Hilarius - Super Psalmi 520

PSALMUS LII.

David in finem pro Abimelech intellectus David.

Dixit stultus in corde suo: Non est Deus. Corrupti sunt et abominabiles facti sunt in iniquitatibus suis: non est qui faciat bonum, non est usque ad unum. Deus de coelo prospexit super filios hominum, ut videret si est intelligens aut requirens Deum. Omnes declinaverunt, simul inutiles facti sunt: non est qui faciat bonum, non est usque ad unum. Nonne scient omnes qui operantur iniquitatem, qui comedunt populum meum ut cibum panis? Deum non invocaverunt: ibi timuerunt ubi non erat timor. Quoniam Deus dissipavit ossa hominibus placentium, confusi sunt; quoniam Deus sprevit eos. Quis dabit ex Sion salutare Israel? In avertendo Dominus captivitatem populi sui, exsultabit Jacob, et laetabitur Israel.

521
1. Psalmi praesentis et XIII discrimen

VERS. 1. Praesens psalmus tertio decimo psalmo pene conveniens est: sed habet in hac ipsa verborum similitudine non exiguum intelligentiae discrimen. Primum virtute inscriptionis ipsius. Nam tertius decimus ita inscribitur: In finem illius David, quo titulo id significatur, psalmum illum a David prophetatum fuisse: hic vero: In finem pro Maeleth intellectus illi David. Ubi enim est, in finem intellectus, adhortationis et admonitionis est significatio, qua jubemur secundum finis cognitionem intelligentiae nostrae admovere judicium: ut ea in psalmo denuntiari intelligamus, quae consummabuntur in fine; secundum illud Apostoli: Dehinc finis, cum tradiderit regnum Deo patri. Cum evacuaverit omnem principatum et potestatem et virtutem, tunc et ipse subjicientur subjicienti sibi omnia. Novissima autem inimica evacuabitur mors (1Co XV, 24 et seqq.). Hic ergo finis est, qui intelligitur in psalmo. Illud autem, quod illi David psalmus inscribitur, ostenditur omnis de Christo, qui David verus est, prophetari: quia ubi illius inscribitur, ibi eum qui dixerit significant; ubi vero illi est, ibi eum ad quem dicatur, ostendit.

522
2. Deum esse cuique persuasum est, quod nollent impii

Dixit insipiens in corde suo, non est Deus. Vitii humani est, pudenda eloquia verbis oris non audere committere, sed instinctu nequitiae interioris urgente, ea intra cor eloqui: dum adversum publici pudoris necessitatem voluntatis iniquitate luctante, quod pudet dici, non pudet cogitare. Et idcirco stultus in corde suo dicit: Non est Deus: quia si vellet verbis oris hoc eloqui, stultus esse, sicuti est, publici assensus judicio argueretur. Quis enim mundum contuens, Deum esse non sentiat? Sed fit frequenter, ut cum nos veri necessitas ad confessionem Dei cogat, oblectatio tamen vitiorum Deum nobis non esse persuadeat: et quod contra fidem credimus, id tamen de consilio impii cordis eloquamur. Ex quo illud Dei dictum est per prophetam: Populus hic labiis me honorat, cor autem eorum longe est a me (Is XXIX, 13); quia nolunt credere, quod negare non possunt.

523
3. Iniquitas negandi Dei causa

Causam vero hujus stultissimi in corde eloquii ostendit, dicens, VERS. 2: Corrupti sunt, et abominabiles facti sunt in iniquitatibus suis. Iniquum est, quidquid extra legem est. Et legem Dei excedentes, primum corruptioni subditi sunt, dehinc abominationi: quia iniquitas corruptionem affert, corruptio autem abominationem meretur. Cum enim quis transgredietur Dei legem, tum Deum negabit: et Deum negare, corruptio est. Dominus enim noster ad depellendam corruptionem Verbum caro factum est. Oportet enim, secundum Apostolum, corruptionem vestivi incorruptionem. Sed qui iniquus est, et qui Verbum Deum carnem factum esse non credit, et quia Deus non sit loquitur in corde; corruptus et abominabilis permanebit. Tertius decimus psalmus pro eo quod abominabiles facti sunt in iniquitate, ita ait: Abominabiles facti sunt in adinventionibus suis. Nec differt sensus et crimen: quia homines ea quae sibi sunt placita sectantes, divinae legis constituta transgressi sunt.

524
4. Bona in lingua quandoque, vix in factis

Consequitur deinde haec querela: Non est qui faciat bonitatem. Versum hunc, quia inferius etiam cum accessione subjectus est, suo loco tractabimus. Qui tamen nunc opportune et competenter adjectus est, corruptis omnibus et abominatis, neminem in operibus repertum esse bonitatis: quia cum loqui quae bona sunt aliquando soleamus, factis tamen ipsis difficile quae bona sunt exsequimur.

525
5. Dei ad homines varii prospectus

Ac ne indiligens Dei erga homines voluntas esse existimaretur; adjecit dicens, VERS. 3: Dominus de coelo prospexit super filios hominum ut videret si est intelligens, aut requirens Deum. Prospectio Domini de coelo frequens fuisse cognoscitur: quotiens peccatis humani generis commotus, salutis nostrae causa aut Noe ante diluvium eligit, aut Abraham justificat per fidem, aut Isaac sponsionis suae promittit haeredem, aut in Jacob posterioris populi primogenita praefigurat, aut Moysen prophetam et ducem praeficitet latorem legis instituit, aut prophetas in omni tempore legis inspirat. Per has igitur virtutis suae istiusmodi efficientias ad filios hominum prospexit: ut videret si quis esset intelligens et requirens Deum.

526
6. Deum exquirentium paucitas, modus exquirendi

Non est autem facile illud, ob quod Deus prospicere dignatur ut videat: magnumque illud est, quod tam studiose an in aliquo reperiri possit inspicitur. Prospicit enim e coelo Deus, ut videat an se quisquam hominum intelligenter exquirat. Quorum enim quemque hominum invenies, qui secundum perfectam intelligentiam Deum velit exquirere? qui primum causas creaturarum, et dehinc constitutionem humani generis pertractans, per rationem intelligentiae, auctorem ac parentem tantae universitatis exquirat? dehinc cur mundus, cur homines, cur saeculi tempora; cur patriarcha electus, cur lex constituta, cur propheta praemissus, et in quem profectum causarum omnium origo constiterit? tum praeterea quem virtutes coelorum, et angelorum ministeria, et archangelorum potestates, et diaboli regnum, et sancti Spiritus donum, et Deus ex Deo unigenitus Dei filius, profectum nobis ex tam variis officiorum generibus impertiant? Hunc ergo exquirentem se per intelligentiam virum Deus videre prospectat.

527
7. Intelligere proprium est hominis

Est enim intelligentiae non exiguum meritum, Salomone dicente: Intelligentia enim bona omnibus qui inveniunt eam; et rursum per alium prophetam: O Israel, quid Deus exquirit a te, nisi facere judicium, et intelligere justitiam (Deut. X, 12)? Proprium enim intelligentia humanae rationis officium est: et idcirco nobis natura animae spiritalis inserta est, ut per eam ad intelligentiae sensum, qui solus rationis est particeps, tenderemus. Sed obruti vitiis, et per oblectamenta corporis natura corporeae gravitatis oppressi, declinamus nos a studio intelligentis exquisitionis.

528
8. Peccatum parit affectum declinandi a Deo

Declinamus autem postea quam esse inutiles coepimus: id enim propheticus sermo significat, VERS. 4: Omnes declinaverunt, simul inutiles facti sunt. Non cum declinant, inutiles fiunt; sed cum inutiles coeperint esse, declinant. Et virtutem dicti facile est ex consuetudine humanae demutationis intelligi. Namque cum ex bonis mali esse coeperimus, et ex prudentum familiaritate et publicae famae honestate per vitia nos et dedecora secreverimus; effecti per id inutiles, tum omnes probabilium virorum declinamus occursus, sectantes devia, et praesentiam bonorum conscientiae nostrae pudore vitamus. Denique Adam per peccatum inutilis factus tum Dei declinavit adventum (Gn III, 10). Vivens autem aliquandiu innocens, et per mandatorum observantiam utilis, familiarem sibi occursum antea Dei, simul atque inutilis coepit esse, refugit.

529
9. An bonus nemo, non Abel, non Seth, etc

Non repertis autem Deum intelligenter exquirentibus, et omnibus, simul atque inutiles facti, declinantibus, ex affectus dolore iteratur querela dicentis: Non est qui faciat bonum, non est usque ad unum. Gravis Dei professio est, et indissolubile super humana vitia judicium, cum bonitatem usque ad unum nemo facit. Et quaeretur post haec, quomodo Abel placuerit, Seth probatus sit, Isaac haeres sit, Enoch translatus sit, Noe reservatus sit, Melchisedech sanctificatus sit, Abraham electus sit, Jacob Israel sit, Job inculpabilis sit, Moyses amicus sit, Aaron christus sit, David secundum cor Dei sit, Prophetae spiritales sint, Apostoli coelorum claves sortiti sint, si excepto uno tantum, bonus nemo sit? Jam vero illud quomodo dictum intelligetur: Bonus homo de bono thesauro profert bona (Mt XII, 35); et illud: Serve bone, intra in gaudium Domini tui (Mt XXV, 21)? Quomodo enim bonus aliquis nuncupabitur, nemine faciente bonitatem?

5210
10. In quos cadat, NON EST QUI FACIAT BONUM

Ac primum ne etiam in hos quos superius commemoravimus, judicio Dei probatissimos viros, cadere tamquam generalis hujus sententiae professionem existimemus, superiorum dictorum sensus obsistit. Omnis enim de stultis et corruptis et abominabilibus coeptus est sermo: et Deo prospiciente de coelo, ut videret si quis intelligenter exquirens esset, omnibus postquam inutiles esse coeperant declinantibus, nemo repertus est bonitatem faciens usque ad unum, id est, ex illis qui et stulti et corrupti et abominabiles, et postquam inutiles facti sunt, declinantes esse coepissent; sententia in eos divini judicii congruente, a quibus coepit et sermo. Id autem quod ait usque ad unum, non unum excepit ex omnibus; sed omnibus inutilibus et declinantibus, cum usque ad unum bonitatem nemo faciat, ne unum quidem secrevit ex omnibus. Non enim ait, praeter unum, sed usque ad unum. Et in eo quod praeter unum est, exceptio significatur unius: in eo vero quod usque ad unum est, universitas generalis per prospicientis e coelo scientis diligentiam, sub quodam speciali et personali numero continetur.

5211
11. Bonitas perfecta quae: et quod haec in nemine

Quamquam vero eam esse infirmitatem humanae naturae meminerimus, ut ex comparatione divinae bonitatis bonus nemo sit: sed incomparabilis illa divinitatis exceptio non interclusit bonitatis officium, ut secundum comparationem humanam inter homines bonus nemo sit. Bonitas namque primum perfecta est, quae indemutabilis naturae virtute consistens, nescit aliquando aliud esse quam fuerit, nec potest non id esse quod semper est. Humani vero motus ipsa plerumque mutatione diversi sunt, et terrenae legis imperfecta natura fit alia, ex alio instinctu se perturbante demutans: et ad id nos diversarum affectionum motus impellit, dum contumelia irascimur, dum damno movemur, dum ira accendimur, dum metu perturbamur, dum amore inflectimur, dum odio impellimur, dum gaudio efferimur, dum dolore stimulamur, dum judicio dissidemus, dum aetate mutamur. His ergo subditi naturae infirmis motibus, aequales esse non possumus, dum et affectu demutabiles sumus et tempore. Et idcirco perfecta bonitas in nullo est, quia eam naturalium perturbationum incentiva demutent. Sed tamen cum in bonitatis sumus vel voluntate vel gestis, non possumus vel tunc non hoc esse quod sumus. Et quamvis imperfecti ad id simus, ne semper id simus: quod tamen sumus in tempore, licet per naturae infirmitatem demutationi bonitatis obnoxiis, non adimitur nobis bonos nos vel tum esse cum sumus.

5212
12. Voluntati bonae indulget Deus lapsus infirmitatis

Bonus autem solus per naturam indemutabilem suam semper Deus, non praedurus hujus demutationis nostrae arbiter fuit, indulgentiam infirmitati nostrae, qua non semper boni permanemus, ex merito voluntatis impertiens, qua bonos nos esse delectat: magisque his quae velimus propitiatus est, quam his quae non possumus iratus est. Namque cum Moysi, fideli utique amico suo, et quem in Deum Pharaoni constituerat, dixisset, Quia non glorificasti me in aquis contradictionis, adscende in montem, et morere: hunc sibi postea, sepulturae ejus loco a nemine cognito, una cum Elia ab Apostolis in monte conspectum beati et aeterni regni sui consortem et martyrem reservavit. Et ne per Aaron et David et Salomonem, pluresque alios istiusmodi bonitatis Dei exempla percurram, quibus, increpitis demutationum offensis, ob fidei tamen meritum adfuit venia proclivis, conscius Dominus infirmitatis humanae, cum Apostolis dixisset, Omnes vos scandalum patiemini in hac nocte (Mt XXVI, 31), et beato Petro ter, non tam ad denuntiationem damnatae negationis, sed quia per timorem carnis demutabilis homo, id quod negaturus esset admonito, et neganti quidem claves tamen regni coelorum non ademit: quia cum per trepidationem obrepsisset negatio, voluntatis tamen usque ad martyrium confitendi fides firma non deerat. Et aliud est nolle, aliud non posse. Territus enim Petrus, etsi per carnis sensum responsionis non potuit tenere constantiam; per fidem tamen animi statim flevit. Et cum decussum se ab eo quod volebat agnovit, lacrymarum dolore fidei effudit affectum. Et ipsum illud fuit negationis tempus et fletus, scilicet secundum trepidationis demutationem, voluntatis firmitate potiore. Nam mox inconstantiam trepidationis, constans fides flevit, probatissimam deinceps apostolicae constantiae firmitatem martyrii confessione confirmans. Haec idcirco in praesenti loco commemoravimus, ne generaliter dictum existimaremus, Non est qui faciat bonitatem, non est usque ad unum: cum hi tot et tanti placentes Deo viri, etiamsi per naturae demutationem de proposito fidei aliquantulum decidissent, tamen maximis ac pulcherrimis bonitatis operibus gloriam sint coelestis de se judicii consecuti.

5213
13. Atque hanc quidem intelligentiae nostrae rationem ea quae consequuntur, absolvunt, VERS. 5 et 6: Nonne scient omnes qui operantur iniquitatem, qui comedunt populum meum ut cibum panis? Deum non invocaverunt: ibi timuerunt ubi non fuit timor. Quoniam Deus dissipavit ossa hominibus placentium, confusi sunt; quoniam Deus sprevit illos. Si enim usque ad unum bonitatem nemo facit; quomodo populus Dei est, qui ut cibus panis manducetur ab operantibus iniquitatem? Generalitas ergo sententiae amota est, cum a Dei populo, quem in bonitatis operationibus non ambiguum est permanere, iniquitatem secernuntur operantes. Comedunt itaque operarii iniquitatis populum Dei ut cibum panis, qui sanctorum injuriis vivunt, quos vexatio prophetarum, et vastatio Ecclesiae, et omnis iniquitatis delectat operatio. Comedunt quoque etiam illi ut cibum panis Dei populum, qui eum obtrectationis morsu, et laniatu invidiae dilacerant, secundum illud Apostoli: Si autem invicem mordetis et comeditis, videte ne consumamini ad invicem (Ga V, 15). Sed et sunt comedentes populum Dei ut cibum panis, quibus, ut idem beatus Apostolus ait, Deus venter est (Ph III, 19), qui ministerium deputant ad negotiationem, collationibus se plebis et muneribus ditando: dum convivia sub obtentu religionis sumptuosa sectantur, dum apothecas suas inutili religiosorum obsequio distendunt (cum consuetudo ab apostolis necessariae hujus collationis ad diurnam tantum saeculo renuntiantium, aut per inopiam indigentium, alimoniam fuerit instituta); de quibus scriptum est, Comedentes domos viduarum, et oratione longa orantes (Mt XXIII, 14). Hi ergo ut cibum panis, Dei populum comedunt, et Dominum non invocaverunt. Stulti enim in corde dixerunt, Nou est Deus. Non invocant ergo quem negant. Vel certe si qui in Ecclesia positi, Dei plebem obtrectatione, insectatione et sumptu comedunt ut cibum panis, etiamsi Dominum invocare se credunt, audient dictum in Evangelio fuisse. Scimus enim quia peccatores Deus non audit (Jn IX, 31). Hi ergo Dominum non invocaverunt: quia oratio non verborum sit professio, sed fidei.

5214
14. Timent non timenda

Sed qui Deum non invocant, et illud impietati suae addunt, ut timeant non timenda (illic enim trepidarunt, ubi non erat timor), saxa, metalla, robora, ignem, aquam, aethera, reges mortuos atque morituros, vel caetera religionum superstitiosa commenta venerantes: et hoc ipso impio inanium metu, contemptuque necessarii timoris ex comparatione condemnandi; cum non tam oblivisci timorem Dei impium sit, quam impietate praecellat, timori ejus metum inanium praetulisse. Docuit autem Dominus, solum in nobis metum eorum quae vere timenda sunt oportere esse, cum dicit: Nolite timere eos qui possunt corpus occidere, animam autem non possunt occidere. Timete autem magis eum, qui potest et animam et corpus perdere in gehenna (Mt X, 28). Impius ergo timor est, cum quae non timenda sunt timentur, et quae timenda sunt non timentur. Et plerumque nos tamquam pro debita officii religione pie adulari regibus existimamus, quia in corpus nostrum sit his aliquid potestatis: quibus nihil ultra de nobis licet, quam latroni, quam febri, quam incendio, quam naufragio, quam ruinae. His enim casibus corporum pro summa potestate desaeviunt: et propter brevem dolorem libertatem Ecclesiae, spei nostrae fiduciam, confessionem Dei addicimus, punitorem perditoremque in igne judicii et corporis et animae nostrae Deum non timentes, et aeternis divinae ultionis poenis momentanea atque abolenda supplicia praeferentes; dum placere nos ipsis, et in eorum gratia permanere famulatu impio gloriamur.

5215
15. Gratiam humanam sectari quando nefas

Hoc ipsum decreto gravissimo sententia divina condemnat. Namque ad illud quod dixerat: Nonne scient qui operantur iniquitatem, qui comedunt populum meum ut cibum panis: Deum non invocaverunt, ibi trepidaverunt ubi non erat timor; id ad summam coepti sermonis adjecit: Quoniam Deus dissipavit ossa hominibus placentium, confusi sunt; quoniam Deus sprevit illos. Hi ergo qui operantur iniquitatem, et populum comedunt ut cibum panis, et Deum non invocaverunt, et in non timendis trepidaverunt, nonne cognoscent, quia ossa eorum qui hominibus placere velint, Deus dissipavit? Timuit hujus prophetici dicti sententiam sanctus ille gentium doctor, dicens: Ego si adhuc hominibus placerem, Christi servus non essem (Ga I, 10). Inutilis est humanae gratiae et irreligiosa sectatio. Namque Deo magis, quam in contumeliam Dei, hominibus est placendum: ut per divina instituta, et probitatem fidelis vitae innocentisque placeatur. Caeterum placere tantum hominibus velle, Deo est displicere. Non avocat autem ab hominum gratia Deus justorum mentes, et fidelium rationabilem sanctitatem. Et audiamus eum per Paulum loquentem: Sine offensione estote Judaeis et Graecis, et Ecclesiae Dei, siculi et ego omnia omnibus placeo, non quaereus quod mihi utile sit, sed quod multorum est, ut salventur (1Co X, 32 et 33). Hoc est, non hominibus, sed Deo placere, cum per id quod Deo placetur, et hominibus sit placendum. Ex causa enim placendi Deo, causa etiam hominibus probabilis fit placendi. Caeterum studium, quod ut hominibus tantum placeatur impenditur, ad id quod Deo placendum est non refertur: quia tantum eorum causa quibus placetur adhibetur. Non est autem majus vinculum hominibus placendi, quam ut nemo sui causa velit iis placere quibus placeat: quia quod in profectum propriae utilitatis efficitur, non potest non aliquam interdum offensionem ex causis accedentibus (al. accidentibus) excitare: cum quod alii utile est, alteri saepe fiat incommodum. At vero qui nihil sui causa velit, et omnia in profectum alienae utilitatis exerceat, necesse est ut causam sibi inoffensae placabilitatis acquirat; quia et ex alienis utilitatibus placeat, nec offendat ex propriis. Et hanc sibi esse causam probabilem placendi cunctis Apostolus docuit, quia utilitatis suae negligens, utilitati se dedisset alienae.

5216
16. Ossibus aeternitatis spes significatur

Dissipavit ergo ossa Deus hominibus placentium. Et ossa non haec corporalia dissipari intelligenda sunt: sed quia spes aeternitatis in ossibus significari solet, ex quo dictum est: Hoc nunc os de ossibus meis (Genes. II, 23). Quod beatus Apostolus, quia magnum mysterium est, ad Christum et ad Ecclesiam refert (Ep V, 31), quae ex Adae sui aeternitate aeternitatis substantiam mutuatur. Quod in Domini vulnerato licet corpore confixoque non frangitur. Os, inquit, ejus non conteretur (Num. IX, 12); quia cum fuerit iniquis jus passionis in carnem, in aeternam tamen divinitatis et impassibilem naturam nihil licuit passioni. Integram autem et incorruptam spem aeternitatis significari in ossibus etiam illic meminimus, ubi dicitur: Custodit Dominus omnia ossa justorum, unum ex his non conteretur (Ps XXXIII, 21), quia secundum demonstratam Ezechieli resurrectionem, sacramentum ejus sub ossium significatione sit revelatum (Ezech. 37). Ergo ut custodit Deus ossa justorum, ita et hominibus placentium dissipavit; et dissipavit non ita, ut eo quod essent carerent, sed ut per contemptum Dei tamquam deperdita et abjecta vilescerent.

5217
17. Confusio duplex impiis post judicium

Id enim sequitur: Confusi sunt, quia Deus sprevit illos. Confunditur quisque, et pudore dedecoris sui, et comparatione honoris alieni. Et hic illud est, quod Apostolus significat dicens: Omnes quidem resurgemus, sed non omnes immutabimur (1Co XV, 51). Sed et propheta et confusionem resurrectionis et honorem discernit, ita dicens: Et resurgent alii quidem in vitam, alii autem in confusionem aeternam (Dn XII, 2). Confundentur ergo quorum ossa dispersa sunt, quos sprevit Deus, quos tamquam indignos ne conformes essent gloriae suae et resurrectionis abjecit. Resurrecturi adeo, ut confundantur: non immutabuntur vero, et ex eo confundentur. Haec enim resurrectionis statuta conditio est: et idcirco tamquam ex praeterito pro decreti definitione fit sermo, quia id ut ita maneat sit statutum.

5218
18. Spes, vitae hujus unum levamen

Commemoratis vero humanis et insolentiae et iniquitatis impietatibus, ut is qui titulo praefertur intellectus in finem possit intelligi: tali Propheta spem beatorum finis ipsius adhortatione confirmat, dicens: Quis dabit ex Sion salutare Israel? dum avertit Dominus captivitatem plebis suae, exsultabit Jacob et laetabitur Israel. Una enim haec spes reliqua fuit humanae infirmitati et fidei, per quam inter tantas praesentis vitae calamitates aeternorum bonorum exspectatione requiesceret. Et idcirco certus hujus beatitudinis Propheta, tamquam ex vasto humanarum miseriarum proclamat profundo, dicens: Quis dabit ex Sion salutare Israel? Namque secundum alium prophetam: Ex Sion exiet lex, et verbum Domini ex Jerusalem (Esa. II, 3). Hoc verbum Domini caro factum est. Haec caro et Sion et Jerusalem est, civitas novae pacis, et speculatorium nostrum. Hinc salutaris, hinc Jesus. Jesus enim, ut saepe diximus, ipso nomine salutaris est. Lex autem ex Sion non fuit salutaris, opere quidem vivificans, sed non justificans ex fide.

5219
19. Salutaris est Jesus. Datus vero Israel non carnali

Hic vero exspectatus est salutaris, et datus est Israel: sed non carnali illi Israel. Non enim qui filii carnis, filii Dei sunt, sed filii promissionis deputantur in semen (Rm IX, 8). Testatur et Joannes, non esse secundum carnem Abrahae filios, cum et filii viperarum sunt: et potens est Deus Abrahae filios de lapidibus excitare. Dominus autem ipse docuit, ex fidei operibus proprietatem successionis exsistere, nec secundum carnis generationem filiorum originem deputari, cum ait: Si filii Abrahae essetis, opera Abrahae faceretis (Jn VIII, 39). Sed et Daniel presbyteros condemnans, ita dicit: non, Semen Abraham; sed, Semen Chanaan, et non Juda (Dn XIII, 56). Ezechiel quoque increpitis populi iniquitatibus ait: Pater tuus Chananaeus, mater tua Chethaea, radix tua et generatio tua de terra Chanaan (Ezech., XVI, 3). Non est ergo Israel iste ex successione corporea, cui ob infidelitatem origo profanissimi generis deputatur. Neque huic data salus est, qui non suscepit oblatam: sed ei qui aversa captivitate populus Dei factus est.

5220
20. Populus captivus, gentes

Captas autem imperitarum gentium mentes, et impiissimis vitiis ac religionibus subditas, in libertatem fidei et nomen familiae coelestis absolvit. Qui enim erant daemonum servitus, facti sunt Dei populus. Et quis hic sit captivitatem avertens, de se ipse testatus est. Hanc enim non lex, non patriarcha, non propheta, non angelus, non aliqua alia coelestium, vel dominatuum, vel potestatum, vel thronorum, vel virtutum virtus avertit; sed ille qui accepto libro in synagoga cum ista legisset: Spiritus Domini super me, propter quod unxit me, praedicare captivis remissionem, et caecis visionem, dimittere confractos in remissionem, praedicare annum Domini acceptum (Lc IV, 18, et seq.), fidem et auctoritatem consummatae significans prophetiae, ait: Quia hodie impleta est prophetia haec in auribus vestris (Ibid. 21). Hoc igitur populi Dei aversa captivitas est, cum oculi intelligentiae panduntur, cum praefracta peccatis corda in requiem relaxantur, cum annus Domini acceptabilis nuntiatur, quo poenitentiae nostrae Deo accepta est confessio, cum nihil praeteritorum reputatur ad crimen, cum nova omnia sunt, nova libertas est, novi filii, et aeterna laetitia est.

5221
21. Jacob supplantator

Exsultabit Jacob, et laetabitur Israel: idem namque ipse patriarcha utrumque nomen sortitus ex merito est. Nam quia manu calcem fratris continuisset in partu, Jacob nuncupatus est: supplantaturus deinceps et emendo primogenita, et benedictiones occupando (Gn XXVII, 27). Et interpretationis virtutem Genesis exposuit, Jacob eum, quia supplantator fratris sit (Ibid. 36), nuncupatum. Per agnitionem autem confessi Dei, tum cum se ab eo homine, cujus in lucta dominabatur, benedici poposcit, quia Deum, adversus quem generis sui populus secundum futurae passionis sacramentum in lucta carnis invaluit, fidei oculis conspexisset in corpore; Israel, quia Israel Deum videns sit, meruit nominari. Et secundum ipsius Genesis prophetiam, in Jacob juniorem populum, qui esset ex gentibus crediturus, significari absolutum est. Hoc ergo exsultabit Jacob, et laetabitur Israel. Secundum Ecclesiae ordinem hic unus est populus, duplicis et professionis et honoris; neque enim geminatis sententiis idipsum coelestis sermo significat. Sed quia fides prima quo quis invocari super se Dei nomen precatur, fide anteriorem populum supplantat, cum Judaeo infideli fidelem se optat esse gentilis. Hic ergo Jacob est, spe praeoccupatae benedictionis exsultans. Jam vero ubi baptismo renatus, et fide consummatus, Deum intelligentiae oculis et mente adspexerit; tunc jam Israel laetabitur, quia jam supplantato seniore Deum fide videat, visurus veriore conspectu, secundum illam beatitudinis sponsionem, Beati mundo corde, quoniam ipsi Deum videbunt (Mt V, 8). Domini et Dei nostri Jesu Christi, qui est benedictus in saecula saeculorum. Amen.

530
(
Ps 53 Vet. Lat.)

PSALMUS LIII.

In finem in hymnis, intellectus David, cum venerunt Ziphaei, et dixerunt ad Saul: Nonne ecce David absconditus est apud nos?

Deus, in nomine tuo salvum me fac, et in virtute tua judica me. Deus, exaudi orationem meam, auribus percipe verba oris mei: quoniam alieni insurrexerunt super me, et fortes quaesierunt animam meam, et non proposuerunt Deum ante conspectum suum. DIAPSALMA. Ecce enim Deus adjuvat me, et Dominus susceptor est animae meae. Averte mala inimicis meis, in veritate tua disperde illos. Voluntarie sacrificabo tibi, et confitebor nomini tuo, Domine, quoniam bonum est: quoniam ex omni tribulatione eripuisti me, et super inimicos meos respexit oculus meus.

531
1. David evangelicae doctrinae cultor

Sanctus et beatus David non ignarus, sed ut propheta, evangelicae doctrinae, et in tempore licet legis hanc corporalem agens vitam, tamen, quantum in se est, apostolici mandati praecepta consummat, testimonio de se Dei fidem praestans, cum dictum est: Inveni virum secundum cor meum David qui filius Jesse est (Act. XIII, 22). Non enim inimicos suos bello persequitur, neque insidiantibus sibi decertando armis resistit: sed exemplo Domini, cujus et nomen et lenitatem praefigurabat, proditus orat, periclitans psallit, patiens odia gratulatur; et ideo secundum Domini cor repertus est. Quia cum Domino duodecim millia legionum angelorum (Mt XXVI, 53) possent in tempore passionis assistere: tamen ad omne officium humilitatis explendum, passioni se et infirmitati ipse permisit, orans tantum, et dicens: Pater commendo in manus tuas spiritum meum (Lc XXIII, 46). Quo exemplo hic idem, per similitudinem passionum futurae ejus passionis propheta, non contradicit, non resistit inimicis, malum pro malo ex praecepto evangelico non reddens: sed dominicae mansuetudinis aemulator, cum tribulatur, cum proditur, cum fugatur, Dominum, cujus tantum adversus impios armis utitur, deprecatur.

532
2. Hoc psalmo Christi personam gerit

Psalmo autem huic titulus ex historia praescribitur: sed ante historiam, quatenus et quando et in quem ea, quae sub historia dicuntur, a nobis sint intelligenda, monstrantur. Est enim primum, VERS. 1: In finem intellectus illi David. Tum deinde sequitur, VERS. 2: Cum venerunt Ziphaei, et dixerunt Saul: Nonne ecce David absconsus est nobiscum? Ergo hoc, quod a Ziphaeis David proditur, in finem est intelligendum. Per quod ostenduntur ea, quae in praesens tum erga David gerebantur, praeformationem in se futuri temporis continere: cum innocens insectatione vexatur, cum propheta contumeliis illuditur, cum Deo placens ad mortem requiritur, cum rex inimico suo, ut Dominus Herodi atque Pilato, ab his proditur, cum quibus tutus esse debebat. Psalmus ergo intelligentiae in finem est, et in David illo intellectus, in quo finis est legis, et qui David habet claves, aditum intelligentiae tum aperiens, cum quae de se a David sunt prophetata consummat.

533
3. Ziphaei hebraice oris adspersio

Ipsa autem secundum hebraeam proprietatem interpretatio nominis affert non exiguum nobis ad intelligendum profectum. Ziphaei namque significantur, quae nobiscum sunt oris adspersiones: hae ab Hebraeis Ziphaei nuncupantur . Adspersio autem secundum legem emundatio peccatorum erat, per fidem populum sanguinis adspersione purificans (cujus adspersionis hic idem beatus David ita meminit: Asperges me hyssopo, et mundabor)(Ps L, 9); sacramentum futurae ex Domini sanguine adspersionis, fide interim legis sanguine holocaustomatum repensante. Sed hic populus, ut populus Ziphaei, ore potius quam fide adspersus, et emundationem adspersionis labiis magis quam corde suscipiens, infidelis in David suum et proditor exstitit, quod ante per Prophetam dixerat: Populus hic labiis me honorat, cor autem ejus longe est a me (Esa. XXIX, 13); ad prodendum David ob id pronus, quia cessante fide cordis, omnia per oris fraudulentiam legis sacramenta gessisset.

534
4. Christus hominibus per omnia congruit

VERS. 3 et 4: Deus, in nomine tuo salvifica me, et in virtute tua judica me. Deus, exaudi orationem meam, auribus percipe verba oris mei. Secundum demonstratam tituli rationem, passio David prophetae, Dei ac Domini nostri Jesu Christi passionis exemplum est. Et idcirco oratio quoque ejus, etiam ad intelligentiam orationis ejus, qui Verbum caro factum est, temperatur: ut qui omnia secundum hominem passus est, idem omnia secundum hominem et loquatur (al. eloquatur); et quorum infirmitates portavit et peccata suscepit, eorum ad Deum deprecetur obsequio. Proprietates autem virtutesque verborum, etiam invitis licet et cunctantibus nobis, intelligentiae hujus exigunt sensum: ut omnia ex persona ejus dici non ambigamus in psalmo. Ait enim: Deus, in nomine tuo salvifica me. In humilitate corporis unigenitus Dei filius sub prophetae sui dictis haec precatur, qui et gloriam quam ante saecula habuerat reposcebat. Salvificari se in Dei nomine rogat, in quo est et nuncupatus et natus: ut se in eo corpore, in quo erat natus, idipsum quod naturae anteriori suae et generi erat proprium, salvum faceret Dei nomen.

535
5. Dei scilicet nomen ac virtutem

Et quia omnis haec ex persona formae servilis oratio est, cui formae servili usque ad crucem mortis assumptae, salutem ejus nominis quod Dei est deprecatur; et salvandus ex Dei nomine id continuo subjecit: Et in virtute tua judica me. Namque ob meritum humilitatis, quia se exinanisset formam servi accipiens, formam nunc rursum Dei consortem in ea quam assumpserat humilitate repetebat; in Dei nomine homine ipso, in quo Deus nasci obedierat, salvato. Et ut hujus nominis, in quo se salvari orabat, honorem non nudae tantum nuncupationis doceret esse, judicari se in virtute Dei precatur. Primum enim ex judicio est, quod meretur: Factus, inquit, obediens usque ad mortem, mortem autem crucis. Propter quod exaltavit illum Deus, et donavit illi nomen, quod est super omne nomen (Ph II, 8 et 9): ut ei nomen quod super omne nomen est donetur. Tum deinde hoc ipsum judicium sit in virtute judicii: quia per virtutem Dei is, qui ex Deo homo mortuus fuerat, idem rursus in Deum ex homine mortuo resurrexit; secundum illud Apostoli, Crucifixus ex infirmitate, resurrexit ex virtute (2Co XIII, 4), et rursum: Non enim erubesco Evangelium: virtus enim Dei est in salutem omni credenti (Rm I, 16). Per judicii enim virtutem infirmitas corporalis in Dei nomen naturamque salvatur; atque ita ob meritum obedientiae, in salutem nominis Dei ex judicii virtute provehitur, ut in eo Dei et nomen et virtus sit. Caeterum si ex consuetudine humana sermo iste coepisset; in misericordia potius vel aequitate, quam in virtute, judicari se Propheta poposcisset. Sed virtutis illic opus fuerat judicio, ubi Dei filio in filium hominis ex partu virginis nato, rursum ipsi hominis filio per judicii virtutem Dei filii et nomen redhibendum esset et virtus.

536
6. Orantis hic fiducia non convenit nisi Christo

Sequitur dehinc: Deus exaudi orationem meam, auribus percipe verba oris mei. Promptum Prophetae fuerat dixisse: Deus, exaudi me. Sed quia ex persona ejus loquitur, qui solus sciret orare; idcirco constans postulatio exaudiendae orationis ostenditur. Paulus beatus neminem hominum, qualiter orare oporteat, scire docet dicens: Quod enim, quid oremus qualiter oporteat, nescimus (Rm VIII, 26). Non est ergo infirmitatis humanae, exaudiri orationem suam postulare: cum Doctor gentium, post constitutam licet jam a Domino formam orandi, quid et quatenus oret ignoret. Sed ejus ista fiducia est, qui solus patrem videt, qui solus Patrem scit, qui solus potest orare pernoctans (secundum Evangelium enim Dominus pernoctavit orans
Lc 6,12), qui per speculum verborum formam ipsam occultissimi sacramenti sub communibus verbis, dum oraremus, ostendit. Et qui orationem suam poposcit audiri, ut peculiare hoc fiduciae suae doceret esse, subjecit, Inaurire verba oris mei. Et quisquam hoc humanae fiduciae esse existimabit, ut verba oris sui velit audiri? An illa quibus motus animi nostri et impetus pronuntiamus, tum cum de ira exardescimus, tum cum de odio obtrectamus, tum cum de dolore querimur, tum cum de adulatione blandimur, tum cum aut pro spe lucri aut de veritatis pudore mentimur, aut de contumeliae offensione maledicimus? Et quis usquam vitae ita emendatae et patientis ad omnia fuit, ut his humanae demutationis vitiis non esset obnoxius? Solus hoc potuit cum fiducia velle, qui peccatum non fecit, in cujus ore dolus non fuit, qui flagellis dorsum praebuit, maxillas ab alapis non deflexit, sputamentorum contumeliam non exprobravit, et in nullo voluntatem ejus, cujus ad haec voluntati in omnibus volens obediebat, offendit.

537
7. Querela Christi omnis ex humanae naturae affectu est

Causam deinde, cur verba sua audiri oret, adjecit, VERS. 5: Quoniam alieni insurrexerunt adversus me, et fortes quaesierunt animam meam, et non proposuerunt Deum ante conspectum suum. Unigenitus Dei filius, Dei Verbum, et Deus Verbum (cum utique omnia quae Pater posset, omnia ea et ipse posset, sicuti ait: Quaecumque enim Pater facit, eadem et Filius facit similiter (Jn V, 19); ut indiscreto deitatis naturaeque nomine indiscreta quoque esset et virtus) ut absolutissimum nobis humanae humilitatis esset exemplum, omnia quae hominum sunt, et oravit, et passus est. Et ex communi nostra infirmitate salutem sibi est deprecatus a Patre: ut nativitatem nostram cum ipsis infirmitatis nostrae iniisse intelligeretur officiis. Hinc illud est, quod esurivit, sitivit, dormivit, lassatus fuit, impiorum coetus fugit, moestus fuit, et flevit et passus, et mortuus est. Et ut his omnibus non natura (qua Deus est), sed ex assumptione (qua et homo est), subjectus esse posset intelligi, perfunctus his omnibus resurrexit. Omnis ergo ejus in psalmis ex naturae nostrae affectu querela est. Nec mirum si ita nos intelligimus dicta psalmorum: cum ipse Dominus secundum evangelicam fidem passionis suae sacramenta scripta esse fuerit testatus in psalmis (Lucae XXIV, 44).

538
8. Qui alieni. Qui fortes. Hi Christum, qui Deus et homo, Deum nescierunt

Alieni igitur super eum insurrexerunt. Non enim jam filii Abrahae sunt, neque filii Dei: sed natio viperarum, sed servi peccati, sed semen Chanaan, patre Amorrhaeo, matre Chethaea (Ezech. XVI, 3), et diabolo patre, filii diabolicae voluntatis. Quaerunt quoque et animam suam fortes; cum Herodes principes sacerdotum ubi nasci habebat Christus interrogat (Mt II, 4)non proposuerunt Deum ante conspectum suum: quia Deus ex eo quod Deus manebat, usque ad originem nascendi se hominis humiliasset, id est, ut hominis filius esset, qui erat antea Dei filius. Non enim alius filius Dei, quam qui filius hominis; et filius hominis non ex parte, sed natus, forma enim se Dei ex eo quod erat ad id quod non erat, id est, ut nasci posset, in animam suam corpusque evacuante (et idcirco et filius Dei et filius hominis, idcirco et Deus et homo, id est, Dei filius habitu humanae originis natus est), usque ad naturam scilicet hominis nascendi, qui totus ex anima et carne formabilis est, Dei se humiliante substantia. Ob quod cum insurgunt adversum eum alieni, cum potentes animam ejus exquirunt, quae frequenter in Evangeliis tristis et moesta est; Deum ante conspectum suum non proposuerunt, quia Deus Dei filius, ante secula manens, humanae naturae habitu, id est, nostri corporis atque animae homo ex partu virginis natus esset: per operum magnificentiam non intelligentes, quia hominis filius, cujus animam quaerebant, ad id quod homo esse coeperat, ex Dei filio, quod semper manserat, exstitisset.

539
9. Interventu diapsalmae, non dicentis, sed cui dicebatur, demutata persona est. Nunc enim generalis sermo est prophetiae. Nam post eam orationem, quae ad Deum fuerat, ut fiducia orantis posset intelligi, in eo ipso precationis tempore quod poposcerat impetrantis continuo subjecit, VERS. 6: Ecce enim Deus adjuvat me, et Dominus susceptor est animae meae. Convertit mala inimicis meis. Effectus proprios propriis reddidit postulatis, docens non negligentem orationis nostrae Deum esse, neque irrationabilem praestationem misericordiae suae existimandam, cum nos secundum quod precaremur audiret. Namque ad id quod ait: Quoniam alieni insurrexerunt super me; proprium illud est, Deus adjuvat me; ad id autem: Et fortes quaesierunt animam meam; in eo exauditae orationis peculiaris effectus est, quod ait: Et Dominus susceptor est animae meae: ad id vero quod ait: Et non proposuerunt Deum ante conspectum suum, hoc competenter adjecit, VERS. 7: Convertit mala inimicis meis. Deus ergo et adversus insurgentes adjuvat, et quaesitam a fortibus animam sancti sui suscipit, et non propositus ante oculos, neque ab impiis cogitatus, ad inimicos mala ipsa convertit: ut dum Deum non cogitant, justi animam quaerendo, et adversum eum insurgendo, adjuto eo atque suscepto, eum, quem inter iniquitatum opera non cogitabant, ultorem malitiae ipsius retributione sentirent.

5310
10. Justi inter calamitates fiducia

Habeat itaque hanc innocens religio fiduciam, ut inter humanas insectationes et animae pericula adjutorem sibi Deum esse non ambigat: et si quando injustae mortis vis afferatur, excedentem habitaculo corporis animam sciat in Dei susceptione requiescere. Habeat ultionis quoque certissimam securitatem, cum mala omnia in eos qui inferant revertantur. Non potest iniquitatis argui Deus; nec perfectae bonitati, malignae voluntatis instinctus ac motus admixtus est. Mala enim non malevolus excitat, sed ultor retorquet: neque ea ex malitia sua affert, sed in merita nostra convertit. Statuta enim in omnes sunt, ad ultionum ministeria, mala ista cum lege vivendi, justi id judicii severa aequitate moderante. Sed haec et aversa a justis sunt lege justitiae, et convertuntur in iniquos aequitate judicii. Utrumque justum, ut et justis ad metum prompta sint nec admixta, quia justi sunt; et in injustos ad poenam sint convertenda, quia meriti sunt: nec justis admixta cum prompta sint, nec injustis defutura quia prompta sunt.

5311
11. Qui in veritate disperditi Judaei

Dehinc rursum fit ad personam Dei, ad quem primum deprecatio erat coepta, conversio: In veritate tua disperde illos. Veritas mendacium confutat, et perimitur falsitas veritate. Omnem autem superiorem orationem esse ejus hominis, in quo filius Dei natus est, docuimus, etiam hoc quoque nunc a Deo patre deprecantis, ut inimicos suos in veritate disperdat. Et quae sit veritas, non ambigitur; nempe ille ipse qui dixit, Ego sum vita, via, veritas (Jn XIV, 6). Disperduntur ergo in veritate inimici, cum falsis testibus damnationem Christo comparantes, resurrexisse eum a mortuis audiunt, et in Dei veritate gloriam suam resumpsisse cognoscunt. Nam postea ob poenam Dei in crucem acti, fame et bello absumpti ac perditi sunt: vitae auctorem morte damnantes, neque Dei in eo veritatem per operum magnificentiam cogitantes. Hos igitur disperdit Dei veritas, cum ad resumendam gloriae paternae majestatem resurgens, absolutae in se divinitatis probaverit veritatem.

5312
12. De passione Christi Hilarii sententia

Quod autem et in crucem actum unigenitum Dei filium, et morte damnatum eum, qui nativitate, quae sibi ex aeterno patre est naturalis, aeternus sit, frequenter, imo semper praedicamus, non ex naturae necessitate potius, quam ex sacramento humanae salutis passioni fuisse subditum, et voluisse se magis passioni subjici, quam coactum. Et quamquam passio illa non fuerit conditionis et generis, quia indemutabilem Dei naturam nulla vis injuriosae perturbationis offenderet: tamen suscepta voluntarie est, officio quidem ipsa satisfactura poenali, non tamen poenae sensu laesura patientem: non quod illa laedendi non habuerit pro ipsa passionis qualitate naturam; sed quod dolorem divinitatis natura non sentit. Passus ergo est Deus; quia se subjecit voluntarius passioni: sed suscipiens naturales ingruentium in se passionum (quibus dolorem patientibus necesse est inferri) virtutes, ipse tamen a naturae suae virtute non excidit ut doleret.

5313
13. Christi oblationis prae oblationibus legis praestantia

Sequitur enim, VERS. 8: Voluntarie sacrificabo tibi. Legis sacrificia, quae in holocaustomatis et oblationibus hircorum atque taurorum sunt, non habent in se voluntatis professionem: quia maledicti sententia legem sit decreta violantibus. Quisquis enim a sacrificio destitisset, ipse obnoxium se efficiebat esse maledicto (Deut. XXVII, 26). Necesse ergo erat effici quod fiebat: quia sacrificii negligentiam maledicti non admittebat adjectio. A quo maledicto nos Dominus noster Jesus Christus exemit, Apostolo dicente, Christus nos redemit de maledicto legis, factus pro nobis ipse maledictum (Ga III, 13), quia scriptum est: Maledictus omnis qui pendet in ligno (Deut. XXI, 23). Maledictorum se ergo obtulit morti, ut maledictum legis dissolveret, hostiam se ipse Deo patri voluntarie offerendo; ut per hostiam voluntariam maledictum, quod ob hostiae necessariae et intermissae reatum erat additum, solveretur. Cujus sacrificii alio loco meminit in psalmis: Hostiam et oblationem noluisti, perfecisti autem mihi corpus (Ps XXXIX, 7); Deo patri legis sacrificia respuenti, hostiam placentem suscepti corporis offerendo. Cujus oblationis beatus Apostolus ita meminit: Hoc enim fecit semel se ipsum offerens hostiam Deo (Hebr. VII, 27); omnem humani generis salutem oblatione sanctae hujus et perfectae hostiae redempturus.

5314
14. Christus de obtentis a se postulatis gratulatur

Ob quae omnia ita gesta, laudem Deo patri refert: Confitebor nomini tuo, Domine, quoniam bonum est; VERS. 9: quoniam ex omni tribulatione eripuisti me. Reddit singulis propositionibus proprias absolutiones. Nam in exordio dixerat, In nomine tuo salvifica me. Post precum vero satisfactionem, congruam gratulationis esse oportuit professionem, ut ejus nomini confiteretur, in cujus nomine salvari sese fuerat deprecatus; et quia auxilium contra alienos insurgentes in se poposcerat, idipsum adeptum sese fuisse professus, per hoc gaudii exsultationem memoraret, Quia ex omni tribulatione eripuisti me. Ad id vero quod dum fortes quaesierunt animam ejus, Deum non proposuerunt in conspectu suo, praeclare indemutabilis divinitatis suae docuit aeternitatem in eo quod dictum est, Et super inimicos meos respexit oculus meus. Morte enim non interceptus est unigenitus Dei filius. Ad explendam quidem hominis naturam, etiam morti se, id est, discessioni se tanquam animae corporisque subjecit, et ad infernas sedes, id quod homini debitum videtur esse, penetravit: sed manet resurgens, et inimicos suos immortali oculo despicit, glorificatus in Deum, et ex hominis filio in Dei filium, ex quo etiam hominis filius esse coeperat, per resurrectionis gloriam jam renatus. Inimicos suos despicit, quibus dixerat, Solvite templum hoc, et post triduum reaedificabo illud (Jn II, 19). Aedificato igitur hoc corporis sui templo, eos qui quaesierant animam suam ex edito videt, et ultra humanae mortis legem auctores mortis suae sublimis ipse despectat, mortem perpetiens, sed mori nesciens, Deus homo Dominus noster Jesus Christus, qui est benedictus in saecula saeculorum. Amen.

540
(
Ps 54 Vet. Lat.)


Hilarius - Super Psalmi 520