Liber divinorum operum Hildegardis
[Col. 0979]
[Col. 0979B] Visio brevis de tribus imaginibus, et descriptio status vel habitus earum, et de ordinibus sanctorum coram eis apparentibus.
I. Vidi etiam quasi in medio praefatae australis plagae tres imagines, duas videlicet in quodam purissimo fonte stantes, circumsepto et ornato superius rotundo et perforato lapide, velut in ipso radicatae essent, quemadmodum arbores in aqua interdum crescere videntur, alteram quidem purpureo, altera autem candido fulgore ita circumdata, ut eas perfecte intueri non possem. Tertia autem extra eumdem fontem supra praefatum lapidem illius stabat, candida veste induta, ejusque facies tanta claritate fulgebat, ut ipsa claritas faciem meam reverbaret. Et coram eis beati ordines sanctorum [Col. 0979C] velut nubes apparuerunt, quod diligenter intuebantur.
Verba primae imaginis, virtutis scilicet charitatis, magnificentiam operum suorum in angelis et hominibus, et in doctrina prophetarum et apostolorum enarrantis, et excellentiam virtutum sapientiae et humilitatis summa laude extollentis.
II. Prima autem imago dicebat: Ego charitas viventis Dei claritas sum, et sapientia mecum opus suum operata est, atque humilitas quae in vivo fonte radicavit adjutrix mea exstitit, ipsique pax adhaeret. Et per claritatem quae ego sum vivens lux beatorum angelorum fulminat, quoniam sicut radius a lumine fulget, ita claritas haec beatis angelis lucet, nec esse debuit quin luceret, sicut nec lux [Col. 0979D] absque fulgore est. Ego enim hominem scripsi, qui in me velut umbra radicatus fuit, quemadmodum umbra cujusque rei in aqua conspicitur. Unde et vivus fons sum, quia omnia quae facta sunt velut umbra in me fuerunt, et secundum umbram hanc homo factus est cum igne et aqua, quemadmodum et ego ignis et aqua viva sum. Quapropter et homo in anima sua habet, ut quaeque secundum quod vult ordinet. Omne autem animal umbram habet, et quod in ipso vivit, ut umbra in eo hac et illac vadit, et cogitationes in rationali animali sunt, in brutis autem animalibus non, quoniam illa tantum vivunt et sensus habent quibus cognoscunt quid fugere, vel quid appetere debeant; sed tantum anima a Deo spirata rationalis est. Claritas quoque [Col. 0980B] mea prophetas obumbravit, qui per sanctam inspirationem futura praedixerunt, ut in Deo omnia quae facere voluit antequam fierent umbra fuerunt; sed rationalitas cum sono loquitur, et sonus velut cogitatio est, et verbum quasi opus. De umbra autem hac scriptura Scivias processit per formam mulieris, quae velut umbra fortitudinis et sanitatis erat, quoniam vires istae in ea non operabantur. Vivens itaque fons Spiritus Dei est quem ipse in omnia opera sua dividit, quae etiam ab ipso vivunt vitalem vitam per eum habentia quemadmodum umbra omnium in aqua apparet, et nihil est quod manifeste hoc videat unde vivit; sed tantummodo illud sentit per quod movetur. Et ut aqua illud quod in ipsa est fluere facit, sic et anima vivens [Col. 0980C] spiraculum est, semper in homine manens, eumque sciendo, cogitando, loquendo et operando quasi manare facit. In umbra quoque hac sapientia aequali mensura omnia metiebatur, ne aliud pondere suo aliud excederet, et ne etiam aliud ab alio in contrarium moveri posset, quoniam ipsa superat et constringit, omnem diabolicae artis malitiam, quia ante initium omnium initiorum fuit, et post finem eorum in fortissima vi sua erit, nec ullus resistere valebit. Nam nullum in auxilium suum vocavit, nec ullius eguit, quoniam prima et novissima fuit, nec ab ullo responsum accepit quia prima et cunctarum rerum institutionem operata est. Et in se ipsa, et per se ipsam constituit omnia pie [Col. 0980D] et leniter, quae etiam a nullo inimico destrui poterunt, quoniam inceptionem et finem operum suorum excellenter vidit, quae omnia pleniter composuit, ita ut etiam omnia per ipsam regantur. Ipsa quoque opus suum inspexit quod in umbra aquae vivae in rectam constitutionem ordinavit, cum etiam per hanc praedictam et indoctam muliebrem formam quasdam diversarum rerum naturales virtutes, quaedamque scripta vitae meritorum nec non et quaedam alia profunda mysteria aperuit, quae illa in vera visione videns valde debilitata est. Sed ante omnia haec sapientia verba prophetarum, verbaque aliorum sapientium, nec non et Evangeliorum in vivo fonte hauserant, aeque discipulis Filii Dei commiserat, quatenus flumina vivae aquae per illos in totum orbem [Col. 0981A] diffunderentur, quibus homines velut in rete ducti ad salvationem reducerentur. Fons utique saliens viventis Dei puritas est, et in ipsa claritas ejus resplendet, in quo splendore Deus cum magno amore omnia complectitur, quorum umbra in salienti fonte apparuit, antequam Deus ea in formis suis prodire jussisset. Et in me charitate omnia resplenduerunt, splendorque meus formationem rerum ostendit, sicut umbra formam indicat, atque in humilitate quae adjutrix mea est, per jussionem Dei creatura processit, in eademque humilitate Deus ad me se reclinavit, quatenus arida folia quae ceciderant, in ea beatitudine relevaret, qua omnia quae vult facere potest, quoniam illa de terra formaverat, unde et post casum ea liberavit. Nam homo pleniter [Col. 0981B] factura Dei est qui coelum respicit et terram dominando conculcat, et omnibus creaturis imperat, quia per animam altitudinem coeli aspicit. Quapropter et per illam coelestis est, sed per visibile corpus terrenus existit. Deus itaque honinem in imis jacentem in humilitate collegit contra illum qui in confusione de coelo projectus est, quoniam cum antiquus serpens per superbiam scindere vellet angelorum concordiam, Deus ipsam forti potentia sua tenuit ne per rabiem illius laceraretur. Satan enim in altis gloriam magnam habens in se computavit se posse facere quaecunque vellet, ne ob hoc gloriam siderum perdere, sed omnia habere volebat, et ideo cum ad omnia inhiaret, perdidit totum quod habebat.
[Col. 0981C] Quod quaecunque Deus operatus est in charitate, humilitate et pace perfecerit, et expositio praescriptae visionis sub imaginibus harum trium virtutum ostensae.
III. Iterumque vocem de coelo ad me dicentem audivi: Omnia quae cunque Deus operatus est, ea in charitate, in humilitate ac in pace perfecit, quatenus etiam homo charitatem diligat, humilitatemque apprehendat, pacem quoque teneat, ne cum illo in interitum vadat, qui virtutes istas in primo ortu suo subsannabat. Nam vides etiam quasi in medio praefatae australis plagae tres imagines, duas videlicet in quodam purissimo fonte stantes, circumsepto et ornato superius rotundo et perforato lapide, [Col. 0981D] velut in ipso radicatae sint, quemadmodum arbores in aqua interdum crescere videntur, quae in fortitudine ardentis justitiae tres virtutes in nomine sanctae Trinitatis sunt, quarum prima est charitas, secunda humilitas, tertia pax. Charitas quidem et humilitas in purissima divinitate, de qua flumina beatitudinis fluunt existunt, quia hae duae virtutes ad liberationem et erectionem hominis, qui in imis peccatorum depressus jacebat, unicum Dei Filium per totum orbem terrae diffamatum demonstrant, cum corpus ejus in cruce perforatum et sepultum mirabili potentia divinitatis surrexit, lapidemque fortitudinis et honoris se esse ostendit, quoniam omnia miracula quae idem Filius Dei in mundo gessit ad gloriam Patris sui reduxit. Nec [Col. 0982A] eaedem virtutes a divinitate separatae sunt, sicut nec radix ab arbore secernitur, quia Deus charitas existens, in omnibus operibus et judiciis suis humilitatem tenet. Charitas enim et humilitas cum eodem Dei Filio ad terras descendentes, eum ad coelos redeuntem reduxerunt. Altera quidem purpureo, altera autem candido fulgore ita circumdata, ut eas perfecte intueri non possis, quod designat charitatem in coelesti amore velut purpuram ardere, humilitatem vero terrenas sordes in candore rectitudinis de se excutere. Quod quamvis mortali homini difficile sit per omnia imitari quandiu vivit in carne, Deum tamen super omnia diligere, et se in omnibus humiliare propter mercedem aeternorum non negligat. Quod autem tertia [Col. 0982B] imago extra eumdem fontem supra praefatum lapidem illius stat, hoc est quod pax quae in coelestibus manet etiam terrena negotia, quae extra coelestia sunt defendit, quia ipsam Filius Dei verus angularis lapis existens attulit, cum totum mundum nativitate sua illuminavit, et cum ipsum angeli in laudabili carmine suo Deum et hominem cognoverunt. Ejusque facies tanta claritate fulget, ut ipsa claritas faciem suam reverberet, quoniam pax, quae per Filium Dei surrexit, non ita ut in supernis est, in terrenis teneri potest, quia cum coelestia in stabilitate unanimitatis semper sint, terrena in titubatione hac et illac projecta multotiens immutantur. Sed tamen homo, qui opus Dei est, ipsum laudabit, quoniam anima hominis in laude erit, ut angelus [Col. 0982C] est, quia dum homo in saeculo vivit, terram colit quomodo vult et quomodo desiderat, Deumque ostendit, quoniam secundum illum signatus est. Et coram eis beati ordines sanctorum velut in nube apparent, quos diligenter intuentur, quia per charitatem et humilitatem ad gloriam supernae celsitudinis pervenitur, cum mentes fidelium quasi nubes de virtute in virtutem fluunt, ubi etiam illos charitas et humilitas diligenti examinatione et tuitione considerantes, ad desideria supernorum strenue et leniter accendunt. Nam charitas ornatrix operum Dei est, quemadmodum annulus per nobilem lapidem ornatur; humilitas autem in humanitate Filii Dei aperte se manifestavit, qui de integra stella [Col. 0982D] maris surrexit. Et ipse casum primi hominis non extimuit, nec expulsio primi hominis eum exterruit, quoniam nullum peccatum ipsum tetigit, quia totus in divinitate radicatus fuit, sed quidam qui eum videbant et cum eo ibant exaruerunt, et velut arida folia ceciderunt. Ipse tamen in locum eorum alios germinare fecit, nec ullius hominis consilium habuit, quomodo inimicos suos superaret, qui ab eo voluntate propria ceciderant. Sed et otiosus non erat sicut primus homo in casu suo a bonis operibus vacabat, quoniam in gloriosiorem vitam, quam prius positus fuisset, hominem renovabat, nec in sedem superbiae se reclinavit, quemadmodum diabolus qui hominem cum pestilentia inobedientiae decepit, timoremque non habuit, quomodo hominem [Col. 0983A] illi auferret, quia caput ejus valida fortitudine conterendum praescivit. Praedictis quoque virtutibus Ecclesia exornata et dotata in cubiculum regis ducebatur, ut scriptum est:
Verba David ex psalmo XLIV Ecclesiam vario virtutum cultu decoratam commendantia.
IV. »Astitit regina a dextris tuis in vestitu deaurato circumdata varietate.« Hujus sententiae intellectus hoc modo accipiendus est: O Fili Patris, in desponsatione catholicae fidei astitit Ecclesia prosperitati supernorum desideriorum dotata humanitate tua, quae rubore sanguinis tui perfusa est, circumamicta quoque multiplicibus virtutibus, quas de domo patris tui tulit, cum in amplexus dilectionis tuae se posuit. Ista quippe desponsatio per voluntatem [Col. 0983B] omnipotentis Dei processit, qui illam cum fulgenti opere perfecit, ubi a summo usque ad imum hominem collegit, quem indumento justitiae decoravit, cum Filius Dei pro redemptione hominis [Col. 0984A] in carne pati voluit. Homo enim opus dextrae Dei est, per quem ipse vestitus et vocatus ad regales nuptias est, quas humilitas fecit, cum Deus altissimus in ima terrae respexit, et ecclesiam de communi populo collegit, quatenus ille qui ceciderat per poenitentiam resurgeret, seque in sanctis moribus renovaret varietate virtutum quasi viriditate florum adornatus. Superbia autem semper corrupta est, quia unamquamque rem comprimit, dividit et abstrahit; humilitas vero nulli quidquam rapit seu abstrahit, sed omnia in charitate retinet, et in ipsa Deus ad terras se reclinavit, atque omnes virtutes per ipsam collegit. Virtutes namque ad Filium Dei tendunt, sicut virgo virum repudiando Christum sponsum suum vocat, ipsaeque humilitati adjunctae [Col. 0984B] sunt, cum eas ad nuptias Regis perducit. Verba haec fideles devoto cordis affectu percipiant, quoniam per illum qui primus et novissimus est ad utilitatem credentium edita sunt.
[Col. 0983]
[Col. 0983B] Visio de duabus imaginibus mirabili claritate fulgentibus, et descriptio habitus earum; et de tenebris totam occidentalem aedificii plagam occupantibus et de igne cum sulphure et aliis tenebris usque ad medium septentrionalis plagae se incurvante.
[Col. 0983C] I. Deinde prope septentrionalem angulum qui versus orientem respiciebat vidi imaginem cujus facies et pedes tanto fulgore radiabant, ut idem fulgor visum meum reverberaret. Vestem autem quasi ex albo serico induerat, et viridis coloris desuper tunicam habebat, quae diversis margaritis ubique ornata apparebat, atque velut in auribus, inaures, in pectore monilia, in brachiis vero armillas portabat, quae omnia velut ex purissimo auro erant, pretiosis lapidibus ornata. Sed quasi in medio ejusdem septentrionalis plagae vidi aliam imaginem erectam stantem, formamque mirabilem habentem, in cujus summitate ubi locus capitis ejus esse debebat, tanta claritas fulgoris radiabat, ut idem fulgor visum [Col. 0983D] meum repercuteret. In medio autem ventris ipsius caput hominis capillos canos, barbamque habens apparebat, et pedes ejus similitudinem pedum leonis imitabantur. Sed et sex alas habebat, quarum duae ab humeris sursum ascendentes, et se recurvantes ad invicem se conjungebant, praedictamque claritatem tegebant; duabus autem a praefatis humeris usque ad verticem supradicti capitis deorsum se extendentibus; duabus vero a lumbis ejusdem imaginis usque ad talum pedum ipsius descendentibus, et se aliquantulum quasi ad volandum expandentibus, reliquo corpore velut piscium et non volatilium pennulis per totum velato. Et in duabus alis quae se ad verticem praefati capitis extendebant, quinque specula apparebant, quorum [Col. 0984B] unum in summitate dextrae alae erat, in quo scriptum videbatur, Via et veritas, et unum in medio ejus in se scriptum habens: Ego ostium omnium arcanorum Dei sum, unumque in fine ipsius in quo scriptum continebatur: Ostensio omnium bonorum [Col. 0984C] existo, atque in summitate sinistrae alae unum erat in se scriptum continens: Speculum sum in quo intentio electorum consideratur, et unum in fine ejusdem alae scriptum habens: Nuntia nobis si tu es ipse qui regnaturus es in populo Israel. Et imago haec dorsum ad aquilonum verterat. Per totam autem occidentalem plagam velut teterrimas tenebras fumigantes aspiciebam, sed prope angulum eidem plagae qui versus septentrionem erat, nigerrimus ignis cum sulphure et densissimis tenebris ebulliens fere usque ad medietatem septentrionalis partis se recurvando extendebat. Audivique vocem de coelo mihi dicentem.
Quia prima duarum imaginum sapientiam insinuet, [Col. 0984D] et multifaria pulchritudino habitus ejus universa creaturae genera quam Deus in diversis rerum naturis et speciebus condidit significet.
II. Omnipotens Deus, qui per sapientiam omnia condidit, mirifica opera sua diversis significationibus aperit, atque in donis suis mirabilis existens, ea unicuique creaturae secundum quod vult dividit. Hominem quoque ad beatitudinem supernorum reducere volens, ei in mirabilibus figuris haec quae in coelestibus, et quae in terrestribus, et quae in infernalibus mansionibus sunt, prout vult congrue demonstrat. Unde prope septentrionalem angulum, qui versus orientem respicit, vides imaginem cujus facies et pedes tanto fulgore radiant, ut idem fulgor visum tuum reverberet, quoniam ubi stultitia [Col. 0985A] finitur et justitia oritur, sapientia verae beatitudis manifestatur, cujus initium et finis humanum intellectum superant, quia eadem luce praescientiae qua principium operis sui inspexit, eadem et finem ejus praevidit. Vestem autem quasi ex albo serico induit, quoniam hominem in candore et suavitate dilectionis amplectens, etiam Filium Dei in decore virginitatis incarnatum ostendit et quomodo hoc fieret homini ignotum est, sed sola divinitas hoc novit. Et viridis coloris desuper tunicam habet, quae diversis margaritis ubique ornata apparet, quia etiam exteriores creaturas, scilicet in aere volantes, et in terra ambulantes, seu reptantes, ac in aquis natantes, quorum spiritus cum carne deficiunt, sapientia non abjicit, sed eas vegetat [Col. 0985B] et retinet, quoniam servitium homini impendunt, et ab eis pascitur, et etiam ipse velut ornatus in margaritis ejusdem sapientiae existunt, cum naturam suam non excedunt ut homine multoties rectam sibi institutam viam transgrediente. Atque velut in auribus inaures, in pectore monilia, in brachiis vero armillas portat, quae omnia velut ex purissimo auro sunt, pretiosis lapidibus ornata, quoniam omnes creaturae illi obediunt, praeceptorumque ipsius recordantur. Unde etiam opera ejus comprehensione plenitudinis ita muniuntur, ut nulla creatura ita imperfecta sit, quod ei quidquam in natura sua desit, quin plenitudinem totius perfectionis et utilitatis in se habeat; et sic omnia quae per sapientiam processerunt in illa quemadmodum [Col. 0985C] purissimus et elegantissimus decor sunt, splendidissimo quoque fulgore essentiae suae lucentia. Homo etiam complens praecepta mandatorum Dei, vestis candida et suavis sapientiae est, virideque indumentum per bonam intentationem et viriditatem operum multimodis virtutibus ornatorum, auriumque illius decor, cum se ab auditu malarum susurrationum, avertit, pectoris ejus munitio, cum illicita desideria negligit, brachiorum quoque ipsius honor fortitudinis est, cum a peccato defendit, quia omnia haec ex puritate fidei oriuntur, profundissimis donis sanctis Spiritus, justisimisque scripturis doctorum decorata, ubi fidelis homo bonis operibus illa perfecit.
[Col. 0985D] Quod altera imaginum omnipotentem Deum designet, et quid claritas in loco capitis, quid hominis caput in medio ventris ejus apparens, quid etiam pedes ejus similitudinem pedum leonis habentes exprimant.
III. Sed quasi in medio ejusdem septentrionalis plagae vides aliam imaginem, erectam stantem, formamque mirabilem habentem, quae contra fortitudinem injustamque aestimationem antiqui serpentis, omnipotentem Deum designat, in majestate sua invincibilem et in virtutibus suis mirabilem, quoniam profunditatem mysteriorum ejus nullus ad finem perducere potest. In cujus summitate, ubi locus capitis ejus esse deberet, tanta claritas fulgoris radiat, ut idem fulgor visum tuum repercutiat, quia excellentiam divinitatis, quae omnia illuminat, [Col. 0986A] nullus dum mortali corpore gravatur videre potest, cum nec angeli aspectui ejus semper assistentes ipsum ad finem perducere valeant, eum inspicere assidue desiderantes, quoniam Deus claritas illa est, quae nec esse incoepit nec finietur. In medio autem ventris ipsius caput hominis capillos canos barbamque habens apparet, significans quod in perfectione operum Dei antiquum consilium ad salvationem hominis fuit, magnam dignitatem rectitudinis in se ostendens, quam nemo dinumerare nec comprehendere potest, quemadmodum initium et finis rotae quae aequalem circulum habet, ab homine discerni non praevalet. Nullus enim homo illud finire potest, quod angeli comprehendere nequeunt, quia aeternitas ante ipsos aequaliter [Col. 0986B] volendo et perficiendo fuit, nec illius rei eguit quoniam semper plena fuit. Unde et idem caput formam humani capitis habet, quia Deus hominem ad imaginem et similitudinem suam fecit, et potestatem operandi illi dedit quatenus quod bonum est operaretur, Creatoremque suum laudaret, nec illius oblivisceretur. Deo etenim nullus similis est, nec esse potest; sed qui illi assimilari voluit deletus est, quia hoc esse non debuit. Cum autem Deus virtutem suam potenter ostendere voluit, in alvum Virginis respexit, et sicut in die septimo ab omni opere suo requievit, hominemque deinde operari instituit, ita et Filium suum in utero Virginis requiescere fecit cui et omne opus suum commisit. Nam Spiritus sanctus leni calore suo carnem Virginis [Col. 0986C] absque omni incendio motus carnalis viri tetigit, quemadmodum ros super gramen leniter cadit, ita ut flos scilicet Filius Dei in carne ejusdem Virginis formam hominis assumeret, qui etiam multa tolerantia propter hominem crimina ejus sustinuit. Nam in circumcisione sua per baptismum hominem purgandum designavit, et in passione ac in morte sua illum de criminalibus peccatis redimendum, ac in ascensione sua ipsum coelesti regno associandum demonstravit, atque his modis numerum beatorum usque ad tremendum tempus judicii complebit. Et pedes praedictae imaginis similitudinem pedum leonis imitantur designantes quod Deus divinitatem suam hominibus quandiu [Col. 0986D] mortales sunt abscondit, quibus tamen in legalibus praeceptis, et in aliis creaturis plurima bona ostendit. Quae tandem omnia per Filium suum velut cum pedibus leonum ad se trahet, et examinabit, ita ut tota terra concutiatur, et firmamentum evertatur, et mortalis homo sic finem habens, rationem de operibus suis reddat, ubi et Filium Dei immortalem videbit.
Quomodo sex alis eadem imago circumamicta apparuerit, et quid figurent eaedem alae.
IV. Sed et sex alas habet, quae sex dierum opera sunt, in quibus homo Deum invocando laudat, et seipsum adjutorio Dei procurat; quarum duae ab humeris sursum ascendentes, et se recurvantes ad invicem se conjungunt, praedictamque claritatem [Col. 0987A] tegunt, quae dilectionem Dei et proximi ostendentes, et se per fortitudinem bonorum operum sursum erigentes, rigore deposito, necessitati proximorum condescendunt. Mysteria etiam arcanorum Dei comprehendunt, quoniam et eaedem alae etiam coelestem militiam supernorum spirituum manifestant, quos Deus ad vultum suum posuit, eos specula miraculorum suorum constituens, cum vultum ipsius inspiciunt, quem tamen nulla celebritate laudis, nec ullo termino ad finem perducere valent. Duabus autem alis a praefatis humeris usque ad verticem supradicti capitis deorsum se extendentibus, vetus et novum testamentum significatur, quae fortitudinem praeceptorum Dei portant, et se ad antiquum consilium declinando extendunt, [Col. 0987B] cum in veteri testamento prophetae Filium Dei praedixerunt, quem in novo filii Ecclesiae per devotionem fidei susceperunt. Ipse etiam potestatem Dei declarat, quae possibilitatem creandi et faciendi qui vult habet, quemadmodum et avis expansis alis suis in altitudinem, in latitudinem et in profunditatem volat, quoniam et Deus omnia coelestia secreta in recto itinere constituit, ita ut eorum splendor nunquam cesset, et in veritate ipsius nunquam finem habeant, sicut nec veritas umbram falsitatis habet. Alis vero duabus a lumbis ejusdem imaginis usque ad talum pedum ipsius descendentibus, et se aliquantulum quasi ad volandum expandentibus, praesens saeculum et futurum ostenditur, ubi in praesenti generatio praeterit et alia succedit, et ubi [Col. 0987C] in futuro stabilitas indeficientis vitae adveniet, cum circa finem mundi idipsum manifestabitur, terroribus et prodigiis quamplurimis eumdem finem velut volando praecurrentibus. Et lumbis ingluvies gutturis diabolici gustum peccatorum et carnalium desideriorum immittit, ubi cibi descendunt et emittuntur, et ubi carnis concupiscentia in peccatis crescit; sed divina protectio eos defendit, et castitatem cum erectione bonorum operum ipsis tribuit. Nam Deus incestos actus qui per motum linguae serpentis in primis hominibus surrexerunt, postea per hominem unum constrinxit, qui potentibus alis virgineae naturae, officium luxuriae in mentibus hominum contra carnis jura contrivit.
[Col. 0987D] Quid significet quod haec eadem imago toto corpore pennulis piscium et non pennis volucrum velata videtur; et quod Dei Filius, diabolo nesciente, mundum per carnem intraverit, et ad quid Pater illum tantas passiones sustinere voluerit.
V. Unde et reliquo corpore velut piscium et non volatilium pennulis per totum velato designatur quod sicut forma piscium formae volatilium dissimilis existit, et ut occultum est quomodo pisces nascantur, et qualiter crescant et aquae in quibus vivunt festinum cursum habent, et pisces etiam cum ipsis festinanter fluunt, ita quoque et Filius Dei totus in sanctitate natus est, et in aliena natura, scilicet ab aliis hominibus separatus, in justitia totus sanctus fuit, in qua et hominem expansis alis omnium [Col. 0988A] bonorum operum in coelum reportavit, sicut et in antiqua lege per signa sacrificiorum multoties praesignatum fuerat, et ut per ipsum in virginea natura deinde completum est. Mox enim ut Adam noxiale pomum comedit, gustum in peccatis concepit, ita ut peccare posset. Quapropter et paradisiaca gloria ab ipso recessit, et in exsilium missus est. Statim quoque diabolus luxuriam adversus Deum protulit, et nativitatem hominum cum impudica confusione evertit, atque in dolo suo cogitabat, quod homo qui in tantis sordidus esset, regnum coelorum intrare non posset quoniam fornicationis non esset populus Dei, nec ipse Deus eorum. In spurcitiis namque motus carnis diabolus valde gaudebat, et intra se dicebat: »Ego hominem [Col. 0988B] de glorioso loco suo dejeci, eumque in maximas sordes misi, et ideo nulla pars Deo in illo est, quia ipse totus mundus nullam sordiditatem vult nec recipit. Quapropter et homo in loco meo remanebit.« Sed Deus antiquum serpentem celavit quomodo hominem liberare vellet, et spurcitias quae per dolum illius ebullierant, per Filium suum abluit, et vulnera quae homini luxuria inflixerat per illum delevit. Istud Deus in medio potentiae suae, in qua ante omnia initia fuit, et in medio noctis infernalis putei fecit, sicut et in medio noctis per angelum percutientem signaverat, in medio videlicet potentiae suae quoniam potens erat facere quaecunque voluit; atque in medio noctis, cum antiquus inimicus superba opinione putabat quod homines [Col. 0988C] cepisset sicut vellet, et ita tantam multitudinem hominum possedisset, quasi eos in medio cordis sui haberet: tunc Filius Dei, ut praefatum est, diabolo nesciente, occulte venit, atque humanitate sua hamum illius quo homines capiebat confregit, quem etiam devictis hostibus suis pro signo triumphi in vexillum crucis suspendit, et Patri suo cum omni militia coelestis exercitus ostendit. Unde et idem exercitus canticum novae laudis elevabat, gaudens quod tam magna multitudo beatarum animarum a tam truculenta captivitate liberata esset, quia praedictus Dei Filius eas in locum beatitudinis collocaverat.
Et quare omnipotens Deus unicum Filium [Col. 0988D] suum qui nullum debitum in peccatis habuit, tantas passiones pati permisit? Idcirco videlicet, ne antiquus deceptor ullam occasionem adversus Deum haberet, quia homo illi libenter consenserat, et quoniam praecepta illius per omnia secutus fuerat. Si enim homo peccator pro aliis hominibus occideretur, malignus spiritus diceret quod ille nullum liberare posset, quoniam de propriis peccatis arguendus esset, in quibus ei consensisset, quapropter et nullam possibilitatem haberet, ut et sibi et aliis funem captivitatis abstraheret. Unde vivens Deus Filium suum dedit, cujus forma similis formae Adae fuit, quatenus per indumentum humanitatis suae hominem redimeret.
[Col. 0989A] De quinque speculis in diversis locis duarum mediarum alarum ejusdem imaginis apparentibus, quid designent, et quomodo scriptura quae in eis ostensa est intelligenda sit.
VI. Et in duabus alis quae se ad verticem praefati capitis extendunt, quinque specula apparent, quia in Veteri et Novo Testamento, quae ad dignitatem antiqui consilii respiciunt, quinque luminaria diversorum temporum ostenduntur; primum videlicet in Abel, secundum in Noe, tertium in Abraham, quartum in Moyse, quintum in Filio Dei, quae omnia hominibus ad viam veritatis lucent; cum etiam ipse Filius Dei clausuram coelestium gaudiorum per passionem suam aperuit. Quorum unum in summitate dextrae alae est, in quo scriptum videtur: Via et [Col. 0989B] veritas; quod alta mysteria miraculorum Dei designat, quae nullus hominum per scientiam suam plenarie comprehendere valet, nisi quantum in circulo fidei capit, sicut nec umbra in speculo quidquam plus operatur quam ei per formam demonstratur, et quae ad salutem populorum viam justitiae ac veritatem rectitudinis ostendunt, quatenus homo Deum timens, ad coelestia perveniat; velut etiam opera et finis Abel declarant. Et unum in medio ejus in se scriptum habet: Ego ostium omnium arcanorum Dei sum; quoniam in perfectione salutaris defensionis manifestatio secretorum Dei declaratur, ostendens quod omnipotens Deus in latitudinem totius creaturae miraculis suis se expandit; sicut etiam a primo homine usque ad novissimum multiplicia [Col. 0989C] signa miraculorum perficit, videlicet prophetando, nuntiando, et faciendo, nec in his cessabit, donec omnia quae facturus est compleat, quemadmodum nec in prima creatione creaturae requievit, antequam ex toto eam compleret, sicut et in Noe variis signis praefiguravit. Unumque est in fine ipsius, in quo scriptum continetur: Ostensio omnium bonorum existo, quia in fine isto finis diabolicae irrisionis est praemonstratus, atque ortus cunctorum bonorum praefiguratus, designans etiam quod Filius Dei formam hominis de simplici virgine esset assumpturus, et omnia bona per se completurus. Quod et liber vitae denuntiat, qui nunquam delebitur, in quo etiam coelestis Jerusalem cum omnibus [Col. 0989D] virtutibus suis descripta est, quas nullus enarrare valet; sicut nec mirabilia Dei quispiam ad finem perducit, quae etiam omnia Abraham in circumcisione quam praecepto Dei complevit, fideliter praemonstravit. Atque in summitate sinistrae alae unum est in se scriptum continens: Speculum sum, in quo intentio electorum consideratur, quoniam in initio justitiae cum superna defensio per virtutem electorum suorum iniquitatem opprimeret, tam simplex et pura devotio illorum apparuit, ut diabolicis artibus resisterent, et se vivum holocaustum Deo offerrent. Quapropter et Satan retrorsum projectus, Deum tam fortem super inimicos suos cognovit, ut etiam in profundo inferni exterritus, eum per omnia contremisceret. Unde et multi, qui in parte [Col. 0990A] aquilonis per montiferum pomum dormiebant, in speculo timoris Dei per poenitentiam evigilaverunt, scilicet homicidae, adulteri, raptores, mendaces ac alii quique peccatores Deum exorantes, quatenus eos ab antiquo hoste liberaret. In poenitentia namque istorum Deus valde laudatur, quoniam omnes ordines poenitentium et fidelium hominum Deum in potestate sua magnum cognoscunt, qui eos sic liberat, et peccata eorum delet. Quapropter et in eis valde delectatur, qui cum velut nox in peccatis mortales fuissent, quasi purum diem per poenitentiam illos fecit. Unde et multo plus eum diligunt, a diabolo sic erepti, quam si ereptione per poenitentiam non indiguissent, nec deinceps ab amore [Col. 0990B] ejus torpescent. Itaque timor Dei omnibus tam electis simplicibus et innocentibus quam peccatoribus necessarius est, quoniam eos oportet timorem Dei prius habere quam amorem ejus gustent, et ideo etiam in praefato speculo intentiones ipsorum velut scriptura apparent, quas Deus semper inspicit. Et unum in fine ejusdem alae scriptum habens: Nuntia nobis si tu es ipse qui regnaturus es in populo Israel, quia ubi Vetus Testamentum finitum est, et novum incoepit, Unigenitus meus apparuit, qui Satan in inferiorem puteum inferni velut lapidem submisit, ita quod in nullo ventoso flatu voluntatis suae spirare poterit, ut prius fecit, in quo facto idem Filius meus electis suis aeterna praemia demonstravit, quemadmodum ad Moysen locutus sum dicens:
[Col. 0990C] Verba Dei in Exodo loquentis ad Moysen, »Ostendam tibi omne bonum,« et quomodo de Incarnationis Dominicae mysterio accipienda sint.
VII. »Ostendam omne bonum tibi, et vocabor in nomine Domini coram te, et miserebor cui voluero, et clemens ero in quem mihi placuerit.« Rursumque ait: »Non poteris videre faciem meam, non enim videbit me homo et vivet.« Et iterum: »Ecce, inquit, est locus apud me, stabis super petram. Cumque transibit gloria mea ponam te in foramine petrae, et protegam te dextera mea donec transeam, tollamque manum meam, et videbis posteriora mea (Ex 33).« Hujus sententiae intellectus hoc modo accipiendus est: Ego qui Dominus cunctorum sum, quoniam per memetipsum [Col. 0990D] sum, tibi qui puro corde me colis, aeternae vitae beatitudinem quae omne bonum est ostendam. Vocaborque Dominus coram te, qui creator omnium creaturarum sum, cum tu Israel tunicam Filii mei videris, quam Adae promisi, quando eum nomine suo vocavi, et quando tenebrosam vestem illi dedi, quia tenebrosus erat. Ob hoc etiam nullus hominum peccatis hominum gravatus vultum meum videre potest, quandiu mortalis existit, quoniam per suggestionem diaboli de nigredine aquilonis niger est, et sicut quaeque lucida ab aquilone aversa sunt, sic claritas verae lucis ab Adam secessit, cum per consilium antiqui serpentis ad aquilonem respexit. Proinde quia mortalium nemo gloriam meam perfecte intueri potuit, per prophetas meos loquendo [Col. 0991A] miracula mea ostendi, qui in umbra loquebantur, quae de luce formabatur, quae etiam obscurior luce sua erat, sicut omnis umbra obscurior substantia sua est de qua procedit. Sol quoque et luna atque omnia sidera homini obnubilata erant, ita ut nudam claritatem illorum videre non posset; atque omnia ventorum spiramina illi ad videndum obtecta erant, et ideo quasi in umbra dicebatur, ut praedictum est: »Nuntia nobis si tu es ipse qui regnaturus es in populo Israel.« Nam Spiritus sanctus in populo suo prophetando protulit, quod per primam vocationem qua Adam vocatus est praefiguratum erat, quod liberator hominum venturus esset. Tunc Filius Dei humanitate indutus venit, cujus claritatem divinitatis homines videre non poterant, cum eum [Col. 0991B] quasi alium hominem inspicerent; sed tamen ipse in alia via quam homines viverent, scilicet sine gustu peccati, eis se ostendebat, sic autem ut comederet, biberet, dormiret et se vestiret, nullam maculam delictorum habens. Judaei vero aliique multi ipsum videntes, Filium Dei esse dubitabant, atque in hoc scientiam suam obnubilabant, nec mirabilia ipsius in fide capiebant; sed in duritatem saxorum conversi sunt, quemadmodum coluber in caverna petrae latet. Sed tamen ipse dextra sua quamplurimos Judaeorum et paganorum cum innumerabili exercitu salvandorum obtinebit, donec omnia mirabilia ipsius pertranseant, et tunc manum magni operis sui levabit, omnibusque amicis suis posteriora sua demonstrabit, quatenus omnes cognoscant [Col. 0991C] qualiter cum diabolo dimicaverit. Et tunc, o Israel, in illo fiducialiter confides, cujus miracula, ut Adam claritatem aeternae vitae fugisti in ipsum non credendo; ipseque tunc tibi erit sub lingua tua, ut favus mellis; et ut cibus lactis in ostensione operum suorum, quae ad te colliges, et brachio tuo apprehendes querula voce dicendo: »Ach, ach, quandiu decepti sumus!« et sic adimplebitur quod me inspirante scriptum est:
Item verba David ex psalmo XCII, ubi loquitur: »Mirabiles elationes maris, mirabilis in altis Dominus«, et quomodo intelligi debeat.
VIII. »Mirabiles elationes maris, mirabilis in altis Dominus.« Hujus sententiae intellectus hoc modo [Col. 0991D] accipiendus est. Deus, qui via et veritas est, sub arcanis rectae constitutionis suae omnia ornamenta firmamenti cum mirabilibus elationibus maris posuit et cum mirabili elatione maris ornamenta firmamenti perfudit, eaque in aliqua parte secundum coelestia arcana in similitudine speculi posuit; sed sicut umbra in speculo nihil absque forma sua potest, sic nec ornamenta firmamenti quidquam per se nisi per superna secreta operari praevalent. Ornamenta quippe firmamenti de supremis arcanis resplendent, quemadmodum fulgor ab igne procedit, quia ignis materia fulguris est, et fulgur pertransit, ignis autem permanet; ita et ornamenta firmamenti pertranseunt, coelestis autem harmonia manendo perdurat Quapropter et mirabilis in altis coelorum [Col. 0992A] Dominus est, quoniam nulla transitoria res perfecte potest ea respicere, quae nunquam transibunt, quia illa in deficiente perfectione sunt. Sed Deus in ornamentis et in signis firmamenti hominibus coelestia demonstravit, quatenus in speculo fidei miracula sua per haec cognoscant; et si praedicta ornamenta videre non valerent, scientia eorum caeca esset; sicut etiam aquilo omni luce privatus, post ruinam diaboli nunquam claruit, qui quoniam honorem Altissimi subsannavit, ideo et ipse nullum lumen retinuit. Mirabiles quoque elationes maris sunt, cum homines qui in instabilitate hac et illac inundant, Spiritu sancto accensi a terrenis ad coelestia se elevant; et sic etiam mirabilis in altis virtutibus Dominus, cum illo ad quaeque bona ita confortat, [Col. 0992B] ut sordibus vitiorum deinceps se subdere recusent. Unde etiam Scriptura habet:
Item verba ejusdem ex eodem psalmo ubi dicit: »Etenim firmavit orbem terrae qui non commovebitur.«
IX. »Etenim firmavit orbem terrae qui non commovebitur.« Hujus sententiae intellectus hoc modo accipiendus est: Deus cum pleno opere replevit orbem terrae, et ideo non commovebitur, quoniam si creaturis repletus non esset, quadam inanitate concussus moveretur. Omnis enim creatura locum suum qui ipsam ministrando portat replet; sed Deus miracula sua in homine operatur, orbemque terrae illi ad necessitatem corporis sui commisit. Ipse etiam firmavit Ecclesiam toto orbe terrarum [Col. 0992C] diffusam, quae nulla tempestate adversariorum conteretur, quamvis plurimis tribulationibus multoties fatigetur. Nam miracula sua Deus in illa assidue perficit, nec in hoc cessabit, quousque numerus electorum suorum cum coelesti harmonia compleatur. Vultus autem Divinitatis super harmoniam istam est, nec ipsa ullo fine terminari poterit, nec quidquam per se sed per ostensionem vultus Divinitatis facere valet, sicut nec umbra in speculo apparens aliquid per se facit, sed per formam suam de qua procedit. Et coeli dicuntur qui Deum inspiciunt, coelique qui eum prophetant, coelum quoque fuit, quod Filius Dei in humanitate se ostendebat. Coeli autem illi nominantur qui de splendore vultus Dei quemadmodum scintillae ab [Col. 0992D] igne resplendent, et in quibus Deus omnes inimicos suos superavit. Sed cum Deus coelum et terram creavit, in medio eorum hominem posuit, quatenus eis dominando imperaret, et hoc medium secundum medium illud est, quo Filius Dei in medio corde Patris est, quia ut consilium a corde hominis, ita et Filius a Patre Deo exivit. Nam cor consilium habet, et consilium in corde est, et unum sunt, nec ulla divisio ibi esse potest.
Quia in eo quod praescripta imago dorsum ad aquilonem verterat hoc designetur quod Deus consilium Incarnationis Filii sui et redemptionis humanae a diabolo et omnibus spiritibus malignis absconderit.
X. Et imago haec dorsum ad aquilonem verterat, [Col. 0993A] quoniam omnipotens Deus cunctos aquilonis amicos celavit, quod cum Filio suo facere voluit, et sicut illos retrorsum dejecit, ne ullum lumen viderent, ita in nulla scientia opus Filii Dei videbant, et quoniam haec omnia Deus per antiquum consilium ordinaverat, idcirco illis abscondita erant. Per vim enim zeli Dei diabolus in abyssum dimersus est, omneque lumen illi ablatum est, ita ut jam nullum fulgorem beatitudinis videat, quia omnino excaecatus est, quoniam similitudinem illius qui de nullo, sed qui per semetipsum est habere voluit, et licet inutili timore judicia Dei nunc sentit et eis respondet, illa scilicet quae ad ipsum pertinent puniendo. Nam in timore judiciorum Dei novit, quod Deo nequaquam resistere potest; sed [Col. 0993B] tamen ramos operis illius abscindit, sicut in primis hominibus fecit, illos videlicet seducendo qui ei ex toto corde consentiunt. Propter quod etiam in perditionem vadunt, qua idem hostis semper rugit ut animas devoret, nec ab hoc furore ullo taedio cessat. Deus autem in magnis praeconiis et multis signis occultam divinitatem suam hominibus ostendit, atque per sapientiam in creaturis multa eis demonstravit, in quibus secreta divinitatis ipsius cognoscant, quemadmodum homo multas formas per scientiam suam coloribus depingit. Sed et sicut antiquus serpens in casu suo Deo resistere non potuit, sic etiam nec contradicere valuit, quin Deus supernum chorum in majore laude per Filium suum cum animabus justorum restitueret, de quo illi [Col. 0993C] ceciderunt, qui opus ejusdem Filii Dei ante novissimum diem pleniter scire non poterunt, et qui tunc de coelesti exercitu magnam confusionem sustinebant, quia locus eorum in majore benedictione replebitur, quam ante fuisset. Filius enim Dei, ut praedictum est, in aliena via prae aliis formosus processit, proles virgineae naturae existens, quoniam prima virgo per serpentinum consilium corrupta est; Virgo autem Maria tota sancta fuit, quae de Spiritu sancto Filium concepit, et virgo peperit virgoque permansit. Haec nativitas per antiquum consilium praedestinata erat, et tota spiritalis in divinitate occultata latebat, nec in scientiam hominum volavit, eo quod non multiplex, sed unica [Col. 0993D] in divinitate esset, ubi idem Dei Filius ante antiquitatem dierum ex Patre natus exstitit, quoniam Pater eum hominem fieri in voluntate sua semper habuit. Qui in aliena natura humanitatis veniens, sinistram partem Leviatan evertit, cum mille vitia peccatorum de gutture illius per opera castitatis abstraxit, quia abstinentia et contritio peccatorum alae castitatis sunt, in quibus virgines et poenitentes propter dimissa peccata carnalium desideriorum ad desponsationem Agni volant, quoniam et Filius Dei, Virginis Filius, virginitate coronatus, poenitentes ad ipsum currentes suscepit. Ab initio enim indumenti humanitatis suae omnia spiritualia in homine operabatur, quae etiam usque ad novissimum diem perficiet, et haec in medio potentiae suae sunt, [Col. 0994A] non per numerum dierum, sed per vim operis sui, ac ea in recta statera habet, ita ut per nullam illusionem superari possit. Nam in humanitate sua super pennas ventorum volavit, et sicut aquila in solem, sic ipse in faciem Patris aspexit, quia sicut Abraham circumcisionem carnis acceperat, per quam spiritalis vita, quam aqua significat, intelligitur, ut pisces in aqua vivunt, ita etiam anima hominis per baptismum circumciditur, atque in aqua spiritaliter ad vitam regeneratur, in qua in aeternum in sede beatitudinis vivet, quemadmodum etiam de sede majestatis Dei dicitur.
Verba David ex psalmo CI, ubi scriptum est: »Dominus in coelo paravit sedem suam,« et quo sensu accipienda sint, et brevis recapitulatio de incarnatione Domini.
[Col. 0994B] XI. »Dominus in coelo paravit sedem suam, et regnum ipsius omnibus dominabitur.« Hujus sententiae intellectus hoc modo accipiendus est: Filius Dei, qui Dominus hominum, Dominus angelorum Dominusque omnium virtutum est, in coelo beatitudinis paravit sedem suam, quemadmodum cogitatio hominis instrumentum operis sui secundum desiderium ipsius operatur; et ut omne opus secundum voluntatem ejus perficit, nec in illa re idem Filius a Patre suo recessit ut Adam fecit, qui in lacum mortis cecidit. Unde etiam regnum ipsius omnibus, videlicet in coelo et in terra, dominabitur, ubi inimicos suos ut scabellum pedum suorum conculcabit, quia caro ipsius per gustum peccati in terra nunquam [Col. 0994C] tacta est, ac ideo etiam nullus dolor eum evicit; sed per duram et asperam passionem omnia terrena superavit. Quem autem deceret liberare hominem, nisi igneum Filium Dei, qui de coelo ad terras descendit, et de ipsis ad coelos ascendit, et qui rore divinitatis sicut guttam mellis supernam gratiam super populum suum stillat, ita ut fideles nunquam ab invicem superari possint? Omnia enim opera bona Pater in Filio suo operatus est, quod in nullo alio fieri potuit, quoniam ipse, ut praefatum est, a Patre nunquam recessit, sicut nec splendor solis a sole separatur. Ipse itaque pro liberatione hominis ad terras venit, hominemque redemit, quem nemo alius redimere potuit, quia Pater eum sic venire disposuit, velut propheta David, Spiritu [Col. 0994D] sancto inspirante, dicit:
Item verba ejusdem ex psalmo LXXI ubi legitur: »Descendit sicut pluvia in vellus,« et quod hoc quoque ad Incarnationem Domini referendum sit.
XII. »Descendet sicut pluvia in vellus, et sicut stillicidia stillantia super terram.« Hujus sententiae intellectus hoc modo accipiendus est: Adam in consilio diaboli per transgressionem praeceptorum Dei mortalis fuit, et ideo Filius Dei descendit, velut ros suavitatis, in alvum Virginis, quae suavis, mitis et humilis ut ovis in moribus suis erat, quatenus hominem de morte suscitaret, sicut et per eversionem terrae per aratrum fructus in pluvia suscitatur. [Col. 0995A] Aratrum quippe praeceptum legis est, quod in humanitate sua idem Filius Dei hominibus dedit, ut in cognitione praecepti hujus ad vitam resuscitarentur, et secundum exemplum suum quasi cum aratro carnalia desideria in semetipsis everterent, et etiam sic per exempla sanctorum operum fructuosi fierent, de die in diem perficiendo, quemadmodum ipse eos praecesserat. Et hoc modo stillicidia super eos mittebat, agrumque virtutibus plenum ex ipsis faciebat, quem benedixit, et fructibus omnium bonorum scilicet castitate, continentia et patientia, et caeteris beatitudinibus replevit.
Quia tenebrae ad occidentalem plagam visae itemque ignis cum sulphure aliisque densioribus tenebris ad septentrionalem praescripti aedificii partem ostensus, ubi in exteriori mundo poenalia loca sint, in [Col. 0995B] quibus peccatorum animae crucientur, demonstrent, et etiam interiorem eorumdem peccatorum caecitatem, qua per infidelitatem obscurantur significet.
XIII. Per totam autem occidentalem plagam velut teterrimas tenebras fumigantes aspicis, quoniam ibi poenalia loca sunt, quae diversa genera tormentorum in se habent, quia cum homo per declivia peccatorum ad occidua tendit, caecitatem infidelitatis per nequitiam malum vaporem emittentem sibi attrahit; et sic etiam earumdem tenebrarum poenas incidens, se ipsum in confusionem mittit, cum creatorem suum negligit. Sed prope angulum ejusdem plagae, qui versus septentrionem est, nigerrimus ignis cum sulphure et densissimis tenebris ebulliens, [Col. 0995C] fere usque ad medietatem septentrionalis partis se recurvando extendit, quia idem locus est poenalis profunditas, et lacus perditionis animarum illorum, qui Deum contemnentes eum bonis operibus scire noluerunt. Quapropter et ibi acer ignis cum amaritudine sulphuris, et inextricabilibus tenebris evaporat, et ad destinata loca se dilatat, ita ut diversitatem earumdem poenarum humana scientia ad perfectum scire non possit, quandiu homo in mortali saeculo vivit. Homo quoque cum ad occasum infidelitatis pervenerit, quae ad perditionem respicit, ita ut nec justa opera nec Deum diligat; ignis perversitatis cum acerbitate et caecitate morum illi occurrens, ad plenitudinem infelicitatis et submersionis [Col. 0995D] eum perducit, ita ut spem vitae non habentem, perditio ipsum per omnia in se trahat. Nam homo qui stultitiam sequitur, et sapientiam per quam Deus omnia creavit abominatur, se ipsum condemnat, cum nullam moderationem in malis habens, de futura vita nihil cogitat, nec si alia vita sit scire desiderat, nec quomodo mutabilis sit perspicaciter perpendit. Infantiam enim suam et pueritiam, juventutem et maturam aetatem homo capere valet, quid vero in decrepita aetate de ipso fiat, nequaquam comprehendere potest, aut quomodo mutandus sit. Per rationalitatem quippe animae se initium habere cognoscit; sed quomodo sit quod anima non moritur, et quod finem non habet, nequaquam scire aut capere potest.
[Col. 0996A] Quia Deus omnia per sapientiam ad confutandam diaboli malitiam fecerit, et ut cum sit invisibilis ab homine per fidem intelligeretur, et per opus suum cognosceretur; et quid ordinationem totius operis sui ante aevum in se ipso habuerit quod temporaliter condidit, in hoc quoque hominem secundum se constituens ut prius in se cogitando disponeret, quidquid postmodum operando exerceret.
XIV. Deus itaque per sapientiam firmamentum posuit, et hoc cum viribus siderum velut cum clavis compilavit, sicut et homo domum suam cum clavis firmat ne cadat. Sidera etiam lunae adsunt, quae de sole accenditur, et in defectu suo lumen sideribus stillat, et quam utique sapientia in antiquo consilio fecundam cum sole homini fecit, qui omnis creatura est, cum illa succum terrae infundit, sed [Col. 0996B] sol divinitatem, luna vero innumerabilem numerum humani generis designat, et haec omnia ornatus sapientiae sunt. Firmamentum quoque sedes omnium ornamentorum suorum est, sicut et homo sedem habet, quae terra est, quae illum sustinet; illudque Deus cum ornatu suo ad laudem suam posuit, sicut sapientia hoc praeordinaverat. Unde et creatura ipsi sapientiae quasi vestis fuit, quoniam opus suum tetigit, sicut et homo vestem suam sentit. Si autem homo sic creatus esset, ut vestibus carere posset, tunc opere non indigeret, nec ullo ministerio honoraretur, nisi quod tantum corpus tegimen animae esset, et per animam moveretur. Deus quoque videri non potest, sed per creaturam cognoscitur, quemadmodum etiam corpus hominis propter vestes [Col. 0996C] videri non potest. Et sicut interior claritas solis non cernitur, ita nec Deus a mortali creatura videtur, sed per fidem intelligitur, velut etiam exterior circulus solis vigilantibus oculis aspicitur. Et omne opus quod sapientia instituit, hoc contra malitiam diaboli fecit, quia ille omne opus ipsius semper odio habuit et odit, usque in finem pleni numeri, cum ipso in tanta fortitudine percussus peribit, ut deinceps adversus Deum praeliari non tentet. Omnis quoque ordinatio sapientiae suavis et lonis existit, quoniam ipsa tunicam suam in sanguine Agni qui misericors est lavat, cum sordibus aspersa fuerit; quapropter et super omnia ornamenta creaturarum amanda est, omnibusque sanctis animabus amabilis [Col. 0996D] videtur, quia in amplexione aspectus ejus nunquam extaediari poterunt. Quemadmodum etiam sapientia ordinavit, spiritus in homine vivit et vigilat, nec ullatenus finietur, sed quandiu homo in corpore vivit, cogitationes ipsius supra numerum in eo multiplicantur, sicut etiam sonus laudis in angelis innumerabilis est. Cogitatio quoque in juventute hominis vivit, et ipse illam verbo rationalitatis emittit, ac per eam opus suum operatur, quod tamen in se nequaquam vivit, quoniam ille initium habuit. Sed aeternitas in semetipsa vivit, nec unquam in defectu apparuit, quia ante aevum aeternaliter vita fuit. Cum autem anima in immortalitatem mutatur, postmodum anima non vocatur, quoniam per cogitationes cum homine tunc nihil operatur, [Col. 0997A] sed deinceps in laudibus angelorum est qui spiritus sunt. Unde et ipsa etiam tunc spiritus vocabitur, quia cum corpore carnis deinceps non laborabit. Merito autem homo vita dicitur, quoniam cum per spiraculum vivit vita est, sed et cum per mortem carnis in immortalitatem mutatur, in vita erit; post novissimum quoque diem cum corpore et anima in aeternitate vita est, quoniam cum Deus hominem plasmavit, occulta mysteria sua in ipso clausit, quia sciendo, cogitando, et operando ad similitudinem Dei factus est. Divinitas enim ordinationem omnis operis sui in semetipsa habuit, quemadmodum illud fieri deberet, et secundum hoc hominem ut cogitare posset constituit, ita ut ille omnia opera sua in corde suo primitus dictet, quam faciat quia clausura mirabilium Dei est. Deus namque ordinat, homo autem cogitat, angelus vero scientiam [Col. 0998A] habet, in qua semper cum voce laudis et cum dilectione honoris Dei sonat, nec aliud quam in Deum perspicere et ipsum laudare desiderat. Et Deus ante aevum absque omni cessatione operis quod facturus erat in se habuit; et sic homo, qui clausura miraculorum ejus est, cum oculo fidei ipsum cognoscit, eumque cum osculo scientiae amplectitur, quem oculis carnalibus videre non potest, atque secundum ipsum operatur. Angelus etiam electa opera ejus Deo cum odore bono offert, quae ille ad superna per bonam voluntatem mittit, viliaque opera quae in aliam viam magis quam ad Deum aspiciunt, etiam idem justo judici demonstrat. Verba autem haec fideles devoto cordis affectu percipiant, quoniam per illum qui primus et novissimus est, ad utilitatem credentium edita sunt.
Liber divinorum operum Hildegardis