Thomas Aq. s Johannis 99
99
Supra dominus promisit spiritum sanctum consolatorem. Sed quia apostoli non multum ad notitiam spiritus sancti conscenderant, et ad christi praesentiam valde detinebantur, huiusmodi consolatio eis parva videbatur: et ideo in parte ista promittit eis primo reditum suum; secundo dona sua, ibi haec locutus sum vobis apud vos manens etc..
Circa primum primo promittit eis iteratam visitationem; secundo assignat rationem, ibi qui habet mandata mea et servat ea, ille est qui diligit me; tertio excludit discipuli dubitationem, ibi dicit ei Iudas etc..
Circa primum primo manifestat eis suum reditum; secundo manifestat redeundi modum, ibi adhuc modicum, et mundus me iam non videt; tertio praedicit reditus fructum, ibi in illa die vos cognoscetis etc..
Circa primum primo ostendit necessitatem redeundi; secundo promittit reditum.
Necessitas autem redeundi est ut discipuli orphani non remaneant; et hoc est quod dicit non vos relinquam orphanos.
Orphani enim in Graeco, pupilli sunt in Latino; et dicuntur hi parvuli patre carentes, secundum illud Thren. Ult., 3: pupilli facti sumus absque patre, matres nostrae quasi viduae.
Considerandum est autem, quod homo potest habere triplicem patrem. Scilicet patrem originis, Heb. XII, 9: patres quidem habuimus carnis nostrae etc.. Item pravae imitationis; supra VIII, 44: vos ex patre diabolo estis. Item gratuitae adoptionis; Rom. VIII, V. 15: accepistis spiritum adoptionis filiorum.
Sed eos qui imitantur patrem diabolum, deus non adoptat in filios: quia non est conventio lucis ad tenebras, ut dicitur II Cor. VI, V. 15. Similiter nec illos qui nimium afficiuntur carnaliter ad parentes: quia hoc dicitur Matth. X, 37: qui amat patrem suum aut matrem suam plusquam me, non est me dignus. Qui ergo fuerit orphanus, idest destitutus affectu peccati, et deserens affectum carnalem ad parentes, illum deus sibi adoptat in filium; Ps. XXVI, 10: quoniam pater meus et mater mea dereliquerunt me; dominus autem assumpsit me. Multo autem magis qui relinquit eos; Ps. XLIV, 11: obliviscere populum tuum et domum patris tui; et concupiscet rex decorem tuum.
Sed notandum, quod christus exhibet se discipulis suis ut patrem: quamvis enim hoc nomen pater personaliter acceptum, sit proprium personae patris, essentialiter tamen acceptum competit toti trinitati. Unde supra c. XIII, 33, dixit eis: filioli mei, adhuc modicum vobiscum sum.
Adventum suum promittit eis dicens veniam ad vos. Venerat iam christus ad eos, carnem assumendo, I Tim. I, 15: christus iesus in hunc mundum venit. Restabat ergo triplex adventus eius, quorum duo sunt corporales: unus scilicet post resurrectionem et ante ascensionem, quando scilicet recedens ab eis per mortem, post resurrectionem venit iesus, et stetit in medio discipulorum, ut dicitur infra XX. Alius erit in fine mundi, de quo dicitur Act. I, 11: quemadmodum vidistis eum euntem in caelum, ita veniet; Lc. XXI, 27: videbunt filium hominis venientem in nube cum potestate magna et maiestate. Sed tertius est spiritualis et invisibilis; quando scilicet venit ad fideles suos per gratiam in vita vel in morte; iob IX, 11: si venerit ad me, non videbo eum.
Dicit ergo veniam ad vos, post resurrectionem quantum ad primum adventum; infra XVI, 22: iterum autem videbo vos. Item in fine mundi; Is. III, 14: dominus ad iudicium veniet. Item in morte ad suscipiendum vos ad me; supra eodem veniam ad vos, et tollam vos ad meipsum. Item, veniam ad vos spiritualiter visitando. Infra eodem ad eum veniemus, et mansionem apud eum faciemus.
Hic exponit visitationis modum ostendens hanc visitationem apostolis singulariter exhibendam. Et quia possent credere quod adhuc ad eos rediret mortalis existens, ideo consequenter excludit hoc, dicens adhuc modicum, et mundus me iam non videt. Ut primo exponamus de reditu post resurrectionem; tunc est sensus: adhuc modicum, idest modicum tempus vobiscum sum in hac carne mortali, et tunc crucifigar, sed post mundus iam me non videt. Et hoc quia post resurrectionem non omnibus manifestavit se, sed testibus praeordinatis a deo, scilicet discipulis suis, Act. I, 8, et ideo dicit vos autem videbitis me, scilicet in corpore glorificato et immortali.
Rationem horum assignat dicens quia ego vivo, et vos vivetis. Ubi removet dubitationem.
Possent enim discipuli dicere: quomodo videbimus te, qui morieris, et nos etiam moriemur tecum? et ideo dicit quod hoc non erit ita, quia ego vivo; idest, vivam post resurrectionem, Apoc. I, 18: fui mortuus, et ecce sum vivens in saecula saeculorum.
Et vos vivetis, quia non occidemini modo mecum; infra XVIII, 8: si me quaeritis, sinite hos abire. Vel ego vivo, per resurrectionem, et vos vivetis, idest gaudebitis inde, quia, infra XX, 20: gavisi sunt discipuli viso domino. Hoc modo accipitur vivere Gen. XLV, 27: cum audisset Iacob quod ioseph regnaret in terra Aegypti, revixit spiritus eius, scilicet propter gaudium.
Sed contra hanc expositionem obiicit Augustinus: quia ex hoc quod dominus dicit adhuc modicum, et mundus me iam non videt, sequitur quod homines mundi numquam sint eum visuri: quod est falsum, quia in iudicio videbunt eum, secundum illud Apoc. I, 7: videbit eum omnis oculus. Ad quod posset dici, quod verum est quod homines mundi:... Adhuc modicum mundus non videbit eum in ista carne mortali; et propter hoc Augustinus exponit hoc adhuc modicum, referens ad secundum adventum, in quo veniet ad iudicandum.
Et dicitur istud tempus modicum usque ad iudicium, in respectu ad aeternitatem. Nam mille anni ante oculos tuos quasi dies hesterna quae praeteriit: Ps. Lxxxix, 4. Et hoc modo apostolus Hebr. XII, 26 s. Vocat istud tempus modicum, exponens illud Aggaei II, V. 7: adhuc modicum, et ego movebo caelum et terram etc.. Et mundus me iam non videt; quia ulterius post iudicium homines mundi amatores et pravi eum non videbunt, euntes in ignem aeternum. Unde is. C. XXVI, 10, secundum aliam litteram, dicitur: tollatur impius, ne videat gloriam dei. Vos autem, qui secuti estis me, et permansistis mecum in tentationibus meis, videbitis me in aeternitate perpetua; Is. XXXIII, V. 17: videbunt regem in decore suo; I thess. C. IV, 16: semper cum domino erimus. Et hoc ideo, quia vivo, et vos vivetis; quasi diceret: sicut ego habeo vitam gloriosam in anima et in corpore, ita et vos; Phil. III, 21: reformabit corpus humilitatis nostrae, configuratum corpori claritatis suae. Et hoc ideo dicit, quia vita nostra gloriosa creatur ex vita gloriosa christi; I Cor. XV, 22: sicut in Adam omnes moriuntur, ita et in christo omnes vivificabuntur. Sed de se dicit in praesenti, vivo, quia sua resurrectio differenda non erat post mortem eius, sed statim secutura; secundum illud Ps. Cvii, 3: exurgam diluculo, quia, ut dicitur in Ps. XV, 10: non dabis sanctum tuum videre corruptionem.
Sed de discipulis dicit vivetis, in futuro, quia resurrectio corporum eorum differenda erat usque in finem mundi, secundum illud Is. XXVI, 19: vivent mortui tui, interfecti mei resurgent.
Hic ponitur visitationis fructus, qui est cognitio eorum quae apostoli ignorabant.
Ut enim supra dictum est, Petrus ignorabat quo christus iret; unde dicebat: domine, quo vadis? etiam thomas hoc ignorabat, et viam per quam iret; unde dicebat: nescimus quo vadis, et quomodo possumus viam scire? Philippus autem patrem ignorabat; unde petebat dicens: domine, ostende nobis patrem, et sufficit nobis. Quae quidem causabantur ex ignorantia unius rei: ex hoc scilicet quod ignorabant quomodo pater in filio, et filius in patre; unde et Philippo dixit: non credis quia ego in patre, et pater in me est? huius ergo notitiam promittit eis dominus, dicens hic in illa die vos cognoscetis quia ego in patre meo sum etc.. Ex quo omnis dubietas a cordibus discipulorum excluditur.
Potest autem exponi de adventu tempore resurrectionis, et de adventu ad iudicium.
Sed distinguenda est duplex cognitio mysteriorum divinitatis. Una est imperfecta, quae habetur per fidem; alia perfecta, quae habetur per speciem; de quibus dicitur I cor. C. XIII, 12: videmus nunc per speculum in aenigmate, quantum ad primum, tunc autem facie ad faciem, quantum ad secundum.
Dicit ergo in illa die, post resurrectionem meam, cognoscetis quia ego sum in patre: et hoc cognitione fidei, quia tunc videntes eum resurrexisse, et esse cum eis, certissimam fidem de eo habuerunt, praecipue qui acceperunt spiritum sanctum, qui omnia eos docebat. Vel in illa die, ultimae resurrectionis in iudicio, cognoscetis, scilicet manifeste per speciem; I Cor. XIII, 12: tunc cognoscam sicut et cognitus sum.
Sed quid cognoscent? duo quae dicit supra: unum scilicet quod pater in me manens ipse facit opera; et quantum ad hoc dicit quia ego sum in patre meo, scilicet per consubstantialitatem naturae. Aliud quod dicit se facturum opera per discipulos, dicens: qui credit in me, opera quae ego facio, et ipse faciet: et quantum ad hoc dicit et vos in me, et ego in vobis.
Ubi attendendum est, quod quia hic dominus videtur similem habitudinem ponere sui ad patrem et discipulorum ad ipsum, volebant Ariani, quod sicut discipuli sunt minores christo, et non consubstantiales ei, ita esset filius minor patre, et alterius substantiae ab ipso.
Et ideo dicendum est, quod hoc quod dicit ego sum in patre meo, dicitur per consubstantialitatem naturae; supra X, 30: ego et pater unum sumus; et supra I, 1: verbum erat apud deum.
Hoc autem quod dicit et vos in me etc., intelligitur, uno modo, quod discipuli sunt in christo. Nam illud quod protegitur ab aliquo, dicitur esse in eo, sicut contentum in continente: et hoc modo dicitur quod in rege sunt ea quae sunt in regno.
Et secundum hoc dicitur Act. XVII, 28: in ipso vivimus, movemur et sumus. Et ego sum in vobis, manendo interius, et operando, et inhabitando interius per gratiam; Eph. III, 17: habitare christum per fidem in cordibus vestris; et II Cor. XIII, 3: an experimentum eius quaeritis qui in me loquitur christus? alio modo secundum Hilarium. Vos in me, supple: in me eritis per naturam vestram, quam assumpsi: assumendo enim naturam nostram, assumpsit nos omnes; hebr. C. II, 16: nusquam enim Angelos apprehendit, sed semen Abrahae apprehendit. Et ego sum in vobis, per mei sacramenti sumptionem: quia qui sumit corpus christi, christus est in eo; supra cap. VI, 57: qui manducat carnem meam, et bibit meum sanguinem, in me manet, et ego in illo.
Alio modo vos in me, et ego in vobis, supple: sumus, per mutuam dilectionem: quia hoc dicitur I Io. IV, 16: deus caritas est: et qui manet in caritate, in deo manet, et deus in eo. Et haec vobis ignota erant, sed tamen in illa die ea cognoscetis.
Hic assignatur visitationis ratio.
Et ponit dominus duplicem rationem quare a fidelibus dominus videatur, et non a mundo.
Prima est vera eorum dilectio ad deum; secunda vero dilectio dei ad eos, ibi qui autem diligit me, diligetur a patre meo.
Quantum ad primum dicit qui habet mandata mea, et servat ea, ille est qui diligit me. Ubi notandum est, quod illa est vera dilectio quae se prodit et probat in opere; nam per exhibitionem operis dilectio manifestatur. Cum enim diligere aliquem sit velle ei bonum et desiderare quae ipse vult, non videtur vere diligere qui non facit voluntatem amati, nec exequitur quae scit eum velle. Qui ergo non facit voluntatem dei, non videtur eum vere diligere; et ideo dicit qui habet mandata mea et servat ea, ille est qui diligit me, idest qui habet veram dilectionem ad me.
Sed nota, quod aliquis habet mandata dei primo quidem in corde per memoriam et iugem meditationem; Ps. Cxviii, V. 11: in corde meo abscondi eloquia tua, ut non peccem tibi. Sed hoc non sufficit, nisi servet in opere; Ps. Cx, 10: intellectus bonus omnibus facientibus eum. Quidam vero habent in ore, dicendo et exhortando; Ps. Cxviii, V. 103: quam dulcia faucibus meis eloquia tua. Et hi etiam debent ea servare in opere: quia qui fecerit et docuerit, hic magnus vocabitur in regno caelorum: Matth. V, 19. Unde vituperantur a deo illi qui dicunt et non faciunt, Matth. XXIII. Quidam autem habent in aure, ea libenter et diligenter audiendo; supra VIII, 47: qui est ex deo, verba dei audit. Nec hoc sufficit, nisi servent: quia non auditores legis, sed factores iustificabuntur: Rom. II, 13; supra VI, 27: operamini non cibum qui perit; sed qui permanet in vitam aeternam.
Ergo qui sic habet mandata dei, aliqualiter servat ea, sed adhuc imponitur ei ut servet perseverando. Unde dicit Augustinus: qui habet in memoria et servat in vita, qui habet in sermonibus et servat in moribus, qui habet audiendo et servat faciendo, qui habet faciendo et servat perseverando, ipse est qui diligit me.
Quantum ad secundum dicit qui autem diligit me, diligetur a patre meo.
Sed hoc in primo aspectu videtur absurdum.
Numquid enim deus diligit nos, quia diligimus eum? absit. Dicitur enim I Io. IV, V. 10: non quasi dilexerimus deum sed quoniam ipse prior dilexit nos. Et ideo dicendum quod intellectum huius habemus ex his quae dicta sunt supra, scilicet, qui habet mandata mea, et servat ea, ille est qui diliget me. Non enim ibi dicitur quod ideo diligit quia servat mandata; sed quia diligit, ideo mandata implet. Et hoc modo dicendum est hic, quod ideo quis diligit christum quia diligitur a patre, et non ideo diligitur quia diligit. Diligimus ergo filium, quia pater diligit nos. Habet enim hoc verus amor ut amatos ad amantis dilectionem trahat; ier. C. XXXI, 3: in caritate perpetua dilexi te, ideo, attraxi te, miserans.
Sed quia amor patris non est sine amore filii, cum idem sit amor utriusque, quaecumque enim pater facit, haec et filius similiter facit: supra V, 19, ideo subdit et ego diligam eum.
Sed cum pater et filius omnia diligant ab aeterno; quare dicit diligam, in futuro? dicendum est ergo, quod dilectio considerata prout est in divina voluntate, sic est aeterna; sed considerata secundum quod manifestatur in executione operis et effectus, est temporalis. Et ideo est sensus et ego diligam eum, idest effectum dilectionis ostendam, quia scilicet manifestabo ei meipsum: quia ad hoc diligam ut manifestem.
Sciendum est autem, quod dilectio alicuius ad aliquem aliquando est secundum quid, aliquando simpliciter. Secundum quid quidem, quando vult ei aliquod bonum particulare; simpliciter autem, quando vult ei omne bonum. Deus autem omnia causata diligit secundum quid, quia omni creaturae vult aliquod bonum, etiam ipsis Daemonibus, ut scilicet vivant et intelligant et sint; quae sunt quaedam bona. Simpliciter autem diligit illos quibus vult omne bonum, scilicet ut habeant ipsum deum, quem habere est habere veritatem, quia deus veritas Est. Sed veritas tunc habetur quando cognoscitur.
Illos ergo vere et simpliciter diligit quibus manifestat seipsum, qui est veritas. Et hoc est quod dicit manifestabo ei meipsum, scilicet in futuro per gloriam, quod est ultimus futurae beatitudinis effectus; iob XXXVI, V. 33: annuntiat de ea amico suo, quod possessio eius sit. Sap. VI, 14: praeoccupat eos qui se concupiscunt.
Sed posset quis dicere: numquid pater non manifestabit se? immo et pater et filius: nam filius et patrem simul et se manifestat, cum sit verbum eius; Matth. XI, V. 27: neque patrem quis novit nisi filius etc.. Et tamen si interim filius manifestat se alicui aliquo modo, hoc est signum divinae dilectionis. Unde et haec potest esse ratio quare mundus eum non videbit, quia scilicet non manifestabit ei seipsum; et hoc quia non diligit eum.
100
Supra promisit dominus discipulis suam visitationem hic removet discipuli dubitationem, et primo ponitur discipuli dubitatio; secundo christi responsio, ibi respondit iesus etc..
Sciendum est circa primum, quod sanctorum et humilium consuetudo est ut cum magna de se audiunt, stupeant et admirentur.
Audierant autem discipuli dominum dicentem adhuc modicum et mundus me iam non videt; vos autem videbitis me etc., ex quo videbatur apostolos toti mundo praeferre: et ideo Iudas frater Iacobi, cuius epistola inter canonicas legitur, in admirationem et stuporem positus, dicit domine, quid factum est, quia manifestaturus es nobis te ipsum? quasi diceret: quae causa erit? numquid nos supra totum mundum sumus? simile dixit David II Reg. VII, V. 18: quis ego sum, aut quae est domus mea? Matth. XXV, 37, dicunt iusti: domine, quando te vidimus esurientem, et pavimus te? consequenter cum dicit respondit iesus etc., ponitur christi responsio, ubi primo assignat causam suae manifestationis discipulis, et non mundo; secundo manifestat quoddam quod dixit, ibi et sermonem quem audistis non est meus.
In primo ostendit quare manifestaturus est se discipulis; secundo ostendit quare non manifestaturus est se mundo, ibi qui non diligit me, sermones meos non servat.
Et in prima primo ponitur idoneitas discipulorum ad christi manifestationem habendam; secundo insinuatur processus manifestationis et ordo, ibi et pater meus diliget eum.
Circa primum duo ponit, quae reddunt hominem idoneum ad dei manifestationem.
Primum est caritas; secundum est obedientia.
Quantum ad primum dicit si quis diligit me. Tria enim necessaria sunt homini volenti deum videre. Primo ut deo appropinquet; Deut. XXXIII, 3: qui appropinquant pedibus eius, accipient de doctrina illius.
Secundo ut ad eum videndum oculos elevet; Is. XL, 26: levate in excelsum oculos vestros, et videte quis creavit haec. Tertio ut visioni vacet: nam spiritualia videri non possunt, nisi quis vacet a terrenis; Ps. XXXIII, 9: vacate, et videte, quoniam suavis est dominus.
Et haec tria facit caritas. Nam ipsa animam hominis deo coniungit; I Io. IV: qui manet in caritate, in deo manet, et deus in eo. Ipsa ipsum intuitum ad deum erigit; Matth. VI, 21: ubi est thesaurus tuus, ibi est cor tuum. Unde dicitur: ubi est amor tuus, ibi oculus. Ipsa enim a mundanis vacare facit; I Io. II, 15: qui diligit saeculum, non est perfecta caritas dei in illo. Ergo, e contrario, qui perfecte deum diligit, non est in illo amor saeculi.
Ex caritate autem sequitur obedientia; unde dicit sermonem meum servabit.
Ut dicit Gregorius: probatio dilectionis, exhibitio est operis. Numquam est dei amor otiosus; operatur enim magna si est, si autem operari renuit, amor non Est. Voluntas enim, et maxime quae est de fine, movet alias potentias ad actus suos: non enim quiescit homo nisi faciat ea per quae ad finem intentum perveniat, praecipue si est intensa ad ipsum. Quando ergo voluntas hominis intensa est ad deum, qui est finis eius, movet omnes vires ad faciendum ea quae ad ipsum ducunt. Intenditur autem in deum per caritatem; et ideo caritas est quae nos servare mandata facit; II Cor. V, 14: caritas christi urget nos; Cant. VIII, 7: lampades eius, lampades ignis. Et per obedientiam homo efficitur idoneus ad videndum deum; ps. Cxviii, 104: a mandatis tuis, scilicet a me servatis, intellexi. Et iterum: super senes intellexi.
Consequenter cum dicit et pater meus diliget eum, ponitur processus et ordo manifestationis. Tria autem sunt per quae fit homini divina manifestatio.
Primum est divina dilectio; et quantum ad hoc dicit pater meus diliget eum. Supra est dictum quare dicit diliget in futuro, quantum videlicet ad effectum dilectionis, qui tamen ab aeterno dilexit quantum ad voluntatem benefaciendi; Mal. I, 2: Iacob dilexi, esau autem odio habui. Non autem dicit, ego diligam eum, quia hoc iam eis patuit supra. Prov. VIII, 17: ego diligentes me diligo. Restabat ergo ut insinuaret eis quia pater diligeret eos; Deut. IV, 37: dilexit populos: omnes sancti in manu eius sunt.
Secundum est divina visitatio; et quantum ad hoc dicit et ad eum veniemus.
Sed contra. Venire mutationem localem significat; sed deus non mutatur; ergo etc..
Responsio. Deus dicitur venire ad nos non quod ipse moveatur ad nos, sed quia nos movemur ad ipsum. Dicitur enim aliquid venire in locum in quem prius non fuit: hoc autem deo non convenit, cum sit ubique; Ier. XXIII, 24: caelum et terram ego impleo.
Dicitur etiam venire in aliquem, inquantum est ibi novo modo, secundum quem prius non fuerat ibi, scilicet per effectum gratiae: et per hunc effectum gratiae facit nos ad se accedere.
Sed attendendum, secundum Augustinum, quod tribus modis deus venit ad nos, et iisdem nos imus ad eum. Primo quidem venit ad nos implendo suis effectibus, et nos imus ad eum capiendo ipsos; eccli. C. XXIV, 26: transite ad me omnes qui concupiscitis me, et a generationibus meis implemini.
Secundo illuminando, et nos imus ad eum considerando; Ps. XXXIII, 6: accedite ad eum, et illuminamini. Tertio vero adiuvando, et nos ad eum obediendo: quia nec obedire possumus nisi adiuti a christo; Is. II, V. 3: venite, ascendamus ad montem domini.
Sed quare non fecit mentionem de spiritu sancto? Augustinus dicit, quod non dicitur hoc, quod ipse sit excludendus adveniente patre et filio, quia supra dicitur: ut maneat vobiscum in aeternum. Sed cum in trinitate sint duo: scilicet personarum distinctio, et essentiae unitas: aliquando quidem fit mentio de tribus personis, ad insinuandum distinctionem personarum: aliquando vero facit mentionem de duabus sine tertia, ad insinuandum essentiae unitatem.
Vel dicendum, quod cum spiritus sanctus nihil sit aliud quam amor patris et filii, posito patre et filio intelligitur spiritus sanctus.
Tertio ad dei manifestationem necessaria est perseverantia utriusque, scilicet in dilectione dei, et in eius visitatione; et quantum ad hoc dicit et mansionem apud eum faciemus. In quo duo tangit. Primo quidem firmitatem adhaesionis ad deum cum dicit mansionem. Nam deus venit ad quosdam per fidem, sed, non manet, quia ad tempus credunt, et in tempore tentationis recedunt: Matth. VIII, 13. Ad quosdam venit per peccati compunctionem, non tamen manet cum eis, quia revertuntur ad peccata; prov. C. XXVI, 11: sicut canis qui revertitur ad vomitum suum, sic imprudens qui iterat stultitiam suam. Sed in suis praedestinatis permanet semper; Matth. Ult., 20: ecce ego vobiscum sum omnibus diebus usque ad consummationem saeculi.
Secundo ostendit familiaritatem christi ad homines: quia apud eum, scilicet diligentem ad obediendum, inquantum scilicet delectatur nobiscum, et facit nos delectari in ipso. Prov. C. VIII, 31: deliciae meae esse cum filiis hominum; Is. VI, 5: gaudebit super te dominus deus tuus.
Chrysostomus autem referens hoc ad aliam intentionem, dicit, quod Iudas audiens non relinquam vos orphanos etc., vos autem videbitis me etc., existimavit, quod christus post mortem venturus esset ad eos, sicut mortui veniunt ad nos in somno; unde quaerit: quid est factum quia nobis manifestaturus es teipsum, et non mundo? quasi diceret: vae nobis, quoniam morieris et ut mortuus debes nobis assistere. Ut ergo hoc excludat, dicit: ego et pater ad eum veniemus, idest, sicut pater manifestat seipsum, ita et ego, et mansionem apud eum faciemus: quod somniorum non est, in quibus nulla mora contrahitur.
Hic ponit causam quare non est manifestaturus se mundo: quae quidem causa est remotio eorum per quae dicit se hominibus manifestaturum. Remota enim causa removetur effectus; sed ipsi non habent causam ut divina eis manifestatio fiat: ergo mundo et mundanis deus non est manifestaturus seipsum.
Quod non habeant causam, apparet, quia mundus non diligit me; et quantum ad hoc dicit qui non diligit me. Iterum non obedit mihi: unde dicit sermones meos non servat.
Ut enim Gregorius dicit: de dilectione conditoris lingua et mens et vita requiritur.
Patet ergo causa quare suis manifestaturus est se, et non alienis; quia hi quidem diligunt: dilectio namque sanctos discernit a mundo; iob XXXVI, 32: immanibus, scilicet superbis, abscondit lucem; et ita annuntiat de ea amico suo, quod possessio eius sit; ibid. C. XXVIII, 14: abyssus dicit: non est in me; mare, idest turbulentus: non est mecum.
Consequenter cum dicit et sermonem quem audistis, non est meus, manifestat hoc quod supra dixit si quis diligit me, sermonem meum servabit. Et pater meus diliget eum etc.. Posset enim aliquis dicere, quod hoc dictum nullam rationem habet, quin potius rationabilius dixisset: ego diligam eum, et ad eum veniam. Et ideo hoc excludit dicens et sermonem quem audistis, non est meus; idest non est mihi a meipso, sed est mihi ab alio, scilicet a patre, qui me misit. Quasi diceret: non me solum, sed nec patrem amat qui hunc non audit sermonem. Et ideo qui eum diligit et patrem, utriusque manifestationem meretur.
Dicit ergo et sermonem, sive sermo, quem audistis, a me homine prolatum, est quidem meus, inquantum ipsum pronuntio, et non est meus, inquantum est mihi ab alio; supra VII, 16: mea doctrina non est mea; supra eodem: verba quae ego loquor vobis, a meipso non loquor.
Sed attende, secundum Augustinum, quod cum loquitur dominus de sermonibus suis, pluraliter dicit, sermones meos; ubi autem loquitur de sermone patris, loquitur in singulari, dicens et sermonem quem audistis, non est meus; quia per verbum patris seipsum intelligi voluit, qui est unicum verbum eius. Unde nec suum se esse dicit, sed patris, quia nec sua imago est, nec suus filius, sed patris. Sermones autem omnes in cordibus nostris sunt ab unico verbo patris.
Hic dominus promittit discipulis suis dona. Promiserat eis spiritum sanctum et seipsum, et ideo hic primo ostendit quid consequentur ex adventu spiritus sancti; secundo quid consequentur ex ipso, ibi pacem relinquo vobis.
Ex adventu spiritus sancti magna consequentur, scilicet intellectum omnium verborum christi. Et ideo circa hoc primo commorat eis sua documenta; secundo promittit eis intellectum eorum, ibi Paraclitus autem spiritus sanctus...
Vos docebit omnia.
Dicit ergo quantum ad primum haec, scilicet quae dixi, locutus sum vobis, organo humanitatis, manens apud vos, praesentia corporali. Et hoc quidem maximum beneficium est ut ipse filius nobis loquatur, et nos doceat; Hebr. I, 1: multifarie multisque modis olim deus loquens patribus in prophetis, novissime locutus est nobis in filio; Deut. V, 26: quae est omnis caro ut audiat dominum suum? intellectum autem ipsorum documentorum promittit eis per spiritum sanctum se daturum; unde dicit Paraclitus autem...
Vos docebit omnia.
Ubi tria facit circa spiritum sanctum.
Primo describit ipsum; secundo eius missionem; tertio eius effectum.
Ipsum quidem describit multipliciter: quia Paraclitum, spiritum et sanctum.
Paraclitus quidem est, quia consolatur nos et quantum ad tristitias de turbationibus huius mundi, de quibus nos consolatur, II cor. C. VII, 5: foris pugnae, intus timores; II cor. C. I, 4: qui consolatur nos in omni tribulatione nostra. Et hoc facit inquantum est amor, faciens nos amare deum, et eum pro magno habere: propter quod cum gaudio contumelias patimur, secundum illud act. C. VIII, 39: ibant apostoli gaudentes a conspectu Concilii, quoniam digni habiti sunt pro nomine iesu contumeliam pati; Matth. V, V. 12: gaudete et exultate, quia merces vestra copiosa est in caelis. Item consolatur nos contra tristitias de peccatis praeteritis: de quibus dicitur Matth. V, 5: beati qui lugent.
Et hoc facit inquantum dat nobis spem veniae; infra XX, 23: accipite spiritum sanctum; quorum remiseritis peccata, remittuntur eis; Is. Lxi, 3: ut ponerem consolationem lugentibus in sion.
Spiritus quidem est, quia movet corda ad obediendum deo. Is. LIX, 19: cum venerit quasi fluvius violentus, quem spiritus domini cogit; Rom. VIII, 14: qui spiritu dei aguntur, hi sunt filii dei.
Sanctus autem est, quia consecrat nos deo; omnia autem consecrata dicuntur sancta; I Cor. VI, 19: nescitis quoniam corpora nostra templum sunt spiritus sancti? Ps. XLV, V. 5: fluminis impetus laetificat civitatem dei etc..
Consequenter cum dicit quem mittet pater in nomine meo, agit de eius missione. Non est autem intelligendum quod per motum localem ad nos veniat, sed quia quodam novo modo in eis esse debeat, quo prius non fuerat; Ps. Ciii, 30: emitte spiritum tuum, et creabuntur, scilicet in esse spirituali.
Sed attende, quod spiritus sanctus a patre et filio mittitur: et ideo ad hoc ostendendum, quandoque dicit quod pater mittit eum, sicut hic; quandoque quod ipse, infra c. XVI, 7: quem ego mittam vobis etc.. Sed numquam dicit eum a patre mitti, quin faciat commemorationem de seipso; unde dicit quem mittet pater in nomine meo. Nec dicit eum mitti a se filio, quin commemoret patrem; unde dicit quem ego mittam vobis a patre.
Sed quid est hoc quod dicit in nomine meo? numquid spiritus sanctus nominabitur filius? posset dici, quod hoc dicitur pro tanto, quia spiritus sanctus dabatur fidelibus ad invocationem nominis christi. Sed melius est ut dicamus, quod sicut filius venit in nomine patris, supra V, 44: ego veni in nomine patris mei, ita et spiritus sanctus venit in nomine filii. Filius autem in nomine patris venit, non quod esset pater, sed quod esset filius patris: similiter spiritus sanctus venit in nomine filii, non quod diceretur filius, sed quod esset spiritus filii; Rom. VIII, 9: si quis spiritum christi non habet, hic non est eius; Gal. IV, 6: misit deus spiritum filii sui in corda vestra: non quod diceretur filius, sed quod esset spiritus filii; rom. C. VIII, 29: praedestinavit conformes fieri imaginis filii sui: et hoc quidem propter consubstantialitatem filii ad patrem, et spiritus sancti ad filium. Item sicut filius veniens in nomine patris, fideles suos patri subiecit: Apoc. V, 10: fecisti nos deo nostro regnum etc.: ita spiritus sanctus configuravit nos filio, inquantum adoptat nos in filios dei; Rom. VIII, 15: accepistis spiritum adoptionis filiorum, in quo clamamus, abba, pater.
Consequenter agit de effectu spiritus sancti: dicens ille vos docebit omnia.
Nam, sicut effectus missionis filii fuit ducere ad patrem, ita effectus missionis spiritus sancti est ducere fideles ad filium. Filius autem, cum sit ipsa sapientia genita, est ipsa veritas; supra XIV, 6: ego sum via, veritas et vita. Et ideo effectus missionis huiusmodi est ut faciat homines participes divinae sapientiae, et cognitores veritatis. Filius ergo tradit nobis doctrinam, cum sit verbum; sed spiritus sanctus doctrinae eius nos capaces facit.
Dicit ergo ille vos docebit omnia, quia quaecumque homo doceat extra, nisi spiritus sanctus interius det intelligentiam, frustra laborat: quia nisi spiritus adsit cordi audientis, otiosus erit sermo doctoris, iob XXXII, 8: inspiratio omnipotentis dat intelligentiam; et intantum, quod etiam ipse filius organo humanitatis loquens, non valet, nisi ipsemet interius operetur per spiritum sanctum.
Sed attende, quod supra VI, 43, dicit: omnis qui audivit a patre, et didicit, venit ad me. Hic expendit quid sit, quia non discit non docente spiritu sancto, quasi: ille qui recipit spiritum sanctum a patre et filio, ille patrem cognoscit, et filium, et ad eos venit. Facit autem nos scire omnia interius inspirando, dirigendo, et ad spiritualia elevando. Sicut enim qui habet gustum infectum non habet veram cognitionem de saporibus, ita et qui infectus est amore mundi, non potest gustare divina: secundum illud I Cor. II, 14: animalis autem homo non percipit ea quae sunt spiritus dei.
Sed cum suggerere sit minorum, puta officialium in divinis, numquid spiritus sanctus, qui suggerit nobis, est nobis minor? ideo dicendum, secundum Gregorium, quod spiritus sanctus suggerere dicitur, non quod nobis scientiam ab imo inferat; sed ab occulto subministrat vires ad cognoscendum. Vel docet, inquantum nos facit participare sapientiam filii. Suggerit, inquantum nos impellit prout est amor. Vel suggeret vobis omnia; idest ad memoriam reducet; Ps. XXI, V. 28: reminiscentur et convertentur ad dominum universi fines terrae.
Sciendum est enim, quod eorum quae christus dixit discipulis, quaedam non intellexerunt, quorumdam autem memoriam non habebant.
Dicit ergo dominus ille vos docebit omnia, quae intelligere nunc non potestis, et suggeret vobis omnia, quae non potestis memoriae commendare. Quomodo enim evangelista ioannes post quadraginta annos potuisset omnium verborum christi, quae in evangelio scripsit, habere memoriam, nisi ei spiritus sanctus suggessisset?
Thomas Aq. s Johannis 99