Hilarius - Super Psalmi 1350
Alleluia.
Confitemini Domino: quoniam bonus, quoniam in saecula misericordia ejus. Confitemini Deo deorum: quoniam in saecula misericordia ejus. Qui fecit mirabilia(Hil. addit magna), solus, quoniam in saecula misericordia ejus. Qui fecit coelos in intellectu: quoniam in saecula misericordia ejus. Qui firmavit terram super aquam (Hil. aquas): quoniam in saecula misericordia ejus. Qui fecit luminaria magna solus: quoniam in saecula misericordia ejus. Solem in potestatem diei: quoniam in saecula misericordia ejus. Qui percussit Aegyptum cum primogenitis eorum: quoniam in saecula misericordia ejus. Et eduxit Israel de medio eorum: quoniam in saecula misericordia ejus. In manu forti et brachio excelso: quoniam in saecula misericordia ejus. Qui divisit mare Rubrum in divisiones: quoniam in saecula misericordia ejus. Et transduxit Israel per medium ejus: quoniam in saecula misericordia ejus. Et excussit Pharaonem et virtutem ejus in mare Rubrum: quoniam in saecula misericordia ejus. Qui transduxit populum suum in desertum: quoniam in saecula misericordia ejus. Qui perduxit aquam de petra rupis: quoniam in saecula misericordia ejus. Qui percussit reges magnos: quoniam in saecula misericordia ejus. Seon regem Amorrhaeorum: quoniam in saecula misericordia ejus. Et Og regem Basan: quoniam in saecula misericordia ejus. Et dedit terram eorum haereditatem: quoniam in saecula misericordia ejus. Quoniam in humilitate nostra memor fuit nostri (Hil. addit Dominus): quoniam in saecula misericordia ejus. Et redemit nos de inimicis nostris (Hil. de manu inimicorum nostrorum): quoniam in saecula misericordia ejus. Qui dat escam omni carni: quoniam in saecula misericordia ejus. Confitemini Deo coeli: quoniam in saecula misericordia ejus.
1351
1. Scripturae dignitas. Ob inconsiderantiam vilescit
Non est otiosus propheticus sermo, neque ex inanibus ac superfluis causis spiritalis loquela est. Si enim in viris prudentibus exspectari id maxime solet, ut ea quae loquuntur, gravitate eorum doctrinaque digna sint; omnisque sermo non sit fortuitus et vagus, sed ex rationabilibus causis profectus, et exspectationi audientium utilis, et auctoritati congruus disserentium: quanto magis id coelestibus eloquiis opinandum est, ut quidquid in his est, excelsum, divinum, rationabile et perfectum esse existimetur. Sed plerumque, immo semper, vitio nostro accidit, ut quae legi in ecclesia audimus, auribus atque animis nostris longe ab his peregrinantibus negligamus: ut per audiendi incuriam, vilescat apud nos dictorum coelestium dignitas. Cum in lectionis tempore rationes supputamus, iras concipimus, injurias cogitamus, luxus recolimus: tunc ad haec occupatis nobis surdae aures sunt, et hebes mens est; et si quid forte in aures nostras eorum quae leguntur inciderit, virtutem tamen dictorum obrutus saeculi curis animus non sentit: et quorum intelligentiam non consequitur, levem existimabit auctoritatem.
1352
2. Scripturae multimoda doctrina. Cur libri ejus plures ac varii
Omnia autem, quae in libris propheticis sunt, maximum humanae et salutis et doctrinae profectum in se habent, nostrique causa universa scripta sunt: ut nunc nobis institutionem vitae innocentis afferrent, nunc scientiam Dei intimarent, nunc originis naturaeque nostrae cognitionem tribuerent, nunc futurorum intelligentiam non spe tantum, sed ratione praestarent, nunc causas universitatis hujus ortusque proferrent, et humanum sensum tantarum rerum intelligentiae incapacem ad capiendam horum cognitionem variis doctrinae generibus distenderent. Partibus enim quibusdam et divisionibus opus fuit, per quas sensim sub usu exercitationis assiduo opinio saltem incomprehensibilis nobis hujus intelligentiae posset irrepere. Plures prophetae sunt, et ingentia eorum copiosaque dicta. Plures etiam psalmi sunt, et singulis multa et varia congesta sunt. Et quamquam omnes unam atque eamdem in se doctrinae formam complectantur: diversis tamen institutis in eamdem nos scientiae viam dirigunt; non omnia in unum congerentes (incapaces enim omnium sumus), sed partes partibus explicantes: ut per id quod singula cognoscuntur, proficiatur ad multa. In hoc autem psalmo, quia singulis ejusdem rei argumenta diversa sunt, id continetur, ut causam universitatis hujus, id est, cur coelum, cur terra, cur homines, cur caetera sint, ex bonitate ac misericordia Dei profectam intelligamus per id quod dicitur, VERS. 1: Confitemini Domino: quoniam bonus, quoniam in saecula misericordia ejus.
1353
3. Confessio duplex. Confessio peccati quid. Professionem habet desinendi
VERS. 1. Ac primum in eo quod ita coeptum est, confitemini Domino, duplicis intelligentiae significatio affertur: ut aut Deum in confessione laudemus, quia bonus, quia misericordia ejus in saecula sit; aut peccata nostra confiteamur ei, ab eo indulgenda quia bonus est, et cujus indeficiens misericordia sit. Utrumque naturae nostrae conveniens est; ut et eum ad cujus cognitionem nascimur laudemus, et ei, qui bonus et misericors in saecula sit, confiteamur peccata sub agnitione peccati. Non enim confessio est, Deo qui nihil ignorat ea quae gesseris confiteri: quia confessione ista Deus non eget, cujus cognitioni nihil occultum est, cujus aditui nihil invium est, cujus virtuti nihil reliquum est, extra quem locus nullus est. Sed confessio est, rei scilicet ejus quae ignorabatur professa cognitio, ex alterius judicii opinione in alterius intelligentiae proficiens sententiam. Utile enim sibi ac jucundum quisque esse antea existimaverat, rapere, caedere, furari, superbire, potare, scortari: sed ubi haec omnia aeternae damnationi obnoxia esse cognovit, cognitis his confitetur errorem. Confessio autem erroris, professio est desinendi (Ita infra in ps. CXXXVII, n. 3). Desinendum ergo a peccato est, ob quod peccati coepta confessio est. Caeterum extra veniam est, qui peccatum cognovit, nec cognitum confitetur.
1354
4. Intermittenda non est etiam justificatis
Confitendum autem semper est: non quod peccandum semper sit, ut semper sit confitendum; sed quia peccati veteris et antiqui utilis sit indefessa confessio. Docet autem Spiritus sanctus semper confitendum, cum ait per Prophetam: Justus ipse sibi accusator est in primo sermone suo (Pr XVIII, 17). Justus non se ex praesentibus, sed ex praeteritis accusat: cui enim adest praesentium accusatio, justi nomen aufertur. Et audiamus se apostolum Paulum ex praeteritis arguentem, cum ait: Quia non sum dignus vocari apostolus, propter quod persecutus sum Ecclesiam Dei. Gratia autem Dei sum id quod sum (1Co XV, 9 et 10). Haec est illa justi viri vera confessio, quae justitiam praesentem ex praeteritorum conscientia et confessione commendat. Ad quam et alibi per prophetam monemur: Confitere, inquit, peccata tua prior, ut justificeris (Is XLIII, 26). Ad hanc ergo confessionem in psalmo vocamur: quoniam bonus, quoniam in saeculum misericordia ejus; confessionis nostrae hunc impensiore maxime fide (al. fidei fiducia) invocantes, quia cui confitemur, et bonus est, et nescit misericors esse desinere.
1355
5. Deus deorum, id est, beatorum. Gloriae aeternae maxima causa Dei misericordia
VERS. 2. Confitemini Deo deorum; quoniam in saecula misericordia ejus. Ut in Evangeliis responsione Domini ad Sadducaeos docemur, non est Deus mortuorum, sed vivorum (Mt XXII, 32): per quem et dictum est: Ego dixi, Dii estis, et filii Excelsi omnes (Jn X, 34). Non dignatur Deus corruptibilium et mortuorum Deus esse: sed eorum qui in coelestem gloriam transformandi, exuti vetere homine terreno, novum qui in coelis induerunt, qui conformes erunt corpori gloriae Dei. Et deos hos effici, licet et ut fidei eorum meritum exigat, tamen ea maxima causa est, quoniam in saeculum misericordia ejus. Non ille eguit deorum Deus nuncupari: sed bonitatis et misericordiae suae est, ut deos faciat, honorem nominis sui ex affectu misericordiae et bonitatis impertiens.
1356
6. Reges et domini sunt, qui carni non serviunt. Horum Deus Dominus
VERS. 3. Confitemini Domino dominorum: quoniam in saecula misericordia ejus. Deos plures nuncupari sive in coelo, sive in terra, Apostolus docuit; ut non solum humanae naturae istud, sed spiritali (angelicae ex Tract. superiore n. 9) competere videretur, cum ait: Sed et si sunt dii qui nominantur in coelo et in terra (1Co VIII, 5), per coeli et terrae significationem utrique naturae nomen hoc competens esse demonstrans. Idem quoque Apostolus Dominum dominorum esse significat, cum ait: Rex regum et Dominus dominantium (1Tm VI, 15), dominatus in viles et in degeneres indignus Deo est. Rex ille regum est, et Dominus dominorum, ut est Deus deorum. Et deos quidem quos significet, non ambiguum est: de quibus dixit: Deus stetit in synagoga deorum (Ps LXXXI, 1). Reges autem idem Apostolus absolute ostendit, dicens: Jam sine nobis regnatis, et utinam regnaretis (1Co IV, 8). Reges sunt in quos non regnat peccatum, qui dominantur corporibus suis, quibus est in jus subditae et subjectae sibi carnis imperium. Hi ergo reges sunt, et horum Deus rex est. Hi etiam domini sunt, qui non erunt servi peccati: quia qui facit peccatum, servus est peccati (Jn VIII, 34). Dominandum ergo peccato est, non serviendum. Domini autem sunt, qui haec peccati corpora dominationi suae per subjectionem vitiorum suorum peccatorumque subdunt. Novit se esse Apostolus corporis sui dominum, cum ait: Subjicio enim mihi corpus meum, et in servitutem redigo (1Co IX, 27). Qui in servitutem redigit, domini necesse est jure in servitutem eum qui serviturus est redigat. Horum ergo talium dominorum Deus dominus est, vocans eos per spem aeternitatis, ut domini sint, ut in his dominis Deus dominus sit: et hoc non ob aliam causam, nisi ob id, quia in saecula misericordia ejus: donans nobis per aeternae misericordiae suae benignitatem, ut effectis nobis dominis, digni simus quorum ipse sit dominus.
1357
7. Dei est quidquid per homines geritur mirabile
VERS. 4. Qui fecit mirabilia magna solus. In plurimis quidem humanorum operum gestis multa magna et mirabilia exstiterunt: sed quidquid in his gestum est, ad eum refertur, cujus virtus illa gessit. Multa mirabilia Moyses in Aegypto egit: sed testimonium magi incantatoresque perhibent, quia in operibus illis digitus Dei est: sicut scriptum est: Dixerunt ergo incantatores Pharaoni, digitus Dei est hoc (Ex VIII, 19). Ex quo ostenditur virtutem Dei per Moysen operatam fuisse, cujus tum illa ministerio gerebantur. Magni quoque miraculi illud fuit tum, cum dicente Jesu Nave sol stetit contra Gabaon, et luna contra vallem Haylon (Jos. X, 12). Nescio quid hoc mirabilius effici possit: cum in verbo hominis sol et luna in diei unius moram ex cursus sui lege detenti sunt. Sed virtutis hujus auctorem Scriptura mox addidit, dicens: Non fuit dies talis, neque prius neque postea, ut sic exaudiret Dominus hominem: quia Dominus pugnavit pro Israel. In eo enim quod Jesus exauditus est, et pugnabat Deus in Israel (Ibid., 14); virtus ejus in gestis, qui et pugnabat et exaudivit, ostenditur.
1358
8. Coelum primum et quae angelorum sedes
VERS. 5. Qui fecit coelos in intellectu: quoniam in saeculum misericordia ejus. Faciendorum sola misericordiae suae causa est; neque enim eguit ut fierent. Sed qui bonus est, in id universa fecit, ut plures bonitatis suae copiis uterentur. Fecit autem coelos in intellectu, non irrationabiles, neque informes, neque confusos et inordinatos. Sed cum regionem cognitioni suae qui infinitus est collocaret; coelo superiore atque primo eodemque in orbem collocato, terminum quemdam Virtutibus, quae primae ad cognoscendum se gignerentur, inclusit. Neque enim gignendae creationes virtutem inconspicabilis Dei ferre potuissent, nisi naturae temperatioris objectu sedem hanc moderatae ad infirmitatem habitationis incolerent. Aquis etenim elevatis ipsam illam primi coeli naturam temperavit, quae circumfusi Dei accensa virtute, nequaquam ab inferioribus esset patienda naturis.
1359
9. Coelum inferius multiplex, firmamentum vocatur
Coelum vero inferius, non uniforme, sed multiplex tetendit: quod totum firmamentum nuncupans, valida ad sustentationem aquarum superiorum temperationemque aeris nostri firmitate solidavit. Et idcirco plures coelos doctrina prophetica prodidit: quia necessarium naturae nostrae fuit, per momenta quaedam et profectus rationabilium moderationum, regionem hanc indulti nobis ad praesens habitaculi temperari.
2700
10. De numero coelorum non constat
De numero vero coelorum nihil sibi humanae doctrinae temeritas praesumat. Apostolus usque ad tertium tantum coelum sese raptum intelligit. Plures quidem thronos, dominatus, potestates, principatus connumerat (2Co XII, 2), quibus necesse est proprias sedes habitationis congruae deputari. Sed et alia, quorum cognitionem futuris temporibus promittit, esse significat, cum ait: Et super omne nomen quod nominatur, non solum in hoc saeculo, sed etiam in futuro (Ep I, 21). Sed de numero Apostolus nihil docuit: et nescio an tacuerit, an ignoraverit. Nunc enim et professus est se ex parte cognoscere: et tamen cum raptus ad coelos est, audisse se quae non sint loquenda testatur (1Co XIII, 9). Nobis sufficit plures coelos scire esse: quippe cum et coeli coelorum, et aquae quae super coelos sunt laudent Dominum.
2701
11. Terrae situs, et immensitas Dei
Sub inferiore autem superioris circuli coelo quod firmamentum nuncupavit, terram inferius collocavit: quam mediam suspendens et confirmans, ita manendi sedem moderatus est, ut paribus undique mensuris medietatem circuli quo conclusa est obtineret: ut is qui infinitus est, primo illi superioris coeli circulo circumfusus aequalibus ex omni circumfusione sua lineis omnia, virtutis suae spiritu in usum ac naturam animantium temperato, ea quae crearentur attingeret. Apostolus enim ait: Quia in ipso vivimus, et movemur, et sumus (Act. XVII, 28); per quod ostenditur, terram in medio ejus, tamquam in transfusi Spiritus ambitu, constitisse: cum in Deo omnes et vivamus, et moveamur, et simus. Quod autem in omnia temperationis suae spiritu transfusus et penetrans sit, docet Propheta dicens: Spiritus Dei replevit orbem terrarum (Sap. I, 7); per quod intus atque extra, ambitu atque aditu, et circumfusus et transfusus ostenditur.
2702
12. Quod autem terra non sit in unam demersa regionem, consequenter Spiritus sanctus ostendit, dicens, VERS. 6: Qui firmavit terram super aquas: quoniam in saeculum misericordia ejus. Altius nos quaerere ratio tractatus praesentis et loci non sinit. Satis sit, terram super aquas pendula firmitate consistere, ex prophetica auctoritate didicisse, inumbratam coeli temperationis obtentu, hoc firmamento, quod extensum tamquam pellis, et solidatum tamquam fumus, aquas supernas infernasque discernat. Certe aquis pendulam contineri, et in hoc, sicuti in omnibus, ea causa est, quoniam in saeculum misericordia ejus.
2703
13. Qui Pater solus, nec tamen sine Filio operetur
In eo autem quod sequitur, VERS. 7: Qui fecit luminaria magna solus: quoniam in saeculum misericordia ejus; non id intelligendum est, ut extra Sapientiam et Verbum et Virtutem, id est, unigenitum Deum Dominum nostrum Jesum Christum ea fecisse credatur: quippe qui ex persona Sapientiae dixerit: Ego eram apud eum disponens (Pr VIII, 30). Sed qui disponebat, ab eo cum quo disponebat et genitus et natus est. Cum autem opera Filii opera Patris sint, et Pater operetur in Filio, per id quod ait: Pater qui in me est, ipse opera sua facit (Jn XIV, 10); et rursum: Ego opera Patris facio (Jn X, 37), solus operatur, in eo et per eum operando quem genuit.
2704
14. Cur divisiones maris Rubri, et non divisio. Ad coelum viae plures
In caeteris vero absoluta ostendendae misericordiae Dei doctrina est: ut sciamus omnia non ob aliam causam, nisi quia Dens semper misericors sit, fuisse perfecta. De his autem, quae de Aegypti negotiis intelligi spiritaliter oportet, Tractatus psalmi anterioris, in quantum exsequi valuimus, complexus est: ad quorum confirmationem etiam hoc quod in psalmo hoc dictum est accedit, VERS. 13: Qui divisit mare Rubrum in divisiones: quoniam in saeculum misericordia ejus. Unam divisionem Rubri maris liber Exodi docet, dicens: Et fecit mare siccum, et divisa est aqua (Ex XIV, 21): et quomodo nunc Rubrum mare in divisiones dividitur? Nisi quia existimo sub relatione gestorum spiritalis doctrinae ordinem contineri. Evadentes enim Aegyptum, quae saeculi forma est, et ad terram repromissionis quam secundum Evangelium beati haereditabunt, euntes, per mare Rubrum, id est, per ejusdem hujus saeculi turbidos aestus et fluctuantes motus transibimus, in quo plures ad iter divisiones sunt. Aliis enim per jejunia iter est, aliis per pudicitiam, aliis per eleemosynam, per fidem, per spem, per charitatem. Et haec omnia diversas necesse est habeant divisiones hujus maris transeundi, omnibus tamen per has viarum divisiones iter saeculi transituris.
2705
15. Quae redemptio hic canatur
Conclusio autem psalmi, ut haec omnia de futuris intelligantur, majore fide firmat, cum ait, VERS. 23-26: In humilitate nostra memor fuit nostri Dominus: quoniam in saeculum misericordia ejus. Et redemit nos de manu inimicorum nostrorum: quoniam in saeculum misericordia ejus: Qui dat escam omni carni: quoniam in saeculum misericordia ejus. Confitemini Deo coeli, quoniam in saecula misericordia ejus. Non enim tunc tantum memor fuit humilitatis humanae Deus, cum ad liberandum populum ex Aegypto Moysen ducem elegit: sed perfectius memor fuit humilitatis nostrae, cum ipsam humilitatem nostram corporeus natus assumpsit, cum hoc humile terrenumque corpus gloria in se naturae coelestis absorpsit. Neque tunc redemit de manu inimicorum, cum eos a dominatu Aegyptiorum exemit, nam postea inimicis subditi sunt, et hodie jure alieni imperii coercentur: sed redemit nos cum se pro peccatis nostris dedit, redemit nos per sanguinem suum, per passionem suam, per mortem suam, per resurrectionem suam. Haec magna vitae nostrae pretia sunt. Magno enim, ait Apostolus, pretio redempti estis (1Co VI, 20), et redempti ab inimicis, a diabolo, ab angelis ejus, a filio perditionis, a principibus aeris, a mundi potentibus, ab inimica morte. Et redemit escam dando omni carni: Qui dat escam omni carni. Omni carni, id est, quae redempta est, dat escam incorruptam, aeternam, panis vivi, panis coelestis. Et in his singulis, quod humilitatis nostrae memor est, quod redempti sumus, quod omnis redemptorum caro escam accipit; ea causa est, quoniam in saecula misericordia ejus: et ( ob quod ei confitendum est. Confitemini enim Deo coeli, quoniam in saecula misericordia ejus.) Quod coelum, quod terra, quod caetera sunt, et ipsum illud, quod sumus qui non fuimus, quod erimus quod non sumus, causam aliam non habet, nisi misericordiae Dei: quia ad consortium bonorum suorum nasci nos voluit ille qui bonus est. Unus enim bonus est, ait Dominus noster Jesus Christus (Mt XIX, 17), qui est benedictus in saecula saeculorum. Amen.
1360
(Ps 136 Vet. Lat.)
Super flumina Babylonis illic sedimus et flevimus, cum recorderamur tui, Sion (Infra abest tui). In salicibus in medio ejus suspendimus organa nostra. Quia illic interrogaverunt, qui captivos duxerunt nos, verba cantionum; et qui abduxerunt nos, Hymnum cantate nobis de canticis Sion. Quomodo cantabimus canticum Domini in terra aliena? Si oblitus fuero tui, Jerusalem; oblivioni detur (Infra, obliviscatur me) dextera mea. Adhaereat lingua mea faucibus meis (Hil. gutturi meo), si non meminero tui. Si non proposuero (Hil. praeposuero) Jerusalem in principio laetitiae meae. Memento, Domine, filiorum Edom in die Jerusalem. Qui dicunt, Exinanite, exinanite quoad usque fundamentum in ea. Filia Babylonis misera, beatus qui retribuet tibi retributionem, quam retribuisti nobis. Beatus qui tenebit et allidet parvulos tuos ad petram.
1361
1. Captivitati Babyloniae psalmus hic potest convenire. Jeremiae nonnullis inscriptus est
Captos secundum Jeremiae prophetiam Judaeos, et in Babyloniam deductos fuisse non obscura cognitio est. Neque dubium est, per hunc eumdem psalmorum librum potuisse captivitatem populi prophetari. Nam et in alio psalmo manifestum est, absolute eversionem gentis istius atque urbis prophetatam fuisse, cum dicitur: Deus, venerunt gentes in haereditatem tuam, polluerunt templum sanctum tuum, posuerunt Jerusalem velut pomorum custodiam. (Ps LXXVIII, 1.) Et in hoc quoque praesenti psalmo idipsum significari videtur: maxime cum quibusdam placuerit, eum tamquam Jeremiae titulo inscribi; quia ab ipso sit, ante quam accidit, denuntiata captivitas. Certe cum Hebraeis senioribus, secundum cognitionem quam ab his adepti sumus, psalmus hic sine inscriptionis istius titulo est.
1362
2. Gesta omnia in lege sunt umbrae futurorum
Non dubium autem est, omnia quae in patres aut per patres nostros gesta sunt, futuri formam in his quae gesta sunt praetulisse. Et idipsum ita esse, hic quoque psalmorum liber testis est. Namque cum in septuagesimo et septimo psalmo omnia ea quae in Aegypto atque in deserto et in caeteris deinceps locis gesta essent recenserentur, ea ipsa parabolica esse ita demonstrata sunt: Attendite populus meus in legem meam, inclinate aurem vestram in verba oris mei. Aperiam in parabolis os meum, loquar propositiones ab initio (Ps LXXVII, 1, 2). Per id enim quod et parabolae et propositiones sunt, rerum futurarum effectibus comparantur. Apostolus quoque docet, ea ipsa quae gesta sunt, in praefigurationem gesta esse, dicens: Quia lex umbram habet futurorum bonorum, et omnia in praeformationem acciderunt his: scripta sunt autem propter nos, in quos fines saeculorum devenerunt (1Co X, 11). Gesta igitur ipsa in exemplum, et scripta in doctrinam sunt.
1363
3. Captivitas mentis, quae hoc psalmo tractatur potius quam corporalis
Itaque et hanc corporalem populi captivitatem, referri in exemplum spiritalis captivitatis oportet. Captae enim mentes nostrae sunt corporum saeculique dominatu, captae a daemonibus sunt jure vitiorum, quae imperium in nos suum per diversa ministeriorum genera exercent: dum nos ebrietas possidet, dum luxus subigit, dum avaritia devincit, dum ambitio occupat, dum malevolentia obtinet, dum ira usurpat, dum omnia in nobis regnant haec incentiva vitiorum. Venit enim Dominus, secundum prophetam, captivitatem avertere (Is LXI, 1), cum dicitur. Praedicare captivis remissionem (Lc IV, 19). Venit ligatos solvere, cum ait: Hanc filiam Abrahae, quam ligaverat Satanas decem et octo annis, nonne oportuit solvi in die sabbati? (Lc XIII, 16.) Venit servientes in libertatem deducere, dicens: Amen dico vobis, quoniam omnis qui facit peccatum, servus est peccati. Servus autem non manet in domo in aeternum, filius manet in aeternum. Si vero Filius vos liberaverit, vere liberi eritis. (Jn VIII, 34 et seqq.) Capimur ergo et ligamur et servimus, non tam corpore, quam et mente. Et mihi in praesenti psalmo omnis virtus et ratio verborum non tam corporalem captivitatem tractare, quam spiritalem videtur. Ea enim et in querelis et in incolis, et in rebus et in nominibus momenta sunt, ut spiritalem potius captivitatem haec lamentabilis Prophetae querela significet.
1364
4. Captivitas Judaeorum luctu digna
VERS. 1 et 2. Super flumina Babylonis illic sedimus et flevimus, cum recordaremur Sion. In salicibus in medio ejus suspendimus organa nostra. Affectus humani sensus iste est, ut inter injurias praesentium calamitatum, ad praeteritorum bonorum recordationem ingemiscat. Contemplemur enim animo, capta Jerusalem, servientes dominis victoribus reges, subditos antistitibus gentilium impietatum sacerdotes, ereptum omnibus jus matrimonii, substratum libidini Babyloniorum captae virginitatis pudorem; et ex gemitu eorum, qui perpessuri ista erant, proclamasse digne Prophetam existimabimus: Super flumina Babylonis illic sedimus et flevimus, cum recordaremur Sion.
1365
5. Lugendus et hominis lapsi status. Adae peccato quid perdiderit
Sed quia Sion illa aeternae beatitudinis sedes est, et mater coelestis nobis Jerusalem frequentium angelorum et primitivorum in coelis conscriptorum civitas sancta est; et illa Babylon civitas est irrationabili motu turbulenta, quae, ut Genesis docet, a confusarum linguarum hominibus nuncupata Babylon est (Gn XI, 9); illic enim loqui universarum gentium linguis, cum unus omnium esset sermo, coeperunt; et ipsum illud Babylonis vocabulum interpretationem habet confusionis: quisquis ergo in crimine primi parentis Adae exsulem se factum illius Sion recordabitur, in qua sine cupiditate, sine dolore, sine metu, sine crimine vita est, et traditum se saeculo confusionis hujus tamquam Babyloni, traditum corpori quod vitiorum et appetitionum et cupiditatum perturbatione confusum est; recte et ipse spiritaliter captivus proclamabit: Super flumina Babylonis illic sedimus et flevimus, cum recordaremur Sion. In salicibus in medio ejus suspendimus organa nostra.
1366
6. Contra litterae nimium amantes. Saeculi et carnis opera sunt flumina
Eos, qui secundum litteram intelligenda omnia existimant, interrogare vellem, quae flumina Babyloniam praetermeant, ut illic captus populus consederit, et non potius aut in plateis aut in portis aut in turribus aut in domibus captivitatem suam fleverit: deinde cum quibus tympanis aut citharis aut organis captus sit, quae historia ista locuta sit, cum omni musico apparatu Israelem victoribus servisse: postremo quae umquam salices in media urbe fronduerint, ut illic tamquam in publica musicorum apotheca organa suspensa penderent. Quae si omnia gestis negotiorum corporalium inania sunt, sequenda ea ratio est, quae ex propheticis auctoritatibus ad spiritalem nos scientiam cohortatur. Flent omnes, qui se captos in Babylonia sentiunt, et sedent super flumina. Omnia enim saeculi et corporum opera, modo fluminum, sine aliqua cursus sui statione praeterfluunt; currunt namque et elabuntur et transeunt. Quae enim corporalis voluptas non praeterita jam (f. praeterit, aut jam) nulla est? quod terrenum gaudium non cum ipso fugitivo sensu praesentis fructus sui transit? Super haec igitur saecularium captivitatum flumina sedentes, et flentes ad recordationem Sion, amissorum desiderio et praesentium calamitate ingemiscunt.
1367
7. Salices, sancti et fideles. Organa humana corpora
Neque solum sedent atque flent, sed etiam in medio ejus organa sua in salicibus suspendunt. Lignorum salicum natura ea est, ut arefacta licet, si modo aquis adluantur, virescant; deinde excisa atque in humido fixa, radicibus sese ipsa demergant. Et sub hujus arboris natura sanctos et fideles significari prophetica auctoritas est, Esaia dicente: Exorientur, inquit, tamquam in medio aquae foenum et tanquam salix super defluentem aquam (Esa. XLIV, 4). Oritur enim ex mortuo quisque antea peccatis aridus; et ab anterioris vitae radice decisus, nunc eloquio Dei et sacramento baptismi aquis vitalibus reviviscit. Sed et cum festivitas scenopegiorum Judaeis corporaliter traderetur (quod tabernaculum frondeum cum ad futurae laetitiae et tabernaculi exemplum ex electarum arborum ramis pararetur), etiam ex ramis fluvialis salicis effici jussum est: quia ex conventu sanctorum virorum coelestis tabernaculi futura esset laetitia perfecta. Organa autem Scriptura humana corpora, quorum honestis motibus et concinentibus operationibus quae Deo placita sunt psallimus, esse significat. In media igitur harum saecularium confusionum captivitate, hi qui amissam Sion recordantur, qui in Adam extorres se factos esse coelestis Jerusalem meminerunt, qui et captos se esse in Babylonia sentiunt: hi sedentes et flentes corpora sua in formam sanctorum virorum habitumque suspendunt, a terrenis se desideriis erigentes.
1368
8. Resilientibus a vitiis, vitiorum se ingerit memoria
Sed licet per continentiae studium in salicibus suspensa nostra sint corpora; tamen ea, quae captivos nos efficiunt, non quiescunt. Sequitur enim, VERS. 3: Quia illic interrogaverunt nos, qui captivos duxerunt nos, verba cantionum; et qui abduxerunt nos: Hymnum cantate nobis de canticis Sion. Si quis humanae naturae consuetudinem recolat, sensum omnem absolutum habebit. Namque qui laborant a vitiis desinere, et eorum quae impie gesserint oblivisci volunt, incentivo tamen consuetudinis aegre desinentis agitantur: et ea quae occulta sunt vitia in nobis, admiscere se fidei sacramentis et inserere pertentant; ut inter divinos hymnos et sacras lectiones harum inimicarum captivantium nos cupiditatum cogitatio subrepat. Nec sane deest hoc absolutum in plurimis exemplum. Multos enim iniquos videmus legere atque disserere, hos rursum diversatos esse semper in stupris et in impietatibus deprehendi. Sanctus vero quisque, et qui organum suum in salicibus suspenderit, istis qui se captivos duxerant, consortium Sion cantici negat, neque inimicis sibi virtutibus sanctarum cantionum verba communicat.
1369
9. Daemones per carnem tentant sibi subjicere mentem. Caro eis non permittenda
Quae autem sint quae captivos ducant, nos Apostolus docet, dicens: Video aliam legem in membris meis militantem adversus legem mentis meae et captivum me ducentem in lege peccati quae est in membris meis (Rm VII, 25). Cum igitur inter concupiscentiam carnis et spiritus pugna est, tum ea quae captivos nos conantur sibi subdere, pertentant occupare corpus ejusque dominari, seque doctrinis spiritalibus, ut per consuetudinem his auctoritatem adimant, inserere. Sed resistendum est, et Prophetae voce respondendum, VERS. 4: Quomodo cantabimus canticum Domini in terra aliena? Terra nostra retinenda est, et in libertatem tuenda. Polluta enim terrae corpora audire de canticis Sion nihil possunt: et aliena a Deo, licet nostra sint, erunt si a lege peccati coeperint esse captiva.
2720
10. Coeli oblivioni quas poenas imprecetur Propheta. Dextera, electorum locus
Sed memoria semper coelestis illius Jerusalem et sanctae Sion continenda est, vel dum redhiberi optatur, vel dum fletur amissa. Id enim sequitur, VERS. 5: Si oblitus fuero tui, Jerusalem; obliviscatur me dextera mea. Adhaereat lingua mea gutturi meo, si non meminero tui, si non praeposuero Jerusalem in principio laetitiae meae. Cum oblivionis poena, recordationis memoria spondetur. Sed id quod ait: Obliviscatur me dextera mea, obscurum est per conditionem latinitatis. Nam secundum graecitatis proprietatem, qua ita dictum est, ejpilhsqeivh hJ dexivamou non ut ipsa obliviscatur, sed ne oblivio ejus fiat, ostenditur. Et magni periculi res est, si dexterae nostrae fiat oblivio. Omnes enim, qui spei bonae pleni sunt, dexterae deputantur; peccatoribus in sinistra collocandis. Conditionem ergo obliviscendae dexterae suae, quam sibi fide et expectatione praesumit, sub poena non recordatae Jerusalem ipse praeposuit: ut a memoria dexterae suae, id est, qua in dextera collocaretur, si ipse memoriam Jerusalem non retinuisset, excideret.
2721
11. Quanta poena Dei laudibus mutum esse. Laetatur quisque unde afficitur. Totus Prophetae affectus in coelum
Addidit et aliam poenam oblivionis, dicens, VERS. 6: Adhaereat lingua mea gutturi meo si non meminero tui. Scit(Is VI, 3). Scit et de his, qui mortuorum modo taciti in Dei laudibus viverent, dictum esse: Sepulcrum patens est guttur eorum (Ps V, 11), quia in gutture eorum, tamquam in sepulcro patente, in laudes Dei emortua vox sileret. Huic igitur sese silentii poenae sub oblivionis conditione subjecit, si memor Jerusalem non fuisset: sed etiam per id quod sequitur: Si non praeposuero Jerusalem in principio laetitiae meae. Unicuique nostrum secundum voluntatis suae sententiam laetitiae causa subjecta est, et ex affectu animi sui initium gaudii sumit, ut potator ex ebrietate, ut gulosus ex cibis, ut avarus ex pecunia, ut ambitiosus ex honoribus, ut seditiosus ex turbis, ut libidinosus ex stupris. Haec ergo unicuique, prout his delectatur, laetitiae afferunt causam. Sed Propheta Jerusalem sibi initium laetitiae proponit, hinc exordium gaudii sumens, quod in Jerusalem receptus immortalis ex mortali erit, quod Angelorum frequentium coetui admiscebitur, quod in regnum Dei recipietur, quod conformis gloriae ipsius fiet. Nescit ergo alia gaudia, neque aliud habet unde laetetur, solam sibi Jerusalem gaudii initium praeponens.
2722
12. Cupiditatum strages. Fundamentum nostrum Christus
Et quia meminit per multas corporis infirmitates, per multas spiritus angustias, per multa subrepentium vitiorum incentiva eo esse veniendum; veretur ne quid sibi per naturam corporis ex vitiis adhaerescat. Post haec enim ad Dominum precatur dicens, VERS 7: Memento, Domine, filiorum Edom in diem Jerusalem. Qui dicunt: Exinanite, exinanite quoad usque fundamentum in ea. Edom interpretatur terrenum. Vitia itaque terreni corporis nostri, quae quia ex natura corporis exeunt, Edom filii nuncupantur, his Babyloniis, id est, confusionibus et perturbationibus sensus nostri imperant, ut nos ea plenitudine qua repleti sumus evacuent. Scriptum est enim: Quoniam de plenitudine ejus omnes accepimus (Jn I, 16). Quisquis enim capax est Domini, ipse et de plenitudine ejus impletus est. Est autem haec natura turbidi confusique per vitia corporis sensus, ut si semel nos in omnem peccati voluntatem et consuetudinem traxerit, omnibus nos bonarum virtutum studiis exinaniat. Haec ergo vitia his sensus nostri turbidis confusionibus imperant, uti nos fundamento ipso exinaniant. Quisquis enim sanctus est, pro parte Jerusalem ipse est; quia ex conventu beatorum virorum, et coelesti consortio dignorum, Jerusalem vivorum et pretiosorum lapidum civitas erit, quam haec terrena vitia usque ad fundamentum exinanire nituntur. Et quod fundamentum in nobis sit, Apostolus docet, dicens: Fundamentum autem aliud nemo potest ponere, praeter illud quod positum est, quod est Christus (1Co III, 11). Omne igitur religionis initium, omne fundamentum spei nostrae evacuare tentant: ne qua in nobis memoria et recordatio Dei resideat, ne qua spes boni alicujus relinquatur. Fundamento enim fidei, quod est Christus, eruto et everso, ne ipsius quidem aedificandae nobis per poenitentiam veniae consolatio relinquetur.
2723
13. Filia Babylonis caro. Subigenda est animae cujus imperium usurparat
Commemorata autem Jerusalem captivitate, et filiorum Edom in exinaniendis nobis usque ad fundamentum adhortatione, consequens est, ut quatenus adversus haec nobis providendum sit, Propheta demonstret. Et demonstrat plane, non inopes nos neque imperitos relinquens, cum ait, VERS. 8 et 9: Filia Babylonis misera, beatus qui retribuet tibi retributionem tuam, quam retribuisti nobis. Beatus qui tenebit, et allidet parvulos tuos ad petram. Vellem percontari eos, qui otiosas esse spiritales psalmorum intelligentias existimant, quam hic a Propheta Babylonis filiam dictam esse intelligant: et quomodo, cum superius superba, filia Babylonis nunc misera sit. Sed quia sensus legentis corporali intelligentia caret, spiritalis ratio tractanda est. Ad infelicem enim illa confusionis et perturbationis nostrae carnem sermo omnis revertitur, quae secundum historiae fidem ex confusionis patribus genita est: quia omnis caro superioris carnis est filia. Ex his enim, qui pcondiderunt, universarum gentium initia dispersa sunt. Haec ergo misera Babylonis est filia, id est, caro omnium. Cui qui retribuet retributiones suas, beatus est, scilicet qui carnem suam dominatui animae subjecerit, quique eam spiritui subdiderit. Illa enim omnes eos, qui imperiti de Deo et ignari erant, omnibus voluptatibus et desideriis suis subegerat, et captivae menti dominans imperabat. Sed cum per cognitionem deitatis vitia ejus, non dico abolitione, sed morte perimuntur, cum religio, pudicitia, largitio, sobrietas et charitas, impietatem, libidinem, avaritiam, ebrietatem, simultatem, odia consumpsit et omnibus operibus spiritus caro victa famulatur; tunc beatus est, qui retributionem suam ei retribuit, id est, qui dominatum in eam spiritus, quo uti ipsa in spiritum erat solita, demutat.
2724
14. Cupiditates in ortu suo perimendae
Neque solum retributor retributionis beatus: sed et ille beatus qui tenebit, et allidet parvulos tuos ad petram. Vitia corporis non sunt sinenda coalescere, sed in exordiis statim enecanda sunt. Periculosae enim sunt jam robustae cupiditates; et difficulter adulta quaeque perimuntur. Levius autem est prorumpentes avellere, teneras excidere, flexibiles retorquere. Beatus itaque est, quisquis in exordio inhonestas quasque omnium cupiditatum appetitiones quae ex voluntate carnis oriuntur, primum intra jus patientiae suae virtutisque cohibebit, deinde eas ad fidem atque ad metum Dei elisas enecabit. Omnis enim, qui ex peccatis ad religionem transfertur, peccata omnia in eam ad quam decesserit religionem elisa comminuet. In eo autem quod parvulos miserae filiae Babylonis tenet et allidit ad petram; et virtus qua nascentes cohibet, et fides qua ne adolescant allidit, ostenditur. Et allidit ad petram. Petra autem, secundum Apostolum, Christus est (1Co X, 4). In quem beatus est, qui filiae Babylonis parvulos, id est, tenera adhuc corporis vitia, allidet et conteret. Ipsi unigenito Deo ac Domino nostro gloria et laus in saecula saeculorum. Amen.
1370
(Ps 137 Vet. Lat.)
Hilarius - Super Psalmi 1350