, dicens: Per diem sol non uret te, neque luna per noctem (Ps CXX, 6). Haec enim omnia, quibus per praesentes calamitates adurimur, rursum Dei bonitate resoluta liquuntur. Nix namque lanae mollitudine defluens, tegens omnia intra se detinet: pruina quoquenebulae descendentis cineris modo sparsa constringit: crystallum etiam ultra consuetudinem grandinis duratum, et in frusta solidatum, habet in se et impetum et rigorem. Et si haec perpetuo permanerent, numquid non universa horum frigore perusta semper arerent? Quis enim ferre aeternas corporis calamitates indeficientesque posset, si series mali nostri sempiterna traheretur?
1476
6. Felicitas aeterna
Sed dissolutis infirmitatibus corporis, regni beati hujus tempus aeternum est, ubi non flendum, non dolendum, non corporeae cupiditatis demutatione labendum est: sed in his vivendum, quae, inquit, oculos non vidit, et auris non audivit, et in cor hominis non ascendit (1Co II, 8).
Cessat in bonis futuris intelligentiae auditus et aspectus: nec conspectui subjicitur, nec auditu capitur, nec mente percipitur, quidquid illud Beatis aeternis beatum aeternumque promittitur. Solventur igitur haec omnia nivis, pruinae, crystalli frigora, tamquam flatu tepenti, tum cum post hos saecularis noctis rigores, tempora illa regni aeterni in unam atque indemutabilem tranquillitatem Dei spiritus temperabit.
1477
7. Qui verus Jacob: ejus praerogativae
Atque ut sub nivis et nebulae et crystalli frigore, intolerabili si maneret, Dei tamen spiritu in deliquium resolvendo, significasse illam aeterni regni aeterno populo beatam temperiem nosceremus; psalmum Propheta tali confessione conclusit: Ante faciem frigoris ejus quis sustinebit? Emittet verbum suum, et liquefaciet ea; flabit spiritus ejus, et fluent aquae. VERS. 19 et 20. Qui annuntiat verbum suum Jacob, justitias et judicia sua Israel. Non fecit taliter omni nationi, et judicia sua non manifestavit eis. Peculiaris haec in Jacob et Israel Dei voluntas est: non in eum Israel neque in eum Jacob, qui hoc corporis nomen ad solatium veluti generosae in se stirpis amplectitur; sed in cum Jacob, qui supplantavit priorem, qui primogenita spe aeternitatis emit, cui Israel de Deo videndo cognomen est, qui ipse Jerusalem et pacis est civitas, qui aedificatus supra petram fidei, confirmatis portarum seris, fortiores portarum portas inferi obtinebit, qui in verbo Dei congregatur, qui non inopia eget, non saecularis rigoris frigore aduretur: sed liquefactis omnibus, et Dei spiritu absolutis, temperie aeternae serenitatis utetur. Huic pronuntiatur hoc verbum, hic per spiritalem intelligentiam has Dei justitias et judicia exspectat. Consors boni hujus nulla gens alia est, neque hanc judicii gloriam infidelitas irreligiosa cognoscit. In sua enim venit, et sui eum non receperunt. Quotquot autem receperunt, dedit eis potestatem filios Dei fieri (Jn I, 11 et 12) Dominus noster Jesus Christus, qui est benedictus in saecula saeculorum. Amen.
1480
(Ps 148 Vet. Lat.)
Alleluia.
Laudate Dominum de coelis, laudate eum in excelsis. Laudate eum omnes angeli ejus: laudate eum omnes virtutes ejus. Laudate eum sol et luna: laudate eum omnes stellae et lumen; laudate eum coeli coelorum, et aquae quae super coelos sunt, laudent (Infra, aqua quae super coelos est laudet) nomen Domini. Quia ipse dixit, et facta sunt; ipse mandavit, et creata sunt. Statuit ea in aeternum (Infra, et statuit ea in saeculum) et in saeculum saeculi: praeceptum posuit, et non praeteribit. Laudate Dominum de terra dracones et omnes abyssi. Ignis, grando, nix, glacies, spiritus procellarum, qui faciunt verbum ejus (Infra, crystallum, spiritus procellae quae faciunt verba ejus), montes et omnes colles, ligna fructifera et omnes cedri, bestiae et omnia (Infra, universa) pecora, serpentes et volucres pennatae, reges terrae et omnes populi, principes et omnes judices terrae, juvenes et virgines, seniores cum junioribus laudent nomen Domini; quia exaltatum est nomen ejus solius. Confessio ejus super coelum et terram. Exsultavit (Infra, et exaltavit) cornu populi sui. Hymnus omnibus sanctis ejus, filiis Israel, populo appropinquanti sibi.
1481
1. Superiores tres psalmi, quibus prophetia nos ad laudem Domini advocat, beatae illius spei nostrae distributionem ipso collocationum suarum ordine sunt secuti. Primus enim eorum ob spem aeternitatis et coelestis regni exspectationem cantatus est. Secundus ob aedificationem sanctae civitatis et congregationem sanctorum, qui ad plenitudinem sanctae hujus civitatis conveniant, subsecutus est. Tertius iste jam ob gratulationem exaedificatae civitatis, et aeterna pace fundatae, et post saeculi urens arensque frigus coelesti spiritu temperatae, in hunc hymnum est comparatus. Doctrinae ergo idem est ordo, qui rerum. Nam, secundum propheticam et apostolicam praedicationem, beati istius regni et civitatis aeternae in his ordo dispositus est, in resurrectionis demutatione, in congregatione sanctorum, in dominicorum civium confrequentantium incolatu.
1482
2. Beatitudinem nostram qui exspectet omnis res creata
Post quae, jam in aeterna beatitudine omnibus constitutis, ad canendas Dei laudes hoc consequenti psalmo chorus coelestium virtutum potestatumque contrahitur: ut ob depulsam saeculi vanitatem creatura omnis ex magnis officiorum suorum laboribus absoluta, et in beato regno aeternitatis aliquando respirans, Deum suum et laeta praedicet et quieta, et ipsa secundum Apostolum in gloriam beatae aeternitatis assumpta, cum ait: Etenim exspectatio ipsius creaturae revelationem filiorum Dei exspectat. Vanitati enim creatura subjecta est, non volens, sed propter eum qui subjecit in spe: quia et ipsa creatura liberabitur a servitute corruptionis, in libertatem claritatis filiorum Dei (Rm VIII, 19 et seqq.). Hinc ergo hymnus est libertatis indultae, quod officiorum suorum necessitate absoluta, et antea in usus humani subjecta servitii, jam conformata tandem filiorum Dei gloria in aeternam beatitudinem, creationum elementa requiescunt. Cujus beatitudinis longo jam diu secundum apostolum Petrum desiderio detinebantur, cum ait: Haec quae modo vobis nuntiata sunt, per eos qui vobis Spiritu sancto evangelizaverunt, quae missa sunt e coelo, in qua re concupiscunt angeli prospicere (I Petr. I, 12). Exspectatio itaque coelestium est beatitudo terrena (seu, terrestrium): et corruptionis nostrae demutatio divinarum creationum demoratur elementa, prospicere hanc evangelicae praedicationis spem concupiscentia (scil. elementa), gloriam suam ex gloriae nostrae conformatione susceptura: qua jam secundum prophetiam psalmi adepta, in consonam laudem perceptae beatitudinis advocantur.
1483
3. Mundus non fortuitus, non Deus. Nulla mundi pars honore divino colenda
VERS. 1-6. Laudate Dominum de coelis, laudate eum in excelsis. Laudate eum omnes angeli ejus: laudate eum omnes virtutes ejus. Laudate eum sol et luna: laudate eum omnes stellae et lumen. Laudate eum coeli coelorum: et aqua quae super coelos est, laudet nomen Domini. Quia ipse mandavit, et creata sunt; ipse dixit, et facta sunt; et statuit ea in saeculum et in saeculum saeculi: praeceptum posuit, et non praeteribit. Absoluto quidem ad intelligentiam sermone, propheta omnes coelestes virtutes adhortatur ad laudem, sed non sine perfecta ratione doctrinae. Primum enim errorem hunc humanae ignorationis avertit, quo fortuitis concursibus hunc mundi habitum in se coisse, atque ita ex inordinatione in ordine constitisse, quidam ausi sunt opinari: tum quod alii hunc ipsum mundum Deum esse, qui se agitet ac moveat, et in annuam temperiem cursu dimensae rationis moderetur, existiment: postremo quod quaedam sibi ex his ipsis unusquisque legit elementis, aut coelum, aut solem, aut aquam, aut aera, quibus Dei honorem inani atque impia religione deferret. Omnem igitur errorem ignorationis exclusit, dicens, Quoniam ipse dixit, et facta sunt; ipse praecepit, et creata sunt. Nullus igitur hic fortuitorum concursus, nulla naturae propriae virtus, nulla aeternitatis ex semet substantia, in his quae creata docentur, admittitur.
1484
4. Filium Patri in creando mundo adstitisse
In quo dicto etiam id docetur, quod et Genesis distinxit, et Evangelia testata sunt, et Apostolus praedicavit, Dei jussu facta esse omnia: non per se exstitisse, tamquam ipsa illa materia obedientiae vitalis exsisteret, cum esse ac subsistere juberetur: sed omnia ex mandato creata esse, et dictum fuisse ab eo qui dicebat ut fierent. Ita enim Genesis est locuta: Et dixit Deus . . . Et fecit Deus (Gn I, 6 et 7). Et nunc Propheta ait, Dixit, et facta sunt. Non enim sibi praecepit ut fierent, sed sunt facta cum dixit. Facta autem sunt per eum, de quo Evangelista testatus est, Omnia per ipsum facta sunt, et sine ipso factum est nihil (Jn I, 3): et Apostolus ait: Qui est imago Dei invisibilis, primogenitus omnis creaturae, quia in ipso condita sunt omnia in coelis et in terra, visibilia et invisibilia; sive Sedes, sive Dominationes, sive Principatus, sive Potestates, omnia per ipsum et in ipso condita sunt (Coloss. I, 15 et 16). Et Sapientia de se ita locuta est: Ego eram apud illum componens; mihi adgaudebat, cum laetaretur orbe perfecto (Pr VIII, 30). Cessat itaque ambiguitas intelligentiae, et novi et veteris Testamenti auctoritate convicta, Patri Filium ante saecula manentem in creandi mundi exordio adstitisse.
1485
5. Creaturae non dissolvendae ad laudem Dei invitantur. Quod non dissolventur, mandato Dei, non naturae suae debent
Causam etiam propheta aliam laudis adjecit: Quoniam ipse dixit, et facta sunt; ipse mandavit, et creata sunt; statuit ea in saeculum saeculi. Manent enim ex nihilo substituta, et gratiam ex eo quod sunt, Creatori suo debent cum sensu vitae suae, bonitatem ejus et virtutem sentientia, per quem vivere se sentire coeperunt. Vivunt autem adeo, ut et in saeculum saeculi maneant, et, secundum Apostolum, revelationem filiorum Dei exspectent, a corruptionis servitio in conformem eorum gloriam liberanda. Contuendum autem est, in his creaturis, quae in saeculum saeculi sunt statuta, neque coelum hoc quod firmamentum nuncupatur, neque terram quae arida dicta est, connumerata fuisse: quia et in Prophetis dictum sit, Ecce ego facio coelum novum, et terram novam (Esa. LXV, 17), et Dominus in Evangelio dixerit: Coelum et terra praeteribunt, verba autem mea non praeteribunt (Mt XXIV, 35): de quibus non hujus loci sermo est. Tantum illud ad admonitionem commemorandum a nobis fuit, non dissolubiles creationes nunc ad laudem Dei fuisse numeratas, sed eas quae in aeternitatis sunt substantiam constitutae. Ac ne forte, quod in aeternum manerent, naturale illis esse ex substantiae beatitudine crederetur; subjecit, Praeceptum posuit, et non praeteribit: ut hoc quod sunt, id est, ut maneant in aeternum, non naturae suae esse intelligant, sed praecepti ejus sit, qui potens sit rebus ex nihilo substitutis naturam aeternitatis afferre. Non enim, inquit, praeteribit praeceptum, id est, mandati ejus non erit finis: quia in aeternum maneant, quibus aeternitatem Virtus aeternitatis indulsit.
1486
6. Qui Deum laudent inanima
Post quae rursum terrena caetera advocantur ad laudem, quae etsi non omnia sunt horum coelestium et beatorum bonorum consortia, partim per irrationabilem sensum, partim per inanimalem naturam, partim per impietatis offensam; tamen Deum per id, quod talia sunt instituta, ipsa institutionis in se habitae providentia praedicant. Ait enim ita, VERS. 7-12: Laudate Dominum de terra dracones et omnes abyssi. Ignis, grando, nix, crystallum, spiritus procellae, quae faciunt verba ejus, montes et omnes colles, ligna fructifera et omnes cedri, bestiae et universa pecora, serpentes et volucres pennatae, reges terrae et omnes populi, principes et omnes judices terrae, juvenes et virgines, seniores cum junioribus laudent nomen Domini. Omnia laudem Dei concinunt, licet quaedam sensu laudis carentia sint; sed per institutionis ordinem qualitatemque gignendi praeconium Creatoris ostendunt. Detenti in terra dracones, eorumque plures in abyssis demersi: ut nos intra metum et religionem, dum ipsi intra abyssum terramque religati impietatis nostrae poenis praeparantur, coercerent. Natura ignis, nivis candor, crystalli glacies, procellae spiritus, montium celsitas, distinctio collium, arborum fructus, bestiarum varietas, pecorum utilitas, serpentum nisus, volucrum volatus, regum potestas, populorum famulatus, principum dignitas, judicum aequitas, aetatum omnium et sexuum mores, studia, virtutes; haec itaque omnia in diversos ineffabilesque usus formata, distincta, animata, perfecta, Creatoris providentiam laudant. Et eorum quae aut inanima, aut irrationabilia sunt, qualis laudatio esset ostendit, dicens: Quae faciunt verbum ejus: ut ex eo, quod in hunc officiorum suorum sint ordinem constituta, praeconium ejus a quo ita sint instituta testentur.
1487
7. Rationalibus quae laudandi Dei causa. Regni beati sedes
Regibus vero et caeteris aliis tamquam rationis consortibus, haec laudandi causa proposita est, VERS. 13: Quia exaltatum est nomen ejus solius, confessio ejus super coelum et terram. Et hac quidem Deus regum, et populorum, et principum, et judicum, et aetatum omnium constitutione laudabilis est, quia (ms. quo) humanae vitae cursum tali diversorum officiorum temperatione contineat. Tamen quia omnis superior laudatio beati illius regni tempus ostendit: hanc causam laudis adjecit, quia exaltatum est nomen ejus solius. Tum enim Deus unus etiam ab invitis et intelligitur et videtur, religato diabolo, et angelis ejus poenae cum eo aeterni ignis addictis, et omni spiritalium nequitiarum potestate sublata; cum jam non peccatum, non mors, non terrenus hic mundus sit. Ait enim, VERS. 14: Confessio ejus super coelum et terram, et exaltavit cornu populi sui: id est, in illo beatae civitatis illius saeculo, ubi cornu populi sui Dominus exaltabit, et incorruptionem ei, quae significatur in cornu, per honorem immortalitatis impertiet. Tum enim coelum novum et terra nova erit, cum his praesentibus dissolutis nova illa et aeterna succedent. Ideo confessio ejus super coelum et terram reddetur: quia non in hoc saeculo, neque in hoc aere, sed in superioribus locis sedes beati illius regni est constituta.
1488
8. Populus appropinquans, qui jam in regno Filii, nondum in regno Patris
Et quia illud sanctorum est regnum, per quod regnante Domino ad beatum regnum Dei patris adscendent; psalmum ita propheta conclusit: Hymnus omnibus sanctis ejus, filiis Israel populo appropinquanti sibi. Sanctorum omnis hic hymnus est, qui Deum, non ut caeteri reges aut principes aut judices, pro virtutis et confessionis admiratione laudent, sed pro gaudio consummatae in se beatitudinis et gratulatione cantantium: sancti scilicet, qui Israel filii sunt, Deo propinquantes; non illi utique de quibus dictum est: Plebs haec labiis me honorat, cor autem eorum longe est a me (Mt XV, 8); sed hi qui merebuntur audire, Prope est Dominus omnibus invocantibus eum (Ps CXLIV, 18). Illis ergo proprius hic hymnus est, qui Deo propinquabunt, qui per hoc sanctae Jerusalem regnum beatum aeterno regno proximi, post regnum Domini Jesu Christi in regnum Dei patris Domino congregante transibunt, Apostolo dicente: Cum tradet regnum Deo patri, cum evacuaverit omnem principatum et omnem potestatem et virtutem. Oportet enim eum regnare, donec ponat omnes inimicos sub pedibus ejus. Omnibus enim subjectis sub pedibus ejus, novissima evacuatur mors. Cum dixerit: Omnia sunt subjecta praeter illum qui ei subjecit omnia, tunc ipse subjectus erit illi qui ei subjecit omnia, ut sit Deus omnia in omnibus (Cor. XV, 24 et seqq.). Hic ergo populus est propinquans regno Dei patris per regnum filii Dei proximus. Regnat itaque Dominus, traditurus Deo patri regnum; non regni potestate cariturus, sed nos, qui regnum ejus sumus, Deo patri traditurus in regnum (V. l. XI de Trin., n. 39). Regni traditio, nostra provectio est; ut qui in regno Filii erimus, in regno quoque simus et Patris: digni per id regno Patris, quia digni regno erimus et Filii; proximi tum Patris regno, cum Filii erimus in regno: qui est benedictus in saecula saeculorum. Amen.
1490
(Ps 149 Vet. Lat.)
Hilarius - Super Psalmi 1460