Thomae Aq. ad Rm 54
55
075 (Rm 12,1-3)
Postquam apostolus ostendit necessitatem virtutum et originem gratiae, hic docet gratiae usum, quod pertinet ad instructionem moralem. Et circa hoc duo facit
Primo ponit doctrinam moralem in generali; secundo specialiter descendit ad quaedam particularia pertinentia ad eos quibus scribit, circa medium xv cap., ibi certus sum autem, etc.. Circa primum duo facit
Primo docet usum gratiae, quantum ad hoc quod sit homo perfectus; secundo quantum ad hoc quod perfectus imperfectum sustineat, xiv cap., ibi infirmum autem, etc.. Circa primum tria facit
Primo inducit ad perfectionem vitae quantum ad sanctitatem quam homo servat deo; secundo quantum ad iustitiam quam quis exhibet proximo, xiii cap., ibi omnis anima, etc.; tertio quantum ad puritatem quam homo conservat in seipso, circa finem xiii capituli, ibi et hoc scientes, etc.. Circa primum duo facit
Primo monet ut homo se exhibeat deo sanctum; secundo docet qualiter aliquis uti debeat donis gratiae dei, quibus sanctificatur, ibi dico enim per gratiam, etc.. Circa primum duo facit
Primo docet qualiter aliquis se debeat exhibere deo quantum ad corpus; secundo quantum ad animam, ibi et nolite conformari, etc.. Circa primum duo facit
Primo inducit observantiam eorum quae docentur: et hoc dupliciter. Uno quidem modo ex parte sui ipsius, cum dicit obsecro itaque vos, fratres, quasi dicat: dictum est incomprehensibilia esse iudicia dei, et investigabiles vias eius, itaque obsecro vos, fratres, ut scilicet observetis ea quae dicentur. Utitur autem obsecratione propter tria
Primo quidem ad demonstrandum suam humilitatem. Prov. Xviii, 23: cum obsecrationibus loquitur pauper, qui scilicet de sua abundantia non confidit, et ideo non ex eo quod suum est, sed ex eo quod dei est, homines conatur inducere ad bonum. Nam obsecrare est ob sacra contestari
Secundo ut magis ex amore moveat rogando, quam ex timore, auctoritative imperando. Unde dicitur ad philem. 8 s.: multam fiduciam habens in Christo iesu imperandi tibi quod ad rem pertinet, propter charitatem magis obsecro. Gal. Ult.: vos qui spirituales estis, huiusmodi instruite in spiritu lenitatis
Tertio propter reverentiam romanorum quibus scribebat. I tim. V, 1: seniorem ne increpaveris, sed obsecra ut patrem. Alio modo inducit eos ex parte dei, cum dicit per misericordiam dei, per quam scilicet salvati estis. Tit. Ii, 5: secundum misericordiam suam salvos nos fecit. Et ideo ex consideratione divinae misericordiae debemus facere quod monemur. Matth. C. Xviii, 33: nonne oportuit et te misereri conservi tui, sicut et ego tui misertus sum? vel potest dici per misericordiam dei, id est auctoritate apostolatus mihi misericorditer commissi. I cor. Vii, 25: misericordiam consecutus sum a domino, ut sim fidelis
Secundo ponit admonitionem, cum dicit ut exhibeatis corpora vestra, etc.. Circa quod sciendum est quod, sicut augustinus dicit x de civit. Dei, visibile sacrificium, quod exterius deo offertur, signum est invisibilis sacrificii, quo quis se et sua in dei obsequium exhibet. Habet autem homo triplex bonum
Primo quidem bonum animae, quod exhibet deo per devotionis et contritionis humilitatem, secundum illud ps. L, 19: sacrificium deo spiritus contribulatus
Secundo habet homo exteriora bona, quae exhibet deo per eleemosynarum largitionem. Unde dicitur hebr. Ult.: beneficentiae et communionis nolite oblivisci, talibus enim hostiis promeretur deus
Tertio habet homo bonum proprii corporis: et quantum ad hoc dicit, ibi ut exhibeatis, scilicet deo, corpora vestra, sicut quamdam spiritualem hostiam. Dicebatur autem animal deo immolatum hostia, vel quia pro victoria hostium offerebatur, seu pro securitate ab hostibus, vel quia ad ostium tabernaculi immolabatur. Exhibet autem homo deo corpus suum ut hostiam tripliciter. Uno quidem modo, quando aliquis corpus suum exponit passioni et morti propter deum, sicut dicitur de Christo eph. V, 2: tradidit semetipsum oblationem et hostiam deo. Et apostolus dicit de se phil. Ii, 17: si immolor supra sacrificium et obsequium fidei vestrae, gaudeo
Secundo per hoc quod homo corpus suum ieiuniis et vigiliis macerat ad serviendum deo, secundum illud i cor. Ix, 27: castigo corpus meum, et in servitutem redigo
Tertio per hoc quod homo corpus suum exhibet ad opera iustitiae et divini cultus exequenda. Supra vi, 19: exhibete membra vestra servire iustitiae in sanctificationem. Est autem considerandum, quod hostia quae deo immolabatur, quatuor habebat
Primo namque ipsa oblatio debebat esse integra et incorrupta. Unde dicitur mal. I, v. 14: maledictus dolosus, qui habet in grege suo masculum, et votum faciens immolat debile domino. Et propter hoc dicit viventem, ut scilicet hostia nostri corporis quam deo offerimus, sit vivens per fidem formatam charitate. Gal. Ii, 20: quod nunc vivo in carne, in fide vivo filii dei. Est autem attendendum quod naturalis hostia quae prius viva erat, occidebatur, ut immolaretur, ad ostendendum quod adhuc mors regnabat in homine regnante peccato, ut supra v, 12 ss. Dictum est. Sed haec hostia spiritualis semper vivit et in vita proficit, secundum illud io. X, 10: ego veni ut vitam habeant, et abundantius habeant, quia iam peccatum ablatum est per Christum: nisi dicamus quod hostia corporis nostri vivit quidem deo per iustitiam fidei, sed mortificatur concupiscentiis carnis. Col. Iii, 5: mortificate membra vestra quae sunt super terram
Secundo vero hostia deo oblata in ipsa immolatione sanctificabatur. Unde dicitur lev. Xxii, 3: omnis homo qui accesserit de stirpe vestra ad ea quae consecrata sunt, et quae obtulerunt filii israel domino, in quo est immunditia, peribit coram domino. Et ideo subdit sanctam, scilicet per devotionem, qua corpus nostrum dei servitio mancipatur. Lev. Xx, 7: sanctificamini et estote sancti, quia ego sanctus dominus deus vester. Proprie autem sanctitas dicitur per respectum ad deum, inquantum scilicet homo servat ea quae sunt iusta, quoad deum
Tertio quantum ad ipsam sacrificii consumptionem dicebatur sacrificium suave et acceptum domino, secundum illud lev. I, v. 9: oblata omnia adolebit sacerdos super altare in holocaustum, et in odorem suavissimum domino. Unde hic dicit deo placentem, scilicet per rectitudinem intentionis. Ps. Lv, 13: ut placeam coram deo in lumine viventium
Quarto in ipsa sacrificii praeparatione apponebatur sal. Unde lev. Ii, 13: quicquid obtuleris sacrificii, sale condies. Et mc. Ix, 48 dicitur: omnis victima sale salietur. Sal autem discretionem sapientiae significat. Unde dicitur col. Ult.: in sapientia ambulate ad eos qui foris sunt, sermo vester semper in gratia sit sale conditus. Unde et hic sequitur rationabile obsequium vestrum, scilicet cum discretione corpora vestra deo exhibeatis hostiam, vel per martyrium vel per abstinentiam vel per quodcumque opus iustitiae. I cor. Xiv, 40: omnia honeste et secundum ordinem fiant in vobis. Et in ps. Xcviii, 4: honor regis iudicium diligit. Aliter se habet homo iustus ad interiores actus, quibus deo obsequitur, et ad exteriores. Nam bonum hominis et iustitia eius principaliter in interioribus actibus consistit, quibus scilicet homo credit, sperat et diligit. Unde dicitur lc. Xvii, 21: regnum dei intra vos est. Non autem principaliter consistit in exterioribus actibus. Infra xiv, v. 17: non est regnum dei esca et potus. Unde interiores actus se habent per modum finis, qui secundum se quaeritur: exteriores vero actus per quos deo corpora exhibentur, se habent sicut ea quae sunt ad finem. In eo autem quod quaeritur tamquam finis nulla mensura adhibetur, sed quanto maius fuerit, tanto melius se habet. In eo autem quod quaeritur propter finem, adhibetur mensura secundum proportionem ad finem, sicut medicus sanitatem facit tantum quantum potest, medicinam autem non tantum dat quantum potest, sed quantum videt expedire ad sanitatem consequendam. Et similiter homo in fide, et spe, et in charitate nullam mensuram debet adhibere, sed quanto plus credit, sperat, et diligit, tanto melius est; propter quod dicitur deut. Iv, 5: diliges dominum deum tuum, etc.. Sed in exterioribus actibus est adhibenda discretionis mensura per comparationem ad charitatem. Unde dicit hieronymus: nonne rationalis homo dignitatem amittit, qui ieiunium vel vigilias praefert sensu integritati, ut propter psalmorum atque officiorum decantationem, amentiae vel tristitiae quis notam incurrat? deinde cum dicit et nolite conformari, etc., ostendit qualiter se debeat homo exhibere deo quantum ad animam. Et primo prohibet saeculi conformitatem, cum dicit et nolite conformari huic saeculo, id est, rebus quae temporaliter transeunt. Nam saeculum praesens est quaedam mensura eorum quae temporaliter labuntur. Rebus autem temporalibus homo conformatur per affectum, eis amore inhaerendo. Os. Ix, v. 10: facti sunt abominabiles, sicut ea quae dilexerunt. Iac. I, 27: religio munda et immaculata apud deum et patrem haec est, immaculatum se custodire ab hoc saeculo. Conformatur etiam huic saeculo qui vitam saeculariter viventium imitatur. Eph. Iv, 17: testificor in domino, ut iam non amplius ambuletis, sicut et gentes ambulant
Secundo mandat interiorem mentis reformationem, cum dicit sed reformamini in novitate sensus vestri. Sensus autem hominis hic dicitur ratio, secundum quod per eam homo iudicat de agendis. Hunc autem sensum homo in sua creatione habuit integrum et vigentem, unde dicitur eccli. Xvii, 6: sensus implevit corda illorum, et bona, et mala ostendit illis. Sed per peccatum hic sensus est corruptus, et quasi inveteratus, bar. Iii, 11: inveterasti in terra aliena, et per consequens pulchritudinem et decorem suum amisit. Thren. I, 6: egressus est a filia sion omnis decor eius. Monet ergo apostolus ut reformemur, id est, iterato formam et decorem mentis assumamus, quem nostra mens habuit, quod quidem fit per gratiam spiritus sancti, ad quam participando homo studium habere debet, ita scilicet ut qui eam nondum perceperunt, eam percipiant, et qui illam perceperunt, in ea proficiant. Eph. Iv, 23: renovamini spiritu mentis vestrae. Ps. Cii, 5: renovabitur ut aquilae iuventus tua. Vel aliter renovamini, scilicet in exterioribus actibus, in novitate sensus vestri, id est secundum novitatem gratiae, quam mente percepistis
Tertio assignat rationem admonitionis praedictae, cum dicit ut probetis quae sit voluntas. Circa quod considerandum est, quod, sicut homo qui habet gustum infectum, non habet rectum iudicium de saporibus sed ea quae sunt suavia interdum abominatur, ea vero quae sunt abominabilia appetit, qui autem habet gustum sanum, rectum iudicium de saporibus habet; ita homo qui habet corruptum affectum quasi conformatum rebus saecularibus, non habet rectum iudicium de bono; sed ille qui habet rectum et sanum affectum, sensu eius innovato per gratiam, rectum iudicium habet de bono. Ideo ergo dixit: nolite conformari huic saeculo, sed renovamini in novitate sensus vestri, ut probetis, id est, experimento cognoscatis. Ps. Xxxiii, 9: gustate et videte, quoniam suavis est dominus, quae sit voluntas dei, qua scilicet vult vos esse salvos. I thess. Iv, 3: haec est voluntas dei, sanctificatio vestra, bona, id est, vult bonum honestum nos velle, et ad hoc suis praeceptis nos inducit. Mich. Vi, 8: indicabo tibi, o homo, quid sit bonum, et quid deus requirat a te, et beneplacens, inquantum scilicet bene disposito est delectabile id, quod deus vult nos velle. Ps. Xviii, v. 9: iustitiae domini rectae laetificantes corda. Et non tantum utilis ad finem consequendum, sed etiam perfecta, quasi coniungens nos fini. Matth. V, 48: estote perfecti, sicut et pater vester caelestis perfectus est. Gen. Xvii, 1: ambula coram me, et esto perfectus. Talem ergo experiuntur dei voluntatem illi, qui non conformantur huic saeculo, sed reformantur in novitate sensus sui. Illi autem qui in vetustate permanent, saeculo conformati, iudicant dei voluntatem non esse bonam, sed gravem et inutilem. Eccli. Vi, 21: quam aspera est sapientia indoctis hominibus
Deinde, cum dicit dico enim per gratiam, etc., docet qualiter donis dei homo debeat uti. Et primo docet hoc quantum ad dona quae non sunt omnibus communia, sicut sunt gratiae gratis datae; secundo, quantum ad donum charitatis, quod est omnibus commune, ibi dilectio sine simulatione, etc.. Circa primum duo facit
Primo docet in generali, quomodo debeat homo uti gratiis gratis datis; secundo exequitur hoc per partes ibi habentes autem donationes. Circa primum duo facit
Primo proponit documentum; secundo rationem assignat, ibi sicut enim in uno corpore, etc.. Circa primum tria facit
Primo excludit superfluum, dicens: monui quod reformemini in novitate sensus vestri, quod quidem moderate facere debetis, dico enim, id est, mando, per gratiam, apostolatus et auctoritate apostolica, quae data est mihi. Gal. Ii, 9: cum cognovissent gratiam quae data est mihi inter gentes. Eph. Iii, 8: mihi omnium sanctorum minimo data est gratia haec, etc., omnibus qui sunt inter vos, quia omnibus est hoc utile. I cor. C. Vii, 7: volo omnes homines esse sicut meipsum. Hoc, inquam, mando, non plus sapere, quam oportet sapere, id est, nullus praesumat, de sensu aut sapientia sua confidens supra suam mensuram. Eccle. Vii, 17: non plus sapias quam necesse est. Ps. Cxxx, 1: neque ambulavi in magnis, neque in mirabilibus super me
Secundo hortatur ad id quod est medium dicens sed sapere ad sobrietatem, scilicet mando vobis ut mensurate sapiatis secundum gratiam vobis datam. Sobrietas enim mensuram importat. Et quamvis proprie dicatur circa potum vini, potest tamen accipi circa quamlibet materiam, in qua homo debitam mensuram observat. Tit. Ii, v. 12: sobrie et iuste et pie vivamus in hoc saeculo
Tertio docet secundum quid accipienda sit mensuram medii, dicens et hoc, inquam, sicut deus unicuique divisit, id est distribuit, mensuram fidei, id est mensuram donorum suorum, quae ordinatur ad fidei aedificationem. I cor. Xii, 7: unicuique datur manifestatio spiritus ad utilitatem. Dat enim deus huiusmodi dona, non eadem omnibus, sed diversa diversis distribuit, secundum illud i cor. Xii, 4: divisiones gratiarum sunt. Nec omnibus aequaliter dat sed unicuique secundum certam mensuram. Eph. Iv, 7: unicuique nostrum data est gratia secundum mensuram donationis Christi. Et ideo apostolus sobrie sapiens secundum hanc mensuram dicebat ii cor. X, 13: non autem in immensum gloriamur, sed secundum mensuram regulae, qua mensus est nobis deus. Soli autem Christo datus est spiritus non ad mensuram, ut dicitur io. Iii, 34. Non solum autem alias gratias gratis datas dat deus mensurate sed etiam ipsam fidem quae per dilectionem operatur. Unde lc. Xvii, v. 5 discipuli Christo dixerunt: domine, adauge nobis fidem.
56
075 (Rm 12,4-13)
Praemissa admonitione, hic apostolus rationem assignat sumptam ex similitudine corporis mystici ad corpus naturale. Et primo in corpore naturali tangit tria
Primo quidem corporis unitatem, cum dicit sicut enim in uno corpore; secundo, membrorum pluralitatem, cum dicit multa membra habemus: est enim corpus humanum organicum ex diversitate membrorum constitutum; tertio officiorum diversitatem, cum dicit omnia autem membra non eumdem actum habent. Frustra enim esset membrorum diversitas, nisi ad diversos actus ordinarentur
Deinde aptat haec tria ad corpus Christi mysticum, quod est ecclesia. Eph. I, v. 22: ipsum dedit caput super omnem ecclesiam, quae est corpus eius. Circa quod etiam tria tangit
Primo quidem fidelium quasi membrorum multitudinem, cum dicit ita multi. Lc. Xiv, v. 16: homo quidam fecit coenam magnam, et vocavit multos. Is. Liv, 1: multi filii desertae. Quamvis enim sint pauci per comparationem ad infructuosam multitudinem damnatorum, secundum illud matth. Vii, 14: arcta est via quae ducit ad vitam, et pauci inveniunt eam, tamen absolute loquendo sunt multi. Apoc. Vii, 9: post haec vidi turbam magnam, quam dinumerare nemo poterat
Secundo tangit corporis mystici unitatem, cum dicit unum corpus sumus. Eph. Ii, 16: ut reconciliet ambos in uno corpore, etc.. Huius autem corporis mystici est unitas spiritualis, per quam fide et affectu charitatis invicem unimur deo, secundum illud eph. Iv, 4: unum corpus, et unus spiritus. Et quia spiritus unitatis a Christo in nos derivatur, supra viii, 9: si quis spiritum Christi non habet, hic non est eius ideo subdit in Christo, qui per spiritum suum, quem dat nobis, nos invicem unit et deo. Io. Xvii, 2 s.: ut sint unum in nobis, sicut et nos unum sumus
Tertio tangit officiorum diversitatem ad utilitatem communem reductam, dicens singuli autem alter alterius membra. Membrum enim quodlibet proprium actum habet et virtutem; inquantum ergo unum membrum sua virtute et actu alteri prodest, dicitur membrum alterius, sicut pes dicitur membrum oculi, inquantum oculum defert, et oculus dicitur membrum pedis, inquantum dirigit pedem. I cor. Xii, 2: non potest dicere oculus manui: opera tua non indigeo. Ita etiam in corpore mystico ille qui accepit gratiam prophetiae, indiget illo qui accepit gratiam sanitatum, et ita est in omnibus aliis. Unde dum unusquisque fidelis secundum gratiam sibi datam alteri servit, efficitur alterius membrum. Gal. Ult.: alter alterius onera portate. I petr. Iv, 10: unusquisque sicut accepit gratiam in alterutrum illam administrantes
Deinde, cum dicit habentes autem donationes, exequitur per partes monitionem, quam supra posuerat de sobrio et moderato gratiae usu. Et primo ponit gratiarum diversitatem, dicens: sumus, inquam, alter alterius membra, non secundum eamdem gratiam, sed habentes diversas donationes differentes, non ex diversitate meritorum, sed secundum gratiam quae data est nobis. I cor. Vii, 7: unusquisque proprium donum habet ex deo, unus quidem sic, alius vero sic. Matth. Xxv, 14 s.: vocavit servos suos, et tradidit illis bona sua, et uni dedit quinque talenta, alii autem duo, alii vero unum
Secundo docet diversarum gratiarum usum, et, primo, in rebus divinis, quantum ad cognitionem quidem, dicens: sive prophetia, quam habentes, utamur ea secundum rationem fidei. Dicitur autem prophetia quaedam apparitio ex revelatione divina eorum quae sunt procul. Unde i reg. Ix, 9 dicitur: qui propheta hodie dicitur, vocabatur olim videns. Sunt autem procul a cognitione nostra, secundum se quidem futura contingentia, quae propter defectum sui esse cognoscibilia non sunt; sed res divinae sunt procul a nostra cognitione, non secundum se, cum sint maxime cognoscibiles, quia, ut dicitur i io. I, 5: deus lux est, et tenebrae in eo non sunt ullae, sed propter defectum intellectus nostri, qui se habet ad ea, quae sunt in seipsis manifestissima, sicut oculus noctuae ad lucem solis. Et quia unumquodque magis proprie dicitur tale, quod est secundum se tale, quam quod est est tale secundum aliud; inde est quod magis proprie dicuntur esse procul a cognitione nostra futura contingentia. Et propter hoc horum proprie est prophetia. Amos c. Iii, 7: non faciet dominus deus verbum, nisi revelaverit secretum suum. Dicitur tamen prophetia communiter etiam revelatio quorumcumque occultorum. Hoc autem donum prophetiae, non solum fuit in veteri testamento, sed etiam in novo ioel ii, 28: effundam de spiritu meo super omnem carnem, et prophetabunt filii vestri. Dicuntur etiam prophetae in novo testamento, qui prophetica dicta exponunt, quia sacra scriptura eodem spiritu interpretatur quo est condita. Eccli. Xxiv, 46: adhuc doctrinam quasi prophetiam effundam. Ordinatur autem prophetiae donum, sicut et aliae gratiae gratis datae, ad fidei aedificationem. I cor. Xii, 7: unicuique datur manifestatio spiritus ad utilitatem. Hebr. Ii, 3 s.: confirmata est, scilicet doctrina fidei, contestante deo signis et prodigiis, et variis virtutibus, et spiritus sancti distributionibus. Et ideo prophetia est utendum secundum rationem fidei, id est non in vanum sed ut per hoc fides confirmetur, non autem contra fidem. Unde dicitur deut. Xiii, v. 1: si surrexerit in medio tui propheta, et dixerit tibi: eamus, et sequamur deos alienos; non audies verba prophetiae illius, quia scilicet prophetizat contra rationem fidei
Quantum ad sacramenta ministranda subdit sive ministerium in ministrando, id est, si quis accepit gratiam vel officium ministerii, puta ut sit episcopus vel sacerdos, qui dicuntur ministri dei. Is. C. Lxi, 6: vos sacerdotes domini vocabimini, ministri dei nostri: dicetur vobis, exequatur illud diligenter exequendo in ministrando, ii tim. Iv, 5: ministerium tuum imple
Secundo tangit ea quae pertinent ad res humanas, in quibus potest aliquis alteri subvenire
Primo quidem quantum ad cognitionem vel speculativam vel practicam
Quantum ergo ad speculativam primo dicit sive qui docet, id est qui habet officium vel gratiam docendi, utatur doctrina, id est ut studiose et fideliter doceat. Iob iv, 3: ecce docuisti plurimos. Matth. Ult.: euntes docete omnes gentes
Quantum autem ad cognitionem practicam subdit qui exhortatur, id est qui habet officium vel gratiam exhortandi homines ad bonum, utatur illo in exhortando. Thess. Ii, v. 3: exhortatio nostra non fuit de errore, neque de immunditia, neque in dolo. Tit. Ii, v. 15: haec loquere et exhortare
Deinde ponit ea quae pertinent ad exteriora opera, in quibus quandoque aliquis subvenit alicui aliquod donum dando, et quantum ad hoc dicit qui tribuit, id est qui habet facultatem tribuendi et gratiam, exequatur hoc in simplicitate, ut scilicet nihil mali ex illo intendat, quasi donis homines ad malum alliciens. Vel etiam cum aliquis ex modico dato intendit multo maiora acquirere. Eccli. Xx, 14 s.: datus insipientis non erit tibi utilis, oculi enim illius septemplices sunt. Exigua dabit, et multa improperabit. Et prov. C. Xi, 28: simplicitas iustorum dirigit eos. Quandoque autem aliquis subvenit alteri, eius curam habendo, et quantum ad hoc dicit qui praeest, id est qui est in praelationis officio constitutus, utatur illo officio in sollicitudine. Hebr. Ult.: obedite praepositis vestris, et subiacete eis. Ipsi enim pervigilant quasi rationem reddituri pro animabus vestris. Ii cor. Xi, 28: sollicitudo omnium ecclesiarum. Quandoque autem subvenit aliquis alicui relevando eius miseriam, et quantum ad hoc dicit qui miseretur, id est qui habet facultatem et affectum miserendi, exequatur hoc in hilaritate, quasi libenter hoc faciens. Ii cor. Ix, 7: non ex tristitia, aut ex necessitate. Hilarem enim datorem diligit deus. Eccli. Xxxv, 11: in omni dato hilarem fac vultum tuum
Deinde cum dicit dilectio sine simulatione, etc., docet usum doni gratuiti, quod est omnibus commune, scilicet charitatis. Et primo ponit ea quae pertinent ad charitatem in generali; secundo ponit quaedam specialiter pertinentia ad dilectionem quorumdam, ibi necessitatibus sanctorum, etc.. Circa primum tria facit
Primo ostendit qualis debeat esse dilectio charitatis ex parte diligentis; secundo, qualiter se debeat habere ad proximum, ibi charitatem fraternitatis, etc.; tertio, qualiter se debeat habere ad deum, ibi sollicitudine non pigri. Circa qualitatem autem charitatis tria docet
Primo quidem, quod dilectio debet esse vera. Unde dicit dilectio sine simulatione, ut scilicet non tantum in verbo, aut in exteriori apparentia, sed sit in vero cordis affectu, et efficacia operis. I io. Iii, 18: non diligamus verbo, neque lingua, sed opere et veritate. Eccli. Vi, 15: amico fideli nulla est comparatio
Secundo docet quod dilectio debet esse pura, cum dicit odientes malum. Tunc etiam est pura dilectio, quando homo non consentit amico suo in malum, sed ita diligit hominem, ut eius vitium odiat. Unde dicitur i cor. Xiii, 6: non gaudet super iniquitate, congaudet autem veritati. Ps. Cxviii, 113: iniquos odio habui
Tertio docet quod dilectio debet esse honesta, cum dicit adhaerentes bono, ut scilicet aliquis adhaereat alteri propter bonum virtutis. Gal. Iv, 18: bonum autem aemulamini in bono semper. Haec est pulchra dilectio, de qua dicitur eccli. Xxiv, 24: ego mater pulchrae dilectionis
Deinde, cum dicit charitatem fraternitatis, ostendit qualiter charitas se debeat habere ad proximum. Et primo quantum ad interiorem affectum, cum dicit charitatem fraternitatis invicem diligentes; ut scilicet non solum fratres diligamus per charitatem sed etiam diligamus ipsam charitatem, qua eos diligimus et ab eis diligimur. Sic enim si charam habemus charitatem, non de facili eam dissolvi faciemus. Hebr. Ult.: charitas fraternitatis maneat in vobis. Cant. Ult.: si dederit homo omnem substantiam domus suae pro dilectione, tamquam nihil despiciet illam
Secundo, quantum ad exteriorem effectum, cum dicit honore invicem praevenientes. In quo tria designantur
Primo quidem quod homo proximum in reverentia debet habere, quod pertinet ad rationem honoris. Nullus enim potest vere diligere eum quem despicit. Phil. Ii, 3: in humilitate, superiores invicem arbitrantes. Quod quidem fit dum aliquis suum defectum considerat et bonum proximi. In honore autem non solum reverentia intelligitur, sed etiam necessariorum subventio, sicut, cum dicitur ex. Xx, 12: honora patrem tuum, et matrem tuam, praecipitur necessariorum subventio, sicut patet per hoc quod dominus, matth. Xv, v. 3 ss., arguit pharisaeos contra hoc praeceptum impedientes filios a subventione parentum
Secundo designatur quod effectus dilectionis debet mutuo exhiberi, ut scilicet homo non solum velit beneficia recipere, sed etiam exhibere. Eccli. Iv, 36: non sit porrecta manus tua ad accipiendum, et ad dandum collecta. Et xiv, 15 s.: in divisione sortis da et accipe
Et hoc designat, cum dicit invicem
Tertio designatur quod effectus dilectionis debet esse promptus et velox, quod designatur, cum dicit praevenientes, ut scilicet aliquis praeveniat amicum in beneficiis. Eccli. C. Xxxvii, 1: omnis amicus dicet: et ego amicitiam copulavi
Deinde, cum dicit sollicitudine, etc., ostendit qualiter se debeat habere dilectio charitatis ad deum. Et primo incipit ab ipsa rationis attentione, cum dicit sollicitudine sitis non pigri, scilicet ad serviendum deo. Mich. Vi, 8: indicabo tibi, o homo, quid sit bonum, et quid deus requirat a te; postea subdit: sollicite ambulare cum deo tuo. Ii tim. Ii, 15: sollicite cura teipsum probabilem exhibere deo
Secundo, quantum ad effectum, cum dicit spiritu sitis ferventes, scilicet in dei dilectione. Procedit autem fervor ex abundantia caloris, unde fervor spiritus dicitur, quia propter abundantiam divinae dilectionis totus homo fervet in deum, act. Xviii, 25 dicitur quod apollo fervens spiritu loquebatur. I thes. Ult.: spiritum nolite extinguere
Tertio, quantum ad exterius obsequium, cum dicit domino servientes, scilicet servitute latriae, quae soli deo debetur. Deut. Vi, 13: dominum deum tuum adorabis, et illi soli servies. Ps. Ii, 11: servite domino in timore. Vel, secundum aliam litteram: tempori servientes, ut scilicet dei servitium congruo tempore faciamus. Eccle. Viii, 6: omni negotio tempus est, et opportunitas
Quarto, quantum ad mercedem servitutis, cum dicit spe gaudentes, scilicet mercedis, quae est dei fruitio. Gen. Xv, 2: ego dominus merces tua magna nimis. Supra v, 2: gloriamur in spe gloriae filiorum dei. Facit autem spes hominem gaudentem ratione certitudinis, sed tamen affligit ratione dilationis. Prov. Xiii, 12: spes quae differtur affligit animam. Quinto, quantum ad difficultatem quam homo patitur in dei servitio. Unde subdit in tribulatione, scilicet quam propter deum sustinetis, sitis patientes. Supra v, v. 3: tribulatio patientiam operatur. Sexto quantum ad omnia praedicta dicit orationi instantes, in quo orationis assiduitas designatur. Lc. Xviii, 1: oportet semper orare, et numquam deficere. Ii thess. V, 17: sine intermissione orate. Per orationem enim in nobis sollicitudo excitatur, fervor accenditur, ad dei servitium incitamur, gaudium spei in nobis augetur et auxilium in tribulatione promeremur. Ps. Cxix, 1: ad dominum, cum tribularer, clamavi, et exaudivit me
Deinde, cum dicit necessitatibus sanctorum, etc., determinat de charitate quantum ad speciales quasdam personas. Et primo quidem quantum ad indigentes; secundo quantum ad inimicos, ibi benedicite persequentibus vos. Circa primum duo facit
Primo inducit ad exhibenda beneficia charitatis indigentibus in universali, cum dicit necessitatibus sanctorum communicantes. Ubi tria sunt notanda
Primo quidem quod eleemosynae ex charitate sunt impendendae indigentibus, sive necessitatem patientibus. Eph. Iv, 28: laboret operando manibus suis quod bonum est, ut habeat unde tribuat necessitatem patienti
Secundo, quod potius est subveniendum iustis et sanctis quam aliis. Unde dicit necessitatibus sanctorum. Eccli. Xii, 5: da iusto, et non recipias peccatorem. Quod quidem non sic est intelligendum, quin etiam in necessitatibus sit peccatoribus subveniendum, sed quia non est eis subveniendum ad fomentum peccati. Utilius tamen est subvenire iustis, quia talis eleemosyna fructuosa est, non solum ex parte dantis sed etiam ex suffragio recipientis. Lc. Xvi, 9: facite vobis amicos de mammona iniquitatis, ut cum defeceritis, recipiant vos in aeterna tabernacula, scilicet suis suffragiis
Secundo in speciali admonet ad hospitalitatem, dicens hospitalitatem sectantes, quia scilicet in hoc misericordiae opere alia misericordiae opera includuntur. Nam hospes non solum domum exhibet ad manendum sed etiam alia necessaria subministrat. Hebr. Ult.: hospitalitatem nolite oblivisci. I petr. Iv, 9: hospitales invicem sine murmuratione.
57
075 (Rm 12,14-21)
Supra apostolus ostendit qualiter charitas sit exhibenda indigentibus, nunc ostendit qualiter sit exhibenda etiam inimicis. Et primo ponit admonitionem; secundo probat quod dixit, ibi scriptum est enim, etc.. Circa primum considerandum est, quod ad charitatem tria pertinent
Primo quidem benevolentia, quae consistit in hoc quod aliquis velit bonum alteri et malum eius nolit; secundo concordia, quae consistit in hoc quod amicorum sit idem nolle et velle; tertio beneficentia, quae consistit in hoc quod aliquis benefaciat ei quem amat et eum non laedat
Primo ergo ponit ea quae pertinent ad benevolentiam; secundo ea quae pertinent ad concordiam, ibi gaudere cum gaudentibus; tertio ea quae pertinent ad beneficentiam, ibi nulli malum, etc.. Circa primum duo facit
Primo monet ut benevolentia sit ampla, quae se extendat etiam ad inimicos, cum dicit benedicite persequentibus vos. Circa quod notandum est, quod benedicere est bonum dicere. Contingit autem bonum dicere tripliciter. Uno modo enuntiando, puta cum quis bonum alterius laudat. Eccli. C. Xxxi, 28: splendidum in panibus benedicent labia multorum et testimonium veritatis illius fidele. Alio modo imperando, et sic benedicere per auctoritatem, est proprium dei, cuius imperio bonum ad creaturas derivatur: ministerium autem pertinet ad ministros dei, qui nomen domini super populum invocant. Num. Vi, 22-26: sic benedicetis filiis israel, et dicetis eis: benedicat tibi dominus, et custodiat te. Ostendat dominus faciem suam tibi, et misereatur tui. Convertat dominus vultum suum ad te, et det tibi pacem. Et post: invocabunt nomen meum super filios israel, et ego benedicam eis
Tertio benedicit aliquis optando. Ps. Cxxviii, 8: et non dixerunt qui praeteribant, benedictio domini super vos. Et secundum hoc benedicere est bonum alicui velle, et quasi bonum pro aliquo precari
Et hoc modo accipitur hic. Unde in hoc quod dicitur benedicite persequentibus vos, datur intelligi quod etiam ad inimicos et persecutores debemus esse benevoli, eis bona optando et pro eis orando. Matth. V, 44: diligite inimicos vestros, et orate pro persequentibus et calumniantibus vos. Quod autem hic dicitur, quodam quidem modo est in praecepto, quodam autem modo est in consilio. Quod enim aliquis in generali dilectionis affectum impendat inimicis, non excludendo eos a communi dilectione proximorum et a communi oratione, quam quis pro fidelibus facit, pertinet ad necessitatem praecepti. Similiter etiam quod aliquis in articulo necessitatis inimico dilectionis effectum particulariter impendat, pertinet ad necessitatem praecepti. Unde dicitur ex. C. Xxiii, 4: si occurreris bovi inimici tui, aut asino erranti, reducas eum. Sed quod aliquis in speciali dilectionis affectum et orationis suffragium, aut qualecumque subventionis beneficium exhibeat inimico, interdum etiam extra articulum manifestae necessitatis, pertinet ad perfectionem consiliorum: quia per hoc ostenditur tam perfecta charitas hominis ad deum quod omne humanum odium superet. Ille autem qui poenitet et misericordiam petit, iam non est inter inimicos aut persecutores computandus. Unde ei absque omni difficultate sunt charitatis indicia ostendenda. Eccli. Xxviii, 2: relinque proximo tuo nocenti te, et tunc deprecanti tibi peccata solventur
Secundo docet quod benevolentia sive benedictio sit pura, id est absque permixtione contrarii. Unde dicit benedicite, et nolite maledicere, id est ita benedicatis quod nullo modo maledicatis. Quod est contra quosdam qui ore benedicunt et corde maledicunt, secundum illud ps. Xxvii, 3: qui loquuntur pacem cum proximo suo, mala autem in cordibus eorum. Et etiam contra illos qui quandoque benedicunt, quandoque maledicunt, vel quibusdam benedicunt, quibusdam maledicunt. Iac. Iii, 10: ex ipso ore procedit benedictio et maledictio. Non oportet, fratres mei, haec ita fieri. I petr. Iii, 9: non reddentes maledictum pro maledicto. Sed contra hoc videtur esse quod in sacra scriptura plures maledictiones inveniuntur. Dicit enim deut. Xxvii, 26: maledictus qui non permanserit in sermonibus legis huius, nec eos opere perficit. Ad quod dicendum est quod maledicere est malum dicere: quod quidem tripliciter contingit, sicut et benedicere, scilicet enuntiando, imperando et optando; et secundum quodlibet horum modorum potest bene et male fieri. Si enim id quod est materialiter malum, dicatur malum quolibet praedictorum modorum, sub ratione boni non est illicitum, quia hoc est magis benedicere, quam maledicere: unumquodque enim magis iudicatur secundum suam formam, quam secundum suam materiam. Si vero aliquis dicat malum sub ratione mali, formaliter maledicit; unde est omnino illicitum. Utrumque autem horum contingit in hoc, quod aliquis enuntiando malum profert. Quandoque enim aliquis enuntiat malum alicuius ad notificandum necessariam veritatem et sic dicit malum sub ratione veri necessarii, quod est bonum, unde est licitum
Et hoc modo iob iii, 1 s. Dicitur, quod iob maledixit diei suae, enuntians malitiam praesentis vitae, sicut apostolus dicit eph. V, 16: redimentes tempus, quoniam dies mali sunt. Quandoque autem aliquis enuntiat malum alterius sub ratione mali, scilicet intentione detrahendi
Et hoc est illicitum. Dicitur enim i cor. Vi, 10: neque maledici, neque rapaces regnum dei possidebunt. Similiter etiam in eo quod quis dicit malum imperando; contingit autem quandoque quod aliquis dicit id quod est materialiter malum sub ratione boni, puta cum ex imperio alicuius provenit alicui malum poenae propter iustitiam, quod quidem est licitum
Et hoc modo transgressores legis maledicuntur, id est, poenae secundum iustitiam deputantur. Quandoque vero aliquis imperando dicit malum alterius iniuste, puta propter odium et vindictam. Et talis maledictio est illicita. Ex. Xxi, 17: qui maledixerit patri vel matri, morte moriatur. Et idem est etiam, circa id quod aliquis dicit malum optando. Si enim hoc optet sub ratione boni, puta ut per adversitatem alicuius perveniat ad spiritualem profectum, hoc licitum est. Iob v, 3: vidi stultum firma radice, et maledixi pulchritudini eius statim. Si vero hoc homo faciat propter odium vel vindictam, est omnino illicitum. I reg. Xvii, v. 43: maledixit philisthaeus david in diis suis
Deinde cum dicit gaudere cum gaudentibus, etc., ponit ea quae pertinent ad concordiam. Et primo ponit concordiae documenta; secundo removet impedimenta, ibi non alta sapientes, etc.. Concordia autem potest dupliciter attendi. Uno modo quantum ad effectum in bonis et in malis. In bonis quidem, ut aliquis bonis aliorum congaudeat; unde dicit gaudere, scilicet debetis, cum gaudentibus. Phil. Ii, v. 17: gaudeo et congratulor omnibus vobis. Sed hoc est intelligendum, quando quis gaudet de bono. Sunt autem quidam qui gaudent de malo, secundum illud prov. Ii, 14: laetantur cum malefecerint, et exultant in rebus pessimis. Et in istis non est congaudendum. I cor. Xiii, 6 dicitur de charitate, quod non gaudet super iniquitate, congaudet autem veritati. In malis autem, ut aliquis tristetur de malis alterius. Unde subdit, flere, scilicet debetis, cum flentibus. Iob xxx, 25: flebam quondam super eo, qui afflictus erat. Eccli. C. Vii, 38: non desis plorantibus in consolatione, et cum lugentibus ambula. Ipsa enim compassio amici condolentis consolationem in tristitiis affert dupliciter: primo quidem, quia ex hoc colligitur efficax amicitiae argumentum. Eccli. Xii, 9: in malitia illius, id est in infortunio, amicus cognitus est
Et hoc ipsum est delectabile cognoscere aliquem sibi esse verum amicum. Alio modo, quia ex hoc ipso quod amicus condolet, videtur se offerre ad simul portandum onus adversitatis, quod tristitiam causat. Et quidem levius portatur quod portatur a pluribus, quam ab uno solo
Secundo, concordia consistit in unitate sententiae, et quantum ad hoc dicit idipsum, id est idem sitis, invicem sentientes, ut scilicet in eadem sententia conveniatis. I cor. I, 10: sitis perfecti in eodem sensu, et in eadem sententia. Phil. Ii, 2: eamdem charitatem habentes unanimes, idipsum sentientes. Sciendum est tamen, quod duplex est sententia. Una quidem quae pertinet ad iudicium intellectus circa speculabilia, puta circa considerationes geometricas vel naturales: dissentire autem in talibus non repugnat amicitiae vel charitati, quia charitas in voluntate est. Huiusmodi autem iudicia non proveniunt ex voluntate, sed ex necessitate rationis. Alia vero sententia pertinet ad iudicium rationis circa agenda, et in talibus dissensio amicitiae contrariatur: quia talis dissensio habet contrarietatem voluntatis. Et quia fides non solum est speculativa sed etiam practica, inquantum per dilectionem operatur, ut dicitur gal. V, 6, ideo etiam dissentire a recta fide, est contrarium charitati
Deinde cum dicit non alta sapientes, etc., excludit impedimenta concordiae, quae quidem sunt duo. Primum est superbia, ex qua contingit quod dum aliquis inordinate suam excellentiam quaerit et subiectionem refugit, vult alium subiici et eius excellentiam impedire. Et ex hoc sequitur discordia. Prov. Xiii, 10: inter superbos semper iurgia sunt. Et ideo ad hoc removendum dicit non sitis alta sapientes, ut scilicet inordinate vestram excellentiam appetatis. Supra xi, 20: noli altum sapere, sed time. Eccli. Iii, 22: altiora te ne quaesieris. Sed sitis consentientes humilibus, id est his quae sunt humilia, id est quae abiecta videntur non recusetis cum oportuerit. Ps. Lxxxiii, 11: elegi abiectus esse in domo dei mei. I petr. Ult.: humiliamini sub potenti manu dei, etc.. Secundum impedimentum concordiae est praesumptio sapientiae, vel etiam prudentiae, ex qua contingit quod aliquis aliorum sententiae non credit. Ad quod removendum dicit nolite esse prudentes apud vosmetipsos, ut scilicet iudicetis solum id esse prudentiae quod vobis videtur. Is. V, 21: vae qui sapientes estis in oculis vestris, et coram vobismetipsis prudentes. Supra xi, 25: ut non sitis vobismetipsis sapientes
Deinde, cum dicit nulli malum pro malo, etc., docet illa quae pertinent ad beneficentiam, excludendo contrarium. Et primo docet quod non sit alicui malefaciendum ratione vindictae; secundo docet quod non sit alicui malefaciendum ratione defensionis, ibi non vosmetipsos defendentes. Circa primum tria facit
Primo prohibet vindictam dicens nulli malum pro malo reddentes, scilicet sitis. Ps. Vii, 5: si reddidi retribuentibus mihi mala. I petr. Iii, v. 9: non reddentes malum pro malo. Sed hoc est intelligendum formaliter, sicut supra dictum est de maledicto: prohibemur enim affectu odii vel invidiae reddere malum pro malo, ita quod in malo alterius delectemur. Sed si pro malo culpae quod quis facit, reddat iudex malum poenae secundum iustitiam ad compensandam malitiam, materialiter quidem infert malum, sed formaliter et per se infert bonum. Unde cum iudex suspendit latronem pro homicidio, non reddit malum pro malo sed magis bonum pro malo
Et hoc modo apostolus quemdam pro peccato incestus tradidit satanae in interitum carnis, ut spiritus salvus fieret, ut habetur i cor. V, 5
Secundo docet quod etiam bona sint proximis exhibenda, dicens providentes, scilicet sitis, bona non tantum coram deo, ut scilicet curetis satisfacere conscientiae vestrae coram deo, sed etiam coram omnibus hominibus, ut scilicet ea faciatis quae hominibus placeant. I cor. X, 32 s.: sine offensione estote iudaeis, et gentibus, et ecclesiae dei, sicut et ego per omnia omnibus placeo. Ii cor. Viii, 21: providentes bona non solum coram deo, sed etiam coram omnibus hominibus. Hoc tamen contingit et bene et male fieri. Si enim hoc fiat propter favorem humanum, non bene agitur. Matth. Vi, 1: attendite ne iustitiam vestram faciatis coram hominibus, ut videamini ab eis. Si autem hoc fiat ad gloriam dei, bene agitur, secundum illud matth. C. V, 6: sic luceat lux vestra coram hominibus, ut videant opera vestra bona, et glorificent patrem vestrum qui in caelis est
Tertio assignat rationem utriusque dictorum. Ad hoc enim debemus abstinere a retributione malorum, et coram hominibus bona providere, ut cum hominibus pacem habeamus, et ideo subdit cum omnibus hominibus pacem habentes, hebr. Ult.: pacem sequimini cum omnibus. Sed hic addit duo, quorum primum est quod dicit si fieri potest. Quandoque enim malitia aliorum impedit ne cum eis pacem habere possimus, quia scilicet cum eis pax haberi non potest, nisi eorum malitiae consentiatur, quam quidem pacem constat esse illicitam. Unde dominus dicit matth. X, 34: non veni pacem mittere, sed gladium. Aliud autem addit dicens quod ex vobis est, scilicet et si ipsi contra pacem agant, tamen quod in nobis est facere nos debemus, ut eorum pacem quaeramus. Ps. Cxix, 7: cum his qui oderunt pacem eram pacificus. Et alibi: inquire pacem et persequere eam
Deinde, cum dicit non vosmetipsos defendentes, etc., ostendit quod non sunt mala proximis inferenda per modum defensionis. Et primo ponit documentum, dicens non sitis vosmetipsos defendentes, o charissimi, sicut de Christo dicitur is. L, 6: dedi corpus meum percutientibus, et genas meas vellentibus. Et is. Liii, 7: quasi agnus coram tondente se obmutuit, etc.. Unde et ipse dominus mandavit matth. V, 39: si quis te percusserit in una maxilla, praebe ei etiam alteram. Sed, sicut augustinus dicit in libro contra mendacium, ea quae in novo testamento a sanctis facta sunt, valent ad exempla intelligendarum scripturarum, quae in praeceptis data sunt. Ipse autem dominus cum alapa percussus esset, non ait: ecce altera maxilla; sed: si male locutus sum, testimonium perhibe de malo; si autem bene, quid me caedis? ubi ostendit praeparationem alterius maxillae in corde esse faciendam. Paratus enim fuit dominus non solum in altera caedi pro salute hominis, sed in toto corpore crucifigi
Et sicut augustinus dicit ad marcellinum, tunc quidem hoc mandatum recte fit cum ei creditur profuturum esse propter quem fit, ad operandam in eo correctionem atque concordiam, etiam si alius exitus consequatur. Sunt igitur ista praecepta patientiae semper in cordis praeparatione retinenda et ipsa benevolentia, ne reddatur malum pro malo, semper in voluntate complenda est. Agenda sunt autem et multa etiam cum invitis benigna quadam asperitate plectendis
Secundo assignat rationem, cum dicit sed date locum irae, id est divino iudicio. Quasi diceret: committatis vos deo, qui suo iudicio potest vos defendere et vindicare, secundum illud i petr. Ult.: omnem sollicitudinem vestram proiicientes in eum, quoniam ipsi cura est de vobis. Sed haec intelligenda sunt in casu in quo nobis non adest facultas aliter faciendi secundum iustitiam; sed quia, ut dicitur deut. I, v. 17: domini est iudicium, cum aliquis auctoritate iudicis, vel vindictam quaerit ad comprimendam malitiam et non propter odium, vel etiam cum auctoritate alicuius superioris suam defensionem procurat, intelligitur locum dare irae, id est divino iudicio, cuius ministri sunt principes, ut dicitur infra xiii, 4. Unde etiam paulus procuravit se per armatos defendi contra insidias iudaeorum, ut patet act. Xxiii, 12 ss.
Deinde, cum dicit sicut scriptum est, etc., probat quod dixerat. Et primo per auctoritatem; secundo per rationem, ibi noli vinci a malo, etc.. Circa primum duo facit
Primo probat quod dictum est de prohibitione vindictae, dicens dictum est: date locum irae, id est divino iudicio, scriptum est enim, deut. Xxxii, 35, mihi vindictam, scilicet servate, et ego retribuam, dicit dominus. Nostra littera sic habet: mea est ultio, et ego retribuam eis in tempore. Ps. Xciii, 1: deus ultionum dominus. Nahum i, 2: deus aemulator et ulciscens dominus
Secundo probat per auctoritatem, quod dictum est de benevolentia exhibenda inimicis. In qua quidem auctoritate, primo, ponit documentum ut subveniamus inimicis in articulo necessitatis, quia hoc est de necessitate praecepti, ut supra dictum est
Et hoc est quod dicit sed, si esurierit inimicus tuus, ciba illum; si sitit, potum da illi. Matth. V, v. 44: benefacite his qui oderunt vos
Secundo rationem assignat, dicens hoc enim faciens, carbones ignis congeres super caput eius. Quod quidem uno modo potest intelligi in malum, ut sit sensus: si tu ei benefacias, bonum tuum vertetur ei in malum, quia ex hoc incurret combustionem ignis aeterni per suam ingratitudinem. Sed iste sensus repugnat charitati, contra quam ageret, qui alicui subveniret ut ei proveniret in malum. Et ideo est exponendum in bonum, ut sit sensus hoc enim faciens id est, in necessitate ei subveniens, carbones ignis, id est amorem charitatis de qua dicitur cant. Viii, v. 6: lampades eius, ut lampades ignis atque flammarum congeres, id est, congregabis, super caput, id est, super mentem eius. Quia, ut augustinus dicit in libro de catechizandis rudibus, nulla est maior provocatio ad amandum, quam praevenire amando. Nimis enim durus animus qui dilectionem: et si nolebat impendere, nolit rependere
Deinde, cum dicit noli vinci a malo, etc., probat quod dixit per rationem. Naturale est enim homini ut velit adversarium vincere et non vinci ab eo. Illud autem ab aliquo vincitur, quod ad illud trahitur, sicut aqua vincitur ab igne quando trahitur ad calorem ignis. Si ergo bonus aliquis homo, propter malum quod sibi ab aliquo infertur, trahatur ad hoc quod ei male faciat, bonus a malo vincitur. Si autem e contrario propter beneficium quod bonus exhibet, eum ad suum amorem trahat, bonus malum vincit. Dicit ergo noli vinci a malo, scilicet eius qui te persequitur, ut tu eum persequaris, sed in bono tuo vince malum illius, ut scilicet ei benefaciendo, eum a malo trahas. I io. Ult.: haec est victoria quae vincit mundum, fides nostra. Ier. Xv, 19: ipsi convertentur ad te, et tu non converteris ad eos.
Thomae Aq. ad Rm 54