Physicae Hildegardis - PRAEFATIO.
[Col. 1269]
[Col. 1269A] Cete I
Huso II
Salmo III
Lasz IV
Merswin V
Storo VI
Welca VII
Coppera VIII
Hecht IX
Barbo X
Carpo XI
Elsua XII
Sorhel XIII
Bersich XIV
Concha quoddam genus piscis est XV
Asch XVI
Allec XVII
Hasela XVIII
Pafenduno XIX
Grundela XX
Steynbisza XXI
Cancer XXII
Barbo XXIII
Breseno XXIV
Kolbo XXV
[Col. 1270A] Minewa XXVI
Meichefisch XXVII
Rotega XXVIII
Carosso XXIX
Blicka XXX
Slyo XXXI
Stechela XXXII
Kulhenbecho XXXIII
Anguilla XXXIV
Alruppa XXXV
Lampreda XXXV
Punbelen XXXVII
[Col. 1269]
[Col. 1269B]
Cete igneum calorem et aquosum aerem habet in se, et naturam piscium et etiam quamdam cognationem de natura bestiarum, scilicet leonis et ursi [Note: [Col. 1269] Quae sequuntur usque ad et caro piscis hujus om. ed.]. Et de natura piscium in aquis versatur, et de natura bestiarum crescit in magnitudinem. Nec hominem fugit quoniam si bestiae in aquis vivere possent, supra modum in magnitudinem crescerent, ita quod tunc prae horrore eorum homo in aquis conversari non posset. Et diem et noctem, et fundum ac summitatem maris quaerit. Sed et cibis piscium et cibis bestiarum vescitur, et etiam pisces comedit, quia si pisces in mari comedendo et devorando non minuerentur, a multitudine piscium mare pervium non esset. Et cum multa voraverit, tunc incrassatur [Col. 1269C] et impinguatur, ita quod se vix de loco ad locum movere potest. Et tunc aliquantum se sursum erigit, et ex ore suo spumam emittit, et aliquantum ea quae devoravit exspuit, et hoc modo se alleviat. Sed cum se tunc movere senserit, paulatim se de loco ad locum movet, et ita crassitudinem et pinguedinem suam aliquantum amittit et levior fit, ac tunc gaudet, quod moveri potest, et ita in ferocitate se hac et illac movet, et quidquid [Col. 1270B] ei tunc occurrit furendo devastat aut devorat. Sed tamen homines eum per insidias eo tempore saepissime capiunt. Et cum haec alleviatus fuerit, ut praedictum est, herbas et radices illas quaerit, quibus per aliquod tempus absque aliis cibis durare potest; et cum sol sursum ascendit, ita quod dies prolongantur, tunc pisces, scilicet masculus et femina, terram hanc quaerunt, quae de terra illa succum habet et quae fortior reliquae terrae est, et ros de aere super herbas illas tunc cadit quae in eadem terra nascuntur. Iidem autem pisces super terram illam se ambo erigunt et praedicto rore perfunduntur, atque herbis illis geleyche eorum in eis crescere incipit, et ita de loco illo abscedunt; sed cum postea geleich suum emittent, de succo praedictae terrae [Col. 1270C] perfusam quaerunt, atque femina ubi altitudo ejusdem terrae est grana emittit, id est leichet, et ea pennis suis super terram illam ponit, et masculus sequitur, atque lac suum desuper fundit, et interim quietem ibi quaerunt, dum vitalem aerem accipiant; et hoc semel in anno faciunt; et piscis unus de granis illis, et tanta vis terrae illius est quod cito vivere incipit; postquam autem vivere inceperint, recedunt. Quibus tanta fortitudo in carnibus, quod comesta [Col. 1271A] omnibus pravis et debilibus humoribus resistunt. Nam Deus in omnium creatura animalium quasdam formas fecit, in quibus fortitudinem suam ostendit, velut etiam in hoc pisce facit, et ideo piscis iste nequitias dyabuli interdum sentit, et ideo etiam flatus suos contra eum emittit. Et caro piscis hujus sana est, et sanis ac infirmis hominibus ad comedendum bona est, et aerei spiritus fortitudinem ejus dedignando fugiunt, quia ubi circa se quidquam dyabulicum senserit, cutem suam contrahit, et horribilem se ostendit, et adversum fantasma illud horribiles flatus emittit [Note: [Col. 1271D] Et aerei---emittit des. in ed.].
Homo autem, qui freneticus et unsinnig est, de carnibus ejus, pane tantum addito, saepe et sufficienter comedat, et sensus suos recipiet. Et qui virgichtiget [Col. 1271B] est de eisdem carnibus saepe comedat, et gicht in eo cessabit. Cerebrum autem ejus ad comedendum non valet, ut ullum cerebrum aut piscis, animalis aut avis, quia cerebrum animalis hominem qui comederit debilem facit, id est unmechtiget, et molestat. Sed cerebrum piscis istius in nova olla cum aqua fortiter coque et cocleari fortiter move, id est zutribe, et tunc in aliud vas fundas et fortiter contunde, et herbam quae dicitur gicht adde et satis de baumoleo, et denuo in priori nova olla coque, et iterum in ea fortiter commove, et sic unguentum fac, et qui a valida gicht fatigatur, et qui ridden aut alia ulcera habet, cum eo se ungat, et sanabitur.
Et qui in corde repente unmechtet [defectum sentit [Col. 1271C] ed.], cor ejus pulverizet et in aqua bibat, et melius habebit. Sed et qui de vicht dolet, eumdem pulverem in vino et in aqua saepe bibat, et vicht in eo cessabit. Et si quis de jecore [Note: [Col. 1271D] Tob. VI, 8. Cf. infra cap. 20.] ipsius comederit, stomachum suum interius purgat, et omnia interiora sordida ipsius aufert velut optima potio. Sed in quacunque domo aut loco aerei spiritus irrisiones parare solent, ibi de jecore piscis hujus super vivos carbones incende, et recedunt, nec ibi, propter fortitudinem odoris, remanere poterunt. Et qui nocturnas febres aut diuturnas, aut mutabiles febres, quae secundum temperiem aeris se immutant, habent, pulmonem ejus in aqua coquat et saepe comedat, et febres in eo cessabunt. Sed quia pulmo [Col. 1271D] per annum servari non poterit, eumdem pulmonem moderate pulverizet, et pulverem istum aut in aqua aut in vino saepe bibat, et febres, quaecunque sint, vel si etiam riddo fuerint, in illo cessabunt [Note: [Col. 1271D] Sed et qui de wicht dolet---cessabunt om. ed.]. Et qui venenum comederit aut bibit, pulmonem et [Col. 1272A] jecor ejus aequali pondere pulverizet, et tantum de andron [marrubio ed.] addat ut pulveris istius est, atque modicum mellis addat, et cum puro et bono vino coquat, et sic calidum, id est welch jejunus in mane diei ante diem bis aut ter bibat, et venenum quod sumpsit aut per nauseam spumat, aut per secessum per eum transibit [Note: [Col. 1271D] Ex his quae sequuntur multa omittit ed., alia aliter disponit: rSed et qui albuginem, aut mel, aut lapillum in oculo suo habet, aut qui caliginem in oculis patitur, de crudo felle cete ad oculos suos teneat, et etiam palpebras suas cum penna liniat, ut oculos modice interius tangat, et claros oculos ad videndum habebit. Et etiam vesica ceti per annum servetur, ut si ulcus aut flier in corpore alicujus hominis creverit, ipsa vestica in aqua mollificetur, [Col. 1272D] et desuper ponatur, et ille curabitur. Sed et eamdem vesicam super scrofulas ponat, et evanescent. Et homo manubrium cultelli de osse ejusdem piscis in manu sua teneat, ut incalescat, et fere nullus dolor in eo est, quin a furore suo cesset. Sed et homo de cute ceti cingulum faciat, et se ad nudam cutem cum eo cingat, et omnes infirmitates ab eo fugabit; et de cute ejus homo calceos habeat, et sanos pedes et sana crura habebit.l]. Et qui vesicam ejus per annum servat, et si . . . ulcus aut slyer frangetur et curabitur, sed post fractionem ejusdem ulceris, vesicam auferas. Et si orfime in corpore tuo habueris, eam iterum in aqua mollem facias et desuper pones, et evanescent.
Quod si etiam alicui in corpore suo druszewaczent, eamdem vesicam cum saliva tua mollem fac, et desuper pone, et evanescent. Et qui in jecore [Col. 1272B] dolet aut in pulmone infirmatur, minora viscera ejusdem piscis cum ysopo in aqua coquat, et ex eis sulczen faciat, et saepe comedat, et dolor in jecore cessabit, et pulmo sanitatem recipiet. Et qui a gicht fatigatur, de palpebris ejusdem piscis per noctem aut per diem in vinum ponat, et tunc idem vinum ad ignem calefaciat, et ita saepe bibat, et gicht ab eo cessabit. Sed et qui in lingua sua virgichtiget est, quod loqui non potest, de eisdem palpebris in aquam schabe, et illi ad bibendum da, et statim loquitur, et fortitudinem recipiet lingua ejus, qui frigidis humoribus paralysis ad loquendum saepius impeditur, sed igneo calore palpebrarum curatur. Sed et manubrium cultelli de osse ejusdem piscis fac, et manubrium illud in manu tua [Col. 1272C] tene, ita ut in ea incalescat, et nullus dolor in manu tua aut in brachio tuo est, quin cessabit. Sed et si boves et oves ac porci de pestilentia moriuntur, de ejusdem piscis ossibus pulveriza, et pulverem istum in aquam proice, et illis in potu ad bibendum saepe da, et schelmo ab eis cessabit. Ex cute ejus calceos fac et eos indue, et sanos pedes et sana crura habebis. Sed et de cute ejus cingulum facias, et te ad nudam cutem cum eo cingas, et diversas infirmitates a te fugabit, et te fortem faciet.
Huso [Echinus ed.] de calido magis quam de frigido aere est [Note: [Col. 1272D] Quae sequuntur om. ed. usque ad Homo autem.], et nocturnum splendorem lunae et stellarum diligit, et plus noctem quam diem, et [Col. 1272D] in die quiescit, et in strenuis velociter currentibus aquis profectum habet, et eas diligit, ac in eis natando ita laborat quod caro ejus de labore illo mollis efficitur. Ac in medietate aquarum natat, et fundum earum raro quaerit; et mundis pascuis [Col. 1273A] vescitur, et ideo caro ejus sanis hominibus ad comedendum bona est, infirmos autem laedit aliquantum. Et ipse leychet ut alii pisces. Homo autem in quo ydropis morbus crescere incepit, vesicam piscis hujus in aquam ponat, ut aqua ista inde saporem habeat, et eam saepe bibat, et ydropis in eo meliorabitur et evanescet [Note: [Col. 1273D] Huc usque edit.]. Nam vesica piscis hujus aquosa et aspera est, et aliquantum amara, et idcirco cum suavitate aquae temperatur, morbum minuit.
Merswin plus de calido aere est quam de frigido [Note: [Col. 1273D] Et naturam piscium etc. om. ed. Pergit: Homo autem; desinit, et gicht in eo cessabit.], et naturam piscium et fere porcorum habet, atque noctem plus quam diem diligit, atque libenter in cavernis aquarum moratur, et etiam aliquando [Col. 1273B] super aquas ascendit, atque inmundis cibis interdum vescitur atque humanis carnibus, scilicet cum homines in aquis submergantur, atque de inmundis spumis, quae super aquam natant; et ideo caro ejus non est sana homini ad comedendum; et tam masculus quam femina quasdam herbas comedunt, de quibus swanger fiunt. Et cum ipsis jam instat quod geleych suum emittant, tunc masculus et femina colla sua invicem conjungunt, et strichet, et ita ambo incalescunt, et deinde femina semen suum emittit, et masculus, hoc videns, illud devorat, et femina ex hoc indignatur, et iterum aliud semen emittit, et desuper incumbit et ruwet, et mox masculus veniens, super illud ex ore suo milch emittit simul cum illo quod devoraverat, et ita ambo [Col. 1273C] idem geleyche affluunt, et sic ibi manent dum vivere inceperint, et sic piscis unus erit. Et postquam ille vitalem aerem accepit, iterum procedunt et simili modo faciunt, quia una vice totum geleyche suum emittunt. Homo autem qui virgichtiget est, de jecore et pulmone ejus aequo pondere pulverizet, et pulverem istum in aqua ponat et saepe bibat, et gicht in eo cessabit. Reliqua autem quae in eo sunt, non multum valent ad medicamenta.
Storo [Rombus ed.] plus de frigido est quam de calido [Note: [Col. 1273D] Ed., intermedia omittens: rHomo autem quem vich fatigat, de jecore piscis hujus sufficienter et saepe comedat, et vich in eo cessabit. Et cujus caro circa oculos suos evolvitur, vel cui oculi caligant, de felle piscis hujus, de succo rutae, et minus [Col. 1274D] de calimino commisceat, et in cuprinum vasculum mittat, et cum eo oculos suos superius saepe ungat, et clare videbit. Si autem homini in aliquo loco corporis sui aliquo casu os frangitur, os strutionis pulverizet, et pulverem istum in puram aquam de puteo non salso extractam mittat, et jejunus bibat; et hoc faciat dum sanetur, sed tamen modice.l], et magis in die quam in nocte versatur, et etiam in fundo aquarum radices et herbas illas quaerit, quibus diu absque alio pastu vivere [Col. 1273D] potest, et in aquis hac et illac libenter movetur. Sanas carnes habet, quae etiam sanis hominibus ad comedendum non obsunt, infirmos autem dolere aliquantum facit, quia nimis fortis ei est. Et cum geleyche in eo crescere debet, ipse super aquas se erigit, et ros de aere super eum cadit, et etiam [Col. 1274A] tunc quasdam herbas similes cle tam masculus quam femina comedit, et fecunditatem accipit. Sed cum tempus instat ut leyche, quamdam nigram terram quaerit, et ibi quaedam grana emittit, super quae masculus nichil fundit, ita quod haec grana piscis unus fuerit; et iterum juxta semen illud quiescunt ibi, dum vitalem aerem accipiat. Et postquam vixerit, iterum procedunt, et cum aliis granis leychent, et ita per ordinem, dum omnem geleyche suum emittunt.
Homo autem quem vicht fatigat, de jecore hujus piscis sufficienter et saepe comedat, et vicht in eo cessabit. Et cui caro circa oculos emergit, id est uszwelczet, vel cui oculi caligant, de felle ejus accipiat, et aequali pondere de succo ruthae, et minus [Col. 1274B] de camillen, et hoc simul commisceat, atque in cuprinum vasculum mittat, et cum eo circa noctem oculos suos superius saepe ungat, ita quod oculos modice interius tangat, et in oculis sanabitur, et clare videbit caligine fugata. Sed et si de ossibus ejus in aliqua domo incenduntur, aerei spiritus eam interim devitant, nec ibi illusiones suas interim faciunt, sed velut homo foetentem odorem fugit, sic mali spiritus tunc eam fugiunt, quia mundum animal non diligunt.
Salmo magis de frigido quam calido aere est, et magis in nocte quam in die versatur, atque plus lunam quam solem diligit. Et cum luna apparet, in splendore ejus summe natat, velut in solis splendore, [Col. 1274C] et ideo caro ejus aliquantum lunae assimilatur, et mollis ac infirma est, nec ulli homini ad comedendum bona est, quia omnes malos humores qui in homine sunt excitat. Et fundum aquarum quaerit, et etiam radices et herbulas illas interdum comedit, quibus diu absque aliis pascuis sustentari potest. Sed et de gramine illo comedit, quod de frumento nascitur, quod in aquas cadit, et ab illo fecunditatem capit, et cum leychet, leymecht, terram quaerit, et ibi rogim suum emittit, et masculus super illum milch fundit, et de granis pisciculus unus fit, et ita iterum procedunt, usque dum a geleyche suo evacuentur, scilicet locis variis uno tempore geleyche suum effundentes, et ibi [Col. 1274D] quiescunt usque dum ex aere vitam accipiant.
[Note: [Col. 1274D] Hic incipit textus editus, superiora omittens.] Homo autem cui dentigo putrescit et cui dentes infirmantur et fragiles sunt, de ossibus piscis hujus in pulverem redigat, et modicum assi salis addat, et ad noctem pulverem istum dentibus saepe circumponat, et salivam, scilicet gengivas effluere permittat, [Col. 1275A] et carnem circa dentes ejus mundat et sanat. Et caetera quae in eo sunt ad alia medicamenta non valent.
Welca plus de calido aere quam de frigido est, et magis diem quam noctem diligit, et frumento quod in aquas cadit, et de bonis aliis herbis pascitur [Note: [Col. 1275D] Et magis---pascitur om. ed.]. Et sanas carnes habet, et tam infirmis quam sanis hominibus ad comedendum bonae sunt, et leychent ut alii pisces [Note: [Col. 1275D] Et---pisces om. ed.]. Et homo cui oculi caligant, fel ejus accipiat, et ei de succo feniculi addat et paucas guttas vini, et tunc sic commixto circa palpebras et circa oculos suos ex eo modice ungat, sed praecaveat ne-oculos interius tangat, et caliginem oculorum fugabit. Et si quis de jecore [Col. 1275B] ejus cocto comedit, omnem livorem, id est slim, et omne venenum, id est eyther, qui in stomacho illius est, circa se colligit et ad se trahit, et ita secum per secessum abjicit, et sic ille in stomacho sanus erit. Cor autem ejus nec ad comedendum, nec ad medicamenta valet, et hominem laedit qui illud comedit. Sed caetera quae in eo sunt ad medicamenta non valent [Note: [Col. 1275D] Et si quis---non valent om. ed., quorum loco haec habet: rQuod si homo de superfluitate libidinis in oculis caligat, sive masculus, sive foemina sit, cuticulam fellis piscis hujus, felle effuso, ad solem exsiccet, et purissimo et optimo vino intingat, et ad noctem, cum se in lectum ponit, eam super oculos suos panno liget, et circa mediam noctem auferat, ne oculos transverberet. In tertia nocte, [Col. 1276D] et in quinta, et in septima idem faciat, non autem in secunda, nec in quarta, nec in sexta. Et si de alia peste homo caliginem senserit, istud remedium ei non proderit.l].
Lasz [Esox ed.] de calido aere magis quam de frigido, et diem diligit, et fundum aquarum non quaerit, sed in medietate aquarum pascua sua quaerit, atque in quibusdam leym ubi herbulae nascuntur, et illas comedit [Note: [Col. 1276D] Et diem---comedit om. ed.]; et carnes ejus saniores carnibus salmonis sunt, atque sanis hominibus ad [Col. 1275C] comedendum bona existunt, infirmos autem aliquantum fatigant; quia enim piscis iste de calido aere est, carnes ejus sanis hominibus qui calidi sunt bonae sunt, infirmis autem qui frigidi sunt illis non valent; et leychet ut caeteri pisces [Note: [Col. 1276D] Quia enim---piscos om. ed.]. Sed jecor ejus mollis est, et hominem laedit. Et caetera quae in eo sunt non multum prosunt [Note: [Col. 1276D] Et caetera---prosunt om. ed.].
Copprea plus de frigido quam de calido aere est, et diem diligit, et semper in novis et frigidis aquis et juxta fundum aquarum versatur, atque interdum in puris aquis delectatur, et his sed benachtet, et sanos cibos quaerit. Et carnes ejus comestae sanos homines non laedunt. Infirmi autem eas moderate [Col. 1275D] comedant, quia de frigido aere sunt. Jecor autem ejus nullus comedat, nisi cum dille aut feniculo gesultze, et sic comedatur, sed rogim et milch ejus comedi poterunt. Et herbulae de quibus foecunditatem accipit, catzenzagel aliquantum assimilantur. Et cum tempus suum instat, leym quaerit, et ibi [Col. 1276A] grana emittit, de quibus unus piscis erit, et masculus lac suum desuper fundat, et juxta illud morantur, dum ex aere vitam capiant; et iterum procedunt, et simili modo leychent, ut praedictum est, et sic ambo faciunt dum per omnia evacuantur. Si autem quilibet homo virdroszkeyt, id est leytsam animam habet, oculum piscis illius aut in aureo, aut in argenteo annulo besmyde, ita ut oculus cutem digiti tangat, quatenus cutis de oculo illo incalescat, et etiam eum saepe ad os suum ponat, et intellectus ejus evigilat, id est wacker erit. Quod si oculus iste hoc modo diu durare in anulo non potest, novum oculum ejusdem piscis ei iterum impone.
Hecht [Lucius ed.] plus de calido aere est quam [Col. 1276B] de frigido [Note: [Col. 1276D] Ed.: Lucius de calido aere est. Et si quis homo jecor ejus, etc., ut infra.], atque in puritate ac in medietate aquarum libenter versatur; et diem diligit, et acer est, et grim, velut aliqua bestia in silva; atque ubicunque moratur, pisces consumit, et aquas illas de aliis piscibus evacuat. Nam munda pascua quaerit, et duras ac sanas carnes habet. Tam infirmis quam sanis hominibus bonae sunt ad comedendum. Ipse enim medium temperatum calorem habet, et ideo carnes ejus sanae sunt. Et quasdam herbulas masculus et femina comedunt, de quibus geleyche in eo crescit, et illud velut caeteri pisces emittit. Et si quis homo jecor ejus saepe comedit, bonam et suavem digestionem parat. Et si vermis hominem aut pecus comedit, ossa piscis hujus pulveriza, et pulverem istum super loca ista pone, et vermes moriuntur.
[Col. 1276C]
Barbo [Silurus ed.] de calido aere est magis quam de frigido, et diem diligit, et calorem libenter habet; et cum aliquod frigus senserit, tum quasdam cavernulas intrat, ut in eis calorem habeat; et in sole libenter est, et in eo summe vachet, et ideo caro ejus mollis est et zufloszlich. Sed in medietate aquarum versatur, et munda pascua quaerit, et ut alii pisces semen suum exponit quod de quibusdam herbulis leychet, ac plurimum in hoc opere studiose laborat, ita quod etiam leychene studet. In plurimis locis uno tempore leychet antequam cesset. Sed si sanus homo eum frequenter comedit, ei nec sanam carnem nec sanum sanguinem parat. Et si quis caput [Col. 1276D] ejus frequenter comedit, dolorem in capite ejus parat et excitat, atque alias febres in ipso facit. Sed nullus homo grumum ejus comedat, quia si eum comederit, inde dolebit. Nam quia caput piscis hujus aerea viriditate caret, limosum venenum introrsum trahit de quo cerebrum et fauces ejus inficiuntur, [Col. 1277A] et sic comedendo laedit, ac rogum ejus quasi venenum est, quoniam grana ipsius a se difficiliter separari poterunt, et magis gebrechen sunt, quam cibus sanitatis [Note: [Col. 1277D] Ed. brevissime: rSilurus de calido aere est. Si quis autem caput ejus frequenter comedit, dolorem in capite ejus excitat, et alias febres in illo facit. Et nullus cerebrum, nec fauces ejus, nec lac, nec granula quae in eo sunt comedat, quia ei quasi venenum sunt.l].
[Note: [Col. 1277D] Ed.: Carpo calidus est, et caro et lac et granula sanum hominem in comestione non necant; infirmum autem aliquantum laedunt. Homo autem, etc., ut infra, intermedia omittens.] Carpo plus calidus est quam frigidus, et diem magis diligit quam noctem, et calorem paludum in se habet, atque de paludibus molles et infirmas carnes tenet. Et in eis pascua quaerit, ac in spuma aquarum libenter versatur. Et caro ejus sano homini in comestione non nocet, infirmum autem aliquantum laedit. Et qui sanus est, milich et rogum ejus comedere potest, infirmus autem non comedat. Sed idem piscis interdum in puram aquam nat et in ea se bachelt, et tunc etiam in ea pascuis mundis [Col. 1277B] vescitur, et ibi etiam de succo cujusdam terrae trahit, et quasdam herbulas ibi comedit, de quibus fecunditatem accipit. Et cum tempus instat quod leychent, gallendesteyn quaerit, et ibi uno tempore leychet, masculo suo subsequente, et ibi ad vitalem aerem, nisi abigantur, quiescunt, quemadmodum velut alii pisces faciunt. Et homo qui fiber habet, ita quod taedium comedendi habet, et quod cibus ei in fastidio est, piscem illum coquat, et tunc caput ejus auferat, et per medium dividat, et in veru ad ignem roste, et sic in vinum ponat, et huic tertiam partem aceti addat, et modicum mellis in his perfundat, et sic paratum saepe comedat, et fiber in eo cessabit, ac fastidium comedendi deponet. [Col. 1277C] Caetera autem quae in eo sunt ad medicamenta non multum valent.
[Note: [Col. 1278D] Ed.: rBresma calida est, et nec sanis, nec infirmis ad comedendum satis valet. Et qui in stomacho dolet, hunc piscem in aqua coquat, et, cimino et aceto addito, comedat, et stomachum a livore et a febre purgat.l] Bresma calida est magis quam frigida, et succum terrae in se habet, et circa fundum aquarum libenter versatur, et terram interdum comedit, et noctem diligit, ac in splendore lunae se bechelt, et ideo nec sanis nec infirmis ad comedendum multum valet, sed tamen eum superare possunt. Sed et circa terram quaedam folia herbarum quaerit, quae similitudinem bremium habent, et illa comedit, et ab eis foecundatur, et cum tempus suum advenerit, in quamdam terram leychet, et tempore suo masculus lac suum desuper fundit, et illud ita custodiunt, dum ex aere vitam accipiat. Et homo, qui magensiech est, [Col. 1277D] eumdem piscem in aqua coquat, et sic in aceto cymino addito condiat, et sulze, et comedat, atque stomachus ejus a slim et febre purgatur.
Elsua [Elna ed.] de frigido aere est [Note: [Col. 1278D] Ed. De frig. aere est---sed si quis jecor ejus---non valent, reliqua omittens.], et noctem [Col. 1278A] diligit, ac in fundum aquarum et in stercoream terram quasdam herbulas comedit, et inde impinguatur, et munda pascua quaerit. Et postquam de stercore fatigatur, ad puritatem aquae ascendit, et in ea se lavat. Et comestus, nec sanum, nec infirmum hominem multum laedit. Et juxta littus rubeam et stechelecht herbam comedit de qua swanger fit. Sed cum leychen vult, cavernulas quaerit, et in eis leychet, et de cavernula in aquam leychet, secum trahit, et aliam cavernulam intrat, et etiam in illa leychet, et sic de cavernula transit dum omne geleych suum emittit, ac masculus desuper fundit, et sic semina sua vitalem aerem recipiunt. Sed quod iste piscis aliquando in aquis moritur, hoc ideo est quia cum magnus calor aestatis est, de tempestatibus et de [Col. 1278B] magnis ventis et de magnis inundationibus aquarum quae tunc fiunt valde timet et angustiatur, quia molles carnes habet, ita quod etiam, cum tonitrua audit, cavernulis ita se infigit, quod se ab eis extrahere non potest, et hoc modo saepe moritur. Sed si quis jecor suum saepe comederit, in corde suo confortatur et in stomacho suo sanus erit. Caetera autem, quae in eo sunt, ad medicamenta non valent.
Kolbo [Scollus ed.] calidus est [Note: [Col. 1278D] Ed., nec sanis nec infirmis homin. valet ad comedendum. Quod autem, etc., ut in cod.], et noctem diligit, et circa fundum aquarum versatur, et in quibusdam immundis pascuis vescitur, et nec sanis nec infirmis hominibus multum valet ad comedendum, [Col. 1278C] quia succus ejus infirmus est. Et cum leychet grana sua et iterum in alio folliculo, dum geleyche suum totum emittit, et statim masculus adest, et ex ore suo spumam desuper emittit, et his granis adhaeret, usque dum vitalis aer ea movet. Et quoniam pisces isti spuma masculi coagulantur, ut praedictum est, infirmas carnes habent, nec comedentem hominem ad sufficientiam recreant. Quod autem ex altera parte corporis sui carnes fere non habent, cutem tantum super spinam extensam, hoc ideo est, quia si ibi carnes haberent, carnes illae venenosae essent ad comedendum, velut venenum laederent. Et etiam in capite venenum gestant, et ideo hominem laedit quicunque illud comederet. Idem autem piscis ad medicinam non multum valet.
[Col. 1278D]
Fornha magis de calido quam de frigido aere est, et noctem diligit, et circa fundum in bruchwaszern versatur; sed tamen non multum immunde [Col. 1279A] pascitur [Note: [Col. 1279D] Et noctem---pascitur om. ed., ut infra et ad medic.---valet.]. Et infirmis hominibus non multum valet ad comedendum, sanos autem non laedit, ad medicamenta vero non multum valet.
Monuwa magis de frigido quam de calido aere est [Note: [Col. 1279D] Est, et caro ejus valet ed., alia omittens.], et diem diligit, ac in cavernulis atque in spuma aquarum libenter moratur, et immundis vermiculis aliquando pascitur, et ideo caro ejus sana non est, nec etiam sanis et infirmis hominibus in cibo multum prodest, etiamsi eos non multum laedat. Et semen suum de herbulis accipit et in tempore suo emittit. Sed medicamenta in eo non sunt.
Bersich magis de calido quam de frigido aere est, et diem diligit, atque in splendore solis libenter est, [Col. 1279B] et etiam in puritate aquarum libenter versatur, et ibi munda pascua quaerit. Et etiam in scopulis et in lapidibus et in cavernulis aliquando intrat, et in eis quasdam bonas et salubres herbas quaerit quibus pascitur, et ideo caro ejus sana est, atque tam infirmis quam sanis hominibus ad comedendum bona est. Et leychet ut alii pisces.
Meysisch de frigido aere est, et humidus magis, et comestus nec sanos nec infirmos multum laedit, sed saepius comestus, livorem in stomacho hominis aliquantum parat.
Quoddam genus piscis est quod conchas super se habet. Sanis et infirmis ad comedendum non valet. [Col. 1279C] [Nam si boves aut de noxio sanguine, aut de forti labore infirmantur, homo conchas istas pulverizet, et cum vetonica in aquam mittat, et bobus tribuatur, et sanabuntur add. ed.]. Noctem diligit, et circa fundum aquarum versatur, et quibusdam inmundis pascuis vescitur.
Ascha magis de frigido quam de calido aere est, et diem diligit, atque in medietate aquarum libenter versatur, et etiam supra lapides et leym libenter quiescit, et gramine et herbulis pascitur de quibus etiam et carnes ejus sanae sunt et bonae tam infirmis quam sanis hominibus. Et ut alii pisces leychet. Et homo qui wisza in oculo habet, fel ejus accipiat, et ei [Col. 1279D] guttam puri vini addat, et cum illo liniat, ita quod etiam oculum interius modice tangat, et hoc saepe faciat, et curabitur. Sed caetera in eo ad medicamenta non valent.
Rotega plus de calido quam de frigido aere est, et diem diligit, et sursum in spuma aquarum versatur, [Col. 1280A] atque interdum in medietate aquarum se lavat, et mos in scopulis crescit et herbulas ibi crescentes comedit, et etiam de his quae in spumis aquarum fluunt pascitur, et sanis et infirmis hominibus ad comedendum bonus est, et leychet ut alii pisces qui nec nimis magni nec nimis parvi sunt.
Allec de frigido aere est, sed instabilem et frigidam naturam habet, et diem diligit, ac in fundo ac in summitate aquarum versatur, et munda pascua quaerit [Note: [Col. 1279D] Sed instabilem---quaerit om. ed.]. Et cum capitur ita quod recens est, homini ita ad comedendum non valet, quia eum faciliter intumescere facit, et interius in corpore suo yderecht, et ideo tam sanis quam infirmis, cum recens est, ad comedendum nocivus est. Sed cum postea [Col. 1280B] plurimo sale perfunditur, teteritas, id est eyther, qui in eo sunt, per salem minuuntur, ita quod tanto minus comedentem laedit. Nam homo qui sanus est hoc modo comestum superare potest; qui autem infirmus est, si multum comederit, ipsum nocebit [Note: [Col. 1280D] Quia eum facil.---nocebit. om. ed.]. Et infirmo aut sano melius et salubrius est allec assum quam coctum ad comedendum, et milch et rogim, ut praedictum est comedi poterunt. Si autem allec recens est, et cum coquitur, et cum adhuc de coctione illa calidum est, vinum aceto mistum desuper funde, et sic per brevem horam beysze, et tanto minus comedentem laedit. Homo autem qui in capite suo grint habet, aut in corpore suo minutam scabiem, aut lepram, accipiat allec quod longo tempore [Col. 1280C] sale purfusum est, et illud in aqua purget, et deinde eadem aqua aut caput, aut scabiem, aut locum leprae lavet, et post modicam horam alia calida aqua se ibidem lavet, et deinde secunda die calbaz [asperam lixiviam ed.] de cineribus fagi faciat, et cum eo aut in capite, aut in scabie, aut in lepra iterum se lavabit, et postea in tertio die in eisdem locis hircino sepo se perungat, et sic per ordinem saepe faciat, ut praedictum est, et a grint, et a minuta scabie, aut a lepra melius habebit.
Crasso magis de calido aere est quam de frigido, et diem diligit, et ubi springen aquarum sunt libenter ibi morantur, atque in parvulis ripis saepe versantur. [Col. 1280D] Et quae munda sunt, comedit, et sanis et infirmis hominibus ad comedendum bonus est. Ut alii pisculi leychent [Note: [Col. 1280D] Ed.: rCrassus de calido aere est et sanis et infirmis ad comedendum bonus est. Homo autem qui furentem paralysin in se habet, pisciculos istos in patella modice coquat, et postea super ignitum lapidem pulverizet, et modicum de pulvere gith, velut poleii addat, et modicum assi salis, et inde jejunus et pransus saepe comedat, et sanabitur.l].
Physicae Hildegardis - PRAEFATIO.