Hilarius - Super Psalmi 1440
Laudatio ipsi David.
Exaltabo te Deus meus et rex meus, et benedicam nomen tuum in saeculum et in saeculum saeculi. Per singulos dies benedicam te, et laudabo nomen tuum in saeculum et in saeculum saeculi. Magnus Dominus, et laudabilis nimis, et magnitudinis ejus non est finis. Generatio et generatio laudabit opera tua, et potentiam tuam pronuntiabunt. Et magnificentiam majestatis tuae, et sanctitatem tuam loquentur, et mirabilia tua narrabunt. Et virtutem terribilium tuorum dicent, et magnitudinem tuam narrabunt. Memoriam abundantiae suavitatis tuae eructabunt, et justitiam tuam (Infra, justitia tua exultabunt. Miserator et misericors Dominus, et (Infra abest et) patiens et multae misericordiae. Suavis Dominus universis, et miserationes ejus super omnia opera ejus. Confiteantur tibi Domine omnia opera tua, et sancti tui benedicant te (Infra, confiteantur tibi). Confiteantur tibi: gloriam regni tui dicent, et potentiam tuam loquentur: ut notam faciant filiis hominum potentiam tuam, et gloriam magnificentiae regni tui. Regnum tuum regnum (Infra non repetitur regnum) omnium saeculorum: et dominatio tua in omni generatione et progenie. Fidelis Dominus in verbis suis, et sanctus in omnibus (Infra additur operibus) suis. Suffulciet Dominus omnes qui corruunt (Infra, suffulcit, ruunt), et corrigit (Infra, erigit) omnes elisos. Oculi omnium in te sperant, et das (Infra, Domine et tu das) escam illorum in tempore opportuno. Aperis tu manum tuam, et imples omnem animam beneplacito. Justus Dominus in omnibus viis suis: et sanctus in omnibus operibus suis. Prope est Dominus omnibus (Infra abest omnibus) invocantibus eum, omnibus invocantibus eum in veritate. Voluntatem timentium se facit (Infra, faciet), et orationem eorum exaudiet, et salros faciet eos. Custodiet Dominus omnes diligentes (Infra, custodit Deus diligentes) ipsum, et omnes peccatores disperdet. Laudationem Dei (Infra, Domini) loquetur os meum, et benedicat omnis caro nomen sanctum ejus in saeculum et in saeculum saeculi.
1441
1. Christus hoc psalmo nomine David laudatur
Absolutus est Psalmus, Dei tantum laudibus occupatus. Sed et titulus ipse solam contineri in psalmo praedicationem Dei edocet. Adjecto autem, secundum graecitatis consuetudinem, nunc quoque ut in caeteris aliis pronomine, ostendit illum David isto laudante laudari. Et quis hic sit, quem psalmus hic laudet, clamant omnium temporum omnes prophetiae, ut hic ipse Propheta saepe de eo ita contestatus est: Sedes tua Deus in saeculum saeculi, virga aequitalis, virga regni tui. Dilexisti justitiam, et odisti iniquitatem; propterea unxit te, Deus, Deus tuus (Ps XLIV, 7, 8). Et rursum: Et adorabunt eum omnes reges, et omnes gentes servient ei. Erit nomen ejus benedictum in saecula, ante solem permanet nomen ejus. Et benedicentur in eo omnes tribus terrae, omnes gentes magnificabunt eum (Ps LXXI, 11, 17). Hujus igitur laus cantatur hoc psalmo, ex cujus persona dictum meminimus, Ego autem constitutus sum rex ab eo super Sion montem sanctum ejus. Dominus dixit ad me, Filius meus es tu, ego hodie genui te. Posce a me, et dabo tibi gentes haereditatem tuam, et possessionem tuam terminos terrae. Reges eos in virga ferrea (Ps II, 6 et seqq.). Cujus regni perennitatem Daniel ita contestatus est, dicens: Et in diebus regnum illorum excitabit Deus coeli regnum aliud, quod numquam corrumpetur usque in saecula, regnumque ejus alteri populo non relinquetur: comminuet et ventilabit omnia regna, et hoc regnum (subaud., stabit) in aeternum (Dn II, 14). Et rursum: Et ecce cum nubibus coeli, sicut filius hominis veniens, et usque ad vetustum dierum pervenit, et oblatus est ei, et datus est ei principatus et honor et regnum: et omnes populi, tribus et linguae servient ei, et potestas ejus potestas perpetua quae numquam transibit, et regnum ejus non corrumpetur (Dn VII, 13, 14). Hic igitur rex laudatur per ista, quae psalmo continentur: Exaltabo te Deus meus et rex meus: et per illud, Sancti tui confitebuntur tibi, gloriam regni tui dicent, et potentiam tuam loquentur. Notam faciant filiis hominum potentiam tuam, et gloriam magnificentiae regni tui. Regnum tuum regnum omnium saeculorum, et dominatio tua in omni generatione et progenie.
1442
2. Dei ad admirationem instituimur
Et quamquam hic ob aeterni regni gloriam, qua sanctis conregnantibus ipse regnabit, laus Deo prophetae confessione cantetur; tamen ita laudationis ipsius ratio et ordo dispositus est, ut ea, quae de eo dicta sunt, ex sensu communis intelligentiae praedicentur: ut in quantum humani sermonis consuetudo permittit, de immensa illa et incomprehensibili Dei natura, licet non ad perfectam cognitionis veritatem, tamen ad admirationem nos ingentis illius, quae ejus est, virtutis instituat. Possumus enim eum maxime quantum in nobis est admirari: cognosci autem a nobis quantus ipse est non potest.
1443
3. Patris aut Filii laus est mutua
Verum cum in omni psalmo simplex Dei et absoluta laudatio est; meminisse debemus Patrem in Filio, et Filium in Patre laudari: et cum ex substantiae similitudine ac proprietate naturae alter in altero sit, et ambo unum sint, et qui vidit Patrem, videat et Filium, (subaud. meminisse debemus) non differre quis ex duobus laudari existimetur; cum utrumque sibi invicem et virtutis atque operum similitudo, et indifferentis naturae ex Patre Deo genita et Filio Deo nata divinitas unum eos esse testetur.
1444
4. In eos qui Dei providentiam aut animae negant immortalitatem
Coeptus ergo ita psalmus est, VERS. 1 et 2: Exaltabo te Deus meus et rex meus, et benedicam nomen tuum in saeculum et in saeculum saeculi. Per singulos dies benedicam te, et laudabo nomen tuum in saeculum et in saeculum saeculi. Ratio et virtus propheticae magniloquentiae per intentam audiendi diligentiam noscenda est. Ait enim: Exaltabo te Deus meus et rex meus. Multi Deum per ea, quae in operibus mundi ab eo instituti cognitioni nostrae sunt subjecta, magnificant: sed pauci sunt, qui regem sibi futurum velint credere, dum aut curam negant humanorum operum Deo esse, aut ad consolandam eorum quae impie egerunt conscientiam, praesumpta animae et corporis abolitione, nolunt divinum in bonos et malos constitutum esse judicium. Sed propheta hinc praedicandi Dei sumit exordium, quod sibi rex sit. Sed et nunc quidem nomen ejus, qui sibi rex atque Deus sit, ob exspectationem regni benedicit, cum ait: Benedicam nomen tuum in saeculum. Sed quia scit se gratiam Deo atque regi suo, etiam tum cum in regno ejus maneat, debere; quia demutata caduci corporis sui infirmitate, depulsoque inimicae mortis imperio, regi suo conformis et coaeternus adsistat: adjecit, et in saeculum saeculi, id est, in illo saeculo, quo, habitu saeculi hujus exempto, jam ut saeculum saeculi, aeternitatis successione renovabitur.
1445
5. Benedictionis et laudis discrimen. Utrumque semper debemus Deo
Et in hoc quidem saeculo quisque benedicens Deum potest non semper in benedictionis officio permanere, dum aut luctu impeditur, aut metu occupatur, aut aegritudine anxius detinetur; et aut torpescente animo, aut ingrato, in benedictionibus Dei mutus est. Sed perfectio prophetalis fidei ab istius modi infirmitatum demutationibus libera est, dicens, Per singulos dies benedicam te. Nullum vacuum habet tempus, et dies ei nulla est otiosa, quin semper in benedictionum confessione versetur. Accidit autem frequenter, ut de quibus bene loqui possimus, laudare eos non possimus. Abstinere a malo, benedictione dignum est. Sed solum malum non admittere, non habet laudem, nisi mali abstinentiam etiam gloria boni operis consequatur. Et beneficium quidem in nos benedicere possumus; quia natura exigit, non obtrectare nos illis, quorum benevolentia confovemur: sed si et aliis vitiis adspersi sunt, nostro quidem commodo benedicuntur, sed veri judicio non praedicantur. Perfectio autem Dei nihil in se esse patitur pro parte. Nam ut benedictus, ita et laudabilis est; habens et ex his, quibus beneficentia in nos sua utimur, benedictionis nostrae confessionem, et ex perfectarum in se virtutum admiratione praeconium. Ob quod benedicturus per dies singulos propheta, etiam id adjecit, Et laudabo nomen tuum in saeculum et in saeculum saeculi Cum benedictum laudat, et laudat in saeculum saeculi, in nullo prophetae officium infirmum est, nec benedictione, nec laude, nec tempore.
1446
6. Prima laudandi Dei ratio, ejus infinitas
Dehinc sequitur, VERS. 3: Magnus Dominus, et laudabilis, nimis, et magnitudinis ejus non est finis. Haec Dei prima et praecipua laudatio est, quod nihil in se mediocre, nihil circumscriptum, nihil emensum et magnitudinis suae habeat et laudis. Virtus ejus opinione non clauditur, locis non continetur, nominibus non enuntiatur, temporibus non subditur: artus ad id sensus noster est, ingenium hebes est, sermo mutus est. Finem magnificentia ipsius nescit: et aliquam ementiendi se opinionem immensa magnitudo non patitur. Extenta ubique, extenta semper est, hanc habens infinitatis suae laudem: caeterum omnem intelligentiam infinitae hujus in se qualitatis excedens.
1447
7. A quibus laudandus
Et quia haec vel immensae magnitudinis cognitio, vel laudatio operum Dei non omnium gentium est; quibus a constitutione mundi vita et sensus fuisset futuraque esset, consequenter subjecit, VERS. 4: Generatio et generatio laudabit opera tua. Non utique generationes et generationes, quae et temporibus et gentibus multae atque adversae sunt: sed generatio quae ab Abraham coepit, quae per signum circumcisionis deputatur in Legem; et generatio quae renovatur in Christo, quae ex doctrinis propheticis ad fidem evangelicae justificationis instruitur. Harum igitur generationum proprium est, Dei opera laudare.
1448
8. Laudandus Deus quia in factis potens
Laudari opera Dei non alia ratio admonet, quam quod omnia ab eo potenter effecta sunt: quia praeconium habeat, non aliquid egisse, sed potenter egisse. Et ideo subjecit, Et potentiam tuam pronuntiabunt.
1449
9. Magnificus
Sed potentia operum ea demum praedicanda est, quae magnificentiae exaequetur operantis: ut potentis magnificentiae potens intelligatur operatio. Ob quod consequitur, VERS. 5: Magnificentiam majestatis tuae.
2880
10. Sanctus seu beneficus
Sed magnificentia, si quod in se est tantum sibi habeat, habet admirationem, non habet laudem: et otiosa aliis est potentis operatio, nisi per operantis sanctitatem usum aliquem ex se illis qui laudabunt et admirabuntur impertiet. Ex quo competenter hoc sequitur: Et sanctitatem tuam loquentur. Et sanctitas quidem jam bona est, neque tantum sibi proficit: neque hoc quod ex se est, intra usum commodi proprii consumit. Nam etiam, ad provocandam in se aliorum beneficentiam, sanctitatis officiis sese ipsa commendat. Sed nihil de se dignum admiratione praestabit, si sibi sola sit. At vero hoc proprium est et admirabile sanctitatis, cum hoc quod in se est, in usum aliorum quibus est sancta concedat: ipsa aliquo non egens, nisi forte per benevolentiam eo tantum, ut se alius utatur. Ad id ergo quod dictum est, Et sanctitatem tuam loquentur; merito subjecit, Et mirabilia tua narrabunt.
2881
11. Malis terribilis
Et mirabile quidem est, sanctitatem nihil sibi proficientem in usum alienae beatitudinis exuberare: sed mirabilius est, sanctitatem plenam esse terroris: ne si non indiscretam se utentibus aut abundantibus praestet, dum bonis ac malis promiscuas est, et tamquam ex naturae necessitate praebens, admirationem non habeat sanctitatis. Et idcirco mox subdidit, VERS. 6: Et virtutem terribilium tuorum dicent: ut sanctitatem loquentes, et mirabilia narrantes, dicant quoque terribilium virtutem, media admiratione inter sanctitatem atque terrorem, dum et terror suavis et terribilis suavitas admirabilem facit et terrorem suavem et terribilem suavitatem.
2882
12. Magnus sine modo. Bonus semper et abundanter
Ob quod ingentem hanc admirandae temperationis magnitudinem propheta intelligens, subjecit, Et magnitudinem tuam narrabunt. Magnitudinis enim infinitae est, in Deo quod terribile est suave esse, et quod suave est esse terribile. Magnitudo autem non habet modum: ne si moderata sit, jam magnitudo non sit per id, quod modo non caret. Ut ergo propriae admiratio sanctitatis atque terroris in magnitudinis suae infinitate consistat; mansura est et semper et abundans, nec tempore definita nec copia. Et idcirco connexuit, VERS. 7: Memoriam abundantiae suavitatis tuae eructabunt: quia nec memoria oblivione intercipitur, nec abundantia per inopiam detrahitur.
2883
13. Bonitatem Dei justitia moderatur
Tenuit autem ordinem propheta orationis; ut memoriam et abundantiam suavitatis, conditione et moderatae et conservatae magnitudinis temperaret, dicens, Et justitia tua exsultabunt. Infinita quidem est memoria et abundantia suavitatis; quia nequaquam Deus aut obliviscitur esse suavis, aut desinit; sed infinitatem memoriae atque abundantiae justitia interjecta moderatur. Moderatur autem non praebendi modo, sed utendi: dum quod per abundantiam et memoriam Dei semper aequis omnibus patet, id ab iniquis utendi indignitate non capitur. Sanctitas Dei iter populo suo diviso mari praebuit (Exodi XIV, 22 et seqq.): sed eadem sanctitas et terribilis fuit virtus, cum ingressis in ipsum iter impiis, ubi fuerat salus religiosorum, ibi poena constitit impiorum. Circumstant alios firmitate muri solidatae undae, alios refusae ipsae illae quae constiterant absorbent. Ad istos pelagus naturam suam nescit; hos per naturam suam punit. Ad istos ex mari terra est; istis quod erat mare est. Horum salus sanctitas est; horum mors terror est. Aut cum tribus pueris in camino cantantibus, circumstantes flammis quas illi non sentiunt aduruntur, illis in roris humore ignis temperatur, hos exaestuans ignis amburit. Ipsae intus extraque flammae sunt, quarum, pro diversitate meritorum, et deficit a se natura, nec deficit. Nam quod est, manet erga eos ignis esse quos urit; et quod non est, necesse est in his esse quibus ros est. Atque ita magnitudinem memoriae et sanctitatis Dei justitia sola moderatur; cum per justitiam Dei ad iniquos atque justos, et terrorem sanctitas, et terror temperet sanctitatem.
2884
14. Justitia Dei misericors, et misericordia justa, non sic hominum. Patientia Dei erga peccatores
Et justitia quidem (supple hominum) recta atque utilis est: sed tamen eadem ipsa aliquando praedura est; ita ut sibi uti bonitate non liceat, dum pro diversitate judicii decernendo quod justum est, fit severa. Sed Dei justitia justitiae non coaequatur humanae. Neque enim naturae legi subdita est, per quam est lex statuta naturae: ut necessitatem non habeat bona non esse, cum justa sit. Habet Dei justitia miserandi voluntatem: neque tamen per miserandi voluntatem ita a se erit demutata, ne justitia sit. Humana autem justitia solet in id devenire, ne misericors sit; et misericordia ita se praestare, ne justa sit. Misericordia enim non erit, si miserabiliter inopi calumnianti jus opulentioris invideas, si feminae lacrymas viri praeferas contumeliae, si caeci convicia non putes arguenda. At vero e contrario misericordiam justitia non tenebit, si furem unius nummi, ut furem ingentis thesauri plectas; cum tamen in uno nummo thesaurum habuerit qui amisit: ut adolescentem in uno tantum et eodem infami adulterio irretitum, pari in morte, ut plurium adulteriorum artificem, poenarum quaestione vexabis; cum tamen crimen sit mortis in utroque. Haec atque istiusmodi imperfectam faciunt et misericordiam et justitiam humanam; Dei autem justitiam misericordem praestat criminosorum poenis indulta patientia. Qui cum contra morem humanae impatientiae non festinat punire, miseratus est: tenens justitiam in poena, post misericordiam non proficiente patientia; habens misericordiam in poena, post patientiam exserendo justitiam. Non enim Deus rapit humanorum criminum occasiones, neque tamquam infirmitatis nostrae naturaeque nescius, ipsum illud ad poenam erroris et peccati nostri tempus invadit: sed dissimulat et differt, et poenitentiae solatium dilatione ultionis exspectat; suavem se omnibus praestans, dum per misericordiae et justitiae modum, temperandae severitatis indulgentiae se reservat.
2885
15. Miseri, praecipuum Dei opus
Hoc in Deo praecipuum, hoc in potente laudandum: non coelum fecisse, quia potens est; non terram fundasse, quia virtus est; non annum astris temperasse, quia sapiens est; non hominem animasse, quia vita est; non mare in accessus ac decessus movisse, quia spiritus est: sed misericordem esse, qui justus est; sed miserantem esse, qui rex est; sed dissimulantem esse, qui Deus est. Ad id enim quod dictum est, Justitia tua exsultabunt, tanquam necessarium sequitur, VERS. 8 et 9: Miserator et misericors Dominus est, patiens et multae misericordiae. Suavis Dominus universis, et miserationes ejus super omnia opera ejus. Quod enim potens est, naturae suae virtus est: quod autem misericors est, salutis nostrae profectus est. Et plus est, non suis uti, sed aliis praestitisse quae sua sunt: atque ideo praestat caeteris Dei operibus misericordia, quia magnifica ejus operatio virtutis suae res est, misericordia vero ejus usus alienus est.
2886
16. Immortalitatis nostrae probatio
Ob quod tamquam in apice ipse divinarum ob misericordiam laudum Propheta consistens, debitum Deo honorem veluti publicae confessionis ostendit, dicens, VERS. 10-13: Confiteantur tibi Domine omnia opera tua, et sancti tui confiteantur tibi. Gloriam regni tui dicent, et potentiam tuam loquentur: ut notam faciant filiis hominum potentiam tuam, et gloriam magnificentiae regni tui. Regnum tuum omnium saeculorum, et dominatio tua in omni generatione et progenie. Dignus prophetica magniloquentia ordo dictorum est. Opera Deum confitentur: quam magnificus enim sit, operum et creaturae magnificentia confitetur. Sed confitentur et sancti, quibus rex esse dignatur. Gloriam regni eloquuntur: ne ignorata non desideretur usuris. Magnificentiam quoque gloriae regni Dei nuntiant: ne desperetur aeterna. Dominatus etiam in generationem et generationem ostenditur: ut se dominatui intelligat coaeternam. Atque ita cognitio Dei in operibus est, sanctorum officium in doctrina est, prophetiae usus in praedicatione est, regni gloria in aeternitate dominatus est, dominatus aeternitas eos necesse est habeat, in quos agatur aeternus.
2887
17. Sanctitas operum Dei verborum firmat fidem
Atque ad id spebus fidelibus expetendum, adhortatio Prophetae continuo subjecta est: Fidelis Dominus in verbis suis, et sanctus in omnibus operibus suis. Verborum fides forte nutaret, nisi sanctitas operibus esset admixta. Atque ita sanctitas in operibus, fidem confirmat in verbis: ut de sancti fide in promissis non ambigas, cujus sanctitate utaris in rebus. Si enim sanctum esse Deum intelligimus per id quod nascimur, vivimus, alimur, et copiis omnibus humanae naturae congruis abundamus; sanctitas ita (f. ista) esse non potest infidelis in dictis.
2888
18. Poenitentes suffulcit Deus
Scit autem Propheta esse et aliud sanctitatis Dei opus, in eo quod sequitur: Suffulcit Dominus omnes qui ruunt, et erigit omnes elisos. Adest omnibus Dei sanctitas, et se humanis auxiliis non subtrahit. Sed servat etiam nunc justitiae et misericordiae Propheta rationem. Suffulcit enim Dominus, non collapsos, sed cadentes. Quos, et si trahat pronus naturae lapsus in casum, poenitentia tamen, quae auctor est desinendi, ne penitus jam ceciderint, sistet, in lapsu suffulcit. Ruere enim, non ruisse, potest in id confirmatum esse ne ruerit.
2889
19. Elisos per fragilitatem aut errorem erigit
Sed et eriguntur allisi. Differt autem, vi exteriore collidi, et ruisse suo casu. Alliditur namque ille, quem per diaboli instinctum calens aetas praecipitavit in casum, quem ignoratio compulit in errorem, quem fraudulentis usa blanditiis naturae infirmitas egit in crimen. Hic potius eliditur, quam ille qui voluntate permanserit, quem hic vitiorum usus oblectet, quem non poeniteat admissi. Habet enim veniae apud Deum solatium, poenituisse de gestis: nec temperamento severitatis indignum est, quod per admissi dolorem, affectum ita profitetur inviti.
2890
20. Omnia et corporis et animae bona a Deo exspectanda
Et cur cadentes suffulciat, et allisos corrigat; consequentibus docet, dicens, VERS. 15 et 16: Oculi omnium in te sperant Domine, et tu das escam illorum in tempore opportuno. Aperis tu manum tuam, et imples omnem animam benedictione. Totis itaque in Deum allisi et cadentes oculis adspectent: neque quisquam ita de se confidat, ut non semper cadere, semper se vereatur allidi. Ab illo sperandum est, ne casu periclitemur, ne allidamur infirmitate naturae. Omnia autem nobis vitae subsidia ex ipso sunt: cum ex opportunitate fructuum indultis cibis vivimus, cum manum aperiendo animas nostras donis spiritalibus replet, et cum ex virtutis suae fonte copia in nos eorum quae sibi beneplacita sunt exuberat. Quod utrumque in his quae consequuntur discernit ita, VERS. 17: Justus Dominus in omnibus viis suis, et sanctus in omnibus operibus suis. Justus in viis est, cum infirmitatem nostram in aeternum regnum suum confirmata (f. confirmatam) donorum spiritalium communione deducit; sanctus autem in operibus suis, cum universis fructus in temporum opportunitate suppeditat: sanctitatem suam in omnium alimonia docens, justitiam vero in replendis beneplacito animis conservans.
2891
21. Deus ubique totus, quo animo invocandus
Post quae sequitur, VERS. 18: Prope est Dominus invocantibus eum. Non longe abest, qui per naturae suae virtutem, et ipse (id est, idem) ubique semper est, et totus semper et ubique est, secundum illud Apostoli, Quia in ipso sumus, et in ipso vivimus ac movemur (Act. XVII, 28). Prope est ergo invocantibus, cum nihil sit quod sine eo sit. Sed quibus invocantibus prope sit, ex subjectis docet. Omnibus invocantibus eum in veritate. Non ex otio invocantibus, neque ex infidelis ambiguitatis incerto; sed verum Deum fideli invocantibus veritate.
2892
22. Quo fructu
Et cum prope adsit, quid invocantibus se in veritate tribuat, demonstrat, dicens, Voluntatem timentium se faciet, non turpium voluntates, neque vitiosorum cupiditates Deus faciet; sed timentium se (supple, voluntates), per metum innocentes, per fidem honestas, per reverentiam verecundas: et voluntates non otiosas, neque mutas, neque sperare aliquid a se quodam contemptu silentii dedignantes; sed quas eloquatur oratio, quas preces contestentur. Et ideo subjecit: Et orationem eorum exaudiet. Voluntas ergo ea a Deo fit, quae voce orationis exauditur. Sed quae voluntas fiet orantium? Et salvos, inquit, faciet eos. Hoc volunt timentes Deum, hoc ut audiantur orant, ut non dominetur eorum aeterna mors, non in interitum perpetui judicii deputentur, sed sub custodia Dei tuti sint. Sequitur enim, VERS. 20: Custodit Deus diligentes ipsum. Salvos ergo faciet eos custodiendo, id est, aeterni regni participes reservando: sed eos qui et timebunt, et precabuntur, et diligent. Dehinc sequitur: Et omnes peccatores disperdet, qui nec ut homines timuerint, nec ut subditi oraverint, nec ut donati vita mundoque dilexerint.
2893
23. Laudandus semper Deus. Id ab omnibus praestari optat Propheta
Conclusit autem Propheta honoris debiti confessionem, dicens, VERS. 21: Laudationem Domini loquetur os meum. Laudasse non sufficit (subaud. ei), nisi et laudare non desinat. Laudabit enim adhuc, cum jam tamen laudet. Sed cum ille laudet, omne quoque ad benedictionem Dei humanum genus adhortatur: Et benedicat omnis caro nomen sanctum ejus. Per officii sui et fidei constantiam semper quidem ille laudabit: sed Propheta et curat, ut omnes Deum benedicant, et optat. Non enim ait, benedicent, tamquam certus sit in futurum; sed ex voti affectu ait, benedicant: et illud, potius ut intelligeretur optare, quam confideret sic futurum. Deinde benedictionem non temporariam esse postulat, sed aeternam, in saeculum et in saeculum saeculi. Nobis potius optandum, ut in aeternum benedicamus Aeternum: quia in aeternum benedicens, Aeterno illi necesse est maneat coaeternus, Domino scilicet nostro unigenito et primogenito Dei filio Jesu Christo, qui est benedictus in saecula saeculorum. Amen.
1450
(Ps 145 Vet. Lat.)
Psalmus David. Alleluia. Aggaei et Zachariae.
Lauda anima mea Dominum, laudabo Deum (Dominum) in vita mea, psallam Deo meo quam diu ero. Nolite confidere in principibus, neque (Infra, abest neque) in filiis hominum, in quibus non est salus. Exivit spiritus ejus, et revertetur (Infra, eorum et revertentur) in terram suam: in illa die peribunt omnes cogitationes eorum. Beatus cujus Deus Jacob adjutor ejus: et (Infra abest et) spes ejus in Domino Deo ipsius, qui fecit coelum et terram, mare et omnia quae in eis sunt. Qui custodit veritatem in saeculum, facit judicium injuria patientibus (Infra, his qui patiuntur injuriam), dat escam esurientibus. Dominus solvit compeditos, Dominus sapientificat caecos. Dominus erigit allisos (Infra, elisos), Dominus diligit justos. Dominus custodit advenas (Infra, proselytum), pupillum et viduam suscipiet, et vias peccatorum exterminavit (Infra, viam . . . . . exterminabit). Regnabit Dominus in saeculum (Infra, in aeternum) Deus tuus Sion, in generatione et generationem.
1451
1. Tituli pars addita, quare. Vita misera qui non vita nostra
Etiam huic psalmo addere aliquid translatoribus visum est. Nam cum Hebraeis sola alleluia, sit praelata confessio, illis placuit Aggaeum et Zachariam in titulo anteferre: hoc eo, ut psalmum esse propheticum nosceremus: quia per hos prophetas, sub quibus aedificata rursum Jerusalem est, ipso illo tum tempore aeternae Jerusalem aedificatio praedicatur, etiam Evangelio testante, cum ingressuro templum Domino, et nummulariorum mensas, et ementium ac vendentium negotia subversuro (Mt XXI, 4, 5), ita scriptum est: Hoc autem factum est, ut impleretur quod dictum est per Zachariam prophetam dicentem: Dicite filiae Sion, Ecce rex tuus venit tibi mansuetus, sedens super asinam et pullum novellum subjugalem (Zacch. IX, 9).
1452
2. Et, ut arbitror, hujus Jerusalem potius et Sion regem psalmus ostendit, qui ita coepit, VERS. 2: Lauda anima mea Dominum, laudabo Dominum in vita mea, psallam Deo meo quam diu ero. Scienter et de prophetae doctrina dictorum ordinem tenuit. Primum enim eam (animam) hortatur ad laudem, quae in hanc est constituta naturam, ut maneat aeterna. Tum deinde, quia per resurrectionis donum glorificato corpore totum (scil. corpore ut anima) se ei meminerit coaeternum, tamquam de futuro confidens ait: Laudabo Dominum in vita mea. Non enim ea vita, quae nunc est per infirmitates corporis, sua est: ab Adam namque ista coepit, non cum Adam inchoata est, quam non vitam, sed mortem esse, Apostolus novit dicens: Miser ego homo, quis me liberabit de corpore mortis hujus (Rm VII, 24)? In hac ergo vita sua Deum, qualis primum in homine est instituta, laudabit. Tum tertio ne in hoc eodem nunc corpore irreligiosus existimaretur; adjecit: Psallam Deo meo quam diu ero (supple, in hac vita misera; vid. Prolog. n. 19). In omni autem hoc psalmorum libro, in psallere religiosas operationes corporis significari meminimus: apta et consona corporei motus varietate placituri.
1453
3. In reges, quos deos sibi finxit antiquitas, non est sperandum
Post quae stultas hominum opiniones, et inanes in regum nominibus religiones, quos sibi deos antiquitas finxit, redarguit dicens: Nolite confidere in principibus, VERS. 3 et 4, in filiis hominum in quibus non est salus. Exibit spiritus eorum, et revertentur in terram suam: in illa die peribunt omnes cogitationes eorum. Confidere vetuit in regibus. Et quibus regibus? subjecit: et in filiis, inquit, hominum. Et quibus filiis hominum? quibus non est salus. Et cur salus non sit? ostendit: Exibit spiritus eorum, et omnes revertentur in terram suam. Et reversuris in terram quid erit? In illa die peribunt omnes cogitationes eorum: corruptae ipsi scilicet originis; quia esse filii hominum perstiterunt, nec filii Dei esse voluerunt: nullius quoque salutis; quia exeunte spiritu, et in terram corporibus dissolutis, cogitationes eorum corporeae atque terrenae cum terreno corpore interibunt.
1454
4. Quam rectius in mundi opificem speretur
Sed ut ita in istiusmodi reges fiduciam non conferas, in quem sperandum esset ostendit, VERS. 5-7: Beatus cujus Deus Jacob adjutor ejus: spes ejus in Domino Deo ipsius, qui fecit coelum et terram, mare et omnia quae in eis sunt; qui custodit veritatem in saeculum, facit judicium his qui patiuntur injuriam. Non est caduca cogitatio in regem istiusmodi sperare: et spes illa non interit, quae in Creatorem coeli et terrae et maris et omnis universitatis hujus extenditur. Hic sperandus adjutor est, in quo dolus non est. Nam cum, secundum prophetiam, omnis homo mendax sit; veritatem in saeculo solus ille custodit: et custodiens veritatem, judicium facit ob eos qui patiuntur injuriam. Beatus ille est, quem adjuvando ex Jacob faciet Israel. Spes ejus aeterna est, quia in Creatorem coeli et terrae marisque confidit. Creator autem horum omnium hic et verus et judex est, et veritatem custodiendo, et faciendo judicium.
1455
5. Esuriem verbi Deus satiat. Compedes spiritales solvit. Caecitatem saeculi fugat
Neque solum judicium facit, sed etiam id quod sequitur: Dat escam esurientibus. Dominus solvit compeditos, VERS. 8 et 9: Dominus sapientificat caecos, Dominus erigit elisos, Dominus diligit justos. Dominus custodit proselytum, pupillum et viduam suscipiet, et viam peccatorum exterminabit. Haec quidem et corporaliter intelligere non otiosum est: sed altius nescio quid et majus sermo complectitur. Dat, inquit, escam esurientibus. Videamus quam escam, et quibus esurientibus. Et hae quidem escae corporales non tum semper praebentur a Deo, cum esuritur a nobis. Annuum namque earum munus est: et ideo intra tempus praebentur, ut intra tempus ne quis esuriat. Est igitur alia esuritio, et sunt aliter esurientes, quibus esurientibus esca praebetur. Scriptum namque est in Amos propheta (VIII, 11): Ecce induco famem super terram; non famem panis; neque sitim aquae; sed famem ut audiatur verbum Dei. Hanc igitur escam praedicationis esurientibus Dominus impertit. Quae cum in cibum fuerit assumpta, vincula diaboli resolvuntur. Ligavit enim, secundum Evangelia, decem et octo annis Abrahae filiam (Lc XIII, 16). Compedes quoque avaritiae, libidinis, ebrietatis, cibus talis absolvit. Et absolutis compedibus, caecis sapientiam praestat. Si de corporalibus donis Propheta loqueretur, commemorasset potius caecis lumen indultum. Sed quia per cibum verbi esuritione depulsa, solvebantur compedes saeculi: etiam caecitas saeculi sapientiae impertitione depellitur. Alimur enim post ingentem famem divinae cognitionis spiritalibus cibis: et compedibus quibus currere ad aeterna non sinimur absolutis, discussa per indultam sapientiam caecitate. Creatorem nostrum oculis intelligentiae contuemur. Desinit ergo fames longa, compedes graves, caecitas stulta, et id quod sequitur succedit.
1456
6. Pupillus
Allisi eriguntur, justi diliguntur, advenae sive proselyti custodiuntur, pupillus et vidua suscipitur, et via peccatorum disperditur. Quisquis ille est, qui modo Dei est, etsi non uniforme, tamen proprium habet munus, ut allisus licet, si non esuriat, si non compeditus et stultus sit, tamen erigi possit ne jaceat in aeternum; ut justus ob justitiam diligatur; ut advena etsi non tamquam justus diligitur, tamen vel ob hoc quia advenerit reservetur; ut pupillus, quia patrem sibi diabolum abjuraverat, exemplo apostolorum non orphanus relinquatur; ut vidua suscipiatur in sponsam, postea quam sibi in Christo confixus hic mundus est (V. Tract. Psal. CXXXI, n. 24). Omnem enim credentium fidem, cui per adimpletionem temporum lex tamquam vir primus emortuus sit, viduam apostolus nuncupavit (Rm VII, 4). Sed non solum vidua suscipitur, sed etiam via peccatorum exterminatur. Quibus in interitum demersis, Jerusalem sancti illius regis civitas incoletur: non ista utique, quae desolata et subversa profani parricidii luit poenas.
1457
7. Quae Sion sedes regni Dei
Concludit enim ita, VERS. 10: Regnabit Dominus in aeternum, Deus tuus Sion, in generationem et generationem. Ubi illa Sion, in qua regnaturus est Dominus? Nisi forte in ea (subaud. regnaturus est) quae Prophetas occidit, et lapidat eos qui ad se missi sunt? Haec utique hodie jam non est: et quomodo Dominus in aeternum regnabit, regni sui sede subversa? Sed regnabit in ea, quae mater coelestis est, quae vivis ex lapidibus exstructa, et sanctis civibus plena per generationem legis et per generationem fidei frequentabitur a domesticis Dei et Domini nostri Jesu Christi, qui est benedictus in saecula saeculorum. Amen.
1460
(Ps 146 Vet. Lat.)
Hilarius - Super Psalmi 1440