Hilarius - Super Psalmi 680
In finem pro his qui vel immutabuntur, Psalmus ipsi David.
(Hil. Salva me.) Salvum me fac, Deus, quoniam intraverunt aquae usque ad animam meam. Infixus sum in limo (Hil. in limum) profundi, et non est substantia. Veni in altitudinem maris, et tempestas demersit me. Laboravi clamans, raucae factae sunt fauces meae: defecerunt oculi mei, dum spero in Deum meum. Multiplicati sunt super capillos capitis mei, qui oderunt me gratis. Convaluerunt qui persequuntur me inimici mei injuste: quae non rapui tum exsolvere repetebar. Deus, tu scis insipientiam meam, et delicta mea a te non sunt absconsa. Non confundantur in me qui exspectant te, Domine virtutum: non vereantur super me qui quaerunt te, Deus Israel. Quoniam propter te sustinui improperium, operuit reverentia faciem meam. Exter factus sum fratribus meis, et hospes filiis matris meae: quoniam zelus domus tuae comedit me, et opprobria exprobrantium te ceciderunt super me. Et operui in jejunio animam meam (et) factum est mihi in opprobrium. Et posui vestimentum meum saccum, et factus sum illis in parabolam. Adversum me detrahebant qui sedebant in porta, et in me psallebant qui bibebant vinum. Ego vero orationem meam ad te, Domine, tempus beneplaciti Deus. In multitudine misericordiae tuae exaudi me, in veritate salutis tuae. Eripe me de luto ut non haeream, et de profundo aquarum. Non me demergat tempestas aquae, neque absorbeat me profundum, neque contineat puteus super me os suum. Exaudi me, Domine, quoniam suavis est mihi misericordia tua: secundum multitudinem misericordiae tuae conspice in me. Ne avertas faciem tuam a puero tuo: quoniam tribulor, velociter exaudi me. Intende animae meae, et libera eam: propter inimicos meos eripe me. Tu enim scis improperium et confusionem et verecundiam meam, in conspectu tuo sunt omnes tribulantes me: improperium exspectavit cor meum et miseriam. Et sustinui commaerentem, et non fuit: et consolantem, et non inveni. Et dederunt in escam meam fel, et in siti mea potaverunt me aceto. Fiat mensa eorum coram ipsis in laqueum, et in retributionem, et in scandalum. Obscurentur oculi eorum ne videant, et dorsum eorum perpetuo incurva. Effunde super eos iram tuam, et animatio irae tuae comprehendat eos. Fiat habitatio eorum deserta, et in tabernaculis eorum non sit qui inhabitet: quoniam quem tu percussisti persecuti sunt, et super dolorem vulnerum meorum addiderunt. Appone iniquitatem super iniquitatem ipsorum: et non intrent in justitiam tuam. Deleantur de libro viventium, et cum justis non scribantur. Pauper et dolens sum ego, et salus vultus tui, Deus, suscepit me. Laudabo nomen Dei in cantico, et magnificabo (tuum cum cantico, magnif.) eum in laude: et placebit Deo super vitulum novellum, cornua producentem et ungulas. Videant pauperes, et laetentur: quaerite Deum, et vivet anima vestra: quoniam exaudivit pauperem Dominus, et vinctos suos non despexit (sprevit). Laudent eum coeli et terra, mare et omnia repentia in eis (eo): quoniam Dominus salvificabit Sion, et aedificabuntur civitates Judae, et inhabitabunt in ea, et haereditabunt terram. Et semen servorum ejus possidebit (possidebunt) eam: et qui diligunt nomen ejus, inhabitabunt eam.
681
1. Psalmus est de Christo; de passione illius
VERS. 1. Tertius hic pro his qui immutabuntur est psalmus: qui etsi nihil sub historiae commemoratione complexus est, ut in quinquagesimo et nono inesse tractavimus, neque ut in quadragesimo quarto aliquid proprium in superscriptione praetulerit, ubi, Pro dilecto canticum praenotatur (Ps XLIV, 1): in eo tamen quod non illius David, sed,; illi David psalmus in finem praescribitur; in illum potius David, qui et oriens et justus et finis est legis, convenire intelligenda prophetia est. Per id enim non ab illo, sed in illum psalmus docetur esse cantatus. In his autem qui immutabantur, evangelicae spei fideles significari (In ps. LIX, n. 2) docuimus, qui aut ex legis observatione, aut ex gentili impietate ad cognitionem Dei demutati, tamquam renascentes incorruptae aeternitatis candore florerent; quod idipsum psalmi fine tractabitur. Non ambigitur autem psalmus ipse sacramentum passionis Domini continere. Nam praeter Joannem apostolum (XIX, 28), qui in potatione aceti consistere consummationem Scripturarum testatus est, cum etiam dictum hoc ab eodem sub apostolorum recordatione praesumptum sit: Zelus domus tuae comedit me (Ibid. II, 17); adimit ambiguitatem, confirmatque omnia ad eum dicta gestaque esse referenda. Universarum itaque humanarum passionum sorte perfunctus, secundum susceptas infirmitates nostras loquitur: et dolet ipse quidem extra necessitatem et timoris positus et doloris, sed his se tamen quae suscepit accommodans: ut qui carnis nostrae homo natus esset, et dolorum nostrorum querelis et infirmitatis precatione loqueretur. Coepit itaque ita.
682
2. VERS. 2, 3. Mortis lex in omnes. Christus ut homo salutem orat
Salva me, Deus, quoniam intraverunt aquae usque ad animam meam. Infixus sum in limum profundi, et non est substantia. Vivendi omnibus finem mors in cunctos constituta praescribit. Et quid sibi nunc oratio ista vult, quae se salvari deprecatur; cum lex mortis in omnes sit constituta? Dehinc nunc orandae salutis haec causa est, quia intraverint aquae usque ad animam; introeundi autem aquis ad animam hinc facultas sit, quod infixus sit in limum profundi; defixi vero in limum profundi nulla substantia sit. Ergo quia nemo nisi quod sperat precatur (sperat autem nemo se non mori), talis haec ejus merito oratio est, qui, moriturus licet, morte non erat obtinendus. Assumpta ergo infirmitas habuit officium deprecandae salutis, divinitatis vero conscientia spem tenuit salutis in morte sperandae. Salvari se ergo orat qui et dixerit: Deus, Deus meus, quare me dereliquisti (Mt XXVII,46)?
683
3. Aquae quid
Introeuntibus enim aquis usque ad animam, subjectus morti crucis fiebat, cum passionum universarum impetus usque ad mortem animae perrumperet. In aquis autem insectationes populi motusque gentium significari solere non dubium est, cum dicitur: Torrentem pertransivit anima mea (Ps CXXIII, 5), vel illud: Et pertransivit anima mea, aquam immensam (Ibidem). Sunt et aquae arenosam domum subluentes, eamque in casum ruinamque pellentes (Mt VII, 27). Hae ergo nunc aquae usque ad animam intrantes, ad precem eum orandae salutis coegerunt.
684
4. Christo unde mors et passio. Dei exinanitio. Deus et homo in Christo qua vi uniti
Verum inenuntium harum passionum, non aliunde quam ex assumptione carnis, et virtus est et potestas. Non enim incidere in Deum hic infirmitatum nostrarum terror valebat, aut exserere se nisi in carne corporis nostri, tamquam in subjacente materia, potuerant passiones. Porro autem haurienda fuit natura coelestis (divina), ut exinaniens se ex Dei forma, in formam servi hominisque decideret. Et ideo usque ad animam aquae penetrant: quia substantia ei non sit,infixo in limo profundi. Non utique substantia ea non erat quae assumpta habebatur, sed quae se ipsam inaniens hauserat. Nullo autem modo se caruit, qui se ipsum exinanivit evacuans: nec tamen idipsum videbatur exstare, quod jam in aliud se evacuando concesserat. Non est ergo substantia, per id quod infixus est in limo profundi. Primus enim homo de terrae limo: et secundus Adam in hujus limi profundum de coelis descendens, se ipsum tamquam ex alto veniens defixit. Evacuans ergo se, quippe cui substantia non erat, non jam usque ad carnis, verum etiam usque ad mortis profunda descendit, et omnis in eum terror desaevientis in nos tempestatis incubuit. Cum enim se, contra naturae coelestis terrenaeque diversitatem, in hunc limum potestatis suae virtute defixit; quia ea quae natura dissident, ad quamdam connexionis suae soliditatem non generis ipsius propinquitate conveniunt, sed potiore vi tamquam confixa sociantur: tunc et pati coepit et mori posse, per occasum mortis in inferna descendens.
685
5.Mortis Christi prophetia. Mortis sedem quibus verbis exprimat Scriptura
Sequitur enim: Veni in altitudinem maris, et tempestas demersit me. Imitator ille et dominicae mortis et temporis Jonas, mari mersus cetoque susceptus, non tam in mari se quam in inferno positum testatur: Clamavi in pressura mea ad Deum meum, et exaudivit de ventre inferorum clamores meos (Jonae II, 3). Et quamvis eum cetus ad speciem infernae mortis hausisset, ait: Introivit caput meum in scissuras petrarum, descendi in terram cujus serae tenaces et aeternae. Sancto etiam Job post illud universarum passionum gloriosissimum bellum, cum dignus jam esset eloquio divino scientiaque naturae, post confracti intra se maris portas, rugientesque ejus in matris suae ventre terrores, rursum quid etiam in mari significaretur, Dominus revelavit, dicens: Venisti autem super fontes abyssi, aut in vestigiis maris ambulasti? aperiuntur autem tibi prae timore portae mortis (Job. XXXVIII, 16, 17)Omnia excelsa tua et fluctus tui super me transierunt (Ps XLI, 8). Sed et ille, ut dixi, dominicae mortis imitator, quem ex tenacibus aeternisque terrae seris immanissimus ille maris istius cetus evomuit, haud dissimilia conquestus est: Omnes suspensiones tuae et fluctus tui super me transibant (Jonae II, 4). Usque ad mortis igitur veniens profundum, mortis ipsius tempestate demersus est, adversariarumque virtutum depressus procellis est.
686
6. Christi clamor. Qua de causa
Non tamen tacitus eorum, qui se ipsos diabolo praebituri erant velut ministerii arma peccato (quippe qui et nonnumquam consilia initae mortis suae exprobraverit, et stans in templo saepe clamaverit, et elevatis ad Deum frequenter oculis intenderit, ut ad unumquodque divinitatis suae opus maximum aspectarent intelligitur ad Patrem; ob quod sequitur, VERS. 4: Laboravi clamans, raucae factae sunt fauces meae: defecerunt oculi mei, dum spero in Deum meum. Infirmitates nostras suscipiens, portansque peccata, usu et consuetudine humanae defatigationis locutus est: namque qui se somno et lassitudini saepe commiserit, etiam usque ad sitis et esuritionis necessitatem. Fauces itaque ejus raucae sunt, oculique defecti. Causam vero maximi clamoris et intentionis oculorum hanc esse docuit, quia speraret in Deum, vel cum clamat dicens Qui credit in me, non in me credit, sed in eum qui me misit (Jn XII, 44): vel cum clamaturus Lazarum voce magna, elevatis sursum oculis, ait: Pater, gratias tibi ago quoniam audisti me (Ibid. XI, 41).
687
7. Odientium numerus cur supra capillos. Quam gratis oderunt
Sed illo vel paterni nominis magnificentiam testante, vel humanae salutis opus moliente, odia in eum multiplicantur in cassum. Sequitur enim, VERS. 5: Multiplicati sunt super capillos capitis mei, qui oderunt me gratis. Convaluerunt qui persequuntur me inimici mei injuste, quae non rapui tunc exsolvere repetebar. Numerus odientium ultra capillos capitis est multiplex: sive ob impiorum copiosam multitudinem, sive quia indigni sint Dei cura (nam Apostolorum capillos, quia tanta eorum Deo cura est, scimus esse numeratos (Matth. X, 30)), sive quia infidelium numerus ultra numerum sit fidelium. Nam cum decus capitis in capillis sit, et Ecclesiae, quae corpus est Christi, in Apostolorum decore omnis ornatus est. Super hoc capitis sui decus, odientium est multitudo. Oderunt autem eum gratis, id est, causam odii non habentes. Et convalescentes inimici, injuste sunt persecuti. Non enim peccatum egerat, nec dolum habuerat: et ideo quae non rapuerat, tunc repetebatur exsolvere. Cum enim debitor mortis peccatique non esset, tamquam peccati et mortis debitor tenebatur, ab his scilicet, qui in eo peccati legem quae in membris nostris est exserebant. De peccato enim condemnavit peccatum in carne (Rm VIII, 3).
688
8. Stultitia Christi crux. Hujus fructus justi expectatio
In quo quia magnum divinae sapientiae explebat consilium, crucisque mors in Deo stultitia gentibus videbatur, magnaque in eo coelestis terrenaeque spei exspectatio inerat; subjecit, VERS. 6 et 7: Deus, tu scis insipientiam meam, et delicta mea a te non sunt abscondita. Non confundantur in me qui expectant te, Domine virtutum: non vereantur super me qui quaerunt te, Deus Isreal. Insipientiae suae Deus conscius est, et delicta sua abscondita ab eo non sunt: poenas scilicet insipientiae et delictorum, quas non rapuerat, repetebatur exsolvere. Usque ad crucis autem stultitiam (id est, quia stultum sit gentibus peccata nostra sic suscipi), ut peccator et stultus gratis injusteque vexatur. Sed quia stultitiam atque delicta propter sapientiam nostram vitamque susceperat, ut principem saeculi et judicaret, et de peccato condemnaret in carne peccatum (cum quando in se, in carne scilicet corporis sui, in qua nihil inveniri poterat peccati, secundum quod ait: Ecce veniet princeps mundi, et non inveniet in me quidquam (Jn XIV, 50), veniens hic mundi princeps, nihilque inveniens, peccati tamen poenam, id est, jus mortis exseruit; per quod humanae mortis auctor, quia in auctorem vitae peccati nescium mortem molitus sit, judicatur: et haec sanctorum exspectatio fuit, ut omnis caro redimeretur in Christo, ut in eo aeternae resurrectionis primitiae exsisterent): non confundi in se eos rogat qui exspectent Dominum, neque quaerentes Deum Israel super se vereri aut pudere: quia suscipiendae ab eo carnis tempus desideratum sit, secundum illud: Multi prophetae et justi capierunt videre quae vos videtis, et audire quae vos auditis (Mt XIII, 17). Ne quid ergo in se imbecillum infirmumque maneat deprecatur: ne spem exspectantium infirmitas corporis carnisque confundat. Per eum enim et in eo exspectatio nobis omnis ad Deum est. Veniens ergo in corpus, ne in se sanctorum spes confundatur orat.
689
9. Infirmitas Christi est assumpta, non naturalis. Peccati necessitas nulli inest
Quod autem infirmitates nostras ad salutem generis humani ex paterna voluntate susceperit, quia non voluntatem suam facturus venerit, sed voluntatem ejus qui se miserit Patris (Jn VI, 38); nunc quoque per subjecta declarat, VERS. 8-10: Quoniam propter te sustinui improperium, operuit reverentia faciem meam. Exter factus sum fratribus meis, et hospes filiis matris meae: quoniam zelus domus tuae comedit me. Non fuit ergo in unigenito Deo naturalis infirmitas, sed assumpta: quiapropter eum haec improperia susceperit passionum. Quamquam ne in naturis quidem hominum inest necessitas aliqua peccati; sed ex appetitu voluntatis et oblectatione vitiorum peccati usus arripitur. Et ideo Dominus non se rapuisse quae ut solveret repetebatur ostendit: quia ea quae contra naturam sint desiderata rapiantur, soluturis omnibus quadrantem novissimum talium debitorum (Mt V, 26): et ob hoc orationis dominicae praescripto, remitti nobis debita deprecamur. Sustinuit ergo improperium propter Deum, dum alienum a natura sua corpus assumit, dum, secundum Apostolum (2Co V. 20), peccati nescium Pater facit esse peccatum, dum fit obediens usque ad mortem crucis, dum ipsi exprobratur quod caeteros salvans se ipse non salvet, dum contumelias sputorum alaparumque perpetitur (Vid. lib. X de Trin., n. 46).
6810
10. Qui dissideat a nobis. Zelus ejus
Hoc igitur pudore coopertus ob Deum, fit alienus a fratribus suis, et filiis matris suae hospes efficitur, a vitiis scilicet eorum, qui sibi secundum carnem consanguinei habebantur, alienus; dum nummulariorum mensas templum ingressus evertit (Jn II, 15), dum nundinas ovium ac boum prohibet, dum vendentibus columbas cur domum patris sui domum fecerint negotiationis exprobrat. Zelo enim domus Dei pervasus haec egit. Est autem haec amoris pii indignatio, ut eorum quos diligimus contumeliis tamquam zelo effervescente moveamur. Hoc enim pollutae domus zelo, ut Evangelium (sicut superius docui) testatum est, turbam omnem ementium ac vendentium templum ingressus ejecit. Zelo autem Dei etiam usque ad mortis severitatem et finem placuisse, laudabile est.
6811
11. Convicia ipsi concitavit
Per hanc igitur exprobratarum his cupiditatum indignationem, omnium in eum maledictorum congesta convicia sunt. Quaecumque autem in impios dirigi solent, haec in cum opprobria sunt relata: cum blasphemus, cum Samaritanus, cum Beelzebub, cum daemonium habens dicitur (Jn VIII, 48). Id enim subjecit: Et opprobria exprobrantium te ceciderunt super me. Blasphemiae opprobrium ei potius, qui Deo contumeliam exprobret, ingeritur; sicuti daemonii infamia ei magis, qui a Deo sit alienus, est propria. Quae cum omnia ei exprobrata sint propter domus Dei zelum, eorum qui Deum exprobrant, super eum opprobria congeruntur. Et hujus dieti ad Romanos Apostolus scribens (XV, 3) sub hujus significationis meminit intelligentia.
6812
12. Quaeque Christi gesta omni hominum genere obtrectantur. Lazarum excitaturus quid fleverit
Ipsa etiam jejunii continentia recidit in opprobrium, cum a diabolo tentatur, cum in templi pinna locatur, cum supra montem fertur, cum postremo ad adorandum Satanam totius mundi habitatione tentatur. Flet interdum, et ingemiscit, et tristis est (Mt IV, 1, etc.), et id ipsum ad infirmitatis tribuitur exemplum. Omni denique generi hominum et obtrectatio efficitur et canticum. Ipsi enim qui in portis orandi victus causa sedeant, obloquuntur et detrahunt: et in eo ebrii psallunt. Haec autem omnia vel secundum gestorum fidem, vel secundum humanae consuetudinis modum in se ita gesta esse conqueritur. VERS. 11-13. Et operui in jejunio animam meam, et factum est mihi in opprobrium. Et posui vestimentum meum saccum, et factus sum illis in parabolam. Adversum me detrahebant qui sedebant in porta, et in me psallebant qui bibebant vinum. Fuit itaque jejunium ei in opprobrium: quia per esuriendi opprobrium usque ad adorandi Satanae contumeliam tentatus est (Mt IV, 9). Vestis autem de sacco, habitus est luctus. Luctus vero omnis affectus in fletu est. Et cum Lazarum excitaturus illacrymat, infidelitatem humani generis lugebat: in habitu enim luctus, flendi significatur affectus. Quod autem non Lazarum, cujus et morte laetatur (Jn XI, 15), quem et ex mortuis excitaturus erat, fleverit, omnis ipse Evangelii sermo declarat. Sed cum resurrectionis fidem nullam futuram, in ipso resurrectionis opere flevisset; fletus ejus in parabolam profecit, ut et tum documentum amoris sui in Lazarum flendo dictus sit praebuisse: et a plerisque hodie, quia fleverit, arguatur infirmus (V. lib. X de Trin., n. 24 et 25). In ebriis autem psallentibus, et his qui in porta sederent detrahentibus, omnium etiam infirmorum in eum contumeliae per hanc consuetudinem vulgi docentur. Adeo autem nullum genus hominum de eo tacuisse manifestum est, ut Cleophas ei, qui tamquam rerum ignarus causam sermonis interrogaret, respondisse ita scribatur: Tu solus peregrinus es in Jerusalem, et non cognovisti quae facta sunt in ea in diebus his (Lc XXIV, 18)? Stupor enim est de ignoratione unius, in cognitione universorum.
6813
13. Christi oratio
Sed inter has omnium de se et obtrectationes et contumelias, humanae salutis sacramenta peragebat: et salutem a Deo homini quem assumpserat deprecatur. Id enim sequitur, VERS. 14-16: Ego vero oratione mea ad te, Domine, tempus beneplaciti Deus. In multitudine misericordiae tuae exaudi me, in veritate salutis tuae. Eripe me de luto, uti non haeream, et libera ex odientibus me, et de profundo aquarum. Non me demergat tempestas aquae, neque absorbeat me profundum, neque contineat puteus super me os suum. Caeteris in contumelias et opprobria ejus intentis, ipse oratione sua totus ad Deum est; susceptas quidem infirmitates nostras in se habens, sed in his quibus afficitur coelestis erga nos misericordiae munus exsequitur: neque invitus haec sumens, in multitudine misericordiae beneplacitum Deo esse tempus ostendit. In hoc ergo beneplacito tempore rogat: quia non ignorat hanc Patris de se prophetiam etiam ab Apostolo Paulo recognitam: Tempore accepto exaudivi te (2Co VI, 2; Esa. XLIX, 8).
6814
14. Malum ex se nihil, sed vitio humano. Tempus beneplacitum quid per Christum praestitum mundo. Omnia quidem Deo pro magnificentia operum intelligenda sunt placere quae gesta sunt: et cum in Genesi scribitur: Et vidit Deus quia bona sunt (Genes. I, 31), vitium nullum in rerum relinquitur creaturis. Nam etsi quaedam humani ingenii corrupta nequitiis sunt, ut ex remediis venena, ut ex ferro ensis, ut ex igni conflagratio, ut ex cibis cruditas, ut ebrietas ex vino, ut postremo partes ipsae et membra corporum ad naturales utique usus utilesque formatae, vitiorum se ac criminum ministeria praebuerunt; et cum Deo cuncta sint placita, beneplacitum tamen tempus hoc est, quo unigenitus Deus in sanguine corporis nostri, tamquam inimica ac dissidentia, reconciliaturus omnia in coelis et in terra Deo esset: cum multiformis illa Dei Sapientia aliis occulta temporibus, nullisque principibus ac magistrationibus saeculi cognita, ad laudem claritatis Dei esset revelanda (Coloss. I, 20; Ephes. III, 5, 9 et 10), cum cohaeredes et concorporales et comparticipes Christo gentes fierent; cum in eo omnes adversae Deo virtutes dehonestarentur; cum mors postquam in Deo esset grassata desineret; cum lex peccati quae in carne nostra est tolleretur; cum revelationem filiorum Dei congemiscens omnis creatura speraret; cum in passione unigeniti Dei omnium ante constitutionem mundi causarum et originum consummaretur effectus, principem saeculi judicando, hominem ex peccati lege redimendo, creaturis a corruptionis vanitate cui servierant liberandis, nequitiis spiritalibus Domini morte damnandis, Deo in omnibus et per omnes aeternitatis munere et immortalitatis nostrae claritate laudando. Omnia autem haec virtutis resurrectionis implevit: quia per primitias ex mortuis ab hominum genere morte depulsa, in auctores mortis aeternae mortis poena decreta est. In se enim ipso principatus et potestates dehonestatas cum fiducia triumphavit.
6815
15. Christi in corruptio et duae naturae. Puteus infernus
Et ideo post beneplaciti temporis significationem, omnis tribuendae verae salutis oratio est: ut ea ipsa salutis veritas intelligeretur, quae ex resurrectione speratur. Dehinc qui infixus esset in limo profundi, ut luto non inhaereret rogat, secundum illud: Quoniam non derelinques animam meam in inferno, nec dabis sanctum tuum videre corruptionem (Ps XV, 10). Qui enim de terra est, et in terram ex qua acceptus est revertetur (Gn III, 19), luto et limo quo infixus est inhaerebit, in naturae suae, id est, corporis originem dissolutus. Liberari se etiam ex odientibus se deprecatur, et de profundo aquarum: quia usque ad animam suam, id est, usque ad passionem insectantium odia proruperint. Veniens quoque in altitudinem maris, ac tempestate demersus, nunc ne demergatur orat: ut superius assumptae infirmitatis nostrae professio sit, cum se demersum esse profitetur: nunc vero consciae in se salutis fiducia est, cum ne se aquae tempestas demergat precatur. Nam ejusdem naturae non est, et demersam jam esse, et ne demergatur orare: sed ejus quae per corpus licet mersa, non tamen sit detinenda per spiritum. Et ideo nunc ne absorbeatur profundo, neve super se puteus os suum claudat, precatur. In puteo enim infernae mortis sedem significari, et psalmus alius testis est, cum dicitur: Tu vero, Domine, deduces eos in puteum interitus (Ps LIV, 24), demersum hoc profundumque puteorum inferna terrae significari demonstrans. Ne contineat ergo super eum puteus os suum postulat. Impossibile enim est Deum vitae, portis inferni detineri.
6816
16. Christum praeter hominem aliquid prae se ferre
VERS. 17-19. Ac ne in eo quod mortem nostrae infirmitatis assumpsit, secundum humanam necessitatem aliquid ex mortis acerbitate moereret; ideo subjecit: Exaudi me, Domine, quoniam suavis est mihi misericordia tua: secundum multitudinem misericordiae tuae conspice in me. Hoc enim in multitudine misericordiae beneplacitum est tempus, cum in se universorum hominum vitam Deus miserans, ut miserator Deus vitam esset largiturus ex mortuis. Sed quia suavem hanc sibi esse Dei misericordiam testabatur, susceptae tamen infirmitatis nostrae sollicitudinem non relaxat, dicens: Ne avertas faciem tuam a puero tuo: quoniam tribulor, velociter exaudi me. Intende animae meae, et libera eam: propter inimicos meos eripe me. Omnia ut homo et patitur et loquitur. Nam ex susceptione carnis et puer est, secundum illud: Ecce puer meus quem elegi, dilectus meus in quo complacuit animae meae (Is XLII, 1); et citum auxilium tribulationi suae orat, et intendi in animam suam rogat: ut per id quod in eam intendit Deus, digna sit liberari. Et haec quidem, ut homo noster, obediens usque ad mortem crucis precatur. Sed cum eripi se propter inimicos suos rogat, consuetudinem humanae et spei et moris excedit. Nemo enim salvus aliqua magis quam salutis suae causa vult esse: et a malis quis eripi se ob id necesse est, ne malis afficiatur, optabit. At vero nunc eripi se non sua causa, sed propter inimicos suos ex his quibus afficitur deposcit: quia hi inimici dehonestandi in se patiente, et triumphandi cum fiducia in se ex mortuis resurgente mox essent.
6817
17. Nil sua causa agit, aut patitur. Ad passionem anhelat. Sacramentum divinae communionis
Denique nihil se sua causa agere ac pati consequentibus docet, dicens, VERS. 20, 21: Tu enim scis improperium et confusionem et verecundiam meam in conspectu tuo sunt omnes tribulantes me. Improperium exspectavit cor meum et miseriam. Superior non dispar professio est, cum dicit: Deus, tu scis insipientiam meam, et delicta mea a te non sunt absconsa. Contra humanae enim opinionis errorem, soli Deo assumpta magis haec ab eo infirmitas, quam naturalis esse, erat nota. Et quia propter inimicos suos haec perpetienda sibi fuerant, per quae humanae saluti atque aeternitati consulebat; hujus beneplaciti temporis testatur affectum, dicens: Improperium exspectavit cor meum et miseriam; desideratas sibi esse hujus temporis significans passiones, secundum illud divinae communionis sacramentum: Desiderio cupivi hoc manducare (Lc XXII, 15): quia in his passionis suae desideriis beneplaciti temporis consistebat effectus.
6818
18. Maerentis solatium fides nostra. Plenitudo legis Christus
Sed pati ad profectum nostrae salutis exspectans, alterius quoque exspectationis desiderio detentus est. Sequitur enim: Et sustinui commaerentem et non fuit; et consolantem, et non inveni. Commoerentis et consolantis non solatium, sed fidem quaerit: ut si quis veniens ex lege, et harum omnium passionum intelligens prophetiam, secum tamquam in consummatione ipsius legis assisteret; ut postea Paulus (Coloss. I, 24) adimplens passiones Jesu Christi, et consepultus in baptismo, Christum finem esse scit legis. Nam ad consummationem humanarum passionum propheticorumque dictorum, qui gestorum futurus finis erat, idem est et querelarum. Id enim sequitur, VERS. 22: Et dederunt in escam meam fel, et in siti mea potaverunt me aceto. Haec enim ita, ut scripta leguntur, expleta sunt. Nam et fel ingestum ei, et aceto potatum Evangelia testantur. Oblatum quidem secundum Matthaeum (Mt XXVII, 34) fel renuens; sed secundum Joannem, ut acetum potaret, sitivit (Jn XIX, 28, etc.). Locus autem ipse his verbis est dictus: "Post haec Jesus sciens, quoniam omnia consummata sunt, ut impleretur Scriptura, ait: Sitio; et erat concha posita aceto plena. Spongiam igitur plenam aceto hyssopo admiscentes, obtulerunt ori ejus. Cum ergo accepisset Jesus acetum, dixit: Consummatum est. Venerat ad oves perditas domus Israel, et exspectans consolantem commoerentemque non habuit: non quod consolatione eguit volens pati atque mori, sed qui secum super totius populi impietate moereret, et qui se ipsum ipsa moerentis secum salute consolaretur: ut omnibus tanto scelere perfunctis, solatium in his saltem qui salvi fierent acciperet, secundum illud: Et in servis suis consolabitur (Deut. XXXII, 36): quia non credente Israel, gentes in eum essent crediturae. Verum prophetice non sitisse scribitur, sed ut implerentur omnia, sitisse se dixit: quia cunctae nostrae quae in eo fuerunt infirmitates, non naturales sunt, sed assumptae. Dehinc ut satisfecisse Scripturae propheticae nosceretur, potato aceto omnia consummata esse testatus est: ut plenitudo legis et prophetarum, qui legem et prophetas consummabat exsisteret.
6819
19. Mensa sacrificiorum. Mensa scientiae. Judaei caecitate percussi; sub onere legis depressi
Jam vero quia intra consummationem oblati fellis et potandi aceti, consummanda quoque erat passionis totius prophetia; ad ea quae postea impietatem tanti facinoris consecuta sunt sermo se retulit, dicens, VERS. 23, 24: Fiat mensa eorum coram ipsis in laqueum, et in captionem et in retributionem, et in scandalum. Obscurentur oculi eorum ne videant, et dorsum eorum perpetuo incurva. Esse mensam sacrificiorum, ut de lege, quae in se futuri est speciem complexa, taceamus, Apostolus testatus est (1Co X, 21), dicens: Non potestis mensae Domini participes esse, et mensae daemoniorum. Sed esse mensam scientiae, cum nonnullis locis cognitum sit, tum etiam in his ipsis dictis intelligi oportere, idem beatus Apostolus ad Romanos scribens interpres est, cum eos obcaecatos esse ne quid intelligerent testatur (Rm XI, 7 et 8). Haec ergo mensa, unde cibus vitae spiritalis accipitur, coram ipsis in laqueum et in captionem et in retributionem et in scandalum, facta est: cum vel praescripta legis vel prophetarum voces ab Ecclesiae viris ad revelationem divini consilii tractantur, cum ad assumendae carnis fidem unigenitus Deus in hominis specie et ab Abraham adoratus et cum Jacob colluctatus ostenditur, cum ex Juda princeps veniens idem exspectatio gentium nuntiatur, cum in Abraham semine omnes patriae gentium benedicendae sunt, cum ex David utero aeterni regni Dominus praedicatur, cum, secundum Esaiam (Esa. LIII, 7), Dominus tamquam ovis ad occisionem ductus, nec maxillas ab alapis nec faciem avertit a sputis, cum, secundum Jeremiam, hic Deus noster est, qui disciplinis omnibus Israel dilecto suo traditis, postea in terris visus sit, et inter homines conversatus sit (Baruch. III, 36, etc.), cum denique de adventu ejus omnium prophetarum dicta conveniunt. Haec itaque doctrinae mensa, vel hic vitalis cibi sermo, et laqueus et captio et retributio et scandalum est; cum a nobis Deus Jacob esse, qui ab his sit crucifixus, ostenditur. Haec enim est retributio tantae impietatis, ut quod nobis est Dei virtus, his scandalum sit. Nam cum illaqueati captique sint scriptis, intelligentiae tamen carent sensu: et ideo obscurati sunt oculis ne videant, id est ne lumen intelligentiae contuerentur; quia secundum Evangelium: Omni habenti dabitur; qui autem non habet, etiam quod habet auferetur ab eo (Mt XXV, 29): indigni videlicet, qui intelligentiae sensum ac lumen acciperent; et ideo evangelicae libertatis scientiam non adepti, perpetuo adhuc legis onere deprimuntur, ut ferant quod sustinere non possunt. Id enim in incurvando dorso per corporalium operum speciem significatur.
6820
20. Ira Dei
Sed hanc eorum obcaecati cordis inscientiam alia etiam debitae ultionis poena consequitur. VERS. 25, 26. Effunde super eos iram tuam, et animatio irae tuae comprehendat eos. Fiat habitatio eorum deserta, et in tabernaculis eorum non sit qui inhabitet. In ira Dei poenae constitutionem, non motum animi ad ultionis voluntatem exardescentis significari saepe tractavimus (V. Tract. Ps. II, n. 16), quam non subito puniturus intenderet, sed in quam poena (alias, poenam) dignus incideret. Mansit autem haec a prophetis omnibus huic genti impiae denuntiata damnatio. Nam eversa mox ac diruta civitate deleti sunt, gloriosissimo illo templi cultu deleto, ornatuque detracto. Et ideo habitatione deserta, in tabernaculis eorum nullus habitavit.
6821
21. Judaeorum crimen et poenae causa
VERS. 27-29. Verum adhuc, secundum impietatis incrementa, prophetia quoque poenae et ultionis extenditur. Quoniam quem tu percussisti persecuti sunt, et super dolorem vulnerum meorum addiderunt. Appone iniquitatem super iniquitatem ipsorum, et non intrent in justitiam tuam. Deleantur de libro viventium, et cum justis non scribantur. Causam apponendae iniquitatis super iniquitatem ipsorum, et repellendi eos ne in justitiam intrarent, et delenlendis de viventium libro non scribendisque cum justis eam esse demonstrans, quod quem Deus percusserit, hi persecuti sunt, et super dolorem vulnerum suorum addiderunt quod doleret.
6822
22. An percussus a Deo non injuste percutiatur. Percussio Dei misericors
Et forte non injuste, quem Deus percusserit, persecuti esse videantur. Ac de his, quae percussa a Deo sint, quid sentiri oporteat ante tractandum est: ut quatenus et haec percussio salutaris, et illa percussi persecutio impia sit, possit intelligi. Percussit Dominus Sodomam et Gomorrha ultimis sceleribus pollutas et abominatas (Gn XIX, 24): et invenio his ad misericordiae reconciliationem id quod percussae sunt profecisse; cum tolerabilius his in die judicii sit futurum, quam his civitatibus, in quibus de Apostolorum pedibus pulvis excussus sit (Mt X, 15). Percussam quoque synagogam Dathan et Abiron plaga dignissima cognitum est (Num. XVI, 32): sed in animis eorum ea, quibus maxime peccaverant, sanctificata sunt opera. Et ne per singula quae sunt multa discurram, cum et Apostolus in interitum carnis ad salutem spiritus tradat (1Co V, 5); Dominus ipse quid percutiens proficiat, ostendit dicens: Videte, videte quia ego sunt, et non est Deus praeter me. Ego interimam, et ego vivificabo; perculiam, et ego sanabo (Deut. XXXII, 39): ut percutiendi causam proficisci ex causa sanationis ostenderet.
6823
23. Percussus a Deo Christus. Percutitur et a Judaeis
Percussus ergo est Dominus, peccata nostra suscipiens, et pro nobis dolens: ut in eo usque ad infirmitatem crucis mortisque percusso, sanitas nobis per resurrectionem ex mortuis redderetur. Percussum autem se ipse testatus est, commonefaciens discipulos dicti hujus: Percutiam pastorem, et dispergentur oves gregis (Mt XXVI, 31; Zach. XIII, 7). Sed et Apostolus dicti hujus significationem haud dissimiliter confirmat, dicens: Qui Filio suo dilecto non pepercit (Rm VIII, 32). Non pepercit itaque dilecto Filio suo: quem et colonis vineae, non ignarus quod occisuri cum essent, destinavit (Mt XXI, 37). Non pepercerat autem primo illi de terrae limo Adae, quem de paradiso post culpam, ne lignum vitae attingens in aeternitatem poenae maneret, ejecit: ut naturam corporis ejus Adam e coelis secundus assumens, parique morte percussus, eam rursus in vitam aeternam jam sine poenae aeternitate revocaret. Hunc igitur ita a Deo percussum persecuti sunt, super dolorem vulnerum dolorem persecutionis hujus addentes. Pro nobis enim secundum prophetam dolet (Esai LIII, 4); et idcirco eum in doloribus esse aestimantes. Quod enim postea nominis sui odium susceperint, quatenus silentium resurrectionis pecunia emerint, quibus Apostolos terroribus injuriisque vexaverint, cognitum est. Et quia haec super dolorem vulnerum addiderunt, apponetur super iniquitatem iniquitas.
6824
24. Ideo a Dei justitia exclusi Judaei, a libro viventium deleti, nec scripti cum justis
Appositae autem iniquitatis poena est, ne intrent in justitiam Dei, id est ne concorporales et comparticipes Christo fiant, qui nobis secundum Apostolum (1Co I, 30) justitia et sanctificatio et redemptio a Deo factus est. Exclusi vero a justitiae ingressu, necesse est a libro viventium deleantur. Scripti enim erant in Abrahae benedictionibus, cujus semen sicut stellae coeli et sicut arena maris ad oram littoris abundaret. A quo libro cum omnem populum deleri Moyses metueret, se primum deleri deprecatus est (Exodi XXXII, 32), optans, ut opinor, secundum Apostolum anathema pro fratribus suis esse (Rm IX, 3). Et quia super dolorem vulnerum dolorem persecutionis addentes, recursum poenitentiae perdiderunt, deleti de viventium libro, ne postea quidem scribi cum justis meruerunt: ut intelligi possit alius viventium, alius liber esse justorum. Nec ambiguum est eos in viventium libro esse, qui antea sine ulla Christi cognitione pie in lege versati omnia praescripta legis impleverint (Levit. XVIII, 5): de quibus secundum legem apostolus Paulus ita docuit: Quia qui fecerit ea, vivet in illis (Rm X, 5). Scribuntur autem in libro justorum, quibus justitia Christus est factus. Justus enim ex fide vivit (Ga III, 11; Habacuc. II, 4). Quo de libro ad apostolos Dominus ita loquitur, dicens: Gaudete et exsultate, quia nomina vestra scripta suntin coelo (Lc X, 20). Et idcirco duplex significatio delendorum de libro viventium, et non scribendorum in libro justorum fuit: quia post librum viventium, liber esset reliquus justorum. Apostolis autem hinc magnae gratulationis causa suggeritur: quia plus sit in libro scriptos esse justorum, quam de viventium libro non esse deletos (V. Tract. Psal. CXXXVIII, n. 34).
6825
25. Natura in uno Christo duplex; humana per gloriam accepta est in divinam
Tenet autem in se eum confessionis modum, quem in nobis esse oportet fidei, ut in eo tam natura hominis quam natura Dei cognita sit. In forma enim servi veniens, evacuavit se a Dei forma. Nam in forma hominis existere, manens in Dei forma qui potuit? Aboleri autem Dei forma, ut tantum servi esset forma, non potuit. Ipse enim est et se ex forma Dei inaniens, et formam hominis assumens: quia neque evacuatio illa ex Dei forma naturae coelestis (divinae) interitus est, neque formae servilis assumptio tamquam genuinae originis conditionisque natura est; cum id quod assumptum est, non proprietas interior sit, sed exterior accessio: quod ipsum consequentibus docet, dicens, VERS. 30: Pauper et dolens sum ego; et salus vultus tui Deus suscepit me. Pauper est qui, secundum Apostolum, cum esset omnium dives, seipsum ut nos ditesceremus paupertavit (2Co VIII, 9): dolens est, qui secundum prophetam pro nobis dolet (Esa. LIII, 4). Sed hunc pauperem ac dolentem salus ea, quae vultus Dei est, suscepit. Forma et vultus et facies et imago non differunt. Idipsum enim in utro horum significari communis est sensus. Hunc igitur pauperem in salutem vultus Dei, qui forma Dei est, suscepit, id est assumptum ab se hominem unigenitus Deus, qui imago invisibilis Dei est, in aeternitatis suae vita, quae in Deo salus esse intelligitur, collocavit. Omnis enim lingua confitebitur, quia Dominus Jesus in gloria Dei patris est, id est, susceptus homo in naturam divinitatis acceptus.
6826
26. Sacrificium laudis in Christo; legis hostiis praefertur
Esse autem in eo finem legis et sacrificium laudis evangelica confessio est: ita ut hostiarum sanguine et oblatione cessante sacrificium gratiae laudisque praelatum sit. Hoc enim isto paupere et dolente in salutem vultus Dei formaeque suscepto continuatur, et sequitur, VERS. 31 et 32: Laudabo nomen tuum cum cantico, magnificabo eum in laude. Et placebit Deo super vitulum novellum cornua producentem et ungulas. Haec itaque laudatio nominis Dei, laudisque ipsius magnificatio, super vitulum novellum placebit (Levit. IV). Talis enim ante in lege pro peccato offerebatur; cujus aetatem per tenera ungularum et cornuum incrementa, significat. Placebit ergo super vitulum peccati, honor laudis; secundum illud, Sacrificium laudis honorificabit me, et illic iter in quo ostendam illi salutare Dei (Ps XLIX, 23). Iter igitur ostendendi salutaris Dei in laudis est sacrificio.
6827
27. Salutis nostrae causa
Et ipsum in consequentibus psalmus ostendit. Nam post placituram magnificentiam laudis super vitulum novellum, subjecit, VERS. 33 et 34: Videant pauperes et laetentur. Quaerite Deum, et vivet anima vestra: quoniam exaudivit pauperem Dominus, et vinctos suos non sprevit. Hoc scilicet tempus laetentur videntes, cujus sacrificium in laude sit: quia illic ostendetur salutare Dei. Et ideo Deus ab his ad vitam animae quaeretur. Carnis enim et corporis timeri judicem vetuit: quia animam in gehennam mittere solus potens sit Deus (Mt X, 28). Quaerendi autem Dei ad vitam animae ea causa est, quia exaudivit Deus pauperem, eum scilicet qui se paupertavit ut nos ditesceremus, quem in salutem vultus sui suscepit, in quo nobis peccata donavit; non spernens vinctos suos, sive qui vincti sunt Christi, ut Paulus in vinculis gloriatur (Ep III, 1), sive quos Satanas peccatis vinctos ut armatus et praepotens obtinebat (Lc XI, 21); secundum illud: Disrupisti vincula mea, tibi sacrificabo hostiam laudis (Ps CXV, 16 et 17). Laetentur ergo in his quae vident pauperes: quia scriptum est: Beati pauperes spiritu, quoniam ipsorum est regnum coelorum (Mt V, 3).
6828
28. Creata omnia laudant Deum de salute nostra
Et quia, his qui pauperes spiritu sunt in coelorum regno constitutis, creatura omnis congemiscens et dolens in gloria filiorum Dei liberanda est, vanitati non sua sponte subjecta (Rm VIII, 19 et seq.); nunc quoque ob laetantes pauperes vitamque quaerentes, exauditumque pauperem, vinctosque non spretos, ipsa illa ad laudem Dei exspectans revelationem pauperum gloriae creatura advocatur, VERS. 35. Laudent eum coeli et terra, mare et omnia repentia in eo: Sub horum elementorum commemoratione creaturarum omnium liberandarum sensum mentemque significans: ut dum coelum et terra et mare dicitur, cognoscantur Domino Jesu Christo coelestia et terrestria et inferna genu flectere. In his enim quae in mari repunt (cum tamen in aquatilibus natatus magis sit ex natura, quam reptio), ea quae in inferis degunt docentur; cum profundum maris sedem intelligamus inferni.
6829
29. Laudis causa coeli laus. Terrae fecunditas
Causam autem, cur adhuc coelum et terra et mare Deum laudent, ostendit dicens, VERS. 36 et 37: Quoniam Dominus salvificabit Sion, et aedificabuntur civitates Judae. Et inhabitabunt in ea, et haereditabunt terram. Et semen servorum ejus possidebunt eam, et qui diligunt nomen ejus inhabitabunt eam. Laus universa ex rerum admirabilitate proficiscitur. Tunc enim aliquid laude dignum videtur, cum opus ipsum ita magnificum atque praeclarum est, ut et prudentiam ac virtutem gerentis, et gestorum decus usumque contineat. Quod itaque sensum atque opinionem ingenii communis excellat, id per admirationem sui meretur et laudem. Coelum ergo (supple, meretur laudem) quod tanto ornatu distinctum impletumque est, tantosque motus atque cursus incredibili constantia ac varietate conservat, ut annum inter hyemem caloremque aestatis temperatis autumni et veris temporibus moderetur et finiat. Terra autem, quae supernis inumbrata naturis, vel complexa in sese vel suscepta sinu semina et contineat et alat et fecundet, et secundum uniuscujusque generis naturam usu ac maturitate consolidet. Mare autem, quod vitae nostrae modo, nunc hausto spiritu nunc refuso animetur et maneat, motumque in tanta sui varietate rationibus se lunaris incrementi detrimentique moderetur, et profunda infinitaque sui obice mentem humanae opinionis excedat, ut neque quid extra se neque quid intra sit sensu persequente capiamus. In his tamen tantis tamque admirabilibus rerum naturarumque virtutibus in Deo hoc, quod Sion salva sit, civitatesque Judaeae aedificandae sint, coeli, terra, maria laudabunt? humana utique opera et caduca, et ipso tempore ac vetustate solvenda. Quod si exstructas eas esse ut sint, laude sit dignum; nonne magis conservatas esse eas, ne destruerentur, proficeret ad laudem?
6830
30. Non ob Sion aut civitates terrenas ad laudem Dei excitantur omnia
Non ergo hae maximae utique praestantissimaeque rerum omnium, vel magis quibus universae res contineantur alanturque, naturae maris, terrae et coeli ad inanium pene ac levium operum laudem advocantur: id est, quia Sion salvificata sit, exstructaeque Judaeae civitates, quas post Babyloniorum Antiochique victoriam, bellum quoque Romani regis absumeret. Dehinc ipsam hanc inopem impiamque sententiam, rei quoque communis scientia et ratio condemnat. Nam ob id aedificari civitates Judaeae propheticus sermo declarat, ut in ea quae salva facta sit Sion inhabitet. Et quid hic secundum humanas exstructiones civitatumque fabricas intelligentiae loci est? cum neque in aedificandis his laus ulla sit, quae sint postea destruendae, neque ratio et natura patiatur aedificari ob id civitates, ut (ipsae scil. civitates) inhabitent civitatem.
6831
31. Sion speculatio. Sion corpus Christi gloriosum
Est autem digna plane Deo laus, coeli, terrae ac maris confessione tribuenda, quod illa filia Sion, quae invecta in Jerusalem tanto praeeuntium sequentiumque comitatu, salva per Deum sit: in quam Angeli concupiscunt, in quam creatura omnis gemens dolensque prospectat, in qua aeternitatis nostrae gloriam laudemque speculamur, in qua aedificatae ecclesiarum civitates manebunt. Sion enim, licet colliculus templo quod in Jerusalem fuit junctus sit, tamen secundum interpretationem ex hebraeo in latinum graecumque sermonem speculatio dicitur. In hoc ergo corpore Domini, quod resurrexit ex mortuis, quod a dextris virtutis consedit, quod in gloria Dei patris est, spem nostram vitamque speculamur. Et quia revelationem nostrae in eo claritatis et ipsa in eamdem liberanda creatura omnis exspectat; salutem hujus Sion sub significatione coeli et terrae et maris laudat: quia omnia in coelis et in terra pacificata et reconciliata per eam Deo sint (Colos. I, 20), quia in resurrectionis gloriam, cujus spem in ipso ex mortuis resurgente speculamur, peccatum, mors, corruptio a vita et immortalitate devorata sint et exhausta. Nam si super unius peccatoris poenitentiam magnum in coelis gaudium est Angelorum: quanto major in totius mundi reconciliatione laetitia sit? (Lc XV, 7.)
6832
32. Civitates Judaeae, Ecclesia, non Synagoga
Et quia in finem pro his qui immutabuntur est psalmus: Judaeae etiam civitates, ut in Sion inhabitarent, aedificandae esse laudantur. Et civitates ipsas conventus hominum esse quis dubitet? Ecclesiam vero ex conventu plebium effici notum est. In hac ergo Sion, quae in se etiam illam primitivorum conscriptorum in coelis complexa sit civitatem, habitatio nostra perficitur, qui ut semen Abrahae, ita et semen Judae manemus. Non enim qui in carne Judaeus, sed qui in spiritu (Rm II, 28). Ob quod in his nostris conventibus civitates quoque Judae sumus.
6833
33
Ac ne sibi Israel impius civitatis Judaeae gloriam, eo quod secundum carnem servorum Dei semen est, vindicaret: eorum haereditatem, eorum habitationem in Sion esse demonstrat, qui nomen Domini diligant; ut pietatis magis sit, non generis electio: quia praestet omnibus charitas Dei, quae in Christo est; et Petrum nihil aliud, quam utrum se amaret, interrogat Dominus noster Jesus Christus Dei filius (Jn XXI, 15) qui est benedictus in omnia saecula saeculorum. Amen.
690
(Ps 69 Vet. Lat.)
Hilarius - Super Psalmi 680