LA - DIES DOMINI
IOANNIS PAULI PP. II SUMMI PONTIFICIS EPISTULA APOSTOLICA EPISCOPIS, SACERDOTIBUS, RELIGIOSIS FAMILIIS ATQUE CATHOLICAE ECCLESIAE CHRISTIFIDELIBUS Venerabiles in Episcopatu ac Presbyteratu Fratres, carissimi Fratres et Sorores!
1
1. Dies domini - a temporibus iam apostolicis est definita Dominica(1) - per Ecclesiae aetates singulari semper est respecta honore cum suapte natura ipsi adhaerescat mysterii christiani essentiae. Christi namque resurrectionis diem per temporis hebdomadam revocat Dominica. Hebdomadis Pascha est, quo Christi de peccato morteque celebratur victoria, primae creationis consummatio in illo, atque "principium novae creaturae" (cfr 2 Cor 5,17). Dies adorantis grataeque evocationis est illius diei quo orbis est conditus atque simul, actuosa in spe, praevia figura "novissimi diei", cum in gloria reveniet Christus (cfr Act 1,11; 1 Thess 4,13-17) et nova fient omnia (cfr Ap 21,5).
Probe ideo dominicae diei Psalmistae congruit exclamatio: "Haec est dies, quam fecit Dominus: exsultemus et laetemur in ea" (Ps 118 ??? , 24). Haec ad laetandum incitatio, quam Paschalis liturgia suam facit, secum admirationis documentum infert qua mulieres sunt affectae, quae Christi adstiterant crucifixioni cum, "valde mane prima sabbatorum" (Mc 16,2), sepulcro appropinquantes vacuum illud reppererunt. Adhortatio simul est ut experimentum quadamtenus repetatur duorum discipulorum ad Emmaus qui, in itinere cum resuscitatus ipse iis sese coniunxit, "cor ardens" in se senserunt et cum explicatis Scripturis Ipse se patefecit "in fractione panis" (cfr Lc 24,32.35). Est quasi imago vocis illius gaudii, primo dubitantis superantisque deinde, quod sub eiusdem diei vesperam Apostoli sunt experti, cum a Iesu suscitato sunt salutati eiusque pacis et Spiritus receperunt donum.
2
2. Primigenium est Christi resurrectio fundamentum quo christiana suffulcitur fides (cfr 1 Cor 15,14): veritas mirifica est, quae in fidei lumine plene percipitur, sed ab iis etiam historica ratione confirmatur quibus datum est privilegium Dominum vivificatum contuendi; eventus mirabilis, qui non tantum singulariter omnino in hominum denotatur annalibus, verum etiam in medio ipso temporis mysterio reponitur. Etenim ad Christum, quemadmodum cerei Paschalis inaugurandi ritus commemorat intra Paschalium vigiliarum liturgiam insignem, pertinent "tempus et saecula". Qua de causa commemorando non semel dumtaxat in anno, sed omni dominico die memoria resurrectionis Christi, indicare cupit Ecclesia singulis aetatibus id quod historiae constituit fulcrum, ad quod originum reducitur mysterium atque etiam extremae sortis orbis totius.
Est igitur causa cur, perinde ac homilia auctoris IV saeculi suadet, "dies Domini" sit "princeps dierum".(2) Quotquot gratiam acceperunt ut Dominum resurrexisse credant facere non possunt quin huius hebdomadalis diei significationem permagno illo animi motu percipiant quo ipse iam Hieronymus dicere est coactus: "Dies dominica, dies resurrectionis, dies Christianorum, dies nostra est".(3) Christianis namque "est primordialis dies festus",(4) cuius est non modo temporis signare progressionem, sed ipsius etiam altum recludere sensum.
3
3. Praecipuum eius momentum, quod per annorum duo milia historiae numquam non est agnitum, Concilium Oecumenicum Vaticanum II vehementer inculcavit: "Mysterium paschale Ecclesia, ex traditione apostolica quae originem ducit ab ipsa die Resurrectionis Christi, octava quaque die celebrat, quae dies Domini seu dies dominica merito nuncupatur".(5) Paulus VI cum novum Kalendarium Romanum universale approbaret, Normasque generales Anni liturgici ordinationem statuentes, rursus extulit hoc momentum.(6) Tertium impendens millennium credentes adhortatur ut sub Christi lumine historiae perpendant progressus, simul etiam admonet ut Dominicae significationem novo studio ac fervore detegant: ipsius videlicet "arcanum", celebrationis eius vim atque ad christianam humanamque vitam impulsum.
Libentes nimirum multiplicia magisterii et pastoralium consiliorum incepta animadvertimus, quae hisce post Concilium annis vos, Fratres in Episcopatu Venerabiles, tam singuli quam coniuncti, adiuvante valide clero vestro, de hoc pergravi argumento enucleavistis. Ad limen Magni Iubilaei anni MM vobis has Apostolicas tradere Litteras quibus in proposito tam vitali vestra sustineatur pastoralis industria. Simul vero vos, Christifideles omnes carissimi, adloqui cupimus, dum nos spiritali modo veluti praesentes reddimus singulas apud communitates ubi quaque dominica die vestris conglobamini cum pastoribus Eucharistiam celebraturi nec non "Domini diem". Deliberationes plures ac sententiae, quibus hae pervaduntur Apostolicae Litterae, maturuerunt dum episcopali Nos officio Cracoviae perfungeremur ac deinde cum Episcopi Romani Petrique Successoris in Nos recepissemus ministerium atque Romanae communitatis paroecias inviseremus, quod diebus plerumque dominicis factum est singulis liturgici anni temporibus. In his itaque Litteris visum est peropportunum vivam veluti sermocinationem prorogare quam Nobis placet cum fidelibus ipsis agere, dum simul dominicae diei significationem vobiscum tractamus ac modos etiam inculcamus quibus ille verus "Domini dies" traduci possit novis etiam in aetatis nostrae rerum adiunctis.
4
4. Neminem profecto praeterit ad recentius usque tempus faciliorem fuisse dominicae diei "sanctificationem", in nationibus christianis frequentem, propter populi participationem ac societatis civilis ordinationem ipsam, quae otium dominicale praestituebat intra normas multiplex feriale opus respicientes. Hodie tamen iisdem in civitatibus, in quibus indoles huius diei festiva sancitur, condicionis socialis atque oeconomicae progressio aliquando publicos mores proindeque Dominicae figuram penitus mutavit. Consuetudo hinc late affirmata est "exeuntis hebdomadae", quae uti hebdomadale requietis tempus accipitur fortasse etiam procul a communi habitatione transigendum crebriusque communicatione distinctum rerum culturalium, politicarum, ludicrarum, quarum celebratio saepius festivos incidit in dies. De eventu sociali agitur atque culturali qui solida etiam prae se fert elementa prout scilicet conducere aliquid potest ad hominum ipsorum vitaeque socialis totius progressum, veris observatis vitae bonis. Non soli requietis et otii sic respondetur necessitati sed etiam postulationi ut "festum celebretur" quae ipsi innata est homini. Dolendum quidem est quod, quotiens pristinum suum sensum amittit Dominica atque in simplicem "hebdomadae exitum" recidit, fieri nimirum tunc potest ut homines, etiam festive vestiti, celebrare festum revera nequeant, quoniam orbe tam angusto clauduntur unde eis caelum conspicere iam non liceat.(7) Utcumque est, a Christi discipulis petitur ne Dominicae celebrationem, quam veram esse oportet Domini diei sanctificationem, cum "hebdomadae exitu" confundant qui plerumque velut intervallum otii aut effugii accipitur. Ad hoc enim vera spiritalis postulatur maturitas qua Christiani adiuventur ut "sui ipsi sint", cum fidei dono prorsus consentientes paratique etiam ad spem testificandam quae in eis est (cfr 1 Pe 3,15). Necessario hoc secum altiorem Dominicae infert intellectum, ut recte illa dies vivatur etiam rebus in adversis, cum animo erga Spiritum Sanctum omnino docili.
5
5. Hoc in prospectu rerum condicio praebetur admodum varia. Ex una enim parte exemplum eminet iuniorum Ecclesiarum quarundam, quae quanto ardore Dominicalis celebratio animari possit tam in urbibus quam in dissitissimis oppidulis ostendunt. Ex altera vero parte, propter memoratas superius difficultates sociologicas atque etiam fortasse propter deficientes magnos fidei stimulos, aliis in regionibus admodum exigua quota pars Dominicalis liturgiae participum refertur. In multorum Christifidelium animo non tantum sensus praestantiae Eucharistiae minui videtur, sed etiam ipsius officii gratiarum Domino referendarum eiusque implorandi cum aliis simul intra ecclesialem communitatem.
Huc etiam accedit quod non modo in missionum Nationibus verum etiam antiquae evangelizationis propter sacerdotum paucitatem Eucharistica celebratio diebus dominicis in singulis communitatibus certo provideri non potest.
6
6. Coram hac novarum condicionum interrogationumque respondentium scaena magis est necessarium quam alias intimas revocare doctrinae causas, quae ipsi ecclesiali praecepto subiacent, ut fidelibus universis excellentia haud neganda diei Domini christiana in vita plane eluceat. Sic loquentes vestigiis ingredimur perennis Ecclesiae traditionis quam graviter Concilium Oecumenicum Vaticanum II repetivit, cum docuit: dominica die "Christifideles in unum convenire debent ut, verbum Dei audientes et Eucharistiam participantes, memores sint Passionis, Resurrectionis et gloriae Domini Iesu, et gratias agant Deo qui eos regeneravit in spem vivam per Resurrectionem Iesu Christi ex mortuis (1 Pe 1,3)".(8)
7
7. Probe quidem intellegitur sanctificandae Dominicae officium, praesertim Eucharistiae celebratione atque requie laetitia christiana fraternitateque plena, si multiplices huius diei rationes et aspectus percipiuntur, quibus Nos his in Litteris animum intendemus.
Dies enim est quae consistit in ipsa media vitae christianae parte. Si iam inde a Pontificatus Nostri principio numquam iterare destitimus: "Nolite timere! Quin immo, portas Christo ipsi aperite!",(9) omnes hodie incitare vehementer cupimus ut rursus dominicam diem inveniant: Tempus vestrum Christo ne dubitaveritis devovere! Ita, tempus nostrum Christo aperiamus quod ipse illuminet vicissim atque ordinet. Ille enim temporis cognoscit secretum et aeterni aevi etiam arcanum, nobisque propterea "diem suum" tamquam semper novum amoris sui donum concredit. Huius diei nova inventio est gratia quaedam omnino imploranda, non solum ut propriis fidei postulatis prorsus satis fiat, sed etiam ut solidioribus desideriis uniuscuiusque hominis reapse respondeatur. Concessum Christo tempus numquam est spatium perditum, verum potius intervallum lucrifactum ad necessitudines inter homines vitamque nostram funditus humanam reddendam.
Caput I
"Omnia per ipsum facta sunt" (Io 1,3)
8
8. Christiana in vita dominica dies paschalis ante omnia est celebritas, Christi resuscitati gloria penitus perlustrata. "Novae creationis" est celebratio. Verum haec eius indoles si altius percipitur, iam seiungi non posse videtur a nuntio quem Sacrae Scripturae a primis suis paginis nobis de consilio Dei in condendo orbe praebent. Si enim constat Verbum carnem esse in "plenitudine temporis" (Gal 4,4) factum, haud minus verum est originem eum esse atque rerum omnium finem propter suum ipsius mysterium uti aeterni Patris Filii. Sui in Evangelii prooemio hoc affirmat Ioannes: "Omnia per ipsum facta sunt, et sine ipso factum est nihil, quod factum est" (1,3). Illud pariter Paulus Colossensibus scribens effert: "In ipsum condita sunt universa in caelis et in terra, visibilia et invisibilia . Omnia per ipsum et in ipsum creata sunt" (1,16). In mysterio Paschali haec actuosa Filii praesentia in creativo Dei opere plene patescit, cum Christus resurgens a mortuis "primitiae dormientium" (1 Cor 15,20) novam creaturam induxit et opus incepit quod sui gloriosi reditus tempore consummabit "cum tradiderit regnum Deo et Patri , ut sit Deus omnia in omnibus" (1 Cor 15,24.28).
Iam igitur in ipso creationis diluculo hoc "munus cosmicum" Christi complectebatur Dei consilium. Haec Christocentrica species, in totum temporis spatium proiecta, aderat in laeto Dei conspectu cum ab omni suo cessans opere "benedixit... diei septimo et sanctificavit illum" (Gn 2,3). Secundum sacerdotalem auctorem primae Biblicae narrationis rerum creationis, nascebatur iam tum "sabbatum", quod primum tantopere signat Foedus ac quadamtenus sacrum novi ultimique Foederis praenuntiat diem. Idem autem argumentum "requietis Dei" (cfr Gn 2,2) atque item oblatae Exodi populo quietis per gressum in promissam terram (cfr Ex 33,14; Dt 3,20; 12,9; Ios 21,44; Ps 95??? ,11) Novo in Testamento nova repetitur sub luce, quae scilicet est illius "sabbatismi" (cfr Heb 4,9) quem Christus sua ipse resurrectione intravit et ut intret vocatur populus Dei vestigiis progrediens eius uti Filii oboeditionis (cfr Heb 4,3-16). Rursus proinde necesse est magna creationis percurratur pagina altiusque "sabbati" perpendatur theologia, ut Dominica ipsa penitus comprehendatur.
"In principio creavit Deus caelum et terram" (Gn 1,1)
9
9. Poeticum narrationis genus apud Genesim probe refert admirationem quam homo ante rerum creatarum immensitatem constitutus percipit nec non affectionem adorationis inde manantis erga Illum qui universa ex nihilo eduxit. De quadam descriptione agitur amplissimae significationis religiosae, de carmine ad universitatis Conditorem, qui unicus indicatur Dominus adversus crebra invitamenta ut mundus ipse divinus habeatur. Canticum simul est de rerum bonitate, potenti misericordique Dei manu effectarum.
"Et vidit Deus quod esset bonum" (Gn 1,12 etc.) hic reciprocans versus qui narrationem pervadit, in cuncta universitatis rerum elementa lucem bonam conicit, dum eodem tempore introspici sinit regulam illam arcanam qua eadem universitas proprie recteque comprehendatur atque forsitan etiam reficiatur: eatenus orbis est bonus quatenus suam ad originem adhaerescit, denuoque bonus evadit, postquam peccato est deformatus, si adiuvante gratia ad Eum revertitur qui illum condidit. Haec, ut patet, ratiocinatio non recta via tangit res inanimes ipsaque animalia, verum homines quibus incomparandum libertatis donum sed etiam periculum est concessum. Praeposita creationis narratione, claram in lucem proferunt Biblia permovens illud discrimen inter hominis magnitudinem, Dei ad imaginem et similitudinem creati, et ipsius prolapsionem, qua in mundo obscura peccati ac mortis aperta est scaena (cfr Gn 3).
10
10. Prout e Dei manibus prodiit cosmos, ita eius pariter bonitatis gerit vestigium. Venustus est orbis, dignusque etiam admiratione et perfruitione, verum colendus est et enucleandus. Operis Dei "consummatio" hominis operibus mundum ipsum recludit: "complevitque Deus die septimo opus suum, quod fecerat" (Gn 2,2). Per anthropomorphicam hanc "operis" divini commemorationem non modo lucis radium pandunt nobis Biblia in arcanam illam necessitudinem inter Creatorem creatumque mundum, sed proprium munus item collustrat quod habet homo erga totum orbem. Dei "opus" exemplum quadamtenus hominibus praebet. Non destinantur enim dumtaxat qui mundum incolant, verum "construant" quoque et sic Dei "cooperatores" fiant. Prima Genesis capita, quemadmodumLitteris in Encyclicis Laborem exercens scripsimus, aliquo modo primum efficiunt "evangelium laboris".(10) Quam veritatem Concilium Oecumenicum Vaticanum II similiter inculcavit: "Homo enim, ad imaginem Dei creatus, mandatum accepit ut, terram cum omnibus quae in ea continentur sibi subiciens, mundum in iustitia et sanctitate regeret utque, Deum omnium Creatorem agnoscens, seipsum ac rerum universitatem ad Ipsum referret ita ut rebus omnibus homini subiectis, admirabile sit nomen Domini in universa terra".(11)
Mirabilis omnino eventus progrentis scientiae et technicae artis et culturae propriis in diversis affirmationibus - qui progressus velocior usque fit atque hodie etiam vertiginosus - fructus est, in orbis nostri annalibus, illius vocationis qua viro ac mulieri Deus officium concredidit onusque simul terram replendi eamque proprio sudore sibi subiciendi, observata tamen lege divina.
11
11. Si homini prima in Genesis pagina exemplo est Dei "opus", tantundem est etiam ipsius "quies": "Complevitque Deus die septimo opus suum"(Gn 2,2). Hic quoque ante anthropomorphismum consistimus qui nuntio fecundo praestat.
Dei enim requies non potest communiter accipi velut genus quoddam Dei "otii". Creativus enim actus, qui totius causa est rerum universitatis, revera perpetuus est, suapte natura numquam operari Deus cessat, perinde ac studet Iesus ipse memorare proprie de sabbati praecepto eloquens: "Pater meus usque modo operatur, et Ego operor" (Io 5,17). Septimi diei quies non otiantem indicat Deum, sed plenitudinem extollit operis effecti ac veluti moram Dei edicit ante opus "valde bonum" (cfr Gn 1,31) ipsius e manibus profectum, ut ad illud convertere possit oculos laetantis voluptatis plenos: qui oculi sunt ideo "contemplativi", qui iam non ad nova incepta vergunt sed de pulchritudine rerum perfectarum potius laetantur; hi quidem oculi in omnes intenduntur res, at in hominem particulatim totius creaturae apicem. Hic prospectus est, in quo quadamtenus iam licet dynamicam introspicere vim "sponsalem" illius necessitudinis quam instituere Deus cupit cum creatione suam ad imaginem condita et quam incitat ut secum amoris foedus ineat. Et hoc illud est quod postea paulatim effecturus exit, in toto illo salutis prospectu omnibus hominibus exhibito, per salutiferum foedus cum Israele statutum in Christoque deinde consummatum: Verbum ipsum incarnatum ex dono eschatologico Sancti Spiritus atque ipsius Ecclesiae constitutione veluti sui corporis suaeque sponsae, misericordiae donum atque amoris Patris propositum hominibus universis erit praebiturum.
12
12. Distinctio in Creatoris consilio consistit, at simul etiam solida coniunctio, ordinis creationis et ordinis salutis. Iam illud in Vetere Testamento effertur cum mandatum super "shabbat" refertur non modo ad arcanam illam Dei "requiem" post dies actionis creatricis (cfr Ex 20,8-11), sed etiam ad salutem Israeli ab eo adlatam in liberatione ex Aegyptia servitute (cfr Dt 5,12). Qui septimo die requiescit suam laetans ob creaturam Deus, idem gloriam suam propriis filiis a pharaonis oppressione liberandis demonstrat. Utroque enim in casu secundum prophetis gratissimam imaginem dici ille potest se sponsum coram sponsa exhibere (cfr Os 2,16-24; Ier 2,2; Is 58,4-8).
Ut quis autem ad penetralia illius "shabbat", quae est Dei "quies", pertingat, perinde ac nonnulla ipsius Hebraicae traditionis suadent elementa,(12) sponsalem percipiat oportet ardorem qui ab Vetere ad Novum Testamentum necessitudinem Dei designat proprium ad populum. Illum declarat, verbi causa, mirifica haec Osee pagina: "Et percutiam eis foedus in die illa cum bestia agri et volucre caeli et cum reptili terrae; et arcum et gladium et bellum conteram de terra et cubare eos faciam confidenter. Et sponsabo te mihi in sempiternum; et sponsabo te mihi in iustitia et iudicio et misericordia et miserationibus. Et sponsabo te mihi in fide, et cognosces Dominum" (2,20-21).
"Et benedixit Deus diei septimo et sanctificavit illum" (Gn 2,3)
13
13. De sabbato igitur praeceptum, quod primo in Foedere Dominicam novi aeternique Foederis praeparat, radices in altissimo Dei proposito habet. Hanc ipsam ob causam non prope dumtaxat mandata culturalia ponitur sicut tot in aliis fit praeceptis, verum intra Decalogum, nempe "decem verba" quae vitae moralis quasi columnas designant, ubique in hominis corde inscriptae. Hoc suscipiens mandatum in prospectu fundamentorum ethicae doctrinae, Israel ac deinde Ecclesia indicant se respicere illud non quandam regulam simplicem alicuius disciplinae religiosae pro communitate, sed praecipuam et irrevocabilem coniunctionis cum Deo significationem iam biblica revelatione nuntiatae et expositae. Hoc in rerum prospectu denuo Christianis reperiendum est hodie illud praeceptum. Si suapte natura congruit cum humana requietis necessitate, ex fide tamen altior eius sensus deducatur oportet ne commune consuetumque fiat neve prodatur.
14
14. Quietis itaque dies idcirco ante omnia talis est quod dies est a Deo "benedictus" ab Eoque "sanctificatus" scilicet ab aliis diebus segregatus ut inter omnes "dies sit Domini".
Plene ut haec "Sabbati sanctificatio" comprehendatur in priore biblica creationis narratione, necesse est tota inspiciatur contexta oratio, unde luculenter constat quo pacto omnia, nihilo excepto, ad Deum sint reducenda. Tempora et spatia ad Eum pertinent. Non unius dumtaxat diei Deus est, sed omnium hominis dierum Deus.
Si itaque septimum diem peculiari benedictione "sanctificat" eumque insigniter "suum diem" efficit, hoc intelligi oportet intra dynamicum cursum totius dialogi de foedere, immo vero ipsius dialogi "sponsalis". Amoris enim diverbium est quod numquam interpellatur, neque tamen unius tantum sonitus est: enodatur enim variis amoris numeris et sonis, ab ordinariis atque indirectis declarationibus usque ad intentissimas quas verba Scripturae proindeque testimonia tot mysticorum describere non dubitant imaginibus ex amoris nuptialis experimento deductis.
15
15. Universa reapse hominis vita omneque hominis tempus experienda sunt tamquam laus et gratiarum actio coram Creatore. Verum habitudo hominis ad Deum indiget etiam certis orationis explicitae momentis, cum illa necessitudo transit in dialogum intentum qui omnes personae rationes complectitur. "Dies Domini" est, per eminentiam, dies huius necessitudinis, quo ad Deum suum homo levat canticum seque totius creationis exhibet vocem.
Hanc omnino ob causam etiam requietis dies est: cursus saepius opprimentis ipsarum occupationum inerruptio exprimit, significanti sermone "novitatis" atque "separationis", agnitionem dependentiae hominis et totius orbis a Deo. Universa sunt Dei! Dies Domini perpetuo revertitur ut hoc confirmet principium. Idcirco iucunde quidem explicatum est sabbatum veluti praecipuum elementum in illo quasi genere "architecturae sacrae" temporis quae biblicam revelationem signat.(13) Commonefacit ad Deum mundum pertinere et historiam, neque suo operi cooperatoris ipsius Creatoris in orbe potest homo sese devovere nisi continenter sibi huius veritatis est conscius.
16
16. Decalogi mandatum quo Deus Sabbati observationem iniungit prae se fert, in Libro Exodi, propriam quandam formulam: "Memento, ut diem Sabbati sanctifices" (20,8). Et ulterius textus inspiratus rationem subministrat memorando Dei operam: "Sex in diebus fecit Dominus caelum et terram et mare omnia quae in eis sunt, et requievit in die septimo. Idcirco benedixit Dominus diei Sabbati et sanctificavit eum" (v. 11). Priusquam quid faciendum imponatur, designat mandatum aliquid recordandum. Memoria magni illius principalisque Dei operis quod est creatio monet ut renovetur. Haec memoria totam hominis religiosam vitam pervadere debet ut tandem in illum conveniat diem quo homo ad requiescendum vocatur. Propriam ita significationem sacram quies sibi sumit: monetur fidelis non solum ut requiescat sicut Deus requievit, verum etiam ut requiescat in Domino, ad eum totam referens creaturam in laude, in gratiarum actione, in filiali coniunctione ac sponsali amicitia.
17
17. Huius "recordationis" mirabilium a Deo patratorum, quod ad sabbati quietem attinet, argumentum eminet etiam ex loco Libri Deuteronomii ubi praecepti ratio percipitur non tantum ex creationis opere quantum ex liberatione a Deo effecta in Exodo: "Memento quod et ipse servieris in Aegypto, et eduxerit te inde Dominus Deus tuus in manu forti et brachio extento: idcirco praecepit tibi, ut observares diem sabbati" (5,15).
Haec formula complere videtur superiorem illam: simul enim sumptae, sensum "diei Domini" patefaciunt intra unicum quendam theologiae creationis salutisque prospectum. Praecepti igitur doctrina non est in primis quaelibet operis interpellatio sed a Deo effectorum mirabilium celebratio.
Quatenus recordatio haec, gratiis et laudibus erga Deum repleta, vivit, eatenus, die Domini requies hominis plenum suum habet intellectum. Inde enim ingreditur homo mensuram Dei "quietis" eiusque penitus est particeps, et sic adeo experiri potest illius laetitiae exclamationem quam, rebus omnibus effectis, expertus est Creator videns ea omnia quae fecerat "erant valde bona" (Gn 1,31).
18
18. Quoniam ita tertium mandatum suapte natura ex memoria operum Dei salutarium dependebat, Christiani percipientes indolem propriam temporis novi extremique a Christo inaugurati, acceperunt primum diem post sabbatum tamquam festivum diem, cum eo Domini resurrectio accidisset. Etenim Christi paschale mysterium plenam condit revelationem ipsius mysterii originum, culmen historiae salutis et anticipationem eschatologicae terrarum consummationis. Quod in creatione Deus est operatus quodque pro suo populo in Exodo perfecit, in Christi morte resurrectioneque suam assecutum est perfectionem, licet tantummodo in parusia sempiternam suam habiturum sit declarationem, id est glorioso in Christi reditu. In eo plane impletur "spiritalis" sabbati sensus, quemadmodum sanctus Gregorius Magnus effert: "Verum autem sabbatum ipsum redemptorem nostrum Iesum Christum Dominum habemus".(14) Quocirca laetitia illa, qua Deus primo humani generis in sabbato creaturam ex nihilo productam contemplatur, promitur illa ex laetitia qua Christus dominico paschatis die suis discipulis apparuit eisque pacis et Spiritus attulit donum (cfr Io 20,19-23). Namque hominum condicio cum eaque creatura tota quae "congemiscit et comparturit usque adhuc" (Rom 8,22) paschali in mysterio novum suum cognovit "exitum" adversus filiorum Dei libertatem qui cum Christo clamare valent "Abba, Pater" (Rom 8,15; Gal 4,6). Sub huius mysterii lumine, praecepti Veteris Testamenti de Domini die significatio cuncta redintegratur planeque revelatur in gloria quae in Christi resuscitati vultu refulget (cfr 2 Cor 4,6). A "sabbato" transitur ad "prima sabbatorum", a septimo ad diem primum: Domini dies evadit dies Christi.
19
19. "Diem dominicum ob venerabilem resurrectionem Domini nostri Iesus Christi non solum in Pascha celebramus, verum etiam per singulos circulos hebdomadarum": (15) sic saeculi V initio Innocentius I Pontifex scripsit, inveteratam iam agendi rationem testans, quae adoleverat a primis annis postquam Dominus resurrexerat. Sanctus Basilius memorat "sanctam dominicam resurrectione Domini honoratam, primitias omnium ceterorum dierum".(16) Sanctus Augustinus "Paschatis sacramentum" appellat dominicam.(17)
Artum hunc dominicae cum Domini resurrectione nexum cunctae Ecclesiae tam Orientales quam Occidentales fortiter exstollunt. In Ecclesiarum Orientalium traditione potissimum unaquaeque dominica anastasimos emera est, dies scilicet resurrectionis,(18) atque hanc propter suam indolem cardo est totius cultus.
Huius continuatae universalisque traditionis sub lumine, plane intellegitur, quamlibet dies Domini, quemadmodum dictum est, in creationis ipso opere atque rectiusque in biblicae "quietis" Dei mysterio radices agat, peculiariter ad Christi resurrectionem esse tamen recurrendum, quo liquidius eius comprehendatur significatio. Id quidem in christiana dominica accidit, quae singulis hebdomadibus fidelium considerationi eorumque vitae paschalem eventum exhibet, a quo mundi salus manat.
20
20. Ad Evangelii concordem testificationem, Iesu Christi ex mortuis resurrectio "prima sabbatorum" accidit (Mc 16,2.9; Lc 24,1; Io 20,1). Hoc ipso die Emmaus discipulis Resuscitatus est manifestatus (cfr Lc 24,13-35) atque undecim Apostolis, simul congregatis, apparuit (cfr Lc 24,36; Io 20,19). Post dies octo - sicut Ioannis Evangelium testatur (cfr 20,26) - discipuli iterum congregati erant, cum eis apparuit Iesus effecitque ut a Thoma agnosceretur, passionis signa ostendens. Dominica fuit dies quoque Pentecostes, prima dies octavae hebdomadis post Iudaeorum pascha (cfr Act 2,1), cum per Spiritus Sancti effusionem promissum adimpletum est quod Christus Apostolis post resurrectionem fecerat (cfr Lc 24,49; Act 1,4-5). Illa fuit dies primi nuntii ac primorum baptismatum: Petrus coadunatae turbae Christum surrexisse proclamavit atque nonnulli, "recepto sermone eius, baptizati sunt" (Act 2,41). Fuit epiphania Ecclesiae, quae ut populus manifestata est, in quem in unitate, praeter omnes diversitates, Dei filii dispersi confluunt.
21
21. Hoc super fundamentum, ab apostolicis inde temporibus, "prima sabbatorum dies", prima hebdomadis, ipsam Christi discipulorum vitam modulari coepit (cfr 1 Cor 16,2). "Prima post sabbatum dies" fuit quoque dies quo Troados fideles "ob fractionem panis" conveniebant, cum Paulus discedens eos allocutus est ac miraculum patravit, ut Eutychum iuvenem ad vitam revocaret (cfr Act 20,7-12). Apocalypsis liber usum testatur hanc primam hebdomadis diem appellandi dominicam diem (cfr 1,10). Haec iam una est ex notis qua Christiani ab iis qui circa sunt dignoscuntur. Id animadvertit ab ineunte usque secundo saeculo Bitiniae procurator, Plinius Iunior, Christianorum consuetudinem referendo "quod essent soliti stato die ante lucem convenire carmenque Christo quasi deo dicere".(19) Verumtamen, cum Christiani "diem Domini" enuntiarent, huic vocabulo illam plenam tribuebant significationem, quae a paschali nuntio manat: "Dominus est Iesus Christus" (Philp 2,11: cfr Act 2,36; 1 Cor 12,3). Eodem titulo compellabatur Christus quo Septuaginta interpretabantur, in Veteris Foederis revelatione, Dei nomen proprium, IHWH, quod nefas erat enuntiare.
22
22. Prima hac Ecclesiae aetate, dies septimanatim distributi plerumque in regionibus illis in quibus Evangelium diffundebatur haud noscebantur atque Graecorum Romanorumque Calendariorum dies festi cum christiana dominica non concordabant. Inde complures Christianis difficultates ortae sunt ad diem Domini servandum, utpote qui hebdomadalem haberet naturam. Hanc propter causam intellegitur cur ante solis ortum convenire coacti sint fideles.(20) In hebdomadalem rhythmum fidelitas necessario postulabatur, quandoquidem in Novo Testamento innitebatur itemque cum Antiqui Testamenti revelatione iungebatur. Libenter quidem id suis scriptis suisque concionibus extollunt Apologetae et Ecclesiae Patres. Paschale mysterium illis Sacrarum Scripturarum textibus collustrabatur, quos secundum sancti Lucae testimonium (cfr 24,27.44-47), ipse Christus resuscitatus discipulis explanavit. His praefulgentibus scriptis, diei resurrectionis celebratio symboli doctrinaeque vim adepta est, quae christiani mysterii integram omnem novitatem ostendere valeret.
23
23. Hanc quidem novitatem ecfert primorum saeculorum catechesis, quae operam dabat ut dominica pro Hebraeorum sabbato proprium haberet statum. Sabbati die Hebraeorum erat ad synagogam convenire et ab opere cessare, prout Lex imperabat. Apostoli, atque sanctus Paulus potissimum, ad synagogam itare primo quidem tempore perrexerunt ut Iesum Christum nuntiarent, "voces Prophetarum, quae per omne sabbatum leguntur" (Act 13,27) explicantes. Nonnullis in communitatibus animadverti poterat una simul sabbatum conservatum et dominicam celebratam. Mature tamen duo dies mox magis magisque praecise separari coepti sunt, praesertim ut illis urgentibus Christianis obsisteretur, qui, ex Iudaismo oriundi, ad antiquae Legis institutorum observantiam inclinabant. Sanctus Ignatius Antiochenus scribit: "Si igitur qui vetustis litteris scripturisque versati sunt ad novitatem spei venerunt iam sabbatum non observantes, sed secundum diem Domini viventes, ex quo die per eum eiusque mortem nostra est orta vita , quod est mysterium ex quo fidem recepimus et in quo consistimus ut veri putemur Christi discipuli, nostri unius Magistri, quomodo nos poterimus vivere sine ipso, quem etiam prophetae ut praeceptorem opperiebantur cuius servi cum essent Spiritu?".(21) Atque sanctus Augustinus ex parte sua dicit: ideo etiam Dominus "diem in sua resurrectione signavit, qui post diem passionis eius tertius, in numero autem dierum post sabbatum octavus est, idemque primus".(22) Dominicae ab Hebraeorum sabbato separatio in ecclesiali conscientia magis ac magis roboratur, at quibusdam historiae in aetatibus, cum festivae quieti nimis ponderis tribuatur, quaedam ad Domini diei "sabbatizationem" inclinatio inducitur. Haud quaedam Christianorum defuerunt partes, penes quas sabbatum et dominica veluti "duo dies fratres" (23) sunt servati.
LA - DIES DOMINI