Bernardi in Cantica C. 78

SERMO LXXVIII. Quod sponsa, id est Ecclesia electorum, praedestinata est a Deo ante saecula, et praeventa ab eo ut quaereret eum, et converteretur.

78 1. Ad verbum inventionis, si bene memini, illic 1159B stetimus et haesimus, scrupulosius videlicet 1541 audientes quod sponsa a praedicatoribus suis se inventam dixerit. Porro causae nostrae cunctationis et dubitationis a nobis expressae sunt, et visum est aliquid esse quaerendum; sed non in calce sermonis, quo jam arctabamur, quod quaesitum est, potuit explicari. Quid restat, nisi ut debitum jam solvamus? In explicatione sacramenti magni: illud loquor, quod Doctor gentium interpretatus est, in Christo et in Ecclesia, sanctum castumque connubium (Ephes. V, 32); ipsum est opus nostrae salutis: in eo, inquam, tres sibi invicem cooperantur; Deus, angelus, homo. Et Deus quidem quidni operetur, et curam gerat nuptiarum dilecti Filii sui? Ipse vero, ac tota voluntate. Et utique per se ipse sufficeret, et 1159C absque adminiculo horum; hi autem sine ipso possunt facere nihil. Ergo quod ex illis ascivit in opus ministerii hujus, non sibi solatium, sed profectum quaesivit illis. Nam hominibus quidem merita locavit in opere, secundum illud: Dignus est operarius mercede sua (Luc. X, 7): et quia unusquisque secundum proprium laborem accipiet (I Cor. III, 8), sive qui in fide plantat, sive qui rigat quod plantatum fuerit. Angelorum autem cum ad salutem humani generis ministerio utitur, nonne facit ut ab hominibus angeli diligantur? Nam quia ab angelis homines diligantur, inde vel maxime adverti potest, quod antiqua suae civitatis damna ex hominibus resarcitum iri angeli non ignorant. Nec aliis profecto legibus 1159D regnum charitatis regi decebat, quam piis ipsorum qui pariter regnaturi sunt, mutuisque amoribus, et puris affectionibus in invicem, et in Deum.

2. Est autem in modo operandi differentia multa, pro cujusque nimirum operarii dignitate. Deus nempe facit quod vult sola ipsa facilitate volendi, sine aestu, sine motu, sine praejudicio loci vel temporis, vel causae, vel personae. Est enim Dominus sabaoth, qui cum tranquillitate judicat omnia (Sap. XII, 18). Est et Sapientia disponens omnia suaviter (Sap. VIII, 1). Porro angelus non absque motu operatur, tam 1160A locali, quam temporali, sine aestu tamen. Homo autem nec ab aestu animi, nec a motu corporis animique liber est in operando. Denique cum timore et tremore suam ipsius jubetur operari salutem (Philipp. II, 12), atque in sudore vultus sui comedere panem suum (Gen. III, 19).

3. His ita explicitis, intuere nunc mecum in hoc tam magnifico opere nostrae salutis tria esse quaedam, quae sibi vindicat auctor Deus, praevenitque in illis omnes auxiliatores et cooperatores suos; praedestinationem, creationem, inspirationem. Quarum praedestinatio, non dico ab exortu Ecclesiae, sed ne a mundi principio quidem principium habuit, non denique [alias, sane] a tempore illo vel illo: ante tempora est. Porro creatio cum tempore; inspiratio 1160B jam in tempore fit, ubi et quando vult Deus. Sane secundum praedestinationem nunquam Ecclesia electorum penes Deum non fuit. Si miratur hoc infidelis, audiat quod magis miretur; nunquam non grata exstitit, nunquam non dilecta. Quidni audacter loquar arcanum, quod mihi de corde Dei promptus ille supernorum delator consiliorum aperuit? Paulum dico, qui, ut multa alia, ita hoc quoque de divitiis bonitatis ejus non est veritus divulgare secretum: Benedixit nos, inquiens, in omni benedictione spirituali, in coelestibus in Christo, sicut elegit nos in ipso ante mundi constitutionem, ut essemus sancti et immaculati in conspectu ejus in charitate; et addit: Qui praedestinavit nos in adoptionem filiorum per Jesum Christum in ipso, secundum propositum voluntatis 1160C suae, in laudem gloriae gratiae suae, in qua gratificavit nos in dilecto Filio suo(Ephes. I, 3-6). Nec dubium quin voce omnium electorum ista dicantur: et ipsi Ecclesia sunt. In illo igitur tam profundo aeternitatis sinu, antequam in lucem opusque prodiret hujus creationis, quis illam vel beatorum spirituum invenire aliquo modo valuerit, nisi si cui ipsa aeternitas Deus voluerit revelare?

1542 4. Sed et cum jam ad nutum creantis visa est emersisse in species formasque has factitias atque visibiles, non continuo tamen inventa est a quoquam hominum vel angelorum, eo quod non agnosceretur, imagine terrestris bominis adumbrata, et operta mortis caligine. Sine quo profecto generalis 1160D velamine confusionis nemo filiorum hominum intravit hanc vitam, uno sane excepto, qui ingreditur sine macula. Emmanuel is est, qui tamen et ipse ex nobis, pro nobis nostri se induit maledicti, nostrique peccati similitudinem, non veritatem. Sic enim habes, quia apparuit in similitudine carnis peccati, ut de peccato damnaret peccatum in carne(Rom. VIII, 3). De caetero unus omnibus per omnia introitus est, electis dico et reprobis. Non enim est distinctio. Omnes peccaverunt, et omnes caputium [alias, pileum] suae verecundiae portant. Propter hoc 1161Aitaque, etsi in rebus conditis jam creata existens Ecclesia, nec sic tamen a creatura ulla inveniri poterat vel agnosci, miro utroque modo interim latens et intra gremium beatae praedestinationis, et intra massam miserae damnationis.

5. Caeterum quam celaverat ab aeterno praedestinans Sapientia, et item creans Potentia minime prodierat ab initio; visitans profecto gratia suo in tempore revelavit, secundum operationem, quam ideo inspirationem supra nominavi, quod de sponsi spiritu humanis infusum spiritibus quidpiam fuerit in praeparationem Evangelii pacis, id est parare viam Domino, atque Evangelio gloriae ejus ad corda omnium, quotquot erant praedestinati ad vitam. Frustra vigiles laborassent in praedicando, si 1161B non haec gratia praecessisset. Nunc vero videntes velociter currere verbum, et populos nationum ad Dominum in omni facilitate converti, concurrere in unitatem fidei tribus et linguas, atque in unam colligi matrem catholicam terminos terrae; cognoverunt de divitiis gratiae, quae a saeculis absconditae tenebantur in abdito praedestinationis aeternae, et gavisi sunt eam se invenisse, quam ante saecula Dominus elegerat in sponsam sibi.

6. Ex quo, ut opinor, clarum fit non otiosum esse, quod se inventam ab his sponsa testata est; sed propterea quod se ab ipsis collectam agnosceret, non electam; compertam, non conversam. Ei nempe ascribenda cujusque conversio est, cui dicere necesse habent universi illud de psalmo: Converte 1161C nos, Deus, salutaris noster (Psal. LXXXIV, 5). Sed non aeque illi fortassis inventionis vocem competenter aptarim, sicut conversionis. Imo vero sic est. Non est invenire Domino, sed praevenire, et inventionem praeventio excludit. Denique quid inveniat, qui nihil unquam non novit? Novit Dominus qui sunt ejus, ait quidam (II Tim. II, 19). Ipse vero quid? Ego scio, ait, quos elegerim a principio (Joan. XIII, 18). Plane quam ab aeterno praescivit, quam elegit, quam dilexit, quam condidit, rationis non erat ab eodem perhiberi inventam. Praeparatam tamen ab ipso ut inveniretur, fidenter dixerim. Nam, qui vidit, testimonium perhibuit: et scimus quia verum est testimonium ejus (Joan. XIX, 35). Vidi, inquit, civitatem sanctam Jerusalem novam descendentem de 1161D coelo, a Deo paratam tanquam sponsam ornatam viro suo (
Ap 21,2): isque e vigilibus unus, qui custodiunt civitatem. Sed audi ipsum ejus praeparatorem, veluti digito eam demonstrantem vigilibus, sed sub tropo altero. Levate oculos vestros, ait, et videte regiones, quia albae sunt jam, id est praeparatae, ad messem (Jn 4,35). Ex hoc paterfamilias operarios invitat ad opus, quando jam senserit sic omnia praeparata, ut absque multo suo ipsorum labore gloriari et dicere queant, quoniam coadjutores Dei sumus (1Co 3,9). Quid enim facturi sunt? Nempe sponsam quaesituri, inventaeque indicaturi de 1162A dilecto. Non enim suam quaerent, sed sponsi gloriam, quoniam sponsi amici sunt. Et pro hac non multum apud illam laborabunt: adest, jamque illum tota devotione requirit; 1543 in tantum praeparata est voluntas ejus a Domino.

7. Denique necdum illis [alias additur vigilibus] quidquam loquentibus interrogat de dilecto, et praevenit praedicatores suos praeventa ipsa, percunctans et dicens: Num quem diligit anima mea vidistis? (Ct 3,3) Bene proinde se inventam perhibuit ab his qui custodiunt civitatem, quae a Domino civitatis praecognitam jam se noverat et praeventam, quatenus illi talem eam invenirent, non facerent. Sic a Petro Cornelius, et Paulus ab Anania inventi sunt, nam ambo praeventi a Domino erant et praeparati. 1162B Quid Saulo paratius, qui supplici jam et mente et voce clamaverat: Domine, quid me vis facere? (Ac 9,6) Nec minus Cornelius, qui eleemosynis et orationibus suis, Domino quidem eas sibi inspirante, promeruit pervenire ad fidem (Ac 10,4). Invenit quoque Philippus Nathanaelem; sed prius Dominus illum, cum esset sub ficu, jam viderat: quae Domini visio, nunquid non praeparatio fuit? Et Andreas Simonem fratrem suum nihilominus invenisse refertur, sed praevisum aeque a Domino atque praescitum, ut vocaretur Cephas, quasi fortis in fide (Jn 1,45 Jn 1,48 Jn 1,41-42).

8. Legimus de Maria quod inventa fuerit in utero habens de Spiritu sancto (Mt 1,18). Existimo autem simile quid habere in hac parte sponsam 1162C Domini matri ipsius. Nisi enim et ipsa inventa esset habens de Spiritu sancto, nequaquam ab inventoribus suis tam familiariter requisisset de eo, cujus Spiritus est ille. Non sustinuit ut illi effarentur ad quid venissent; ipsa locuta est, et quidem ex abundantia cordis: Num quem diligit anima mea vidistis? Sciebat quia beati oculi qui vidissent, et admirans eos qui viderant, aiebat: Num vos estis, quibus videre donatum est, quem tot reges et prophetae voluerunt videre, et non viderunt? Num vos estis qui meruistis in carne aspicere Sapientiam, in corpore Veritatem, in homine Deum? Multi dicunt, Ecce hic est, et ecce illic: sed ego tutius mihi arbitror fidem accommodare vobis, qui manducastis et bibistis cum eo, postquam resurrexit a mortuis. 1162D Et hoc dictum sit de eo, quod sponsa sciscitata est a vigilibus. Si quo minus, supplebitur sermone alio. Nunc autem ex hoc vel maxime liquet praeventam fuisse a Spiritu sancto; ab his vero qui custodiunt civitatem inventam compertamque, quod vere ipsa sit quam praescivit et praedestinavit ante saecula Deus, praeparavitque dilecto Filio suo delicias sempiternas in saeculis aeternis, ut sit sancta et immaculata in conspectu ejus, germinans sicut lilium, et florens in aeternum ante Dominum Patrem Domini mei Jesu Christi, sponsi Ecclesiae, qui est super omnia Deus benedictus in saecula. Amen.



SERMO LXXIX. De amore tenaci et indissolubili, quo anima tenet sponsum: item de reditu sponsi in fine saeculi ad Synagogam Judaeorum salvandam.

79
1163A

1. Num quem diligit anima mea vidistis? (Cant. III, 3.) O amor praeceps, vehemens, flagrans, impetuose, qui praeter te aliud cogitare non sinis, fastidis caetera, contemnis omnia praeter te, te contentus! Confundis ordines, dissimulas usum, modum ignoras; totum quod opportunitatis, quod rationis, quod pudoris, quod consilii judiciive esse videtur, triumphas in temetipso, et redigis in captivitatem. En omne quod cogitat ista, et quod loquitur, te sonat, te redolet, et aliud nihil: ita tibi ipsius et cor vindicasti, et linguam. Ait: Num quem diligit anima 1163B mea vidistis? Quasi vero hi sciant quid cogitet ipsa. Quem diligit anima tua, de ipso sciscitaris? Et non habet nomen? Quaenam vero tu, et ille quis? Et haec ita dixerim propter singularitatem eloquii, et insignem vorborum incuriam, qua praesens scriptura caeteris dissimilis satis apparet. Unde in epithalamio hoc non verba pensanda sunt, sed affectus. Cur ita, nisi quod amor sanctus, quem totius hujus voluminis unam constat esse materiam, non verbo sit aestimandus, aut lingua, sed opere et veritate? 1544Amor ubique loquitur: et si quis horum quae leguntur cupit adipisci notitiam, amet. Alioquin frustra ad audiendum legendumve amoris carmen, qui non amat, accedit: quoniam omnino non potest capere ignitum eloquium frigidum pectus. Quomodo enim 1163C Graece loquentem non intelligit qui Graecum non novit, nec Latine loquentem, qui Latinus non est, et ita de caeteris; sic lingua amoris ei qui non amat, barbara erit, eritque sicut aes sonans, aut cymbalum tinniens (I Cor. XIII, 1). Isti vero (vigiles loquor) quoniam de Spiritu et ipsi acceperunt ut ament, sciunt quid loquitur Spiritus, et amoris vocibus optime compertis sibi, in promptu habent respondere in simili lingua, id est studiis amoris pietatisque officiis.

2. Denique, ita in brevi edoctam emittunt de eo quod quaerit, ut dicat: Paululum cum pertransissem eos, inveni quem diligit anima mea. Bene paululum, quia verbum abbreviatum fecerunt ei, Symbolum 1163D fidei tradentes. Et quod sequitur, tale est. Oportebat quidem sponsam transire per eos, per quos cognosceret veritatem; sed tamen et pertransire. Nisi enim pertransisset et ipsos, non invenisset quem quaerebat. Atque hoc ipsum suasam ab illis non ambigas. Non enim praedicabant semetipsos, sed Dominum suum Jesum, qui absque dubio et supra ipsos est, et ultra. Unde et ait: Transite ad me, omnes qui concupiscitis me (Eccli. XXIV, 26). Nec sufficiebat transire, sed et pertransire docetur. Siquidem pertransierat is quem vestigabat. Non modo enim de morte ad vitam transierat, sed pertransierat ad gloriam. Quidni etiam hanc oportuit pariter pertransire? Alioquin non poterat apprehendere, quem non 1164A per eadem vestigia sequeretur quocunque ierat.

3. Et ut quod dico clarius sit, si Dominus meus Jesus surrexisset quidem a mortuis, sed ad coelos minime ascendisset, non poterat dici de eo, quod pertransierit, sed tantum transierit; ac per hoc sponsam illum quaerentem transire solummodo oporteret, non pertransire. Nunc vero, quoniam jam resurgendo transierat, et adjecerat pertransire, utique ascendendo; merito se etiam ista non transisse, sed pertransisse perhibuit, quae hunc quidem fide et devotione ad coelos usque secuta est. Igitur credere resurrectionem transire est, credere etiam ascensionem pertransire. Et fortasse (quod una dierum dixisse me memini cum tractarem [Serm. 1 in festo Paschae]) noverat illam, istam non noverat. 1164B Ergo, quod sibi deerat instructa ab illis, quia scilicet qui resurrexerat, etiam ascendisset; ascendit et ipsa pariter, hoc est pertransiit, et invenit. Quidni invenerit pertingens mente [alias, fide], ubi ille corpore est? Paululum cum pertransissem eos. Et bene eos: nam tam ipsos, quam caetera membra sua, quae sunt super terram, caput nostrum punctis praecessit duobus atque transcendit, resurrectione, ut jam diximus, et ascensione. Etenim primitiae Christus. Quod si ille praecessit; et fides nostra. Ubi enim illa eum non sequeretur? Si ascenderit in coelum, ipsa illic est; si descenderit in infernum, adest; et si sumpserit pennas suas diluculo, et habitaverit in extremis maris, illuc, ait, manus tua deducet me, et tenebit me dextera tua (Psal. CXXXVIII, 8-10). Nonne denique 1164C secundum hanc omnipotens et summe bonus Pater sponsi consuscitavit, et consedere nos fecit in dextera sua [alias additur in coelestibus]? Atque hoc pro eo quod dixit Ecclesia, quia pertransivi eos; quoniam et semet pertransiit, fide stans, quo necdum re ipsa pervenit. Arbitror et illud planum, cur se pertransisse potius, quam transisse dicere maluit. Et nos transeamus ad ea quae sequuntur.

4. Tenui eum, nec dimittam, donec introducam illum in domum matris meae, et in cubiculum genitricis meae. Ita est, ex tunc et deinceps non deficit genus Christianum, nec fides de terra, nec charitas de Ecclesia. Venerunt flumina, flaverunt venti, et impegerunt in eam, et non cecidit, eo quod fundata 1164D esset supra petram (Matth. VII, 25). Petra autem est Christus. Itaque nec verbositate philosophorum, nec cavillationibus haereticorum, nec gladiis persecutorum potuit ista, aut poterit aliquando separari a charitate Dei quae est in Christo Jesu (Rom. VIII, 39): adeo fortiter 1545 tenet quem diligit anima sua, adeo illi adhaerere Deo bonum est. Glutino bonum est, ait Isaias (Isa. XLI, 7). Quid hoc tenacius glutino, quod nec aquis eluitur, nec ventis dissolvitur, nec scinditur gladiis? Denique, aquae multae non poterunt exstinguere charitatem (Cant. VIII, 7).Tenui eum, nec dimittam. Et sanctus patriarcha: Non te, inquit, dimittam, nisi benedixeris mihi (Gen. XXXII, 26). Ita ista non vult eum dimittere, et forte 1165A magis quam patriarcha id non vult, quia nec pro benedictione quidem: siquidem ille benedictione accepta dimisit eum, haec autem non sic. Nolo, inquit, benedictionem tuam, sed te. Quid enim mihi est in coelo, et a te quid volui super terram (Psal. LXXII, 25). Non dimittam te, nec si benedixeris mihi.

5. Tenui eum, nec dimittam. Nec minus forsitan ille teneri vult, cum perhibeat dicens: Deliciae meae esse cum filiis hominum (Prov. VIII, 31): quodque pollicens ait: Ecce ego vobiscum sum omnibus diebus usque ad consummationem saeculi (Matth. XXVIII, 20). Quid hac copula fortius, quae una duorum tam vehementi voluntate firmata est? Tenui eum, inquit. Sed nihilominus ipsa vicissim tenetur ab eo quem 1165B tenet, cui alibi dicit: Tenuisti manum dexteram meam (Psal. LXXII, 24). Quae tenetur et tenet, quomodo jam cadere potest? Tenet fidei firmitate, tenet devotionis affectu. At nequaquam diu teneret, si non teneretur. Tenetur autem potentia et misericordia Domini. Tenui eum, nec dimittam, donec introducam illum in domum matris meae, et in cubiculum genitricis meae. Magna Ecclesiae charitas, quae ne aemulae quidem Synagogae suas delicias invidet. Quid benignius, quam ut, quem diligit anima sua, ipsum communicare parata sit et inimicae? Nec mirum tamen, quia salus ex Judaeis est (Joan. IV, 22). Ad locum unde exierat, revertatur Salvator, ut reliquiae Israel salvae fiant. Non rami radici, non matri filii ingrati sint. Non rami radici invideant quod ex ea sumpsere: 1165C non filii matri, quod de ejus suxere uberibus. Teneat itaque Ecclesia firmiter salutem, quam Judaea perdidit, ipsa apprehendit, donec plenitudo gentium introeat, et sic omnis Israel salvus fiat. Velit in commune communem venire salutem, quae sic ab omnibus capitur, ut nil singulis minuatur. Utique hoc facit, et plus. Quid plus? Quod et nomen sponsae illi optat, et gratiam. Prorsus super salutem hoc.

6. Incredibilis charitas, si non sermo quem locuta est ipsa, fecisset fidem. Dixit enim, si advertisti, velle se introducere quem tenebat, non modo in domum matris, sed et in cubiculum quoque, quod est praerogativae indicium. Sufficiebat ad salutem, si domum 1165D intraret: at secretum cubiculi signat gratiam. Hodie, ait, huic domui salus facta est (Luc. XIX, 9). Quidni sit domesticis salus, Salvatore ingresso domum? Sed quae in cubiculum meretur recipere, seorsum habet secretum suum sibi. Salus domui fit; thalamo deliciae reconduntur. In domum matris meae introducam eum, inquit. In quam domum, nisi de qua olim praenuntiarat Judaeis: Ecce relinquetur vobis domus vestra deserta? (Luc. XIII, 35.) Fecit quod dixit, sicut habes et de hoc testimonium ejus in propheta: Reliqui, ait, domum meam, dimisi haereditatem meam (Jerem. XII, 7): et nunc ista pollicetur reducere illum, et domni matris suae perditam salutem restituere. Et si hoc parum videtur, audi quid boni 1166A adjiciat: Et in cubiculum genitricis meae. Qui ingreditur thalamum, sponsus est. Magna amoris potentia! Salvator indignabundus exierat de domo et haereditate sua: et nunc ad hujus gratiam mitigatus inflectitur ita, ut redeat non modo Salvator, sed et sponsus. Benedicta tu a Domino filia, quae et indignationem compescis, et haereditatem restituistis. Benedicta tu matri tuae, cujus beneficio avertitur ira, revertitur salus, revertitur qui dicat illi: Salus tua ego sum (Psal. XXXIV, 3). Non sufficit hoc; addat et dicat: Desponsabo te mihi in fide, desponsabo te mihi in judicio et justitia, desponsabo te mihi in misericordia et miserationibus (Ose. II, 19, 20). Sed memento quia, quae has conciliat amicitias, sponsa est. Quomodo ergo sponsum, et hunc sponsum alteri 1166Bcedit, ne dicam cupit? Non est ita. Cupit quidem illum matri filia bona, non tamen ut cedat illi, sed ut communicet. Sufficit unus duabus, nisi quod jam non erant duae, sed una 1546 in ipso. Ipse est enim pax nostra, qui facit utramque unam, ut sit una sponsa, et sponsus unus Jesus Christus Dominus noster, qui est super omnia Deus benedictus in saecula. Amen.



SERMO LXXX. De imagine sive Verbo Dei, et anima quae ad imaginem est, subtilis disputatio: et de errore Gilleberti Pictavensis episcopi.

80

1. Quidam vestrum, ut comperi, minus aequo animo ferunt, quod ecce jam per aliquot dies, dum stupori et admirationi sacramentorum inhaerere delectat, 1166C sermo quem ministramus, aut nullo fuerit, aut exiguo admodum moralium sale conditus. Id quidem praeter solitum. Sed num quae dicta sunt, revisere licet? Non procedo, nisi prius revolvam omnia. Eia, dicite, si recordamini, a quonam Scripturae loco coeperit defraudatio haec, ut rursum inde adoriar. Meum est resarcire damna, imo Domini, de quo totum praesumimus. Quo itaque repetendum principio? An inde: In lectulo meo quaesivi per noctes quem diligit anima mea? (Cant. III, 1.) Ni fallor, inde. Abhinc tantum et deincps cura una fuit mihi, harum allegoriarum densa discussa caligine, ponere in lucem Christi et Ecclesiae secretas delicias. Igitur redeamus ad indaganda moralia. Nec enim mihi poterit esse pigrum, quod vobis commodum fuerit. 1166D Atque hoc ita congrue fiet, si quae dicta sunt in Christo et in Ecclesia, Verbo animaeque eadem nihilominus assignemus.

2. Sed dicit mihi aliquis: Quid tu duo ista conjungis? quid enim animae et Verbo? Multum per omnem modum. Primo quidem, quod naturarum tanta cognatio est, ut hoc imago, illa ad imaginem sit. Deinde, quod cognationem similitudo testetur. Nempe non ad imaginem tantum, sed ad similitudinem facta est. In quo similis sit quaeris? Audi de imagine prius. Verbum est veritas, est sapientia, est justitia: et haec imago. Cujus? Justitiae, sapientiae et veritatis. Est enim imago haec justitia de justitia, 1167A sapientia de sapientia, veritas de veritate, quasi de lumine lumen, de Deo Deus. Harum rerum nihil est anima, quoniam non est imago. Est tamen earumdem capax, appetensque et inde fortassis ad imaginem. Celsa creatura, in capacitate quidem majestatis, in appetentia autem rectitudinis insigne praeferens. Legimus quia Deus hominem rectum fecit (Eccle. VII, 30), quod et magnum capacitas, ut dictum est, probat. Oportet namque id quod ad imaginem est, cum imagine convenire, et non in vacuum participare nomen imaginis, quemadmodum nec imago ipsa solo vel vacuo nomine vocitatur imago. Habes vero de eo qui imago est, quia cum in forma Dei esset, non rapinam arbitratus est esse se aequalem Deo (Philipp. II, 6). Ubi tibi utique ejus 1167B et in forma Dei innuitur rectitudo, et in aequalitate majestas: ut dum rectitudini rectitudo, et magnitudo magnitudini comparatur, consonanter sibi altrinsecus respondere appareat quod ad imaginem est, et imaginem; sicut imago quoque nihilominus in utroque respondet illi cujus imago est. Nempe ipse est, de quo sanctum David audistis in psalmis canentem, nunc quidem: Magnus Dominus noster, et magna virtus ejus (Psal. CXLVI, 5); nunc vero: Rectus Dominus Deus noster, et non est iniquitas in eo (Psal. XCI, 16). Ab isto recto et magno Deo habet imago ejus, ut et ipsa recta, et magna sit: habet anima, quae ad imaginem est.

3. Sed dico: Nihilne ergo amplius habet imago 1167C ab anima quae ad imaginem est, quia et huic magnum rectumque assignamus? Et plurimum. Haec ad mensuram accepit, illa ad aequalitatem. An non plus hoc? Adverte et aliud. Huic utrumque aut creatio, aut dignatio contulit; illi generatio. Atque id magnificentius esse non dubium est. Sed ne hoc quidem eminentius esse quis abnuat, quod cum a Deo huic, illi et de Deo utrumque sit, id est de Dei substantia. Est enim consubstantialis Deo imago sua, et omne quod eidem 1547 suae imagini impertiri videtur, ambobus est substantiale, non accidentale. Adhuc unum attende, in quo imago non parum eminet. Magnum et rectum (ista duo natura a sese discrepare quis nesciat?) in imagine unum sunt. Neque hoc solum: unum sunt et cum imagine. 1167D Imagini enim non modo id rectum est esse, quod magnum esse, sed etiam id magnum rectumque esse, quod esse. Animae non ita. Et magnitudo ejus, et rectitudo ipsius diversae ab ea, diversae ab invicem sunt. Si enim, ut supra docui, eo anima magna est, quo capax aeternorum; eo recta, quo appetens supernorum: quae non quaerit nec sapit quae sursum sunt, sed quae super terram, non plane est recta, sed curva, cum tamen pro hujusmodi magna esse non desinat, manens utique etiam sic aeternitatis capax. Neque enim illius aliquando non capax erit, etiamsi nunquam capiens fuerit, ut sit quomodo scriptum est: Verumtamen in imagine pertransit homo (Psal. XXXVIII, 7); ex parte tamen, ut eminentia Verbi appareat de ipsa integritate. Quo enim 1168A a magno rectove Verbum cadat, quod sic ea utique habet, ut sit quae habet? Vel ideo ex parte, ne si toto privaretur, non superesset spes salutis. Nam si desinat magna esse, et capax. Quippe de capacitate, ut dixi, aestimatur animae magnitudo. Quid vero sperare posset, cujus capax non foret.

4. Itaque per magnitudinem, quam retentat etiam perdita rectitudine, in imagine pertransit homo, uno quasi claudicans pede, et factus filius alienus. De talibus enim reor dictum: Filii alieni mentiti sunt mihi, filii alieni inveterati sunt, et claudicaverunt a semitis suis (Psal. XVII, 48). Pulchre appellati sunt filii alieni: nam filii, propter retentam magnitudinem; alieni, propter amissam rectitudinem. Nec dixisset, claudicaverunt, sed: Corruerunt, aut 1168B quidpiam simile, si ex toto homines [alias hominis] imaginem exuissent. Nunc vero secundum magnitudinem quidem in imagine pertransit homo; quantum vero ad rectitudinem, veluti claudicans, conturbatur et deturbatur ab imagine, Scriptura ita dicente: Verumtamen in imagine pertransit homo; sed et frustra conturbatur. Frustra omnino: nam sequitur: Thesaurizat, et ignorat cui congregabit ea (Psal. XXXVIII, 7). Cur ignorat, nisi quia inclinans se ad haec infima et terrena, thesaurizat sibi terram? Prorsus ignorat de his quae terrae committit, cui congregabit ea, tineaene demolienti, an furi effodienti; hosti diripienti, an igni devoranti. Et inde misero homini incurvanti se, et incubanti his quae in terra sunt, flebilis vox illa de psalmo: Miser 1168C factus sum, et curvatus sum usque in finem; tota die contristatus ingrediebar (Psal. XXXVII, 7). In semetipso siquidem experitur veritatem illius sententiae Sapientis: Deus rectum hominem fecit, ipse autem se implicuit doloribus multis (Eccle. VII, 30). Et continuo vox ludibrii ad eum: Incurvare ut transeamus (Isa. LI, 23).

5. Sed unde venimus huc? Nempe inde, cum docere vellemus, rectum magnumque (quo gemino bono definieramus imaginem) nec in anima esse unum, nec cum anima, quemadmodum in Verbo et cum Verbo ea unum esse fideli aeque assertione docuimus. Et de rectitudine quidem ex his quae dicta sunt, liquet quod diversa et ab anima sit, et ab 1168D animae magnitudine: quandoquidem ea etiam non existente, et anima manet, et magna. Verum magnitudinis animaeque diversitas unde docebitur? Non enim inde potest, unde rectitudinis animaeque monstrata est, cum non sicut rectitudine, ita et magnitudine sua privari anima possit. Non est tamen sua magnitudo anima. Nam etsi anima non invenitur absque magnitudine sua, ipsa tamen et extra animam reperitur. Quaeris ubi? In angelis. Inde quippe magni sunt angeli, unde animae magnitudo comprobatur, ex captu videlicet aeternitatis. Quod si eo constitit animam discrepare a rectitudine sua, quod ea carere possit: quidni aeque liqueat esse diversam et a sua magnitudine, quam sibi propriam vindicare non possit? Cum itaque nec illa in omni, 1169A nec ista in sola sit anima, 1548 patet utramque indifferenter differre ab ea. Item, Nulla forma est id cujus est forma. Est autem magnitudo forma animae. Nec enim ideo non forma, quia inseparabilis est illi. Hoc siquidem sunt substantiales differentiae omnes, hoc non modo proprie propria, sed et propria quaedam, hoc etiam aliae innumerabiles formae. Non igitur sua magnitudo anima, non magis quam sua nigredo corvus, quam suus candor nix, quam sua risibilitas seu rationalitas homo: cum tamen nec corvum sine nigredine, nec sine candore nivem, nec hominem, qui non et risibilis sit et rationalis, unquam reperias. Ita et anima, et animae magnitudo, etsi inseparabiles, diversae tamen ab invicem sunt. Quomodo non diversae, cum haec in subjecto, illa 1169B subjectum et substantia sit? Sola summa et increata natura, quae est Trinitas Deus, hanc sibi vindicat meram singularemque suae essentiae simplicitatem, ut non aliud et aliud, non alibi quoque et alibi, sed ne modo quidem et modo inveniatur in ea. Nempe in semet manens, quod habet est, et quod est, semper et uno modo est. In ea et multa in unum, et diversa in idem rediguntur, ut nec de numerositate rerum sumat pluralitatem, nec alterationem de varietate sentiat. Loca omnia continet, et quaeque suis ordinat locis nusquam contenta locorum. Tempora sub ea transeunt, non ei. Futura non exspectat, praeterita non recogitat, praesentia non experitur.

6. Recedant a nobis, charissimi, recedant novelli, non dialectici, sed haeretici, qui magnitudinem, 1169C qua magnus est Deus, et item, bonitatem, qua bonus, sed et sapientiam, qua sapiens et justitiam, qua justus, postremo divinitatem, qua Deus est, Deum non esse impiissime disputant. Divinitate, inquiunt, Deus est, sed divinitas non est Deus. Forsitan non dignatur Deus esse, quae tanta est ut faciat Deum. Sed si Deus non est, quid est? Aut enim Deus est, aut aliquid quod non est Deus, aut nihil. Equidem non das Deum esse, sed ne nihilum quidem, ut opinor, dabis, quam usque adeo necessariam Deo esse fateris, ut non modo absque ea Deus esse non possit, sed ea sit. Quod si aliquid est quod non est Deus: aut minor erit Deo, aut major, aut par. At quomodo minor, qua Deus est? Restat ut aut majorem fatearis, 1169D aut parem. Sed si major, ipsa est summum bonum, non Deus; si par, duo sunt summa bona, non unum: quod utrumque catholicus refugit sensus. Jam de magnitudine, bonitate, justitia, sapientiaque, idem per omnia, quod de divinitate, sentimus: unum in Deo sunt, et cum Deo. Nec enim aliunde bonus quam unde magnus, nec aliunde justus aut sapiens quam unde magnus et bonus, nec aliunde denique simul haec omnia est quam unde Deus, et hoc quoque nonnisi se ipso.

7. Sed dicit haereticus: Quid? Deum divinitate 1170A esse negas? Non, sed eamdem divinitatem, qua est, Deum nihilominus assero, ne Deo excellentius aliquid esse assentiar. Nam et magnitudine dico magnum, sed quae ipse est, ne majus aliquid Deo ponam; et bonitate fateor bonum, sed non alia quam ipse est, ne melius ipso aliquid mihi videar invenisse; et de caeteris in hunc modum. Securus et libens pergo inoffenso, ut aiunt, pede in ejus sententiam qui dicebat: «Deus nonnisi ea magnitudine magnus est quae est quod ipse. Alioquin illa erit major magnitudo quam Deus.» Augustinus hic est, validissimus malleus haereticorum. Si quid itaque de Deo proprie dici possit, rectius congruentiusque dicetur: Deus est magnitudo, bonitas, justitia, sapientia, quam: Deus est magnus, bonus, justus aut 1170B sapiens.

8. Unde non immerito nuper in concilio quod papa Eugenius Remis celebravit, tam ipsi quam caeteris episcopis perversa visa est et omnino suspecta expositio illa in libro Gilleberti episcopi Pictavensis quo super verba Boetii de Trinitate, sanissima quidem atque catholica, commentabatur hoc modo: 1549 «Pater est veritas, id est verus; Filius est veritas, id est verus; Spiritus sanctus est veritas, id est verus. Et hi tres simul non tres veritates, sed una veritas, id est unus verus.» O obscuram perversamque explanationem! Quam verius saniusque per contrarium ita dixisset: Pater est verus, id est veritas; Filius est verus, id est veritas; Spiritus sanctus est verus, id est veritas. Et hi tres 1170C unus verus, id est una veritas. Quod quidem fecisset, si sanctum dignaretur Fulgentium imitari, qui ait: «Una quippe veritas unius Dei, imo una veritas unus Deus non patitur servitium atque culturam creatoris creaturaeque conjungi.» Bonus corrector, qui veracissime de veritate loqueretur, qui pie catholiceque sentiret de vera et mera divinae simplicitate substantiae, in qua nihil esse possit, quod ipsa non sit, et ipsa Deus. Quanquam manifestius in nonnullis locis aliis a rectitudine fidei liber ille praefati episcopi visus est discrepare; quorum, verbi causa, adhuc unum pono. Nam dicente auctore, «Cum dicitur, Deus, Deus, Deus, pertinet ad substantiam:» noster commentator intulit, «Non 1170D quae est, sed qua est.» Quod absit, ut assentiat catholica Ecclesia, esse videlicet substantiam, vel aliquam omnino rem qua Deus sit, et quae non sit Deus!

9. Sed haec minime jam contra ipsum loquimur; quippe qui in eodem conventu sententiae episcoporum humiliter acquiescens, tam haec quam caetera digna reprehensione inventa proprio ore damnavit; sed propter eos qui adhuc librum illum, contra apostolicum utique promulgatum ibidem interdictum, transcribere et lectitare feruntur, contentiosius persistentes 1171A sequi episcopum, in quo ipse non stetit, et erroris quam correctionis magistrum habere malentes. Non solum autem sed et propter vos, occasione accepta de differentia imaginis et animae, quae ad imaginem facta est, operae pretium credidi excursum hunc facere: ut si qui forte ex aquis furtivis, quae dulciores videntur (Prov. IX, 17), aliquando aliquid biberint, sumpto antidoto, evomant illud, et purgato mentis stomacho, ad id quod secundum promissionem nostram dicendum de similitudine superest accedentes, puriora jam in gaudio non de nostris hauriant, sed de fontibus Salvatoris, sponsi Ecclesiae Jesu Christi Domini nostri, qui est super omnia Deus benedictus in saecula. Amen.





Bernardi in Cantica C. 78