Thomas A. in Isaiam 83


Capitulus 64

84
(
Is 64)

Utinam dirumperes.

Hic porrigit petitionem et primo petit judicis praesentiam; secundo petit misericordiam, ecce tu iratus. Circa primum duo.

Primo ponit petitionem; secundo petitionis impletionem, descendisti.

Circa primum duo. Primo petit judicis adventum, dirumperes: figurative loquitur, quasi super caelos habitanti; vel exinanires temetipsum, despiciens majestatem, et carnem assumeres. Ps. 143: inclina caelos tuos, et descende. Secundo ponit adventus effectum in creaturis insensibilibus, scilicet in montibus: a facie tua montes: quasi dicat, non sustinentes praesentiam tuam, si tibi placeret.

Vel montes, potentes, et superbi. Supra 34: tabescent montes. In aquis, aquae arderent, quia totus igneus es, si velles. Sapien. 16: quodam tempore aqua super virtutem ignis exardebat. Vel per aquas, populi. Apoc. 17. Aquae multae, populi multi. Secundo effectum in hominibus: et primo in gentibus, a facie tua. Ps. 64: turbabuntur gentes.

Ad litteram, commovebuntur. Vel referendum ad conversionem gentium post christi adventum.

Secundo in Judaeis: cum feceris; non sustinebimus, idest nos, qui consueti sumus, videre, et audire prae stupore; sicut territi fuerunt, Exod. 20. Unde Hebr. 12: excusaverunt se, etc.. Vel non sustinebimus, adventum, credentes etiam visis miraculis. Descendisti.

Hic ponit petitionis impletionem: et primo quantum ad adventum, descendisti, ad judicandum nos: praeteritum pro futuro. Vel in uterum virginis. Vel melius, secundum litteralem sensum, ponit effectus probationem; quasi dicat: si modo descenderes, haec contingerent quae etiam contigerunt quando descendisti ut liberares populum tuum de Aegypto. Exod. 4. Ps. 17: inclinavit caelos, et descendit, et caligo sub pedibus ejus. Secundo quantum ad effectum. Primo in miraculis: a facie tua montes, scopuli Arnon, Nb 21. (Ps. 113) montes exultaverunt. Mystice Judaei, vel Daemones.

Secundo in beneficiis. Et primo ponit beneficiorum magnitudinem: a saeculo non audierunt: quia nunquam similia visa vel audita, qualia deus Judaeis fecit: et sanctis in gloria faciet. 1 corinth. 2: oculus non vidit nec auris audivit, et in cor hominis non ascendit, quae praeparavit deus diligentibus se. Secundo quantum ad benefaciendi promptitudinem: occurristi laetanti, in auxilium, dum adhuc erat in petendo, vel veniendo ad te: laetanti, in te. Sap. 6: dignos se sapientia. Mystice simeoni. Luc. 2: ecce tu iratus. Hic ponit misericordiam: et primo ostendit petendi necessitatem; secundo porrigit petitionem, et nunc, domine.

Circa primum duo. Primo ostendit necessitatem ex eminentia mali quantum ad culpam; tum ex malorum perpetratione: ecce tu iratus, et peccavimus: praeposterus ordo: ideo iratus, quia peccavimus: et tamen salvabimur, tua misericordia. Supra 59: scelera nostra.

Et quantum ad bonorum imperfectionem, et facti sumus. Universae justitiae: quia aliis peccatis involuti. Job 9: si lotus fuero quasi aquis nivis. Et quantum ad poenam, et cecidimus, interfecti: vel a statu dignitatis.

Abstulerunt, a terra nostra. Job 13: contra folium quod vento rapitur, ostendis potentiam tuam. Secundo ostendit necessitatem quantum ad defectum auxilii: et primo humani: non est qui invocet, et teneat te, precibus.

Cantic. 3: teneo eum, nec dimittam. Secundo divini: abscondisti faciem tuam, misericordiae tuae, in manu, idest in opere; juxta illud: mors et vita in manu, Proverb. 18. Deuteron. 32: abscondam faciem meam ab eis.

Et nunc, domine.

Hic ponit misericordiam: et circa hoc duo facit.

Primo petit misericordiam, assignans rationem: pater noster es tu. Jerem. 18: sicut lutum in manu figuli, sic nos in manu dei. Job 10: memento, quaeso, quod sicut lutum feceris me.

Et porrigit petitionem: ne irascaris satis, idest nimis, vel secundum quod merita nostra exigunt.

Ps. 78: ne memineris iniquitatum nostrarum antiquarum; cito anticipent nos misericordiae tuae.

Secundo proponit miseriam: ecce, domine, omnes nos; sumus, sancti, idest sanctuarii templi, scilicet jerusalem. Thren. 1: manum suam misit hostis ad omnia desiderabilia. Et miratur patientiam: numquid super?, Habac. 1: quare respicis super iniquitates nostras? nota super illo verbo, quae praeparasti diligentibus te; quia deus praeparat sanctis primo locum aeternae quietis. Joan. 14: si quominus dixissem vobis, quia vado parare vobis locum. Secundo regnum aeternae dignitatis. Mt 25: venite benedicti patris mei, percipite regnum quod vobis paratum est ab origine mundi. Tertio mensam divinae refectionis. Psal. 22: parasti in conspectu meo mensam. Quarto lucernam aeterni luminis. Ps. 131: paravi lucernam christo meo.

Item nota super illo quasi pannus menstruatae universae justitiae, quod opus justitiae immundatur inquinamento, primo mortalis maculae. Eccli. 47: dedisti maculam in gloria tua. Secundo commissae negligentiae. Jerem. 48: maledictus homo qui facit opus domini negligenter.

Tertio intentionis perversae. si oculus tuus; quarto insurgentis superbiae.

Supra 57: omnes eos auferet ventus.



Capitulus 65

85
(
Is 65)

Quaesierunt.

Hic judex, scilicet deus, dat sententiam de discretione malorum a bonis, in perceptione salutis promissae. Et dividitur in partes duas. In prima pronuntiat sententiam discretionis; in secunda determinat modum executionis, cap. 66: haec dicit dominus. Circa primum duo. Primo promittit responsionem, ostendens respondendi opportunitatem, quaesierunt; quasi dicat: hactenus vos Judaei non quaerebatis a me, sed ab idolis. Ex quo quaeritis, respondebo. Mystice de conversione gentium.

Rom. 10: inventus sum a non quaerentibus.

Et ponit promissionem: dixi: ecce ego ad gentem: respondebo scilicet Judaeis, vel ad gentes conversas convertar. Cant. 6: ego dilecto meo, et dilectus meus mihi. Secundo sententiat discretionem, expandi manus: et primo sententiat discretionem malorum a bonis, propter peccata transgressionis; secundo propter peccata omissionis, et qui dereliquistis. Prima in duas. In prima comminatur malis supplicia; in secunda promittit bonis praemia, haec dicit dominus.

Circa primum duo.

Primo arguit transgressionis culpam; secundo comminatur poenam: isti fumus erunt. Culpam ipsorum arguit ex tribus. Primo ex beneficiorum ingratitudine: expandi, dando multa beneficia, tota die, toto tempore ex quo eos mihi assumpsi. Mystice in cruce.

Jerem. 16: unusquisque ambulat.

Secundo ex peccandi continuitate: populus ante faciem, quia omnia nuda et aperta sunt oculis ejus. Hebr. 4. Vel quia in templo idolum ponebant. Deuter. 32: ipsi me provocaverunt in eo qui non est deus. Tertio ex peccatorum diversitate vel gravitate, quantum ad quatuor. Primo quantum ad cultum idolorum: qui immolant, idolis, in hortis, quia in locis voluptuosis idola colebant, super lateres, super altaria ex lateribus constructa, ut ignem sacrificii sustinere possent. Supra 1: confundentur ab idolis suis. Secundo quantum ad studium divinationum: qui habitant in sepulcris; ut habeant responsiones a mortuis, et delubris, templis idolorum a diluendo dictis, quia ibi putabant omnia ablui. Vel propter fontes qui ibi erant ad abluendas hostias. Et sacerdotes dormiunt, super pelles hostiarum ad divinandum. Ezech. 6: conterentur delubra vestra. Tertio quantum ad immunditiam ciborum: qui comedunt; et jus profanum, porcinum. Infra ult.: qui comedebant carnem suillam, et abominationem et murem simul consumentur. Quarto quantum ad contemptum justorum, qui dicunt, scilicet non adorantibus idola; Sap. 2: gravis est nobis; vel qui dicunt, deo, job 21: qui dicunt deo: recede a nobis, scientiam viarum tuarum nolumus. Isti fumus erunt.

Hic comminatur poenam: et primo poenae diuturnitatem, fumus; idest, sicut fumus igne consumitur, et incendentur ira mea. Deut. 32: ignis succensus est in furore meo, et ardebit usque ad inferni novissima. Secundo punitionis certitudinem: ecce scriptum est: quia firmiter in memoria peccatum, et in praefinitione poena. Non tacebo, dissimulans. Jerem. 17: peccatum Judae scriptum est, supra 42: tacui, semper silui.

Tertio poenarum multitudinem, quia pro omnibus peccatis patrum: sed reddam. Exod. 20: ego sum deus zelotes, visitans peccata patrum in filios. Exprobraverunt, adorando idola in excelsis; et pro peccatis etiam juventutis ipsorum, et remetiar, quasi commensurabo poenam culpae.

Supra 40: recepit de manu domini duplicia.

Haec dicit dominus. Hic promittit bonis praemia: et primo quantum ad conservationem a malis: granum, uvae, benedictio, idest placet deo ut pro benedictione reservetur, propter servos, patres nostros, totum, genus Judaeorum. Supra 17: erit sicut congregans. Secundo quantum ad promotionem in bonis: et primo quantum ad seminis multiplicationem: et adducam de Jacob. Supra 1: nisi dominus exercituum reliquisset nobis semen, quasi sodoma fuissemus.

Secundo quantum ad hereditatis paternae restitutionem, et hereditabunt. Ezech. 36: hereditate possidebunt te, et eris hereditas eorum.

Tertio quantum ad pascuorum ubertatem: et erunt campestria et vallis Achor, ab illo denominata, qui ibi lapidatus, Josue 7. Oseae 2: dabo eis vallem Achor ad aperiendam spem.

Et vos qui dereliquistis. Hic discernit malos a consolatione bonorum, propter peccata omissionis: et primo comminatur malis supplicia; secundo bonis praemia, quia oblivioni. Circa primum duo. Primo comminatur eis quia deum dereliquerunt, ponens culpam: et vos, Judaei, fortunae, deo Aegyptiorum, mensam: tangit ritum quo colebatur, quia in fine anni parabatur sibi mensa, omnibus cibis referta.

Deut. 32: dereliquerunt deum factorem suum, et recesserunt a deo salutari suo. Ponens etiam poenam, numerabo; quasi dicat: ut nullus remaneat quin opprimatur. Jer. 44: cadent in gladio et fame. Secundo quia revocanti non obedierunt, ponens culpam: pro eo quod vocavi.

Proverbior. 1: vocavi, et renuistis, et comminatur discretionis poenam primo in satietate corporis: propter hoc haec dicit dominus, Psal. 33: divites eguerunt et esurierunt, inquirentes autem dominum non minuentur omni bono. Secundo in laetitia cordis: ecce servi mei laetabuntur. Sap. 5: paenitentiam agentes.

Tertio in diversitate nominis.

Et primo ponit quale futurum sit nomen impiorum: et dimittetis in juramentum, ut confirment dicta sua sic: si non est ita, ita accidat mihi sicut illis. Jer. 44: in gladio et fame morientur; et erunt in jusjurando, et in miraculum, et in maledictionem, et in opprobrium. Et deinde ponit quale sit futurum nomen bonorum: et servos in quo scilicet nomine, jesus est nomen, amen, fideliter. Supra 62: vocabitur tibi nomen novum, quod os domini nominavit. Quia oblivioni.

Hic promittit visa praemia. Et primo in generali quantum ad amotionem malorum, quia oblivioni, non defectu cognitionis, sed successione bonorum. Supra 54: confusionis adolescentiae tuae oblivisceris. Et quantum ad restaurationem bonorum: ecce enim ego creo caelos novos, nova de caelo auxilia, terram novam, nova de terra beneficia. Vel ad diem judicii, quando mundus ad gloriam sanctorum innovabitur.

Apocal. 21: prima abierunt. Secundo in speciali: quia ecce ego creo jerusalem. Et primo quantum ad cordium jucunditatem, jerusalem, terrestrem; sed magis caelestem exultationem, emphatice, ut tota gaudio sit absorpta. Supra 35: gaudium et laetitiam obtinebunt, et fugiet ab eis dolor et gemitus. Secundo quantum ad vitae diuturnitatem: non erit amplius qui non impleat: ante tempus moriens, sed puer morietur centum annorum, idest quando pervenerit ad talem aetatem, et, si sit, peccator, quamvis tantum vixerit, maledictioni subjacebit. Gen. 25: mortuus est Abraham in senectute bona. Mystice, in caelesti jerusalem omnes dies suos implebunt, quia nullus morietur. Puer centum annorum, idest qui usque ad aetatem senectutis pueriliter vixit, morietur, morte aeterna. Sap. 4: senectus enim venerabilis est, non diuturna, neque numero annorum computata. Tertio quantum ad bonorum prosperitatem, tum quantum ad securitatem possessionum, et aedificabunt. Ps. Et aedificaverunt domos; Amos ult.: plantabunt vineas. Et assignat rationem: secundum enim dies, idest, quia diu vivent sicut diu durat lignum arboris. Inveterabunt; idest, usque ad vetustatem in usum eorum remanebunt.

Psal. 1: erit tamquam lignum quod plantatum est secus decursus aquarum.

Supra 49: in vacuum laboraverunt. Tum quantum ad pacem filiorum: neque generabunt in conturbatione, quasi generantes filios in servitutem hostium. Eccli. 44: cum semine ipsorum perseverant bona. Quarto quantum ad precum exauditionem: eritque antequam clament, ore. Supra 30: ad vocem clamoris tui statim ut audierit, respondebit tibi. Quinto quantum ad pacis tranquillitatem, lupus et agnus: quia qui prius tyranni et malefactores, pacifice cum aliis morabuntur, supra 11 idem.



Capitulus 66

86
(
Is 66)

Haec dicit dominus.

Hic determinat modum executionis dictae sententiae: et primo specialiter quantum ad Judaeos; secundo universaliter quantum ad omnes, ego autem opera eorum et cogitationes.

Prima dividitur in duas. In prima excludit falsam confidentiam; secundo proponit, et determinat datam sententiam, quantum ad modum executionis, audite verbum domini.

Circa primum duo. Primo excludit falsam fiduciam a templi sanctitate, ostendens templum non esse dei locum: tum ex dei magnitudine qui omnia implet, cuius caelum sedes dicitur, quia multum participat de bonitatibus ipsius, sicut sedes magnam partem sedentis habet; terra scabellum, quia terra minimum participat de bonitatibus ipsius, sicut extrema pars ad scabellum pervenit; vel per caelum sanctos, per terram terrenos. 3 Reg. 8: si caelum et caeli caelorum non te capiunt.

Jerem. 23: caelum et terram ego impleo. Act. 17: non in manufactis templi.

Tum ex quiete, quia in loco quiescit unumquodque cujus est locus; deus autem non quiescit in aliquo, sed omnia in ipso sicut ab ipso facta. Et quis est locus? supra 40: levate in excelsis. Et dat utile remedium ad quem autem; pauperculum idest humilem qui se parvum reputat quantum ad praesentia, contritum, de peccatis praeteritis, trementem, quantum ad propositum de futuris faciendis.

Eccli. 15: oculi ejus ad timentes eum.

Secundo excludit confidentiam quam conceperant ex ritu sacrificiorum: et primo ponit ipsorum reprobationem: qui immolat bovem; ac si diceret: ita sunt abominabilia ipsorum sacrificia, ac si aliquid contra legem facerent; quia eadem idolis offerebant.

Qui benedicat, laudat et veneratur. Supra 1: ne offeratis ultra sacrificium. Secundo ostendit reprobationis rationem, primo ponens culpam: haec omnia elegerunt, scilicet sacrificia, ambulantes, in viis suis, malis. Prov. 2: laetantur cum male fecerint, et exultant in rebus pessimis.

Secundo comminatur poenam, unde et ego, Prov. 3: illusores ipse deludet. Job 3: timor quem timebam evenit mihi, et quod verebar accidit. Tertio arguit peccantium duritiam.

Quia vocavi. Prov. 1: vocavi et renuistis.

Audite verbum domini.

Hic exequitur modum executionis dictae sententiae: et primo quantum ad praemia bonorum; secundo quantum ad supplicia malorum, et cognoscetur.

Prima in duas. Primo excitat attentionem: qui tremitis, ex reverentia verborum ipsius. Eccli. 2: qui timetis dominum credite illi. Secundo prosequitur promissionem: et primo quantum ad vindictam de irrisoribus, ponens eorum irrisionem: dixerunt fratres vestri. Glorificetur, quasi dicat: appareat gloria domini quam expectatis, quasi dicat: nunquam apparebit.

Supra 5: festinus velociter veniet, non est deficiens neque laborans in eo. Et praedicens eorum confusionem: ipsi autem confundentur, hoc modo. Vox populi, timentis, vox domini, quantum ad hostium tumultus. Soph. 1: vox diei domini amara. Secundo exequitur promissionem quantum ad bonorum abundantiam: et primo quantum ad populi readunationem, ponens promissionem, antequam parturiret; idest, subito, et simul filii jerusalem congregabuntur ad ipsam, sicut si mulier subito filium pareret, non praecedente partu. Supra 37: venerunt filii usque ad partum. Mystice exponitur de partu b. Virginis, et de partu ecclesiae in conversione fidelium, et de parturitione aeternae generationis. Et inducit admirativam quaestionem: quis audivit unquam talia? supra 49: quis genuit mihi? et ponit responsionem ex persona domini: numquid ego non pariam? congregans Judaeos, vel fideles convertens, vel filium ab aeterno.

Simile psalm. 93: qui plantavit aurem, non audiet; aut qui finxit oculum, non considerat? et haec argumenta tenent, si illud quod est perfectionis in creaturis, attribuatur, remoto omni eo quod imperfectionis Est. Secundo promittit congregatis immensam consolationem. Et primo invitat alios ad congratulationem: laetamini cum jerusalem, in ea, sicut in objecto gaudii, ponens conditionem congratulantium quantum ad affectum, qui diligitis. Cant. 5: comedite amici, et bibite, et inebriamini carissimi.

Quantum ad affectus signum, qui lugetis. Mt 5: beati qui lugent, quoniam ipsi consolabuntur.

Et congratulationis fructum quantum ad participationes laetitiae, vel pacis, ut sugatis, can. 1: meliora sunt ubera tua vino. Quantum ad participationem gloriae, ut mulgeatis, quasi mulgentes lac. Job 22: tunc super omnipotentem deliciis afflues. Secundo promittit copiosam collationem pacis: quia haec dicit dominus: declinabo.

Ut vocetur redundantia sicut fluvius descendens cum magno impetu venit, nec redundat. Et gloriae, et quasi torrentem.

Supra 48: facta fuisset sicut fluvius. Tertio promittit consolationis plenam perceptionem. Primo quantum ad gentium administrationem: quam sugetis, in gloriam gentium, quia ipsi reges gentium consolabuntur, et sustentabunt vos. Unde sequitur, ad ubera. Mystice loquitur de apostolis, qui in gloriam gentium velociter conversarum delectati sunt et eas quasi ad ubera blandis admonitionibus portaverunt.

Supra 60: suges lac.

Secundo quantum ad divinam protectionem: quomodo si cui mater. Heb. 12: obliti estis consolationis.

Tertio quantum ad bonorum fruitionem, videbitis, bona a deo vobis data, ossa, vos qui in adversitate sicut ossa arida eratis. Ezech. 37: ossa arida audite verbum domini. Vel videbitis divinam essentiam. Eccl. 11: dulce lumen, et delectabile oculis videre solem. Ossa, in resurrectionem. Et cognoscetur.

Hic promittit malis supplicia: et primo comminatur poenam, ponens judicis indignationem, manus, affligens impios in servis. Vel manus, consolationis, in servis, per effectum. Supra 27: indignatio non est mihi. Ponit etiam poenae magnitudinem: quia ecce dominus in igne, quo civitas comburenda erat, vel quo mundus purgandus.

Quadrigae, exercitus chaldaeorum, in quo quasi venit deus; vel Angeli qui cum ipso ad judicium venient.

Psal. 96: ignis ante ipsum praecedet, Amos 9: gladio dei peribunt. Ponit etiam punitorum multitudinem, multiplicabuntur.

Supra 34: victima enim domini in bosra, et interfectio magna in terra edom. Secundo improperat culpam, qui sanctificabantur putantes se mundare ab immunditiis aquis, vel etiam sacrificiis idolorum, in hortis, in quibus idola colebant, vel voluptati se exercebant, post unam, cum mulieribus more pecudum coeuntes. Vel post januam, ad litteram, murem, glirem, contra legem, Levit. 11: supra 65: comedunt carnem suillam, et jus profanum.

Ego autem. Hic prosequitur modum discretionis quantum ad omnes communiter: et primo indicit universale judicium, opera et cogitationes, quasi pro utrisque judicans, venio, in die judicii. Vel diversa regna hostium vestrorum, et in vobis malos destruens.

Venient, in jerusalem post vestrum reditum, vel ad judicium, vel ad fidem. Joel. 3: ecce ego suscitabo eos de loco in quo vendidistis eos.

Secundo ponit citationem: et ponam in eis, idest Judaeis qui erunt cum zorobabel et aliis ducibus, signum, edictum Cyri, ad gentes, ad quas dispersi erant Judaei, Lydiam, tenentes sagittam, quia sunt boni sagittarii: gloriam meam, quae apparebit in vestra liberatione. Supra 11: levabit signum in nationibus. Vel signum crucis ponit in apostolis, ut omnes ad deum convertant, quasi ad judicium praeparantes. Tertio ponit judicandorum praeparationem: et primo quantum ad bonos; secundo quantum ad malos: et egredientur, et videbunt. Prima in duas. Primo quantum ad Judaeos ponens honorificam reversionem: adducent in equis, per quae significantur subsidia, quae a gentibus reverentes habuerunt. Baruch 5: adducet hos dominus ad te. Vel significantur diversae conditiones eorum qui convertuntur ad fidem, sicut exponit Glossa. Secundo reversionis exaltationem primo quantum ad dignitatem, et assumam; quod ad litteram impletum est in Judaeis, et etiam in apostolis. Supra 61: vos sacerdotes domini vocabimini, ministri dei nostri, dicetur vobis. Secundo quantum ad seminis conservationem: quia sicut caeli novi, ut supra 65; sic stabit, in perpetuum.

Jer. 31: si defecerint leges istae coram me, dicit dominus, tunc et semen Israel deficiet.

Vel sancti stabunt in aeternum innovati sicut caelum et terra. Tertio quantum ad gloriae durationem, et erit mensis; quasi, mensis mensi, et festum festo in vestra prosperitate succedet. Supra 29: additus est annus ad annum, et solemnitates evolutae sunt. Mystice ecclesia post finem, quies spiritualis post carnalem. Secundo quantum ad gentiles, et veniet omnis, quia de diversis nationibus veniebant jerusalem ad dominum adorandum.

Ps. 85: omnes gentes venient et adorabunt coram te, domine. Vel in die judicii: et egredientur.

Hic ponit secundum judicium quantum ad malos: et primo poenae emanationem: et egredientur, venientes jerusalem, et videbunt, in monumentis antiquis, et in campis ossa mortuorum patrum. Supra 34: interfecti eorum projicientur, et de cadaveribus eorum ascendet foetor. Vel sancti videbunt damnatos in damnationem cadentes. Secundo ponit poenae durationem: vermis eorum, conscientiae, qua etiam mortui torquebuntur, et ignis, inferni. Judith 16: dabit ignes, et vermes in carnes eorum. Tertio de poenis delectationem, quantum ad videntes: et erunt usque ad satietatem omni carni, idest sanctis. Ps. 57: laetabitur justus cum viderit vindictam. Ab istis poenis nos liberet, qui incipere, et consummare dedit.

Et sic terminatur sententia et expositio ad litteram super Isaiam secundum fratrem thomam de aquino quam transtulit ad litteram legibilem cum complemento auctoritatum frater Iacobinus Astensis de provincia Lombardiae tunc temporis studens in studio generali neapolitano. Ordinavit etiam collationes certis locis super quaslibet lectiones, et hoc fecit ad utilitatem fratrum ordinis nostri et ut de dictis scriptis copia haberetur.

Laus ergo sit ei qui incipere dedit et consummare fecit. Amen.



Thomas A. in Isaiam 83