Hildegardis: Physicae
1
Bibliothecae Mazarinae Praefectus; PROLEGOMENIS ET NOTIS ILLUSTRAVIT D' F. A. DE REUSS, Professor Wirceburgensis. ACCURANTE J.-P. MIGNE, BIBLIOTHECAE CLERI UNIVERSAE SIVE CURSUUM COMPLETORUM IN SINGULOS SCIENTIAE ECCLESIASTICAE RAMOS EDITORE.
TOMUS UNICUS.
VENIT 7 FRANCIS GALLICIS.
EXCUDEBATUR ET VENIT APUD J.-P. MIGNE EDITOREM IN VIA DICTA D'AMBOISE, PROPE PORTAM LUTETIAE PARISIORUM VULGO D'ENFER NOMINATAM SEU PETIT-MONTROUGE. 1855
[Col. 1117]
NUNC PRIMUM EXSCRIPTI ACCURANTE DRE C. DAREMBERG, BIBL. MAZ. PRAEF., etc. ACCEDUNT PROLEGOMENA ET ADNOTATIONES DRIS F. A. REUSS, PROFESSORIS WIRCEBURGENSIS.
2 Divini numinis gratiosa dos [Note: [Col. 1117] Ecclesiastic. XXXVIII, 1. Scribon. Larg. Medicam. compos. I, 1.], medicina, sicut antiquissimis temporibus in Aegypto et Graecia, tanquam deorum inventum [Note: [Col. 1117] Plin. Hist. nat. XXV, 1; XXIX, 1. Ovid. Metam. I, 521.], in templis et a sacerdotibus [Note: [Col. 1117] Plin. Hist. nat. XXIX, 2.] colebatur, ita quoque, religio postquam Christiana varias Occidentis regiones penetraverat, earumque agros, pridem desertos, diversis frugum generibus recenter illatis, ferosque incolarum mores scientiarum artiumque cultura reddere coeperat mitiores, omne per Aevum medium in coenobiis et a monachis summa cum solertia exerceri consuevit. Quidquid de salubribus rerum naturalium virtutibus, quidquid de opifera, quae manu curat, arte sacra antiquitas tradiderat, id priorum coenobitarum, curiose naturam indagantium studiis religiose servatum et excultum debemus. Iidem Ecclesiae freti auctoritate, dum sanctos aliquot medicinae totius ceu tutelares venerarentur, ut Cosmam, Damianum et Pantaleonem [Note: [Col. 1118] Procop. De aedific. I, 6, 7.] viros, dum viverent, medendi arte clarissimos: complures quoque coelestes votis solebant vocare, praesentia tanquam in certis morborum generibus numina aegrorumque patronos, Christophorum scilicet, subitaneae mortis averruncum, cujus imago hinc inde vetustis in aedibus picta visitur cum epigraphe:
Christophori faciem quacunque in luce videris,
Isto namque die non morte mala morieris;
Sive:
Christophore sancte, virtutes sunt tibi tantae,
Qui te mane videt, nocturno tempore ridet.
Patricium contra canis rabidi et viperarum morsus, Liborium contra vesicae calculos in peste Rochum, in podagra Urbanum, colli in languoribus Blasium, in dentium torminibus Apolloniam, in syphilide Minum, nec non Crescentiam, quaslibet, si lepram excipias, infirmitates sanare potentem, aliosque permultos [Note: [Col. 1118] Hucce etiam chorea S. Viti et ignis S. Antonii referenda esse videntur. Vide Haeser, Geschichte der Medicin, s 256] ut taceam innumeras, quae ad [Col. 1119] aras coelestiumque sepulcra ubique terrarum contigere, morborum curationes. Herbarum quoque varias species, quas vel ex arvis in coenobiorum hortos translatas, vel ab exteris exceptas alebant monachi, sanctis, ceu earum tutoribus dicavere, eorumque cognominibus fecere clariores, tam benigne gratiam memoria referente. Hujusmodi nomina sunt:
Oculus Christi = Myosotis scorpioides L.
Rosa S. Mariae = Paeonia officinalis L.
Flos S. Mariae = Bellis perennis L.
Carduus S. Mariae = Carduus Marianus L.
Calcelus S. Mariae = Cypripedium Calceolus L.
Sigillum S. Mariae = Polypodium vulgare L.
Stramentum S. Mariae = Galium Mollugo et verum L.
Herba S. Barbarae = Erysimum Barbarea L.
Herba S. Catharinae = Antirrhinum linaria L.
Herba S. Margaretae = Anemone Silvestris L.
Herba S. Cunegundis = Eupatorium cannabinum L.
Herba S. Clarae = Valeriana officinalis L.
Herba S. Pauli = Primula veris L.
Herba S. Jacobi = Senecio Jacobaeus L.
Herba S. Quirini = Tussilago Farfara L.
Herba S. Gerhardi = Aegopodium Podagraria L.
Herba S. Ruperti = Geranium Robertianum L.
Herba S. Joannis = Hypericum perforatum L.
Herba S. Antonii = Plumbago vulgaris L.
Herba S. Zachariae = Centaurea Cyanus L.
Herba S. Crucis = Nicotiana Tabacum L.
Faba S. Ignatii = Strychnos nux vomica L.
Radix S. Spiritus = Angelica Archangelica [Note: [Col. 1119] Num in honore archangeli illius, Tob. XII, 15, ita vocitata?] L.
Lancea Christi = Ophioglossum vulgatum L.
Herba boni Henrici = Chenopodium bonus Henricus L.
Sigillum Salamonis = Convallaria polygonatum L.
Carolo Magno, ut fert fama, ab angelo monstrata est Carlina acautis L., praestantissimum in peste remedium [Note: [Col. 1119] Caesalpin. plant. lib. XIII, 38. Conf. Joann. Bacchini, cap. De plantis a divis sanctisque nomen trahentibus, in C. Gesneri Epistolis.].
Contra, veterem humani generis hostem, daemonem, plantarum salubrium vires perdere ne opem aegrotis ferre queant, deprehendisse persuasum sibi habebant in herba quae vulgo Praemorsa sive Morsus diaboli appellatur, Scabiosa succisa L., teste Brunfelsio, Herbar. II, 50. rMorsus diaboli dicitur, eo quod praemorsam inferne radicem gerit, quam a cacodaemone fabulantur, extemplo ubi nasci coeperit vel fodi, praecerpi, ne in usum veniat vitae humanae.l Eumdem vero daemonem, domos infestantem, longe pellere credita est herba perforata sive S. Joannis, inde Fuga daemonum dicta, Hypericum perforatum L., magnae in veterum re magica auctoritatis, quasi . Dioscorid. III, 146 [Note: [Col. 1120] Hypericum una cum Eryngio campestri L. et Stachyde recta L. ad philtra adhibebatur. Conf. G. a Reiss jucund. Quaest. Camp. Elys. XXIX et XCVII; Sim. Maioli Colloq. II, 215.].
Plurimis quoque stirpibus nomina tribuebantur pro singulari earum natura et virtute, qualia sunt:
Gratia Dei = Geranium Robertianum L.
Gratiosa = Gratiola officinalis L.
Centummorbia = Lysimachia nummularia L.
Sanguisorba = Poterium Sanguisorba L.
Ocularia = Euphrasia officinalis L.
Urinaria = Ononis spinosa L.
Rheumatica = Geranium pratense L.
Ulceraria = Ballota nigra L.
Herniaria = Herniaria glabra L.
Cruciata = Gentiana cruciata L. (FUSCHS. Stirp. 158, quod eius radix in modum crucis transfossa sit.)
Aquilina = Pteris aquilina L.
Herba paralysis = Primula veris L.
Et plures aliae.
Taraxaci flos Caput sive Corona monachi nuncupabatur. Ab ordine Carthusiensi nomen [Col. 1121] traxit Dianthus Carthusianorum L. Quarum virtutes herbarum versibus memorialibus leoninis praedicare monachi consueverunt, v. g.:
Dicit Borago gaudia semper ago.
Esula lactescit, sine lacte Linaria crescit;
Foetet Amaristus, redolet similis Chamomilla;
Sambucus est Actis, sed Ebulus est Chamoeactis;
Pimpinella pilos, Saxifraga non gerit ullos;
Iris purpureum florem gerit, Ireos album,
Gladiolus croceum, sed Spathula foetida nullum;
Non est in mundo praestantior herba Tabaco.
Et similia.
Aevo Carolino quantopere monastica floruerit medicina, testatur lepidissimum Walafridi Strabi carmen, quod Hortulus inscribitur, placidam quasi spirans coenobitarum vitae studiique tranquillitatem. Ex eodem S. Benedicti ordine claruere Constantinus Africanus [Note: [Col. 1121]
S. Urbani II papae [+ 1099] auctoris sub nomine versus aliquot exstant de viribus Scabiosae [Scabiosa arvensis et Columbaria L.] conditi, qui primum leguntur in codice membran. regiminis Salernitani saec. XIV exarato et in bibliotheca Palatina Vindobonensi asservato:
Urbanus visae nescit pretium Scabiosae,
Confortat pectus, quod deprimit aegra senectus,
Lenit pulmonem, tollit laterumque dolorem,
Intus potatur, sic alvus evacuatur,
Emplastrata foris necat anthracem tribus horis,
Languorem pecudum tollit, dirimitque venenum,
Rumpit apostema leviter virtute probata.
Iidem, sed parum mutati, typis impressi habentur in Matthaei Silvatici Pandect. medic. Lugd. 1478, fol., cap. 631, in Herbariis Moguntino 1484, 4o, pag. 139, et Patavino 1485, p. 139, in Musae Brasavoli Exam. simplic. medicam. Lugd. 1537, 8o, et Ren. Moreau editione Scholae Salernitanae, Paris, 1625, 8o.
Dicitur, quod S. Urbanus pontifex maximus, ad petitionem cujusdam sororis suae anhelantis, super herbae hujus virtutes, quoniam ipse utebatur continue, [Col. 1122] misit sibi super petitione infra scriptos versus:
Urbanus pro se nescit pretium Scabiosae,
Nam purgat pectus, quod comprimit aegra senectus,
Lenit pulmonem, purgat laterum regionem,
Apostema frangit, si locum bibita tangit,
Tribus uncta foris anthracem liberat horis.
] in monte Cassino monachus + 1087, Aegidius Corboliensis, uroscopiae auctor peritissimus, Bartholomaeus Anglicus, aliique complures. Saeculari verum clero adscripti fuerunt Marbodus, Ecclesiae Redonensis praesul, nec non Theobaldus episcopus; S. Dominici Regulam professus est inclytus ille Albertus Magnus, Aristoteli Plinioque par polyhistor.
3 Omnes vero, quaecunque medio aevo medicinam exercuerunt, scriptisque illustrarunt, sanctimoniales supereminet S. Hildegardis [Note: [Col. 1122] Vetustissima s. Hildegardis mentio fit in carmine theodisco in Collect. von der Hagen, III, 468, auct. Marner, 118.
Vrouvve Hildegart von Bingen, in der buoche geschriben ist,
Allin ir wort han ich mit warheit ganz durchwegen,
Der Kunig namen darinne sint, daz buoch dir der vergith.
], in qua quidem, Theodorico monacho teste, curationum tam potens gratia enituit, ut nullus fere aegrotus ad eam accesserit, quin continuo sanitatem receperit. Exstat inter libros virginis fatidicae superstites opus argumenti partim physici, partim medici, De natura hominis, elementorum diversarumque creaturarum [Note: [Col. 1122] Conf. Reuss, De libris physic. S. Hildegardis comment. hist. medica.], in quo, ut Theodoricus idem fusius exponit, secreta naturae prophetico spiritu manifestavit. Huiccine operi, in quo S. virgo, sacris naturae arcanis omnino initiata, quaecunque involuta quasi et in latebris recondita, acutissima contemplatione penitiorique rerum cognitione perscrutata erat, divinitus admonita enarrat, insignis semper locus debebitur in artis medicae rerumque naturalium historia [Note: [Col. 1122] Choulant, Handbuch d. Bucherkunde für d. aelt. Medicin. II. Aufl. 302.]. Constat, permulta S. Hildegardi nota jam fuisse, quae caeteri medii aevi scriptores nescierunt, quaeque sagaces demum recentiorum temporum indagatores reperierunt ac tanquam nova venditarunt. Verum ea non sine multo et assiduo studio perspectaque indole omnium S. Hildegardis operum, in quibus sua quadam quasi forma figuraque dicendi, pro more alios apud auctores insolito [Note: [Col. 1122] Quibus ex fontibus hauserit, Hildegardis obiter memorat, I, 51; VII, 5, et II, 58.], universum totius orbis systema investigare solet, clarius demum perspici possunt in ejusdem libro divinorum Operum simplicis hominis [Note: [Col. 1122] Fabric., Bibl. med. et infim. Latinit. III, 264. Haupt, Zeitschrift VI, 321.], curiosa multa de totius mundi organismo, hominis natura, morbis, aeris siderumque influxu continente. Libros hosce de natura hominis, elementorum, diversarumque creaturarum, sive simplicis et compositae medicinae inscriptos, intra annos 1150-1160 exaratos, genuinum [Col. 1123] S. Hildegardis opus esse, quanquam varii, variis temporibus id negare ausi sint [Note: [Col. 1123] Simleri, Bibl. C. Gesneri in compend. red., p. 300. Olear., Bibl. scriptor. eccles., c. praefat. Buddei, I, 341. Cave, Scriptor. eccles, histor. litt. II, 242. Ersch et Gruber, Encyclopaed. VIII, 2, 126. Lipenii, Bibl. real. med. p. 180. Manget Bibl. scriptor. medic. III, 506. Sprengel, Histor. rei herbar. I, 226. Sprengel, Versuch ein. pragmat. Gesch. d. Arzneikunde, II, 487. Haeser, Lehrburch d. Gesch. d. Medicin. 184. Clarus, Das Leben und die Briefe d. heil. Hildegard. II, 35, Schmidt, Jahrbucher d. Medicin. XIII, 1, 110. Hufeland u. Osann, Journal, V, 63.], testatur locus in ejusdem libro vitae meritorum, in codice Wiesbad. hisce verbis: Eadem visio subtilitates diversarum naturarum creaturarum mihi ad explanandum ostenderat. Loci quoque paralleli sive communes, concordantes sententiae, verbaque similia occurrunt creberrima in libris hisce medicis aeque ac in epistolis, aliisque, quae S. Hildegardis nomine exstant, operibus, cunctorumque unum eumdemque esse auctorem indicant. Medicum istud S. Hildegardis opus, cujus codices Bruno, canonicus Argentoratensis, in S. Ruperti monasterio, Albericus vero monachus Argentorati viderunt, optime novit permagnique habuit clarissimus J. Trithemius, S. Jacobi Scotor. Herbipolensis abbas, qui archetypum in S. Ruperti monte asservatum sibi transcribi curavit [Note: [Col. 1124] Trithemii Catalog. viror. illustr., p. 138. In libris medicis mirabilia multa et secreta naturae subtili expositione ad mysticum sensum refert, ut nisi a Spiritu sancto talia femina scire posset. Trithem., Chronic. Hirsaug., p. 175.]. Argentoratensis codex typis primum excusus est auctore J. Schotto, librario, Argentorati d. 14 Januar. 1533, in folio, cum titulo: Physica S. Hildegardis, Elementorum, Fluminum aliquot Germaniae, Metallorum, Leguminum, Fructuum, et Herbarum: Arborum, et Arbustorum: Piscium denique, Volatilium, et Animantium terrae naturas et operationes IV Libris mirabili experientia posteritati tradens.
Subjuncta sunt hac in editione Oribasii, Theodori et Esculapii opuscula medica, Latine versa, proxime insequentia Physicam, quatuor in libros digestam, quorum primus, 22 capitibus distinctus, continet Elementorum, Fluminumque aliquot Germaniae, Metallorum item naturas et operationes; secundus 179 capitibus, Leguminum, Fructuum et Herbarum; tertius 53 capitibus, Arborum et Arbustorum naturas et effectus. Quartus demum, tres in partes divisus, priori, 25 capita tenente, Piscium; altera 53 capitum, Volatilium; tertia denique 44 capitum, Animantium terrae historiam naturalem viresque medicas prosequitur. Anno deinde 1544 in Experimentario G. Krautii recusa est integra haec editio, in quam quidem e codice autographo vocabula permulta, lectu difficiliora, mendose librarius transcripsisse videtur. Quo vero autographum istud pervenerit, vel ubinam locorum nunc lateat, id nescire nos valde dolemus. Utraque-Physicae editio inter libros nunc temporis rariores numeratur [Note: [Col. 1124] Conf. Meiners, Progr. de S. Hildegardis vita, script. et meritis. Dahl, Die heil. Hildegard. Remling., Geschichte d. Abteien und Kloster in Rheinbayern, I, 159. Tiraquell., De nobilit., I, 31. Paschal. Galli. Biblioth. medic., 281. Spicileg. Dacherian, III, IV, 15, Chronic. Senonense.].
Editionis vero nostrae textus ad normam potissimum adornatus est veteris codicis ms. chartacei saeculo XV exarati, foliorum 75, sub numero 6952 in Bibliotheca Imper. Parisiensi adservati, laudatique jam a cl. Hallero in Bibl. bot. I, 218, cujus apographum huncce in finem transcriptum [Note: [Col. 1123] Praeterea diligenter editionem cum apographo contuli; praestantissimam varietatem lectionum excerpsi; additamenta ex editione sumpta uncis seclusi; capita in editione a capitibus ejusdem argumenti in apographo omnino discrepantia imis paginis rescripsi; textum typis expressum, quatenus pro temporis mihi concessi brevitate licebat, perlustravi, voces denique Teutonicas in codice manuscripto denuo relegi. Sed, eheu! tot mendorum monstra typothetarum oculos fugerant, ut timendum sit ne multa minus recta etiam nunc delitescant. Sane quod per me stabat, nec plus nec melius fieri potuit.], benevolentissime mecum communicavit Dr C. Daremberg, medicus item ac philologus praestantissimus, bibliothecae Mazarineae praefectus. Huic igitur gratiae sunt agendae, quod gravissimum S. Hildegardis opus genuinum atque integrum hocce primum volumine typis prodire queat. Scripturae codicis archaismos fere retinendos esse duxi, perpaucis tantummodo exceptis, uti comedere, comestus pro commedere, commestus, his pro hiis, vel apertis librarii mendis, ut hyeme, amentia, pro hieme, amendia, etc.
CAR. DAR.
[Col. 1125]
1000 [Col. 1125A] In creatione hominis de terra [Note: [Col. 1125B] (Gn 1,27 Si 17,1), Hildeg. epist. ad abbat. Ebracens. (epi. 30). Ejusdem epist. ad praelatos Mogunt. (epist. 47). Ejusdem Scivias III, 2. Cf. cap. De Mandragora, I, 56.] alia terra sumpta est, quae homo est, et omnia elementa ei serviebant, quia eum vivere sentiebant, et obviam omnibus conversationibus ejus cum illo operabantur, et ipse cum illis. Et terra dabat viriditatem suam [Note: [Col. 1126B] (Gn 1,2). Hildeg. ep. ad Eberard. episc. Bamberg. (epist. 14).], secundum genus et naturam et mores et omnem circumitionem hominis. Terra enim cum utilibus herbis ostendit circumitionem spiritalium morum hominis, eos discernendo; sed inutilibus herbis demonstrat inutiles et diabolicos mores ejus. Quaedam enim herbae sunt, quae cum quibusdam cibis decoquuntur, et hae hominem velocem ad pastum faciunt, et leves sunt, quia hominem non multum gravem faciunt, et istae carni hominis assimilantur. Et succus pomiferorum arborum incoctus nocivus, et coctus [Col. 1125B] levis, et comparatur sanguini hominis. Infructifera autem ligna quae non generant, ligna sunt et non arbores, sed tantum folia habent, quae homini ad comedendum inutilia sunt, ita ut, si quis illa comederit, ei non multum prosunt, etiamsi eum non multum laedunt, et tabi hominis comparantur. Quod vero in arboribus et lignis est, unde funes fiunt, assimilatur venis hominis. Lapides etiam terrae ossibus hominis comparantur, et humiditas lapidum medullae ossium, quia lapis, cum humiditatem habeat, calorem etiam habet. Sed lapides cum quibus tecta teguntur, unguibus hominis in manibus et in pedibus assimilantur. Et quaedam herbae aereae [Col. 1126A] crescunt, et hae etiam ad digestionem hominis leves sunt et laetae naturae, ita quod hominem qui eas comederit laetum faciunt, atque crinibus hominis assimilantur, quia semper ipsae leves sunt et aereae. Sed aliae quaedam herbae ventosae sunt, ita quod de vento crescunt, et etiam siccae sunt et graves ves ad digestionem hominis, ac tristis naturae, ita quod hominem, qui eas manducat, tristem faciunt; sed sudori hominis comparantur vel assimilantur. Succus autem inutilium herbarum, quae comedi non possunt, venenosus, quia ipsae mortiferae sunt ad cibum hominis, et egestioni hominis comparantur.
Et terra habet sudorem [Note: [Col. 1126B] Hildeg. ep. ad eumdem (EP 40).] atque humorem et succum. Sudor enim terrae inutiles herbas profert, et humor ejus utiles herbas, quae comedi possunt et [Col. 1126B] quae ad alios usus hominis valent. Succus autem ejus vindemiam et germinantes arbores producit. Herbae quae per laborem hominis seminantur, et paulatim surgunt et crescunt, velut domestica animalia, quae homo in domo sua cum sollicitudine enutrit, per laborem illum, quo ab homine exarantur et seminantur, acerbitatem et amaritudinem succorum suorum amittunt, ita quod humiditas eorumdem succorum qualitatem succi hominis aliquantum tangit, et quo in modo cibis et potibus ejus bonae et utiles sunt. Herbae autem quae, cadente suo semine, absque labore hominis crescunt, et repente ac festinanter ut indomitae bestiae [Note: [Col. 1126B] Cf. praef. lib. VII De animalibus.] surgunt, contrariae [Col. 1127A] sunt homini ad comedendum, quia homo lactando, comedendo et [crescendo] temperato tempore nutritur, quod in herbis praedictis non fit. Sed tamen noxios et infirmos humores in hominibus quaedam earum in medicina compescunt.
Omnis autem herba aut calida aut frigida est, et sic crescit, quia calor herbarum animam significat et frigus corpus: et in his secundum genus suum vigent, cum aut in calore, aut in frigore abundent. Si enim herbae omnes calidae essent, et nullae frigidae contrarietatem utentibus facerent. Si autem [Col. 1128A] omnes frigidae essent, et nullae calidae, item hominibus inaequalitatem pararent, quia calidae frigori et frigidae calori hominis resistunt. Et quaedam herbae virtutem fortissimorum aromatum, austeritatem amarissimorum aromatum, in se habent. Unde et plurima mala compescunt, quoniam maligni spiritus haec faciunt et in indignationem habent. Sed et quaedam herbae sunt, quae velut spumam elementorum in se habent, in quibus homines decepti fortuita sua quaerere conantur; et has diabolus amat, et se his admiscet.
[Col. 1127] [Note: [Col. 1129] In textu sequuntur capita CCXII---CCXXV. Asarum, Hirceswurtz, Scampina, Nymphya, Caczenzagel, Zugelnich, Psaffo, Rifelberae, Merlinsen, Dubelkolbe Hartenauwe, Thimus, Alve.]
Capitula libri primi. 1127
CAP. I De Tritico. Triticum vulgare, 1129.---II. De Siligine. Secale cereale. 1130.---III. De Avena. Avena sativa. 1130.---IV. De Hordeo. Hordeum vulgare 1131.---V. De Spelta. Triticum spelta, 1131.---VI. De Pisa. Pisum sativum, 1131.---VII. De Faba. Vicia faba, 1131.---VIII. De Lente. Ervum lens, 1132.---IX. De Hirs. Panicum miliaceum, 1133.---X. De Venich. Panicum Italicum, 1133.---XI. De Hanst. Cannabus sativa, 1133.---XII. De Ratde. Nigella sativa, 1133.---XIII. De Galgan. Alpinia Galania, 1134.---XIV. De Zituar. Amomum zedoaria, 1135.---XV. De Ingeber. Amomum zingiber, 1135,---XVI. De Pipere. Piper longum et nigrum, 1137.---XVII. De Kumel. Cuminum vel Cyminum, 1138.---XVIII. De Bertram Anthemis pyrethrum, 1138.---XIX. De Liquiricio. Glycyrrhiza glabra, 1138.---XX. De Cynamomo. Laurus cinnamomum, 1139.---XXI. De Nuce muscata. Myristica moschata, 1139.---XXII. De Rosa. Rosa centifolia, 1139.---XXIII. De Lilio. Lilium candidum, 1140.---XXIV. De Psillio. Plantago psillium, 1140.---XXV De Spica. Lavendula spica, 1140.---XXVI. De Cubebo. Piper cubeba, 1141.---XXVII. De Gariofiles. Eugenia caryophillata. 1141.---XXVIII. De Christiana. Helleborus niger, 1141.---XXIX. De Lunckuurez. Pulmonaria officinalis, 1141.---XXX. De Hirtzunge. Asplenium scolopendrium, 1142---XXXI. De Gentiana. Gentiana lutea. 1142.---XXXII. De Quenula. Thymus serpillum, 1142,---XXXIII. De Andron. Marrubium vulgare, 1142.---XXXIV. De Hirtzwam, 1143.---XXXV. De Lavendula. Lavendula vera, 1143.---XXXVI. De Fenugraeco. Trigonella foenum Graecum, 1143.---XXXVII. De Sysemera, 1143.---XXXVIII. De Pesffrkrut, 1144.---XXXIX De Scherling. Cicuta virosa, vel Conium maculatum, 1144.---XL. De Ganphora. Dryobalanops camphora, 1145.---XLI.---De Amphora. Rumer acetosus, 1145.---XLII. De Huszwurtz. Sempervivum tectorum. 1445.---XLIII. De Stichwurtz, 1146.---XLIV. De Wuntwurtz, 1146.---XLV. De Sanicula. Sanicula Europaea. 1146.---XLVI. De De Hyelbeubt, 1147.---XLVII. De Farn. Aspidium Filix, 1147.---XLVIII. De Haselwurtz. Asarum Europaeum, 1148.---XLIX. De Herba Aaron. Aaron maculatum, 1148.---L. De Humela, 1149.---LI. De Wulfesmilch Euphorbia esula, 1149.---LII. De Dolone. 1149.---LIII.---De Dauwurtz, 1150---LIV. De Bracwurtz, 1150.---LV. De Funst blat. Potentilla spec., 1150.---LVI. De Mandragora. Atropa Mandragora, 1151.---LVII. De Winda. Convolvulus arvensis et sepium, 1152.---LVIII. [Col. 1380] De Boberella, 1152.---LIX. De Binsuga. Lamiun. album, 1153.---LX. De Sunnewirbel. Cichoreum Intybus, 1153.---LXI. De Hoppho. Humulus lupulus, 1153.---LXII De Lilim, 1153.---LXIII. De Selba. Salvia officinalis 1154.---LXIV. De Rutha. Rutha graveolens, 1155.---LXV. De Hyssopo. Hyssopus officinalis, 1156.---LXVI De Feniculo. Anethum Feniculum, 1156.---LXVII. De Dille. Anethum graveolena, 1158.---LXVIII. De Petroselino. Apium Petroselinum, 1158.---LXIX. De Apio Apium graveolens, 1159.---LXX. De Kirbele. Scandix Cerefolium, 1160,---LXXI. De Pungo. Veronica Baccabunga, 1160.---LXXII. De Crasso. Lepidum Sativum, 1160.---LXXIII. De Burncrasse. Nasturtium aquaticum, 1161.---LXXIV. De Burtel. Portulaca sativa, 1161.---LXXV. De Bachmyncza. Mentha aquatica, 1161.---LXXVI De Myncza majori. Mentha silvestris, 1161,---LXXVII. De Myncza minori. Mentha arvensis, 1161.---LXXVIII. De Rossemyncza. Mentha crispa, 1161.---LXXIX. De Allio. Allium sativum, 1162.---LXXX. De Alslanch. Allium ascalonicum, 1162.---LXXXI. De Porro. Allium porrum, 1162.---LXXXII. De Lauch Allium fistulosum, 1163.---LXXXIII. De Unlauch. Allium cepa. 1163.---LXXXIV. De Kole. Brassica oleracea, 1163.---LXXXV. De Wiszgras, 1164.---LXXXVI. De Stutgras, 1164.---LXXXVII. De Kurbesa. Cucurbita lagenaria, 1164.---LXXXVIII. De Ruba. Brassica rapa, 1164.---LXXXIX. De Retich. Raphanus sativus, 1164.---XC. De Latich. Lactuca sativa, 1165. XCI.---De Lactuca agresti. Lactuca virosa, 1165.---XCII. De Wilde Latich, 1165.---XCIII. De Herba Senfl. Sinapis arvensis, 1166.---XCIV. De Sinape. Sinapis alba et nigra, 1166.---XCV. De Alant. Inula Helenium, 1167.---XCVI. De Papavere. Papaver somniferum, 1167.---XCVII. De Babela, 1167.---XCVIII. De Cletta. Bardana Lappa, 1167.---XCIX. De Distel. Carduus benedictus et Eryngium campestre, 1168.---C. De Urtica. Urtica dioica et urens, 1168.---CI. De Plantagine. Plantago major, media et lanceolata, 1169.---CII. De Menna, 1170.---CIII. De Viola. Viola odorata, 1170.---CIV. De Melda. Atriplex hortensis, 1170.---CV. De Gunderebe. Glechoma hederaceum, 1171.---CVI. De Stagwurtz. Artemisia Abrotanum, 1171.---CVII. De Biboz. Artemisia vulgaris, 1171.---CVIII. De Cle. Trifolium pratense, 1172.---CIX. De Wermuda. Artemisia Absinthium, 1172.---CX. De Bilsa. Hyoscyanus niger, 1173.---CXI De Reynfan. Tanacetum vulgare, 1174.---CXII. De Dost. Origanum vulgare, 1175.---CXIII. De Garwa. Achillea Millelfolium, 1175.---CXIV. De Agrimonia. Agrimonia Eupatoria, 1176.---CXV. De Dictamno. Dictamnus albus, 1177.---CXVI. De Metra, 1177.---CXVII. De Musore. Hierarium Pilosella, 1177.---CXVIII. De Swertula. Gladiolus communis, 1177.---CAP. CXIX. De Merredich, 1178.---CXX. De Hatich. Sambucus Ebulus, 1179.---CXXI. De Nachtschade. Solanum nigrum, 1179.---CXXII. De Ringula. Calendula officinalis, 1179.---CXXIII. De Wullena. Verbascum thapsus, 1180.---CXXIV. De Gamandrea. Teucrium Chamaedris, 1180.---CXXV. De Centaurea. Centaurea Cyanus, 1180.---CXXVI. De Poleya. Mentha Pulegium, 1181.---CXXVII. De Beonia. Paeonia officinalis, 1181.---CXXVIII. De Bathenia, 1182.---CXXIX. De Sichterwurtz nigra. Rumex acutus, 1183.---CXXX. De Sichterwurtz alba, 1183.---CXXXI. De Bibenella. Pimpinella saxifraga, 1184.---CXXXII. De Agleya. Aquilegia vulgaris, 1184.---CXXXIII. De Springwurtz. Euphorbia Lathyris, 1184.---CXXXIV. De Frideles. Myosotis scorpioidea, 1184.---CXXXV. De Berlburcz. Athamanta Meum, 1184,---CXXXVI. De Stembrecha. Asplenium Ruta mararia, 1185.---CXXXVII. De Ugera, 1185.---CXXXVIII. De Grintwutz, 1185.---CXXXIX. De Lubestuckel. Ligusticum levisticum, 1186.---CXL. De Ebich. Hedera helix. 1186.---CXLI. De Ybischa Althaea officinalis. 1187.---CXLII. De Denemarcha. Valeriana officinalis, 1187.---CXLIII. De Nebetta. Nepeta cataria, 1187.---CXLIV. De Cranchsnabel. Erudium cicutarium, 1188.---CXLV. De Consolida. Simphitum officinale, 1188.---CXLVI. De Byverwurtz, 1188.---CXLVII. De Grensing, 1189.---CXLVIII. De Morkrut. Parnassia palustris, 1189.---CXLIX. De Gensekrut. Potentilla anserina, 1189.---CL. Linsamo. Linum usitatissimum, 1189.---CLI. De Hunsdarm. Alsine medica, 1189.---CLII De Nyesewurtz. Helleborus niger, 1190.---CLIII. De Herba Gicht, 1190.---CLIV. De Ysena. Verbena officinalis, 1190.---CLV De Satereia. Satureia hortensis, 1190.---CLVI. De Wolfesgelegena. Arnica montana, 1190.---CLVII. De Syme. Stellaria media, 1191.---CLVIII. De Junco, 1191.---CLIX. De Meygilana, 1191.---CLX. De Dornelia. Potentilla tormentilla, 1191.---CLXI. De Scharleya. Salvia Sclarea, 1191,---CLXII. De Storksnabel. Geranium pratense [Col. 1381] 1191,---CLXIII. De Benedicta. Geumurbanum, 1192.---CLXIV. De Risza, 1192.---CLXV. De Musetha, 1192.---CLXVI. De Birckwurtz, 1192---CLXVII. De Astrencia. Astrantia Ostruthium, 1192.---CLXVIII. De Ertpeffer. Polygonum hydropiper, 1193.---CLXIX. De Brema. Rubus caesius et fructicosus, 1193.---CLXX. De Erperis. Fragaria Vesca, 1194---CLXXI. De Walt Beris. Vaccillum Myrtillus, 1194.---CLXXII. De Fungis, 1194.---CLXXIII. De Wichwurtz, 1196.---CLXXIV. De Aloe, 1196.---CLXXV. De Thure, 1196.---CLXXVI De Myrrha, 1197.---CLXXVII. De Balsamone, 1197.---CLXXVIII. De Melle, 1197.---CLXXIX. De Zucker, 1197.---CLXXX. De Lacte, 1198.---CLXXXI. De Butyro, 1198.---CLXXXII. De Sale, 1198.---CLXXXIII. De Aceto, 1199.---CLXXXIV. De Meranda, 1200.---CLXXXV. De Ovis, 1200.---CLXXXVI. De Pice, 1201.---CLXXXVII De Hartz, 1201---CLXXXVIII. De Sulphure, 1201.---CLXXXIX. De Vigbona. Lupinus albus, 1201.---CXC. De Kicher. Cicer arietinum, 1201.---CXCI. De Wisela. Ervum Ervilia, 1201.---CXCII. De Wichim. Vicia sativa, 1201.---CXCIII. De Milio. Panicum miliaceum, 1202.---CXCIV. De semine Lini, 1202---CXCV. De Balsamita. Tanacetum Balsamita, 1202.---CXCVI. De Stutgras, 1203.---CXCVII. De Stur, 1203.---CXCVIII. De Lactuca agresti, 1204.---CXCIX. De Gerla. Sium sisarum. 1204.---CC. De Pastinaca, Pastinaca sativa, 1204.---CCI. De Borith, 1204.---CCII. De Spica, 1204.---CCIII. De Semperviva, 1204.---CCIV. De Brionia, 1204.---CCV. De Polypodio. Polypodium vulgare, 1205.---CCVI. De Vehedistel, 1205.---CCVII. De Ficaria. Ficaria verna, 1205.---CCVIII. De Weyt, 1205.---CCIX. De Hymelsloszel. Primula officinalis, 1295.---CCX. De Hufflatta majori. Tussilago Petasites, 1206.---CCXI. De Hufflatta minori. Tussilago Farfara, 1206.---CCXII. De Asaro, 1206.---CCXIII. De Hirceswurtz, 1207.---CCXIV. De Scampina, 1207.---CCXV. De Nimphia, 1208.---CCXVI. De Caczenzazel. Hippuris vulgaris, 1208.---CCXVII. De Zugelnich, 1208.---CCXVIII De Psaffo, 1208.---CCXIX. De herba in qua Rifelberae crescunt, 1208.---CCXX. De Merlinsen, 1208.---CCXXI. De Dubelkolbe, 1208.---CCXXII. De Hartenaulbe, 1208.---CCXXIII. De Thymo. Thymus vulgaris, 1208.---CCXXIV. De Aloe, 1209.---CCXXV. De Plionia, 1210.---CCXXVI. De Rasela, 1210.---CCXXVII. De Dorth, 1210.---CCXXVIII. De Cardo, 1210.---CCXXIX De Ebulo, 1210.---CCXXX De Basilisca, 1210.
[Col. 1129]
[Note: [Col. 1129C] Triticum vulgare.] [In edit., II, 1].
1001 [Col. 1129A]
Triticum calidum est, et plenus fructus, ita quod in eo nullus defectus est; et cum recta farina de tritico fit, tunc panis ex eadem farina factus sanis et infirmis bonus est, et rectam carnem et rectum sanguinem in homine parat. Sed qui donst medullam, id est simelam griesz, ab eadem farina excutit, et de eodem donft panes facit, panis ille infirmior et debilior est quam si ex ipsa de recta farina factus esset, quia donft [eadem medulla ed.] vires suas aliquantum perdet, et plus de slim [plus livoris ed. et sic infra] in homine parat, quam ipsa recta farinatritici. Qui autem triticum absque integris granis coquit, et non in molendino tritum, et sic velut alium cibum comedit, iste nec rectum sanguinem, [Col. 1129B] nec rectam carnem in se parat, sed multum slim, ita quod vix digeritur; et sic infirmo omnino non valet, etiamsi sanus hoc comestum superare poterit. Sed tamen si quis vacuum cerebrum habet, et ob hoc ita in amentia fatigatur, velut freneticus sit, accipe integra grana tritici [Note: [Col. 1129C] Quia fructus iste plenus in pinguedine est add. ed.], et ea in aqua coque, et deinde eisdem granis de aqua ablatis totum caput illius calidis circumpone, et pannum desuper liga, et sic cerebrum illius de succo illo replebitur, et vires suas et sanitatem recipiet; et hoc fac usque dum ille ad mentem suam redeat. Et qui in dorso et in lumbis dolet, grana tritici in aqua coquat, et ita calida super locum illum ponat ubi dolet, et calor tritici vires illius pestis fugabit.
[Col. 1129C] [Si autem canis dentibus hominem mordet, ille pastam farinae similae, cum albugine ovi paratam accipiat, et super morsum canis per tres dies et totidem noctes ponat, ut eumdem venenosum morsum extrahat; qui morsus de halitu illius venenosior [Col. 1130A] est quam alterius animalis; postea pastam auferat, et millefolium cum albugine ovi contundat, et super eumdem morsum per tres aut duos dies ponat et postea auferat, et deinde unguentis sanet ut aliud vulnus sanari solet. Add. ed.]
Hildegardis: Physicae