Bernardi in Cantica C. 84
84
1. In lectulo meo per noctes quaesivi quem diligit anima mea (Cant. III, 1). Magnum bonum quaerere Deum. Ego hoc nulli in bonis animae secundum existimo. Primum in donis, ultimum in profectibus est. 1185AVirtutum nulli accedit, cedit nulli. Cui accedat, quam nulla praecedit? cui cedat, quae omnium magis consummatio est? Quae enim virtus ascribi possit non quaerenti Deum, aut quis terminus quaerenti [alias,quaerendi] Deum? Quaerite, inquit, faciem ejus semper (Psal. CIV, 4). Existimo quia nec cum inventus fuerit, cessabitur a quaerendo. Non pedum passibus, sed desideriis quaeritur Deus. Et utique non extundit desiderium sanctum felix inventio, sed extendit. Nunquid consummatio gaudii, desiderii consumptio est? Oleum magis est illi: nam ipsum flamma. Sic est. Adimplebitur laetitia; sed desiderii non erit finis, ac per hoc nec quaerendi. Tu vero cogita, si potes, quaeritandi hoc studium sine indigentia, et desiderium sine anxietate. Alterum profecto 1185B praesentia, alterum copia excludit.
2. Nunc jam videte cur ista praemiserim. Nimirum, ut omnis inter vos anima quaerens Deum, ne magnum bonum in magnum sibi detorqueat malum, noverit se praeventam in illo, et ante quaesitam quam quaerentem. Sic enim de magnis bonis mala oriri non minima solent, cum facti eximii de bonis Domini, utimur 1560 donis tanquam non datis, non damus gloriam Deo. Ita profecto qui maximi videbantur pro accepta gratia, pro non redhibita minimi reputantur apud Deum. Ego autem parco vobis. Usus sum modestioribus vocibus, maximo, minimoque; sed quod sentio non expressi. Discrimen involvi, ipse nudabo: optimum, pessimumque dixisse debueram. Nam vere et absque dubio, eo quisque 1185C pessimus, quo optimus est, si hoc ipsum quo est optimus, ascribat sibi. Nempe pessimum hoc. Quod si dicat quis: Absit! agnosco, gratia Dei sum id quod sum; studeat autem captare gloriolam pro gratia quam accepit; nonne fur est et latro? Audiat qui ejusmodi est: Ex ore tuo te judico, serve nequam (Luc. XIX, 22). Quid nequius servo usurpante sibi gloriam domini sui?
3. In lectulo meo per noctes quaesivi quem diligit anima mea. Quaerit anima Verbum, sed quae a Verbo prius quaesita sit. Alioquin semel a facie Verbi egressa vel ejecta, non revertetur oculus ejus ut videat bona, si non requiratur a Verbo. Quasi vero aliud anima nostra sit, quam spiritus vadens et non rediens, 1185D si sibi fuerit derelicta. Audi profugam et deviam, quid doleat, et quid petat. Erravi, ait, sicut ovis quae periit: quaere servum tuum (Psal. CXVIII, 176). O homo, redire vis? Sed si in voluntate res est, quid opem flagitas? quid aliunde mendicas, in quo abundas tu tibi? Palam est, quia vult, et non potest: sed spiritus est vadens et non rediens, etsi is sit longius agens, qui nec vult. Quanquam non omnino illam animam expositam dixerim vel relictam, quae reverti cupit, et requiri petit. Unde enim voluntas haec illi? Inde, ni fallor, quod a Verbo visitata jam sit et quaesita. Nec otiosa quaesitio, quae operata est voluntatem, sine qua reditus esse non poterat. Sed non sufficit semel quaeri: tantus est animae languor, tantaque in reditu difficultas. Quid 1186A enim si vult? Jacet voluntas, ubi facultas non suppetit. Nam: Velle adjacet mihi, inquit, perficere autem bonum non invenio (Rom. VII, 18). Quid ergo ille, quem de psalmo induximus, quaerit? Non plane aliud, quam quaeri: quod non quaereret, nisi quaesitus fuisset; et rursum non quaereret, si quaesitus satis fuisset. Quod et postulat: Quaere, inquiens, servum tuum; ut qui dedit velle, det et perficere pro bona voluntate.
4. Mihi tamen non videtur istius modi animae posse competere locus praesens, quae secundam gratiam necdum percepit, volens quidem, sed non valens adire quem diligit anima sua. Nam quomodo potest illi convenire quod ibi sequitur, surgere et circuire civitatem, sed et per vicos et plateas quaerere dilectum 1186B (Cant. III, 2), quae eget ipsa quaeri? Faciat hoc quae potest: tantum se meminerit quaesitam prius, sicut et prius dilectam; atque inde esse, et quod quaerit, et quod diligit. Oremus et nos, charissimi, ut cito anticipent nos misericordiae istae, quia pauperes facti sumus nimis: quod non de omnibus vobis dico. Scio enim quamplurimos vestrum ambulantes in dilectione, qua Christus dilexit nos, et in simplicitate cordis quaerentes illum. Sed sunt aliqui, quod tristis dico, qui nullum nobis adhuc in se dedere indicium hujus tam salutaris anticipationis, ac per hoc nec suae salutis: homines se ipsos amantes, non Dominum; et quaerentes quae sua sunt, non quae Domini.
5. Quaesivi, ait illa, quem diligit anima mea. 1186C Nempe huc te provocat anticipantis benignitas illius, qui te et prior quaesivit, et prior dilexit. Minime prorsus nisi prius quaesita quaereres, sicut nec diligeres nisi dilecta prius. Non in una tantum benedictione, sed in duabus praeventa es, dilectione et quaesitione. Dilectio causa quaesitionis; quaesitio fructus dilectionis est et certitudo. Dilecta es, ne ad supplicium potius quaesitam suspiceris; quaesita es, ne frustra dilectam conqueraris. Utraque tam amica comperta suavitas et ausum dedit, et verecundiam depulit, et reditum persuasit, et movit affectum. Hinc zelus, hinc ardor iste quaerendi quem diligit anima tua; quia profecto necnon quaesita quaerere poteras, necnon quaerere quaesita nunc potes.
1186D 1561 6. Sed noli oblivisci unde huc veneris. Et ut in me potius transfigurem quae dicuntur, id enim tutius, tune es, o anima mea, quae relicto viro tuo priore, cum quo tibi bene fuerat, primam fidem irritam fecisti, iens post amatores tuos? Et nunc quoad libuit fornicata cum illis, forte et contempta ab illis, audes impudens et frontosa velle reverti ad illum, quem superba contempsisti? Quid? digna latebris quaeris lucem, et curris ad sponsum, dignior plagis, quam osculis? Mirum si non pro sponso judicem offendas. Felix, qui ad haec animam suam respondentem audierit: Non timeo, quia amo; quod non amata omnino non facerem. Itaque etiam amor. Nihil dilectae timendum. Paveant quae non amant. Quidni assidue inimicitias suspicentur? Ego vero 1187A amans, amari me dubitare non possum, non plus quam amare. Nec possum vereri vultum, cujus sensi affectum. In quo? In eo quod talem non modo quaesivit, sed et affecit, fecitque certam proinde de quaesitu. Quidni respondeam in quaesitu, cui in affectu respondeo? Nunquid irascetur quaesitus, qui etiam contemptus dissimulavit? Quinimo non repellet requirentem, qui et contemnentem requirit. Benignus est spiritus Verbi, et benigna nuntiat mihi, intimans et suadens de Verbi zelo desiderioque, quod utique sibi non potest esse absconditum. Scrutatur alta Dei, conscius earum, quas cogitat cogitationes pacis, et non afflictionis. Quidni animer ad quaerendum, experta clementiam, et persuasa de pace?
7. Fratres, hoc suaderi, a Verbo quaeri est; persuaderi, 1187B inveniri est. Sed non omnes capiunt hoc verbum. Quid faciemus parvulis nostris, illos loquor, qui adhuc inter nos incipientes sunt, non tamen insipientes, cum teneant initium sapientiae, subjecti invicem in timore Christi? Unde illis, inquam, facimus fidem, quod haec ita se habeant penes sponsam, cum ipsi talia agi secum necdum persenserint? Sed mitto eos ego ad talem, cui decredere non debeant. Legant in libro, quod in corde altero quia non cernunt, non credunt. Est scriptum in prophetis: Si dimiserit vir uxorem suam, et illa recedens duxerit virum alium, nunquid revertetur ad eam ultra? nunquid non polluta et contaminata erit mulier illa? Tu autem fornicata es cum amatoribus multis: et tamen revertere ad me, dicit Dominus, et ego suscipiam te 1187C (Jerem. III, 1). Verba Domini sunt: non est fas suspendere fidem. Credant quod non experiuntur, ut fructum quandoque experientiae fidei merito consequantur. Satis arbitror declaratum, quid sit quaeri a Verbo, et quae haec sit necessitas non Verbo, sed animae, nisi quod quae experta est, et plenius ista novit, et felicius. Restat ut sequenti tractatu doceamus sitientes animas quaerere a quo quaesitae sunt, vel potius id discamus ab illa, quae hoc loco inducitur quaerens ipsum, quem diligit anima sua, sponsum animae Jesum Christum Dominum nostrum, qui est super omnia Deus benedictus in saecula. Amen.
85
1187D
1. In lectulo meo quaesivi quem diligit anima mea (Cant. III, 1). Ad quid? Dictum est, et iterare superfluum: propter quosdam tamen, qui non interfuerunt cum tractaretur, dico aliquid breviter, et quod fortasse ne hos quidem qui interfuerunt, audire pigebit. Nec enim totum dici tunc potuit. Quaerit anima Verbum, cui consentiat ad correptionem, quo illuminetur ad cognitionem, cui innitatur ad virtutem, quo reformetur ad sapientiam, cui conformetur ad decorem, cui maritetur ad fecunditatem, quo fruatur ad jucunditatem. Proper has omnes causas quaerit anima Verbum. Non ambigo 1188A esse quamplures et alias: sed hae interim occurrunt. Poterit autem, si cui cordi fuerit, facile alias atque alias advertere in semetipso. Siquidem 1562 multae sunt aversiones nostrae, multae et infinitae animae necessitates, et anxietatum non est numerus. At Verbum ditius pleniusque superabundat in bonis, utpote Sapientia vincens malitiam, vincens in bonis mala. Et nunc harum, quas posui, accipite rationem. Et primo, quod primum est, videte quemadmodum consentiat ad correptionem. Legimus Verbum in Evangeliis loquens: Esto consentiens, inquit, adversario tuo, dum es cum illo in via, ne forte tradat te judici, et judex tortori (Matth. V, 25). Quid consultius? Verbi consilium est, ni fallor, se adversarium protestantis, quod adversetur carnalibus desideriis 1188B nostris dum dicit: Semper hi errant corde (Psal. XCIV, 10). Tu ergo qui haec audis, si pavens coeperis velle fugere a ventura ira, credo sollicitus eris, quomodo huic consentias adversario, qui tibi illam tam terribiliter intentare videtur. At istud impossibile, nisi dissentias tecum, nisi tibimet adverseris, nisi gravi et vigili lucta tu ipse contra te ipsum infatigabiliter praelieris; postremo, nisi valefacias inveteratae consuetudini, innataeque affectioni. Id quidem durum. Si tuis attentaveris viribus, tale erit, ac si in uno digitorum tuorum torrentis impetum sistere, ant ipsum denuo coneris Jordanem convertere retrorsum. Quid facies? Quaere verbum cui consentias, ipso faciente ut consentias. Fuge ad illum qui adversatur, per quem talis fias cui jam non 1188C adversatur, ut blandiatur qui minabatur, et sit ad immutandum efficacior infusa gratia, quam intensa ira.
2. Haec prima, ut opinor, necessitas, ob quam anima incipit quaerere verbum. Sed si ignoras quid ille velit cui jam voluntate consentis, nonne et de te dicetur quia zelum Dei habes, sed non secundum scientiam?(Rom. X, 2). Et ne hoc leve existimes, memineris scriptum, quia ignorans ignorabitur (I Cor. XIV, 38). Scire vis quid consulam et in hac necessitate? Quod in prima. Meo consilio nunc quoque ibis ad Verbum, et docebit te vias suas, ne volendo quidem, sed ignorando bonum, dum curris, contingat excurrere, et errare in invio, et non in via. Lux est enim verbum. Declaratio denique sermonum 1188D illuminat, et intellectum dat parvulis.Beatus es, si dicas et tu: Lucerna pedibus meis verbum tuum, et lumen semitis meis (Psal. CXVIII, 130, 105). Nec parum profecit anima tua, cujus immutata voluntas, cujus illuminata ratio est, ut bonum et velit, et noverit. In altero vitam, in altero visum recepit. Nam et malum volendo mortua erat, et bonum ignorando caeca.
3. Jam vivit, jam videt, jam stat in bono, sed ope et opere Verbi. Stat manu Verbi levata veluti super pedes duos, devotionem et agnitionem. Stat, inquam, sed sibi putet dictum: Qui se existimat stare, videat ne cadat (I Cor. X 12). Putasne stare per se possit, quae surgere per se non potuit? Non opinor. Quid 1189A enim? Verbo Domini coeli firmati sunt (Psal. XXXII, 6), et terra stabit sine Verbo? Cur ergo si stare per se poterat, orabat homo de terra: Confirma me, inquiens, in verbis tuis? (Psal. CXVIII, 28). Denique et probarat. Ejus ipsius illa vox fuit: Impulsus eversus sum ut caderem, et Dominus suscepit me (Psal. CXVII, 13). Quaeris quis ille impulsor? Non est unus. Impulsor diabolus est, impulsor mundus, impulsor homo. Quis iste homo sit quaeris? Quisque sui. Noli mirari. Usque adeo homo impulsor sibi est, et suimet praecipitator, ut non sit quod ab altero impulsore formides, si ipse a te proprias contineas manus. Quis enim, inquit, vobis nocere poterit, si boni aemulatores fueritis? (I Petr. III, 13). Manus tua, consensus tuus. Si diabolo suggerente, vel 1189B saeculo suadente quod non oportet, assensum tuum tenueris, et non dederis membra tua arma iniquitati, nec permiseris regnare peccatum in tuo mortali corpore; bonum te aemulatorem probasti, cui malitia omnino nil nocuit: vide ne magis profuerit. Scriptum est enim: Bonum fac, et habebis laudem ex illa (Rom. XIII, 3). Confusi sunt qui quaerebant animam tuam, tu vero cantabis: Si mei non fuerint dominati, tunc immaculatus ero (Psal. XVIII, 14). Boni plane aemulatoris insigne dedisti, si consilio Sapientis misereris animae tuae (Eccli. XXX, 24), si omni custodia servas cor tuum (Prov. IV, 23), si juxta Apostolum te ipsum castum custodis (I Tim. V, 22). Alioquin, etsi universum mundum 1563 lucreris, animae autem tuae detrimentum patiaris, 1189C non plane bonum te censemus aemulatorem, quoniam quidem nec Salvator (Matth. XVI, 26).
4. Cum igitur tres sint stanti imminentes; horum diabolus livore malitiae, mundus vento vanitatis, homo semetipsum pondere suae corruptionis impellit. Impellit diabolus, sed non evertit, si quidem tuum auxilium, tuum illi negaveris vel assensum. Denique habes: Resistite diabolo, et fugiet a vobis (Jac. IV, 7). Iste est qui stantes in paradiso impulit invidus et evertit, sed consentientes, non resistentes. Iste est qui se ipsum de coelo superbus nullo impellente praecipitavit: ut scias multo magis hominem suo ipsius casui imminere, quem propriae substantiae pondus gravat. Est et mundus impulsor, quia in maligno positus est. Impellit omnes, sed1189D solos evertit amicos suos, id est consentaneos sibi. Nolo esse amicus mundi, ne eadam. Nam qui vult esse hujus mundi amicus, inimicus Dei constituitur (Jac. IV, 7), quo utique nullus gravior casus. Ex quibus satis claret, quam sit homo praecipuus impulsor sui, qui suo sine alieno impulsu cadere potest, alieno absque suo cadere non potest. Cuinam horum praecipue resistendum? Nempe huic, qui eo molestior, quo interior, solus dejicere sufficit, cum sine ipso alii possint facere nihil. Non sine causa Sapiens expugnatori praetulit urbium, virum qui animo dominatur 1190A (Prov. XVI, 32). Multum hoc ad te: Opus virtute habes, et non quacunque, sed qua induaris ex alto. Ipsa enim, si perfecta sit, facile facit animum victorem sui, et sic invictum reddit ad omnia. Est quippe vigor animi cedere nescius pro tuenda ratione. Aut, si magis probas, vigor animi immobiliter stantis cum ratione vel pro ratione. Vel sic: Vigor animi, quod in se est, omnia ad rationem cogens vel dirigens.
5. Quis ascendet in montem Domini? Hujus ad verticem montis, id est ad virtutis perfectionem, quisque contendere [alias, conscendere] adorietur, sciet profecto quam sit ascensus arduus, et cassus conatus absque Verbi adjutorio. Felix anima, quae angelis spectantibus praebuit gaudium pariter et 1190B miraculum sui, ut audiret de se loquentes: Quae est ista, quae ascendit de deserto, deliciis affluens, innixa super dilectum suum?(Cant. VIII, 5). Alioquin frustra nititur, si non innititur. Sane etiam contra se innitens invalescet, et facta se ipsa validior coget pro ratione universa: iram, metum, cupiditatem, et gaudium, veluti quemdam animi currum, bonus auriga reget; et in captivitatem rediget omnem carnalem affectum, et carnis sensum ad nutum rationis in obsequium virtutis. Quidni omnia possibilia sint innitenti super eum, qui omnia potest? Quantae fiduciae vox: Omnia possum in eo qui me confortat! (Philipp. IX, 13.) Nil omnipotentiam Verbi clariorem reddit, quam quod omnipotentes facit omnes qui in se sperant. Denique omnia possibilia sunt 1190C credenti (Marc. IX, 22). Annon Omnipotens, cui omnia possibilia sunt? Ita animus, si non praesumat de se, sed si confortetur a Verbo, poterit utique dominari sui, ut non dominetur ei omnis injustitia. Ita, inquam, Verbo innixum, et indutum virtute ex alto, nulla vis, nulla fraus, nulla jam illecebra poterit vel stantem dejicere, vel subjicere dominantem.
6. Vis non timere impulsorem? Non veniat tibi pes superbiae, et manus impellentis non movebit te. Ibi ceciderunt qui operantur iniquitatem (Psal. XXXV, 13). Ibi diabolus et angeli ejus corruerunt, qui licet non impulsi extrinsecus, expulsi sunt tamen, nec potuerunt stare. Denique in veritate non stetit, qui non innixus est Verbo, qui in sua virtute confisus 1190D est. Et ideo fortassis sedere voluit, quia stare non valuit. Dicebat enim:Sedebo in monte testamenti (Isa. XIV, 13). Caeterum, Deo aliter judicante, nec stetit, nec sedit, sed cecidit, dicente Domino: Videbam Satanam sicut fulgur de coelo cadentem (Luc. X, 18). Ergo qui stat, si non vult cadere, non fidat sibi, sed nitatur Verbo. Verbum loquitur: Sine me nihil potestis facere (Joan. XV, 5). Ita est: Nec surgere ad bonum, nec stare in bono possumus sine 1564 Verbo. Tu ergo qui stas, da gloriam Verbo, [alias, Deo], et dic:Statuit supra petram pedes meos, 1191A et direxit gressus meos (Psal. XXXIX, 3). Cujus manu erigeris, ipsius necesse est virtute tenearis. Haec pro eo quod dixi, opus nos habere Verbo, cui innitamur ad virtutem.
7. Nunc jam videndum est de eo quod item memoravi, per Verbum scilicet nihilominus nos reformari ad sapientiam. Verbum virtus, Verbum sapientia est. Sumat ergo anima de virtute virtutem, ac de sapientia sapientiam, et uni Verbo munus utrumque ascribat. Alioquin si aliunde aut utramque, aut alterutram arroget sibi; neget etiam simul vel de fonte rivum, vel de vite vinum, vel lumen oriri de lumine. Fidelis sermo: Si quis, inquit, indiget sapientia, postulet a Deo, qui dat omnibus affluenter, et non improperat; et dabitur ei (Jac. I, 5). Haec ille. 1191B Ego vero haud secus de virtute senserim. Cognata virtus sapientiae est. Domum Dei virtus est, deputanda in donis [alias, datis] optimis, descendens et ipsa desursum a Patre Verbi. Et si quis existimet id per omnia eam quod sapientiam esse, non inficior, sed in Verbo, non in anima. Quae enim in Verbo pro ejus singulari divinae naturae simplicitate unum sunt, unum tamen effectum in anima non habent, sed ad illius varias et diversas necessitates, veluti diversa, sese participanda accommodant. Juxta quam rationem profecto aliud est animo virtute agi, et aliud sapientia regi; aliud dominari in virtute, aliud in suavitate deliciari. Licet namque et sapientia potens, et virtus suavis existat; ut tamen proprias quibusque reddamus vocabulis significantias, vigor virtutem, 1191C sapientiam placiditas animi cum spirituali quadam suavitate demonstrat. Hanc puto ab Apostolo designatam, ubi post multa hortamenta pertinentia ad virtutem, adjecit quod sapientiae est: In suavitate, in Spiritu sancto (II Cor. VI, 6). Igitur stare, resistere, vim vi repellere, quae utique in partibus virtutis deputantur, honor quidem, sed labor est. Non est enim id ipsum honorem tuum laboriose defendere, et quiete possidere. Non est idem virtute agi, et virtute frui. Quidquid virtus elaborat, sapientia fruitur; et quod sapientia ordinat, deliberat, moderatur; virtus exsequitur.
8. Sapientiam scribe in otio, ait Sapiens (Eccli. XXXVIII, 25). Ergo sapientiae otia negotia sunt, et 1191D quo otiosior sapientia, eo exercitatior in genere suo. E regione virtus exercitata clarior est, eoque probatior, quo officiosior. Et si quis sapientiam virtutis amorem definierit, non mihi a vero deviare videtur. Ubi autem amor est, labor non est, sed sapor. Et forte sapientia a sapore denominatur, quod virtuti accedens, quoddam veluti condimentum, sapidam reddat, quae per se insulsa quodam modo et aspera sentiebatur. Nec duxerim reprehendendum, si quis sapientiam saporem boni definiat. Hunc saporem perdidimus ab ipso pene exortu generis nostri. Ex quo cordis palatum sensu carnis praevalente infecit virus serpentis antiqui, coepit animae non sapere bonum, ac sapor noxius subintrare. Denique proni sunt sensus hominis et cogitationes in malum ab adolescentia 1192A (Gen. VIII, 21), hoc est, ab insipientia primae mulieris. Ita insipientia mulieris saporem boni exclusit, quia serpentis malitia mulieris insipientiam circumvenit. Sed unde malitia visa est vicisse ad tempus, inde se victam dolet in aeternum. Nam ecce denuo sapientia mulieris cor et corpus implevit, ut qui per feminam deformati in insipientiam sumus, per feminam reformemur ad sapientiam. Et nunc assidue sapientia vincit malitiam in mentibus ad quas intraverit, saporem mali, quem illa invexit, sapore exterminans meliori. Intrans sapientia, dum sensum carnis infatuat, purificat intellectum, cordis palatum sanat et reparat. Sano palato sapit jam bonum, sapit ipsa sapientia, qua in bonis nullum melius.
1192B 9. Quam multa fiunt bona, et non sapiunt facientibus! siquidem non sapore boni ad illa, sed aut ratione, aut qualicunque occasione, seu necessitate impelluntur: 1565 et econtrario multis, quae faciunt, non sapiunt mala, sed ad haec inducuntur, aut metu, aut cupiditate rei cujuspiam potius, quam sapore mali. Qui autem transierunt in affectum cordis, aut sapientes sunt, et ipso delectantur sapore boni; aut maligni sunt, et in ipsa complacent sibi malitia, etiam nulla spe alterius commodi blandiente. Malitia vero quid, nisi sapor est mali? Beata mens, quam sibi totam vindicavit sapor boni, et odium mali. Hoc reformari ad sapientiam est, hoc sapientiae victoriam feliciter experiri. Nam in quo evidentius sapientia vincere malitiam comprobatur, quam 1192C cum excluso sapore mali, qui non aliud quam ipsa malitia est, boni quidam intimus sapor mentis intima occupare tota suavitate sentitur? Itaque ad virtutem spectat tribulationes fortiter sustinere: ad sapientiam, gaudere in tribulationibus. Confortare cor tuum, et sustinere Dominum, virtutis est; gustare et videre quoniam suavis est Dominus, sapientiae est. Et ut magis ex propriae bono naturae bonum utrumque clarescat; modestia animi probat sapientem, constantia virum virtutis ostendit. Et bene post virtutem sapientia; quod virtus sit quoddam quasi stabile fundamentum, super quod sapientia aedificet sibi domum. Oportuit autem praecedere notitiam boni; quia non est societas luci sapientiae, et 1192D tenebris ignorantiae. Oportuit et bonam voluntatem; quia in malevolam animam non introibit sapientia (Sap. I, 4).
10. Jam, si in voluntatis mutatione reddita innotuit animae vita, in eruditione sanitas, in virtute stabilitas, in sapientia postremo maturitas; superest ut decorem illi inveniamus, sine quo specioso forma prae filiis hominum placere non potest. Denique audit quia concupiscet rex decorem tuum (Psal. XLIV, 3, 12). Quanta enumeravimus animae bona, dona Verbi, voluntatem bonam, scientiam, virtutem, sapientiam, et nihil horum Verbum rex concupiscere legitur, sed tantum: Concupiscet, inquit, rex decorem tuum. Ait Propheta: Dominus regnavit, decorem induit (Psal. XCII, 1). Quidni imagini suae pariter et 1193A sponsae simile cupiat indumentum? Tanto profecto sibi charior illa, quanto similior erit sibi. In quo ergo animae decor? An forte in eo quod honestum dicitur? Hoc interim sentiamus, si melius non occurrit. De honesto autem exterior interrogetur conversatio: non quod ex ea honestum prodeat, sed per eam. Nam in conscientia et habitatio ejus, et origo. Si quidem claritas ejus, testimonium conscientiae. Nihil hac luce clarius, nihil hoc gloriosius testimonio, cum veritas in mente fulget, et mens in veritate se videt. Sed qualem? Pudicam, verecundam, pavidam, circumspectam, nihil penitus admittentem quod evacuet gloriam conscientiae attestantis: in nullo consciam sibi, quo erubescat praesentiam veritatis, quo cogatur avertere faciem quasi 1193B confusam et repercussam a lumine Dei. Hoc plane, hoc illud decorum est, quod super omnia bona animae divinos oblectat aspectus; et nos nominamus ac definimus honestum.
11. Cum autem decoris hujus charitas abundantius intima cordis repleverit, prodeat foras necesse est, tanquam lucerna latens sub modio, imo lux in tenebris lucens, latere nescia. Porro effulgentem, et veluti quibusdam suis radiis erumpentem, mentis simulacrum corpus excipit, et diffundit per membra et sensus, quatenus omnis inde reluceat actio, sermo, aspectus, incessus, risus (si tamen risus) mistus gravitate, et plenus honesti. Horum et aliorum profecto artuum sensuumque motus, gestus et usus, cum apparuerit serius, purus, modestus, totius expers 1193C insolentiae atque lasciviae, tum levitatis, tum ignaviae alienus, aequitati autem accommodus, pietati officiosus; pulchritudo animae palam erit, si tamen non sit in spiritu ejus dolus. Potest enim fieri ut simulentur omnia haec, et non ex abundantia cordis taliter moveantur. Et ut magis eluceat is animae decor, ipsum, si placet, honestum, in quo hunc locandum censuimus. definiatur: Mentis ingenuitas, sollicita servare cum conscientia bona famae integritatem. Vel, juxta Apostolum: Providere bona, non tantum coram Deo, sed etiam coram hominibus (II Cor. VIII, 21). Beata 1566 mens, quae hoc se induit castimoniae decus, et quemdam veluti coelestis innocentiae candidatum, per quem sibi vindicet 1193D gloriosam conformitatem, non mundi, sed Verbi, de quo legitur, quod sit candor vitae aeternae (Sap. VII, 26); splendor et figura substantiae Dei (Hebr. I, 3).
12. Ex hoc jam gradu audet quae hujusmodi est, cogitare de nuptiis. Quidni audeat, eo se nubilem, quo similem cernens? Non terret celsitudo, quam sociat similitudo, amor conciliat, professio maritat. Professionis forma haec est: Juravi et statui custodire judicia justitiae tuae (Psal. CXVIII, 106). Hanc secuti apostoli aiebant. Ecce nos reliquimus omnia et secuti sumus te (Matth. XIX, 27). Simile est illud quod in carnali quidem connubio dictum, Christi et Ecclesiae connubium spirituale signavit: Propter hoc relinquet homo patrem suum, et matrem suam, et 1194A adhaerebit uxori suae; et erunt duo in carne una (Ephes. V, 31, 32): et apud Prophetam gloriatio maritatae, Mihi autem ad haerere Deo bonum est, ponere in Domino Deo spem meam (Psal. LXXII, 28). Ergo quam videris animam relictis omnibus Verbo votis omnibus adhaerere, Verbo vivere, Verbo se regere, de Verbo concipere quod pariat Verbo; quae possit dicere: Mihi vivere Christus est, et mori lucrum (Philipp. I, 21): puta conjugem, Verboque maritatam. Confidit in ea cor viri sui, sciens fidelem, quae prae se omnia spreverit, omnia arbitretur ut stercora, ut sibi ipsum lucrifaciat. Talem noverat, de quo dicebat: Vas electionis est mihi isti (Act. IX, 15). Prorsus pia mater et fidelis viro suo anima Pauli, cum diceret: Filioli mei, quos iterum parturio, donec1194B formetur Christus in vobis (Galat. IV, 19).
13. Sed attende in spirituali matrimonio duo esse genera pariendi, et ex hoc etiam diversas soboles, sed non adversas: cum sanctae matres aut praedicando animas, aut meditando intelligentias pariunt spirituales. In hoc ultimo genere interdum exceditur, et seceditur etiam a corporeis sensibus, ut sese non sentiat quae Verbum sentit. Hoc fit, cum mens ineffabilis Verbi illecta dulcedine, quodam modo se sibi furatur, imo rapitur atque elabitur a seipsa, ut Verbo fruatur. Aliter sane afficitur mens fructificans Verbo, aliter fruens Verbo. Illic sollicitat necessitas proximi, hic invitat suavitas Verbi. Et quidem laeta in prole mater; sed in amplexibus sponsa laetior. Chara pignora filiorum; sed oscula plus delectant. 1194C Bonum est salvare multos; excedere autem et cum Verbo esse, multo jucundius. At quando hoc, aut quandiu hoc? Dulce commercium; sed breve momentum, et experimentum rarum. Hoc est quod supra post alia memini me dixisse, quaerere utique animam Verbum, quo fruatur ad jucunditatem.
14. Pergat quis forsitan quaerere a me etiam, Verbo frui quid sit? Respondeo: Quaerat potius expertum a quo id quaerat. Aut si et mihi expertri daretur, putas me posse eloqui quod ineffabile est? Audi expertum: Sive,inquit, mente excedimus, Deo; sive sobrii sumus vobis (II Cor. V. 13). Hoc est: Aliud mihi cum Deo, solo arbitro Deo; aliud vobiscum mihi. Illud licuit experiri, sed minime 1194D loqui: ita hoc ita condescendo vobis, ut et ego dicere, et vos capere valeatis. O quisquis curiosus es scire quid sit hoc, Verbo frui; para illi non an rem, sed mentem. Non docet hoc lingua, sed docet gratia. Absconditur a sapientibus et prudentibus, et revelatur parvulis. Magna, fratres, magna et sublimis virtus humilitas, quae promeretur quod non docetur, digna adipisci quod non valet addisci, digna a Verbo, et de Verbo concipere, quod suis ipsa verbis explicare non potest. Cur hoc? Non quia sic meritum, sed quia sic placitum coram Patre Verbi sponsi animae, Jesu Christi Domini nostri, qui est super omnia Deus benedictus in saecula. Amen.
86
1195A
1. Non est quod a me jam quaeratur, cur quaerat anima Verbum: satis superque id intimatum 1567 supra. Age, prosequamur reliqua praesentis capituli, duntaxat quae ad mores spectant. Ubi primam nunc adverte sponsae verecundiam, qua nescio an quidquam gratius adverti in moribus hominum queat. Hanc primo omnium libet quodam modo in manibus sumere, et quasi speciosum quemdam florem decerpere loco, nostrisque apponere adolescentibus. Non quia non sit et in provectiori aetate omni studio retinenda, quae est certe omnium ornatus aetatum; sed quod tenerae gratia verecundiae in teneriori 1195B aetate amplius, pulchriusque eniteat. Quid amabilius verecundo adolescente? Quam pulchra haec, et quam splendida gemma morum in vita et vultu adolescentis! quam vera et minime dubia bonae nuntia spei, bonae indolis index! Virga disciplinae est illi, quae pudendis affectibus imminens, lubricae aetatis motus, actusque leves coerceat, comprimat insolentes. Quid ita turpiloquii, et omnis deinceps turpitudinis fugitans? Soror continentiae est. Nullum aeque manifestum indicium columbinae simplicitatis: et ideo etiam testis innocentiae. Lampas est pudicae mentis jugiter lucens, ut nil in ea turpe vel indecorum residere attentet, quod non illa illico prodat. Ita expunctrix malorum, et propugnatrix puritatis innatae, specialis gloria conscientiae est, famae custos, 1195C vitae decus, virtutis sedes, virtutum primitiae, naturae laus, et insigne totius honesti. Rubor ipse genarum, quem forte invexerit pudor, quantum gratiae et decoris suffuso afferre vultui solet?
2. Usque adeo genuinum animi bonum verecundia est, ut et qui male agere non verentur, videri tamen verecundentur, dicente Domino: Omnis qui male agit, odit lucem (Joan. III, 20). Sed et qui dormiunt, nocte dormiunt; et qui ebrii sunt, nocte ebrii sunt (I Thess. V, 7): opera nimirum tenebrarum, et digna latebris, tenebris occultantes. Interest tamen, quod occulta dedecoris, quae verecundia horum non habere, sed prodere erubescit, sponsae verecundia omnino non operit, sed exspuit, sed propellit. Idcirco ait Sapiens: Est pudor adducens peccatum, et est 1195D pudor adducens gloriam (Eccli. IV, 25). Quaerit sponsa Verbum verecunde quidem, quia in lectulo, quia per noctes; sed haec verecundia habet gloriam, non peccatum. Quaerit hoc ad purificationem conscientiae, quaerit ad testimonium, ut possit dicere: Gloria mea haec est, testimonium conscientiae meae (II Cor. I, 12). In lectulo meo per noctes quaesivi quem diligit anima mea (Cant. III, 1.) Verecundia tibi, si advertis, et loco signatur, et tempore. Quid tam amicum verecundo animo quam secretum? Porro secretum et nox, et lectulus habet. Denique orare volentes jubemur intrare cubiculum (Matth. VI, 6), utique secreti gratia. Id quidem ad cuatelam, ne coram orantibus laus humana orationis furetur fructum, 1196A frustretur effectum. Sed doceris nihilominus verecundiam sententia hac. Quid tam proprium verecundiae, quam proprias vitare laudes, vitare jactantiam? Patet quod signanter et ad verecundiam orantibus petere secretum indixerit pudoris filius et magister [alias, minister]. Quid tam indecorum, maxime adolescenti, quam ostentatio sanctitatis? Cum tamen ab hac potissimum aetate aptum profecto capiatur temporaneumque religionis exordium, Jeremia dicente:Bonum est homini, si portaverit jugum ab adolescentia sua (Thren. III, 27). Bona commendatio secuturae orationis, si praemittas 1568 verecundiam, dicens: Adolescentulus sum ego et contemptus, justificationes tuas non sum oblitus (Psal. CXVIII, 141).
1196B 3. Nec modo locum, sed et tempus observare oportet eum, qui sibi orare voluerit. Tempus feriatum commodius aptiusque; maxime autem cum profundum nocturnus sopor indicit silentium, tunc plane liberior exit puriorque oratio. Consurge in nocte, inquit, in principio vigiliarum tuarum, et effunde sicut aquam cor tuum ante conspectum Domini Dei tui (Thren. II, 19). Quam secura ascendit de nocte oratio, solo arbitro Deo, sanctoque angelo, qui illam superno altari suscipit praesentandam! Quam grata et lucida, verecundo colorata rubore! Quam serena et placida, nullo interturbata clamore vel strepitu! Quam denique munda atque sincera, nullo respersa pulvere terrenae sollicitudinis, nulla aspicientis laude seu adulatione tentata! Propter 1196C hoc ergo sponsa non minus verecunde, quam caute, et lectuli secretum petebat et noctis, orare, hoc est Verbum quaerere volens. Unum est enim. Alioquin non recte oras, si orando praeter Verbum aliquid quaeras, aut quod propter Verbum non quaeras, quoniam in ipso sunt omnia. Ibi remedia vulnerum, ibi subsidia necessitatum, ibi resarcitus defectuum, ibi profectuum copiae, ibi denique quidquid accipere, vel habere hominibus expedit, quidquid decet, quidquid oportet. Sine causa ergo aliud a Verbo petitur, cum ipsum sit omnia. Nam et si ista temporalia, cum necesse est, postulare videmur, si Verbum in causa est, ut quidem dignum est, non utique illa, sed hoc potius quaerimus, propter quod alia postulamus. Norunt hoc, qui omnem usum harum 1196D rerum ad promerendum Verbum dirigere consueverunt.
4. Non pigeat tamen scrutari adhuc secreta lectuli hujus et temporis, si forte in his aliquid lateat spirituale, quod venire ad medium prosit. Et si placet sentire lectuli quidem nomine humanam figurari infirmitatem, nocturnis autem tenebris ignorantiam aeque humanam; consequens est et congruum satis, ut Dei virtus et Dei sapientia Verbum contra utrumque originale malum instantius requiratur. Nempe quid convenientius, quam ut infirmitati virtus, ignorantiae sapientia opponatur? Et ne quid simpliciorum cordibus de hac interpretatione resideat dubium, audiant quid super hos sanctus Propheta dicat: 1197A Dominus opem ferat illi super lectum doloris ejus, universum stratum ejus versasti in infirmitate ejus (Psal. XL, 4). Atque id quidem de lectulo. Jam de ignorantiae nocte quid manifestius, quam quod in alio identidem loquitur psalmo: Nescierunt neque intellexerunt, in tenebris ambulant? (Psal. LXXXI, 5) pro certo exprimens ipsam, in qua nati sunt, totius 1198A humani generis ignorantiam. Ipsa est, ut opinor, cui se beatus Apostolus et fatetur natum, et gloriatur ereptum, dicens: Qui eruit nos de potestate tenebrarum (Coloss. I, 13). Unde et dicebat: Non sumus filii noctis neque tenebrarum (I Thess. V, 5); item ad omnes electos: Ut filii, inquit, lucis ambulate (Ephes. V, 8).
Bernardi in Cantica C. 84